Poradnik praktyczny 2: Jak zgłaszać ciężar dowodu

Transkrypt

1 Poradnik praktyczny 2: Jak zgłaszać ciężar dowodu

2 INFORMACJA PRAWNA Informacje zawarte w niniejszym poradniku praktycznym nie stanowią porad prawnych ani nie muszą reprezentować w sposób prawny oficjalnego stanowiska Europejskiej Agencji Chemikaliów. Europejska Agencja Chemikaliów nie ponosi żadnej odpowiedzialności w związku z treścią niniejszego dokumentu. KLAUZULA O WYŁĄCZENIU ODPOWIEDZIALNOŚCI Jest to tłumaczenie robocze dokumentu oryginalnie opublikowanego w języku angielskim. Oryginał dokumentu jest dostępny na stronie internetowej ECHA. Poradnik praktyczny 2: Jak zgłaszać ciężar dowodu Nr ref.: ECHA-10-B-05-PL ISBN-13: ISSN: Data: r. Język: PL Europejska Agencja Chemikaliów, Strona tytułowa Europejska Agencja Chemikaliów Powielanie dozwolone pod warunkiem kompletnego podania źródła informacji w następującej formie: Źródło: Europejska Agencja Chemikaliów, a także pod warunkiem przekazania pisemnego powiadomienia do Działu Komunikacji ECHA (publications@echa.europa.eu). Niniejszy dokument będzie dostępny w następujących 22 językach: angielskim, bułgarskim, czeskim, duńskim, estońskim, fińskim, francuskim, greckim, hiszpańskim, holenderskim, litewskim, łotewskim, maltańskim, niemieckim, polskim, portugalskim, rumuńskim, słowackim, słoweńskim, szwedzkim, węgierskim i włoskim. Jeżeli mają Państwo pytania lub uwagi dotyczące niniejszego dokumentu, prosimy o przesłanie ich (z podaniem numeru referencyjnego oraz daty wydania) przy użyciu formularza wniosku o udzielenie informacji, dostępnego na stronie Skontaktuj się z ECHA pod adresem: Europejska Agencja Chemikaliów Adres korespondencyjny: P.O. Box 400, FI Helsinki, Finlandia Siedziba: Annankatu 18, Helsinki, Finlandia

3 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE PODSTAWOWE INFORMACJE WYMAGAJĄCE ZROZUMIENIA Co to jest ciężar dowodu? Podstawa prawna stosowania ciężaru dowodu zgodnie z rozporządzeniem REACH Jakie są korzyści ciężaru dowodu? CZYNNIKI MAJĄCE WPŁYW NA CIĘŻAR DOWODU Wiarygodność, adekwatność, istotność i ilość ETAPY PRZYGOTOWYWANIA CIĘŻARU DOWODU Zebranie wszystkich istotnych danych Dane z literatury poradnikowej i bazy danych Istniejące badania stare dane Podejście przekrojowe (Q)SAR In vitro i nowo opracowane metody badawcze Istniejące dane uzyskane w wyniku badań na ludziach Ocena pakietu informacji w celu wyciągnięcia wniosków na temat rodzaju działania Ciężar zbiorczy: sumowanie danych Jak postępować ze sprzecznymi wynikami badań Osąd ekspercki Jak przedstawiać ciężar dowodu w programie IUCLID CIĘŻAR DOWODU W PRAKTYCE Najważniejsze elementy ciężaru dowodu Doświadczenia Agencji związane z dokumentacją rejestracyjną Przypadek 1: właściwe zastosowanie podejścia opartego na ciężarze dowodu...15 Przypadek 2: niewłaściwe zastosowanie podejścia opartego na ciężarze dowodu WNIOSKI DALSZE INFORMACJE BIBLIOGRAFIA... 23

4 1. WPROWADZENIE Niniejszy poradnik wprowadza pojęcie ciężaru dowodu i wyjaśnia, jak można je wykorzystać przy wyciąganiu wniosków o właściwościach substancji. Przedstawia również krok po kroku proces sporządzania pakietu opartego na ciężarze dowodu zgodnie z pkt 1.2 załącznika XI do celów spełnienia wymagań informacyjnych określonych w kolumnie 1 załączników VII-X rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 w sprawie REACH. Informacje zawarte w niniejszym poradniku nie opisują wymagań, jakie trzeba spełnić, aby pozytywnie przejść sprawdzian kompletności technicznej. Wymagania te opisano w Podręczniku dotyczącym przedkładania dokumentacji (Nr 5 Jak sporządzić kompletną dokumentację techniczną do celów rejestracji i zgłaszania PPORD). Niniejszy poradnik powstał w wyniku kampanii promocyjnej SIEF Awareness. Jego celem jest przedstawienie rejestrującym podejścia opartego na ciężarze dowodu i zachęcenie do jego stosowania (w miarę możliwości) do spełniania wymogów rozporządzenia REACH, tak aby uniknąć niepotrzebnych badań na zwierzętach. 1

