Modelowanie i prognozowanie rynku pracy - systemy informacyjne. Autor: prof. dr hab. Bogdan Suchecki Opole, 10 grudnia 2013

Transkrypt

1 Modelowanie i prognozowanie rynku pracy - systemy informacyjne Autor: prof. dr hab. Bogdan Suchecki Opole, 10 grudnia 2013

2 Plan prezentacji 1. Systemy informacyjne 2. Systemy prognostyczno-informacyjne rynków pracy 2.1. Doświadczenia zagraniczne, 2.2. Doświadczenia polskie 3. Modelowanie i prognozowanie rynku pracy w aktualnym Systemie Prognostyczno-Informacyjnym Zatrudnienie (SPIZ)

3 System: Zbiór obiektów rzeczywistych lub wirtualnych połączonych razem w zorganizowany sposób. Konstrukcja składająca się z pewnej liczby podsystemów (modułów), pomiędzy którymi zachodzi współdziałanie oraz wymiana informacji i danych. Systemy są budowane dla konkretnych zadań i w określonych celach. Informacja: wynik przetwarzania danych (zbieranie, analiza, agregacja, prognozowanie). Dane (liczby, fakty): zawarte są w odpowiednich zbiorach (bazach lub bankach), nie są bezpośrednio wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji, po odpowiednim przetworzeniu danych (poprzez analizę statystyczną, wnioskowanie i prognozowanie) powstaje informacja, która może być wykorzystana przy podejmowaniu decyzji.

4 Społeczeństwo informacyjne Konieczność posiadania odpowiednich systemów informacyjnych Wspomaganie powinno dotyczyć: szybkiego dostępu do zbiorów informacji, możliwości interaktywnego ich analizowania. Korzystanie z odpowiednich systemów może zapewnić przewagę: funkcjonalną, technologiczną i organizacyjną.

5 Systemy informacyjne Systemy Informowania Kierownictwa Systemy Zarządzania Jakością Systemy Wspomagania Decyzji Systemy eksperckie Systemy Informacji Przestrzennej i Geograficznej Społeczeństwo informacyjne Inne..

6 Cechy systemu: zrozumiałość: jasno określony cel lub zbiór celów, udokumentowana konstrukcja, spójność: budowa modułowa, połączenia pomiędzy najważniejszymi komponentami, testowalność, bezpieczeństwo danych, funkcjonalność, ekonomiczność i in.

7 System informatyzowany, informacyjny, informatyczny System informatyzowany funkcjonowanie systemu jest ulepszane poprzez: zastosowanie technologii informacyjnej: systemów i programów komputerowych, wprowadzanie zmian: obiegu, prezentacji, przetwarzania, przechowywania informacji. System informacyjny jest częścią systemu informatyzowanego. Funkcje: obieg, przetwarzanie, udostępnianie, magazynowanie oraz archiwizowanie danych i informacji istotnych dla użytkowników. System informatyczny: sprzęt komputerowy i oprogramowanie zastosowane w celu umożliwienia efektywnego przechowywania, zabezpieczania, przetwarzania i prezentacji zgromadzonych w nim informacji i danych.

8 System informatyzowany, informacyjny, informatyczny System informatyzowany: zastosowanie IT, innowacje organizacyjne System informacyjny obieg, przetwarzanie, udostępnianie, magazynowanie, archiwizowanie danych System informatyczny sprzęt komputerowy i oprogramowanie

9 Koncepcja systemu prognostyczno-informacyjnego Moduł wejściowy Moduł główny Moduł informacyjny Baza Danych operacyjnych Hurtownia Danych Moduł estymacyjny i weryfikacyjny Strona WWW Moduł prognostyczny i kombinacyjny Moduł dezagregacyjny

10 Zależności w systemie prognostyczno-informacyjnym Nowa informacja (egzogeniczna) Interfejs użytkownika Komputerowy Bank Danych Metody i modele prognozowania Model 1, Model 2, Model n; Metoda 1, Metoda 2, Metoda n; Ekspert 1, Ekspert 2, Ekspert n; Sprzężenie zwrotne Wielokryterialny układ formułowania prognoz kombinowanych Alternatywne specyfikacje Analiza diagnostyczna błędów Porównanie z realizacjami ex post Prognozy końcowe (kombinowane) i ocena Analizy sensowności

11 Podstawy budowy systemów informacyjnych rynku pracy Podstawy metodologiczne: systemy informacyjne modele ekonometryczne i metody prognozowania technologia informacyjna Doświadczenia: zagraniczne krajowe

12 Doświadczenia zagraniczne USA: BLS - Bureau of Labor Statistics, ALMIS - America s Labor Market Information System Europa: CEDEFOP European Centre for the Development of Vocational Training, ROA Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, BIBB Bundesinstitut for Berufsbildung.