5 2. PODSTAWOWE INFORMACJE WYMAGAJĄCE ZROZUMIENIA 2.1. Co to jest ciężar dowodu? Pojęcie ciężaru dowodu nie jest dobrze zdefiniowane z naukowego punktu widzenia ani nie stanowi uzgodnionego sformalizowanego pojęcia związanego z określonymi narzędziami lub procedurami (Weed, 2005). Pojęcie oparte na dowodach obejmuje ocenę względnej wartości/ciężaru różnych dostępnych informacji uzyskanych i zebranych na wcześniejszych etapach. W tym celu każda informacja musi mieć przypisaną wartość. Taką wartość czy też ciężar można przypisać albo w sposób obiektywny przy użyciu sformalizowanej procedury, albo korzystając z osądu eksperckiego. Ciężar przypisany dostępnym dowodom zależy od takich czynników, jak jakość danych, zgodność wyników, charakter i stopień ciężkości skutków czy istotność informacji w odniesieniu do danego rodzaju działania określonego w przepisach. Ciężar dowodu można zdefiniować jako proces oceny mocnych i słabych stron różnych informacji w celu osiągnięcia i uzasadnienia wniosku dotyczącego danej właściwości substancji. W ramach rozporządzenia REACH tzw. podejście oparte na ciężarze dowodu stanowi część procedury decyzyjnej dotyczącej właściwości substancji i tym samym jest ważnym elementem oceny bezpieczeństwa chemicznego. W treści rozporządzenia stosowanie podejścia opartego na ciężarze dowodu jest przewidziane w załączniku XI jako alternatywny sposób spełnienia wymagań informacyjnych z załączników VII-X. W każdym przypadku podejście oparte na ciężarze dowodu stosuje się inaczej. Zależy ono od związku pomiędzy ilością wymaganych informacji a ważnością podejmowanej decyzji, a także od prawdopodobieństwa i konsekwencji podjęcia błędnej decyzji na podstawie takich danych. Ważne jest, aby sposób zastosowania ciężaru dowodu został udokumentowany i przekazany w sposób wiarygodny, niepodważalny i przejrzysty. Jeżeli rejestrujący uzasadni, że dane informacje adekwatnie opisują rodzaj działania dający powód do obaw na podstawie rozporządzenia REACH, to dalsze informacje na temat tego rodzaju działania mogą nie być konieczne. Ciężar dowodu jest ściśle związany ze zintegrowanymi strategiami badań/informacji (ITS), ponieważ dostępne dowody mogą być pomocne w ustaleniu możliwych dalszych etapów badań Podstawa prawna stosowania ciężaru dowodu zgodnie z rozporządzeniem REACH W rozporządzeniu REACH ciężar dowodu jest przewidziany w załączniku XI jako alternatywny sposób spełnienia wymagań informacyjnych z załączników VII-X. 2

6 OGÓLNE ZASADY DOSTOSOWYWANIA STANDARDOWEGO TRYBU BADAŃ OKREŚLONEGO W ZAŁĄCZNIKACH VII X: BADANIA NIE WYDAJĄ SIĘ KONIECZNE Z NAUKOWEGO PUNKTU WIDZENIA: 1.2. Ciężar dowodu Dowody pochodzące z kilku niezależnych źródeł informacji mogą być wystarczające do uzasadnienia przypuszczenia/konkluzji, że dana substancja posiada konkretne właściwości niebezpieczne lub też takich właściwości nie posiada, podczas gdy informacje pochodzące tylko z jednego źródła uważane są za niewystarczające do uzasadnienia takiego twierdzenia. Dowody pochodzące z wykorzystania nowo opracowanych metod badań, nie włączonych jeszcze do metod badań, o których mowa w art. 13 ust. 3, lub też z wykorzystania międzynarodowej metody badawczej uznanej przez Komisję lub Agencję za równoważną mogą okazać się wystarczające do wyciągnięcia wniosku na temat tego, czy dana substancja ma dane właściwości niebezpieczne, czy też ich nie ma. W przypadku zgromadzenia wystarczającej ilości dowodów na istnienie lub brak istnienia danej właściwości niebezpiecznej: należy zrezygnować z dalszych badań tej właściwości na zwierzętach kręgowych, można zrezygnować z dalszych badań, które nie są prowadzone na zwierzętach kręgowych. We wszystkich przypadkach należy zapewnić odpowiednią i wiarygodną dokumentację. Powyższy tekst z rozporządzenia REACH wskazuje na podstawę prawną stosowania ciężaru dowodu w celu spełnienia wymagań informacyjnych. Odnosi się w szczególności do stosowania dowodów z kilku źródeł w przypadku, gdy informacje z każdego źródła z osobna mogłyby być uznane za niewystarczające. Jeżeli istnieje wystarczający ciężar dowodu, to można odstąpić od badań na zwierzętach 2.3. Jakie są korzyści ciężaru dowodu? Koncepcja ciężaru dowodu umożliwia wykorzystanie mniej wiarygodnych informacji/badań, jeżeli zostaną połączone z innymi informacjami. Podejście to jest pomocne przy sporządzaniu zintegrowanej strategii badań. Jeżeli informacje zostaną uznane za użyteczne, to dalsze badania mogą nie być konieczne.

7 3. CZYNNIKI MAJĄCE WPŁYW NA CIĘŻAR DOWODU 3.1. Wiarygodność, adekwatność, istotność i ilość Kryteria oceny dowodów dotyczą ich wiarygodności, istotności i adekwatności (zob. rozdział R.4 Poradnika na temat wymagań informacyjnych i oceny bezpieczeństwa chemicznego). Wiarygodność mierzy się poprzez jakość badania, zastosowane metody, sprawozdanie z wyników i wnioski. Według Klimischa i wsp. (1997) wiarygodność to ocena swoistej jakości sprawozdania z badań lub publikacji pod kątem preferowanej standardowej metodologii oraz sposobu, w jaki przebieg badania i jego wyniki zostały opisane, aby wykazać przejrzystość i wiarygodność wyników. Do oceny wiarygodności należy stosować system punktacji Klimischa: 1 = wiarygodne bez ograniczeń, 2 = wiarygodne z ograniczeniami, 3 = niewiarygodne; 4 = nie do wykorzystania. Inne narzędzia do oznaczania jakości to kryteria Hillsa do oceny przyczynowości dla danych epidemiologicznych (Hill 1965), ranking chemikaliów pod względem potencjalnego działania na układ wydzielania wewnętrznego (Calabrese i wsp., 1997), ocena ryzyka ekologicznego (Menzie i wsp., 1996). Istotność obejmuje stopień, w jakim dane i badania są odpowiednie do celów danej identyfikacji zagrożeń lub charakterystyki ryzyka. Przy ocenie istotności należy wziąć pod uwagę następujące zagadnienia: - istotność (odpowiedniość) materiału badanego: musi być równoważny w stosunku do tożsamości rejestrowanej substancji, - istotność metody badawczej i warunków badania: nie mogą zanadto odbiegać od międzynarodowo przyjętych wytycznych do badań, substancja musi znajdować się w zakresie stosowania metody itp. - istotność rodzaju działania: skutki będące przedmiotem badania powinny być ściśle powiązane z toksycznością substancji (np. skutki fizyczne, skutki wynikające z czynników komplikujących nie są istotne) - istotność metod alternatywnych: np. przy stosowaniu (Q)SAR, podejścia przekrojowego, kategorii czy metod in vitro należy sprawdzić, czy można je stosować dla danej substancji (np. zakres stosowania modeli (Q)SAR, zgodność kategorii, istotność skutków z badań in vitro). Adekwatność to przydatność danych do celów oceny zagrożenia/ryzyka. Dostępne dane muszą umożliwić podjęcie jednoznacznej decyzji o tym, czy substancja spełnia kryteria klasyfikacji, oraz wyznaczenie odpowiednich wartości DNEL/PNEC do celów oceny ryzyka. 4