13 BLS - Bureau of Labor Statistics Statystyka zatrudnienia wg Zawodów (OES) Prognozy zatrudnienia wg zawodów publikowane od 1983 r.

14 ALMIS America s Labor Market Information System od 1994 r. informacje i prognozy zmiennych na rynkach pracy w poszczególnych stanach: podaż pracy, zatrudnienie, bezrobocie.

15 Agencja Europejska CEDEFOP System analiz i prognoz składa się z 4 modułów: 1) model E3ME prognozy makroekonomiczne w ujęciu wielosektorowym, 2) EDMOD prognozy nowego popytu na pracę w ujęciu zawodowym 3) QMOD prognozy nowego popytu na pracę w ujęciu kwalifikacyjnym 4) RDMOD prognozy popytu odtworzeniowego na pracę

16 System CEDEFOP wielosektorowy model makroekonomiczny (E3ME) zasoby oraz nowy popyt w przekroju zawodowym (EDMOD) zasoby oraz nowy popyt w przekroju kwalifikacyjnym (QMOD) nowe miejsca pracy w przekroju zawodowym popyt odtworzeniowy w przekroju zawodowym i kwalifikacyjnym (RDMOD) nowe miejsca pracy w przekroju kwalifikacyjnym

17 System CEDEFOP

18 System CEDEFOP

19 Holandia (ROA)

20 Holandia

21 Holandia

22 System niemiecki

23 Niemcy Popyt na pracę prognozowany jest przy wykorzystaniu modelu inputoutput typu bottom-up (IAB/INFORGE - INterindustry FORecasting Germany ). Prognozy zatrudnienia dla 59 branż gospodarki. Wpływ sytuacji zagranicznej uwzględniony poprzez integrację z modelem GINFORS - wymiana handlowa jest czynnikiem endogenicznym w modelu. Podaż pracy i potencjalne zasoby siły roboczej są egzogeniczne.

24 Niemcy Założenia prognozy w modelu BIBB-DEMOS: współczynnik aktywności zawodowej w przekroju wieku, płci i poziomu kwalifikacji podlega ekstrapolacji zgodnie z modelem trendu; wiek emerytalny zostanie podniesiony do 67 lat; grupy o wyższym poziomie kwalifikacji będą rozwijać się w przyszłości mniej gwałtownie niż dotychczas. Prognozy z modelu BIBB-FIT: 4 poziomy kwalifikacji oraz 54 pola zawodowe. Punktem wyjścia do konstrukcji modelu jest aktualna liczba ludności. Przy wykorzystaniu modeli przejścia, określa się przyszłe zasoby siły roboczej poprzez analizę wejść i wyjść między danymi subpopulacjami. Dzięki modelowaniu systemu edukacji i szkoleń (z uwzględnieniem szkół wyższych) uzyskuje się informacje o liczbie osób potencjalnie napływających na rynek pracy.

25 Doświadczenia polskie 17 lat prognozowania rynku pracy w Polsce Instytucje centralne: IPiSS Instytut Pracy i Spraw Socjalnych RCSS Rządowe Centrum Studiów Strategicznych ZBSE Zakład Badań Statystyczno-Ekonomicznych Urzędy Statystyczne Firmy konsultingowe

26 Doświadczenia polskie Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

27 Doświadczenia polskie Rządowe Centrum Studiów Strategicznych : Międzyresortowy Zespół ds. Prognozowania Popytu na Pracę /2006 SPPP System Prognozowania Popytu na Pracę 2011 Ministerstwo Pracy i Spraw Społecznych IPISS Konsorcjum Ekonometryczne

28 Doświadczenia polskie

29 Schemat narzędzia prognostycznego BANK DANYCH Pliki wsadowe, pliki danych Moduł estymacyjny i symulacyjny Moduł wspomagający Agregacja/dezagregacja i spójność wyników Moduł prezentacyjny Narzędzie prognostyczne