8 Ilość to kolejne kryterium, jakie należy wziąć pod uwagę przy ocenie mocy dowodów. Ogólny ciężar dowodu odnosi się do więcej niż jednego badania czy jednej informacji (im więcej, tym lepiej), w szczególności jeżeli pojawią się sprzeczne informacje. 4. ETAPY PRZYGOTOWYWANIA CIĘŻARU DOWODU 4.1. Zebranie wszystkich istotnych danych Aby przygotować ciężar dowodu, rejestrujący powinien zacząć od zebrania wszystkich informacji ze wszystkich możliwych źródeł, w tym literatury naukowej, podejścia przekrojowego z wykorzystaniem analogicznych/homologicznych substancji chemicznych, prognoz (Q)SAR, danych z istniejących badań, badań in vitro, danych epidemiologicznych/ doświadczeń z udziałem ludzi itp. Ogólnie rzecz biorąc, im więcej informacji, tym lepiej. Zgodnie z rozporządzeniem REACH rejestrujący są zobowiązani do zestawienia wszystkich istotnych informacji dotyczących właściwości fizykochemicznych i skutków (eko)toksykologicznych substancji. Użyteczne informacje można znaleźć w następujących źródłach: literatura poradnikowa bazy danych podejście przekrojowe (Q)SAR badania o następującej punktacji w skali Klimischa: (2), 3 i 4 nowo opracowane metody badawcze badania epidemiologiczne i inne dane dotyczące ludzi Zgodnie z art. 10 rozporządzenia REACH rejestrujący musi sprawdzić, czy ma prawo do wykorzystania danych do celów rejestracji (zob. również Poradnik na temat udostępniania danych REACH) Dane z literatury poradnikowej i bazy danych W przypadku dobrze poznanych substancji można niekiedy zastosować wartości parametrów fizykochemicznych, toksykologicznych i ekotoksykologicznych uzyskanych z danych, które zostały poddane recenzji naukowej. Przy ocenie wiarygodności źródłom takich danych najlepiej przypisać poziom (2), czyli wiarygodne z ograniczeniami, ponieważ zakłada się, że skorzystano z różnych źródeł danych, oceniono metodologię badania i tożsamość substancji badanej oraz wybrano wiarygodną i reprezentatywną wartość dla danego rodzaju działania. Fakt przeprowadzenia procesu recenzji naukowej powinien być odnotowany we wprowadzeniu do poradnika lub zawarty w streszczeniu informacji dotyczących internetowej bazy danych.

9 Przydatne pozycje bibliograficzne oraz zestawienia zawierające dane fizykochemiczne poddane recenzji naukowej znajdują się w Poradniku na temat wymagań informacyjnych i oceny bezpieczeństwa chemicznego, rozdział R7a, tabela R.7.1-2: Źródła danych fizykochemicznych. Internetowe bazy danych, takie jak te dostępne poprzez OECD echemportal na stronie stanowią użyteczne źródło informacji, zwłaszcza jeżeli podają pozycje bibliograficzne dotyczące wybranych danych. Ponieważ takie bazy danych z reguły mają charakter wtórny, należy sprawdzić i opisać oryginalne źródło danych, a nie powoływać się tylko na bazę danych lub wtórne źródło danych bez sięgania do oryginalnych informacji. Takie bazy danych to cenne źródła informacji, które powinny być wykorzystywane jako odsyłacz do pierwotnych źródeł danych. Przy wykorzystywaniu danych pochodzących tylko ze źródeł wtórnych należy zbudować podejście oparte na ciężarze dowodu w celu ustalenia, czy dla danego rodzaju działania została wybrana odpowiednia wartość. Z reguły niedopuszczalne jest wykorzystanie tylko jednego źródła wtórnego poddanego recenzji naukowej, jeżeli nie podaje się innych dowodów na poparcie danego twierdzenia. Dokumentacja techniczna powinna przedstawiać wartości uzyskane z wielu autorytatywnych źródeł danych, a także dane pomocnicze, takie jak dane produkcyjne, wiarygodne prognozy (Q)SAR lub dane pochodzące ze źródeł, które mogą nie być poddane recenzji naukowej. Wartościom fizykochemicznym pochodzącym z kart charakterystyki substancji (MSDS) i innych danych technicznych sporządzonych przez producenta można przypisać tylko poziom wiarygodności 4 (nie do wykorzystania), chyba że dostępne są szczegółowe dane, takie jak metodologia badania i tożsamość substancji badanej, umożliwiające sporządzenie (szczegółowego) podsumowania przebiegu badania i niezależną ocenę wiarygodności badania. Należy podkreślić, że trudno jest wyciągnąć ogólne wnioski dotyczące wiarygodności poszczególnych źródeł danych w odniesieniu do danych parametrów, stąd oceniający powinni zwrócić uwagę na to, aby tożsamość substancji badanej, metoda badania oraz wyniki były wiarygodne Istniejące badania stare dane Nie ma konkretnej definicji starego badania, ale można rozróżnić pomiędzy badaniami wykonanymi zgodnie z dobrą praktyką laboratoryjną (GLP) przewidzianą w dyrektywie 2004/10/WE i badaniami wykonanymi przed opracowaniem GLP (1987). Wiarygodność badań niezgodnych z GLP należy oceniać indywidualnie, przypisując im odpowiedni poziom wiarygodności w skali Klimischa, przy czym ocena zależy w znacznym stopniu od jakości sprawozdania z badania. Poza tym można rozróżnić pomiędzy badaniami wykonanymi zgodnie z najnowszym rozporządzeniem Komisji lub wytycznymi OECD i badaniami wykonanymi zgodnie z wcześniejszymi wytycznymi. Równoważność w stosunku do najnowszej wytycznej należy zawsze oceniać indywidualnie dla każdego przypadku.

10 Zgodnie z pkt 1.1 załącznika XI zastosowanie istniejących danych może być uznane za ważne uzasadnienie tezy, że badania nie są konieczne z naukowego punktu widzenia, o ile spełnione są określone warunki. Dane ze starych badań wykonanych niezgodnie z najnowszymi wytycznymi do badań mogą być mniej wiarygodne lub mniej istotne, ponieważ zastosowane w nich metody lub wytyczne mogą nie zgadzać się z najnowszymi zaleceniami, co w szczególności dotyczy uchybień w zakresie sprawozdawczości i zapewnienia jakości. Z tego względu wiarygodność takich badań może być mniejsza i mogą one nie nadawać się na badania kluczowe. Można je jednak wykorzystać do podejścia opartego na ciężarze dowodu lub jako badania pomocnicze. Aby umożliwić Agencji ocenę tego rodzaju danych niestandardowych, rejestrujący powinien przedstawić wszelką możliwą dokumentację, w tym szczegółowy opis badania, metody badawczej i materiału badanego, wszelkich odchyleń lub nieprawidłowości itp. Jeżeli brakuje wystarczających danych do sporządzenia kompletnego szczegółowego podsumowania przebiegu badania w programie IUCLID, to badanie najlepiej zgłosić jako badanie pomocnicze Podejście przekrojowe W kontekście ciężaru dowodu można wykorzystać dane z podejścia przekrojowego dotyczącego analogicznej substancji lub kategorii chemicznej (zob. Poradnik na temat wymagań informacyjnych i oceny bezpieczeństwa chemicznego, rozdział R.6, oraz Poradnik praktyczny 6: Jak zgłaszać podejście przekrojowe i kategorie) (Q)SAR W podejściu opartym na ciężarze dowodu można również wykorzystać dowód w postaci ważnej prognozy z modelu (Q)SAR. Więcej informacji na temat wykorzystywania danych z (Q)SAR znajduje się na stronach ECHA (zob. Poradnik na temat wymagań informacyjnych i oceny bezpieczeństwa chemicznego, rozdział R.6, oraz Poradnik praktyczny 5: Jak zgłaszać (Q)SAR). Przykładem zastosowania (Q)SAR w podejściu opartym na ciężarze dowodu jest kryterium przesiewowe (Q)SAR do identyfikacji substancji pod względem trwałości (P substancje o dużej trwałości i vp o bardzo dużej trwałości). Połączone wyniki uzyskane z trzech bezpłatnie dostępnych modeli szacunkowych BIOWIN 2, 6 i 3 z programu EPI (US-EPA 2000) można wykorzystać do ustalenia, czy istnieje wysokie prawdopodobieństwo spełnienia kryterium P. Więcej informacji na temat tego podejścia znajduje się w tabeli R i na str. 23 Poradnika na temat wymagań informacyjnych i oceny bezpieczeństwa chemicznego: rozdział R.11: Ocena PBT In vitro i nowo opracowane metody badawcze Badania in vitro mogą służyć jako źródło dowodów do zastosowania w podejściu opartym na ciężarze dowodu. Więcej informacji na temat stosowania badań in vitro znajduje się w Poradniku praktycznym 1: jak zgłaszać dane in vitro.