30 Schemat narzędzia prognostycznego

31 SPPP - SAP (SAPE)

32

33 Koncepcja Systemu Prognostyczno-Informacyjnego Zatrudnienia Dane statystyczne BDL, BAEL, GUS, US Komputerowy Bank Danych Nowe informacje prognostyczne, scenariusze alternatywnych polityk Modele: Model makroekonomiczny lub model krajowego rynku pracy Modele liczby i struktury pracujących według sektorów ekonomicznych (lub macierze przejścia) Modele liczby i struktury pracujących według województw (z interakcjami przestrzennymi) (lub macierze przejścia) Modele liczby i struktury pracujących według grup zawodów (lub macierze przejścia) Moduł estymacyjny i prognostyczny Rezultaty: Prognozy liczby pracujących w Polsce: ogółem, wg sektorów, wg grup zawodów Prognozy liczby pracujących dla województw: ogółem, wg sektorów, wg grup zawodów Prognozy liczby pracujących dla podregionów (tylko w prognozie pilotażowej): ogółem, wg zawodów

34 Modele i prognozy w SPIZ (A) Model makroekonomiczny (B) Model wojewódzki (16) (C) Model sektorowy (4) (D) Model według wielkich grup zawodowych (10) Prognozy liczba pracujących według wielkich (10), dużych (43) i średnich (133) grup zawodowych Prognozy liczba pracujących według grup zawodowych i województw Prognozy liczba pracujących według grup zawodowych i sektorów

35 Budowa modeli I. Model makro Dwa bloki równań: podmodel makroekonomiczny podmodel krajowego rynku pracy Punkt wyjścia: PKB: X = C + G + A + E IM Popyt krajowy: XF = X (E - IM) Wartość dodana: XV = X [Podatki i dotacje]

36 Dochody i spożycie YD = f ( WBP, LP, YS,, ε yd ), C = f (RODP, YD, PC,, ε C ), G = f ( X, PC,, ε G ), DOZ = YD C, CO = C + G. Akumulacja, inwestycje i majątek trwały A = f (A -1, KK, KK -1,, ε A ), NBST = f (NBST -1, X, WB,, ε NBST ), KK = f (KK -1, NBST, NBST -1,, ε KK ), DRSO = A NBST. Podmodel makroekonomiczny: specyfikacja równań Eksport i import E = f (XV, GWX, WTR, WZLD,, ε E ), IM = f (XV, PHIM,, ε IM ). Wartość dodana i tożsamości definicyjne XV= f (KK, LP, T,, ε XV ), X = C + G + A + E IM, XF = X (E - IM).

37 Schemat zależności w modelu makro Trend: T Inflacja TPC, PC Kurs wymiany zl/usd WZLD Płaca minimalna WMINP Ceny importu świat. PHIM Zmienne egzogeniczne PKB TX, X Indeks cen produkcji (d. PKB) PX Oproc. depozyt. RODP Ludność w wieku prod. LWP Światowy produkt brutto GWX Dochody osobiste YD Konsumpcja indywidualna C Spożycie zbiorowe G Nakłady inwestycyjne NBST Eksport E Import IM Wartość dodana XV Majątek trwały KK Podmodel makroekonomiczny Przyrost oszczędności DOZ =YD-C Przyrost zapasów DRSO =X-C-G-NBST-E+IM Akumulacja A =NBST+DRSO Krajowy popyt finalny XF =C+G+A Podmodel rynku pracy Liczba zatrudnionych LZ Liczba pracujących LP Liczba bezrobotnych LB Liczba ofert pracy LO Płaca przeciętna WBP Podaż pracy LS =LP+LB Stopa bezrobocia SB =100*LB/LS Stopa ofert pracy S0 =100*LO/LS Wsp. aktywności zawodowej WAZ =100*LS/LWP

38 Podmodel rynku pracy: specyfikacja równań Liczba zatrudnionych, liczba pracujących, płaca przeciętna, liczba bezrobotnych, liczba ofert pracy równania stochastyczne: LZ = f(lz -1, [WBP/PX], LB,, ζ LZ ), LP = f(lp -1,[WBP/PX], PKB,[WMINP/WBP],NBST,LWP, ζ LP ), WBP = f(wbp -1, [X/LP], PC, SB, WMINP, ζ WBP ), LB = f(sb -1, PC, WBP, SO, X, ζ LB ), LOF = f(so -1, NBST, [X/LZ], PC,, ζ LOF ), Tożsamości: LS = LP + LB, SB = 100*LB/LS, WAZ = 100*LS/LWP, SOF = 100*LOF/LS.