11 Zgodnie z pkt 1.2 załącznika XI do rozporządzenia REACH nowo opracowane metody badawcze, niewłączone jeszcze do metod badań z art. 13 ust. 3, które mogą znajdować się nadal na etapie walidacji wstępnej, mogą być wykorzystane w podejściu opartym na ciężarze dowodu Istniejące dane uzyskane w wyniku badań na ludziach Zgodnie z pkt załącznika XI istniejące dane uzyskane w wyniku badań na ludziach można wykorzystać do uzasadnienia, że badania nie są zasadne z naukowego punktu widzenia, jeżeli spełnione są określone warunki. Dane epidemiologiczne i inne dane na temat narażenia ludzi, np. dotyczące przypadkowego zatrucia lub narażenia w miejscu pracy, badania kliniczne lub opisy przypadków, mogą być przydatne w podejściu opartym na ciężarze dowodu. Należy przedstawić adekwatną i wiarygodną dokumentację dotyczącą kryteriów oceny adekwatności danych określonych w pkt załącznika XI Ocena pakietu informacji w celu wyciągnięcia wniosków na temat rodzaju działania Ciężar zbiorczy: sumowanie danych Dostępne dane, które osobno mogą nie być adekwatne do zastosowania jako badania kluczowe, mogą jednak dostarczać wystarczających informacji, jeżeli zostaną wykorzystane w połączeniu z innymi badaniami, tj. jeżeli zostaną wykorzystane w analizie opartej na ciężarze dowodu. Przykłady badań, które nie są adekwatne do zakwalifikowania jako badania kluczowe, obejmują: - badania problematyczne: jeżeli nie można wyznaczyć uzasadnionej szacunkowej wartości stężenia narażenia, to wynik badania należy traktować z ostrożnością, chyba że stanowi część podejścia opartego na ciężarze dowodu. - badania o poziomie wiarygodności w skali Klimischa (2), 3 i 4 - badania prowadzone zgodnie z niestandardowymi wytycznymi. Spełnienie określonego wymogu informacyjnego z rozporządzenia REACH może być możliwe przy wykorzystaniu zbiorczego ciężaru danych. Dla danej substancji i danego rodzaju działania może być dostępnych kilka badań, z których żadne nie jest w pełni wiarygodne. Przy łącznym zastosowaniu wyniki tych badań mogą jednak wskazywać na dany skutek przy mniej więcej tym samym stężeniu i czasie. W takich przypadkach może być uzasadnione zastosowanie wszystkich badań naraz, aby wyciągnąć wnioski dotyczące danego rodzaju działania. Przykłady: 1) Ważne dane na temat toksyczności dla ryb są dostępne tylko dla krótkotrwałego okresu narażenia (np. 24 godz.). Mogą być dostępne badania dla powyżej 96 godz.,