39 Schemat zależności w podmodelu rynku pracy PKB Liczba ludności (15+) PX Indeks cen produkcji Inwestycje LP Liczba pracujących WBP Płaca przeciętna Płaca minimalna PC Indeks inflacji SO Stopa ofert pracy SB Stopa bezrobocia LS Podaż pracy LB Liczba bezrobotnych WAZ Współczynnik aktywności zawodowej

40 Zmienne endogeniczne LP - liczba pracujących ogółem, WBP - płaca przeciętna brutto, SB - stopa bezrobocia, LB liczba bezrobotnych SO - stopa wolnych miejsc pracy mierzona stosunkiem liczby ofert pracy do liczby ludności aktywnej zawodowo, LS podaż pracy WAZ współczynnik aktywności zawodowej Zmienne egzogeniczne PKB - produkt krajowy brutto, PC - wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych INV - stopa inwestycji ogółem w gospodarce, WMINP - płaca minimalna PX - indeks cen produkcji (deflator PKB) LWP liczba osób w wieku 15+

41 Postać funkcyjna: podwójnie logarytmiczna (potęgowa) interpretacja ekonomiczna mierników elastyczności. dla zmiennych stacjonarnych lub skointegrowanych Testowanie możliwości zastosowań postaci równań z korektą błędem (ECM)

42 Model sektorowy Długookresowe funkcje zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki (oszacowanie na podstawie modelu SUR): LP it C B C 1/(1 ) TFP 1/(1 ) 1/(1 ) /(1 ) ti XVit KK it t=1995,, 2011; i=1, 2, 3, 4 gdzie: TFP it łączna produktywność czynników produkcji, XV it wartość produkcji (Wartość Dodana Brutto), KK t kapitał, zmienne w postaci temp wzrostu. Modyfikacja modelu na podstawie analizy sprzężeń zwrotnych i weryfikacja zmiennych egzogenicznych poszczególnych równań modelu;

43 0,06 1,3 1,36 01 ˆ t t t t un LP rol TFP rol XV C rol LP 1,82 0,2 02 ˆ t t t LP prz KK C prz P L 0,99 0,48 03 ˆ t t t LP ur XV C ur P L 3,98 1,94 0,71 0,53 0,38 04 _ ˆ t t t t t t LP prz LP rol LP un KK un XV C un P L Model sektorowy

44 Model liczby pracujących według województw Model wielorównaniowy blokowo rekurencyjny 1. Blok pre-rekurencyjny (model SUR) kształtowanie się PKB w województwach. 2. Blok równań zatrudnienia w 16 województwach Propozycje specyfikacji: równania bez uwzględnienia interakcji przestrzennych, równania z uwzględnieniem interakcji przestrzennych. Dwa sposoby kwantyfikacji zmiennych objaśnianych, tzn. jako: poziomy liczby pracujących w województwach (w tys. osób), udziały liczby pracujących w województwach w ogólnej liczbie pracujących w kraju (w procentach).

45 Model liczby pracujących według województw Model wielorównaniowy (16 równań) bez interakcji przestrzennych: LP 1t = f(lp 1t-1, [WBP 1t /PX t ], X 1t, [WMINP t /WBP 1t ], INV 1t, LWPB 1t, ζ 1t ) LP 16t = f(lp 16,t-1, [WBP 16,t /PX t ], X 16t, [WMINP t /WBP 16,t ], INV 16,t, LWPB t, ζ 1t ) gdzie: LP i,t - liczba pracujących w województwie i-tym, LP i,t-1 - liczba pracujących w poprzednim okresie. WBP/PX - realne wynagrodzenia przeciętne w cenach produkcji, WMINP/WBP- relacja płacy minimalnej do płacy przeciętnej, X- produkt krajowy brutto (PKB) w ujęciu realnym (c.s. o podstawie z 2000 r.), INV - stopa inwestycji (nakłady brutto na środki trwałe do PKB), LWPB - liczba osób w wieku 15 lat i więcej.

46 Model liczby pracujących według województw c.d. Model wielorównaniowy o równaniach pozornie niezależnych z interakcjami przestrzennymi: 1) założenie o przestrzennym skorelowaniu składników losowych poszczególnych równań modelu (jednoczesne kowariancje składników losowych różne od zera: cov(ε it,ε jt ) 0); 2) allotopia: wpływ zmiennych egzogenicznych z innych lokalizacji na kształtowanie się zatrudnienia w województwie (przestrzenna regresja krzyżowa, obrazy przestrzenne zmiennych objaśniających z zastosowaniem macierzy wag przestrzennych W ); 3) różne zestawy zmiennych objaśniających w równaniach liczby pracujących w poszczególnych województwach: (indywidualna specyfikacja każdego równania, estymacja łączna UWMNK)

47 lnlp_02 t =α 0_02 +α 1_02 lnwpb_02 t +α 2_02 lnwbp/px_02 t + α 3_02 lnx_02 + ξ t02 lnlp_04 t =α 0_04 +α 1_04 lnlp t +α 2_04 ln(wpb)_04 t +α 3_04 lnt+ξ t04 lnlp_06 t =α 0_06 +α 1_06 lnw(wmin/wbp)_06 t +α 2_06 ln(wpb)_06+α 3_06 lnlp_06 t-1 +ξ t06 lnlp_08 t =α 0_08 +α 1_08 lnw(wpb)_08+α 2_08 ln(wbp/px)_08 t +α 3_08 lnx_08 t +ξ t08 lnlp_10 t =α 0_10 + α 1_10 lnlp t + α 2_10 (WPB)_10 t +ξ t10 lnlp_12 t =α 0_12 +α 1_12 ln(wpb)_12+α 2_12 lnw(wbp/px)_12+α 3_12 lnlp t +ξ t12 lnlp_14 t =α 0_14 +α 1_14 lnt+α 2_14 lnlp t +ξ t14 lnlp_16 t =α 0_16 +α 1_16 lnlp t +α 2_14 lnwpb_16+α 3_14 t+ξ t16 lnlp_18 t =α 0_18 +α 1_18 lnw(wpb)_18 t +α 2_18 lnw(x)_18 t +ξ t18 lnlp_20 t =α 0_20 +α 1_20 lnw(unbst)_20 t +α 2_20 lnwpb_20+ξ t20 lnlp_22 t =α 0_22 +α 1_22 lnwpb_22+α 2_22 lnlp t +ξ t22 lnlp_24 t =α 0_24 +α 1_24 lnw(wpb)_24+α 2_24 lnlp t +ξ t24 lnlp_26 t =α 0_26 +α 1_26 lnlp t +α 2_26 lnw(wpb)_26+ξ t26 lnlp_28 t =α 0_28 +α 1_28 lnw(x)_28+α 2_28 lnlp_28 t-1 +α 3_28 lnw(wpb)_28 t +ξ t28 lnlp_30 t =α 0_30 +α 1_30 lnwbp/px_30 t +α 2_30 lnwpb_30+α 3_30 lnlp t +ξ t30 lnlp_32 t =α 0_32 +α 1_32 lnwbp/px_32 t +α 2_32 lnwpb _32+α 3_32 lnunbst_32 t +ξ t32

48 Dla możliwości formułowania prognoz liczby pracujących konieczne było najpierw wyznaczenie scenariuszy kształtowania się zmiennych objaśniających w okresie prognozy dla poszczególnych województw: PKB, realnych wynagrodzeń przeciętnych, liczby ludności w wieku 15 lat i więcej, udziału nakładów brutto na środki trwałe w PKB.

49 Prognoza liczby pracujących ogółem w Polsce

50 Przewidywana dynamika zmian liczby pracujących ( ) +4,2% +2,1% -7,9% -13,1% -13,5% +0,5% -4,8% +3,3% -1,5% +3,1% +4,2% -7,9% +3,9% +2,2% -4,7% -4,9% (-13,5% ; -9,1%) (-9,0% ; -4,7%) (-4,6% ; -0,2%) (+0,1% ; +4,2%) Polska: -0,3%

51 Prognozy liczby pracujących w przekroju wojewódzkim opolskie LP^_16s LP^_16 LP1_16 Korekta: ograniczono tempo spadku zatrudnienia w województwie opolskim po roku Przewidywane jest zmniejszenie liczby pracujących o 28,2 tys. osób (z 355 tys. osób do 326,8 tys. osób), co może stanowić spadek o 7,9% w stosunku do stanu z roku 2012.

52 Siły zbrojne Przedstawiciele władz Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i Operatorzy i monterzy maszyn Pracownicy przy pracach prostych 30% Przewidywana dynamika zmian ( ) liczby pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych w Polsce 20% 10% 0% -10% -20% -30%

53 Siły zbrojne Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych Przewidywana dynamika zmian ( ) liczby pracujących w przekroju wielkich grup zawodowych i województw 15% opolskie 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25%

54 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