12 które nie są wiarygodne (np. z uwagi na słabą dokumentację), ale dostarczają informacji, że główny skutek pojawia się w ciągu pierwszych 24 godzin. W takim przypadku można zastosować wartość dla 24 godzin. 2) Dane na temat toksyczności są dostępne dla kilku punktów czasowych dla badania 72-godzinnego. W takim przypadku wykres zależności skutków od czasu może umożliwiać ekstrapolację do wartości dla 96 godzin. Przy ocenie istniejących danych często zdarza się, że nie są dostępne wszystkie informacje na temat badania, które umożliwiałyby pełną i szczegółową ocenę wszystkich powyższych aspektów. Badanie może być jednak dobrej jakości i w związku z tym może być wykorzystane w ramach ciężaru dowodu. W takim przypadku powinny być dostępne kluczowe informacje dające pewien stopień pewności, że dane pierwotne są dobrej jakości. W takich okolicznościach krytycznym aspektem jest posiadanie wiedzy, że badanie wykonano zgodnie ze standardowymi wytycznymi badawczymi. Należy podać metodę badania. W dokumentacji technicznej należy również podać kluczowe informacje (więcej informacji w sekcji 8 Poradnika na temat rejestracji), to jest dotyczące 1) identyfikacji substancji badanej, 2) czystości próbki, 3) gatunku badanego oraz 4) czasu trwania badania Jak postępować ze sprzecznymi wynikami badań Podejście oparte na ciężarze dowodu należy zastosować, jeżeli dostępnych jest kilka badań dających sprzeczne wyniki. Ciężar przypisany poszczególnym badaniom zależy od przypadku i jest uwarunkowany metodą badawczą, jakością danych oraz określonym rodzajem działania. Na przykład badanie łatwego ulegania biodegradacji to metoda o ostrych wymaganiach. Jeżeli dostępnych jest sześć badań niskiej jakości wykazujących, że substancja nie ulega łatwo biodegradacji, oraz jedno badanie wysokiej jakości z zastosowaniem metody badawczej zalecanej w rozporządzeniu REACH, które wykazuje łatwe uleganie biodegradacji, to odpowiedni wniosek powinien wskazywać na łatwe uleganie biodegradacji, ponieważ metoda badania łatwego ulegania biodegradacji jest bardzo rygorystyczna Osąd ekspercki Osąd ekspercki jest niezbędny do sporządzenia i oceny pakietu ciężaru dowodu. Na przykład prawidłowy osąd naukowy ma duże znaczenie przy ocenie wiarygodności, istotności i adekwatności, przy scalaniu i porównywaniu różnych informacji i przypisywaniu ciężaru poszczególnym danym. Osoba odpowiedzialna za osąd naukowy musi dysponować odpowiednią wiedzą na temat danych rodzajów działania i metod badawczych. Zadaniem eksperta jest ocena wiarygodności, istotności i adekwatności dostępnych danych i osądzenie, czy połączone dowody są wystarczające do wyciągnięcia wniosków na temat właściwości lub możliwych skutków działania substancji. Zgodnie z etapem 1 z załącznika VI do rozporządzenia REACH w procesie oceny wszystkich dostępnych informacji do ciężaru dowodu można zastosować dane ze źródeł innych niż badania przewidziane dla danego rodzaju działania, które opisano w załącznikach VII-X. W sytuacji gdy dane z badań wymaganych na podstawie REACH nie są dostępne lub nie pozwalają na wyciągnięcie pewnych wniosków, to wyciąganie wniosków może być nadal możliwe przy wykorzystaniu innych danych (ze źródeł innych

13 niż badania dotyczące danego rodzaju działania, dostarczających cennych informacji) oraz osądu eksperckiego. Aby osąd ekspercki miał przejrzysty charakter i był zrozumiały, konieczne jest, aby wszystkie użyte informacje, wszystkie etapy procesu oceny oraz wszystkie wyciągnięte wnioski zostały w pełni udokumentowane i uzasadnione w dokumentacji technicznej. Przykład osądu eksperckiego Poniżej znajduje się przykład wniosku wyciągniętego na podstawie osądu eksperckiego podejścia opartego na ciężarze dowodu dotyczącego działania drażniącego na oczy in vivo u królików: - ocena istniejących badań na zwierzętach (badania in vivo): badania ostrego działania drażniącego na skórę u szczurów i królików dały wyniki negatywne; LLNA dla myszy wskazuje, że substancja może być potencjalną substancją działającą uczulająco na skórę - pozostałe dostępne dane (z kart charakterystyki, baz danych, wyników z wyszukiwania w Internecie) wskazują, że substancja nie działa drażniąco na skórę, działa drażniąco na oczy i działa uczulająco na skórę - analiza SAR (przy użyciu DEREK 1 ): budowa nie wskazuje na działanie drażniące na oczy; - działania drażniące na oczy w badaniach in vitro wynik negatywny - pojedynczy przypadek narażenia człowieka wynik pozytywny - właściwości fizykochemiczne substancja nie jest odporna na hydrolizę W wyniku oceny dowodów wyciągnięto wniosek, że substancja może działać drażniąco na oczy u człowieka, stąd uznano, że dalsze badania in vivo działania drażniącego na oczy nie są konieczne Jak przedstawiać ciężar dowodu w programie IUCLID Następnym krokiem, jaki należy wykonać w procesie budowania ciężaru dowodu, aby spełnić wymogi informacyjne dla danego rodzaju działania, jest zgłoszenie ciężaru dowodu w sekcji dotyczącej tego rodzaju działania w pliku IUCLID5. Dla każdego dowodu rejestrujący powinien sporządzić indywidualny rekord badania dotyczącego rodzaju działania. Każdy rekord należy oflagować jako ciężar dowodu i następnie przedstawić odpowiednie informacje w postaci szczegółowego podsumowania przebiegu badania (= te same pola jak dla badania kluczowego). Jest to zalecane także dla dokumentacji dotyczących wielkości obrotu 1-10 ton, chociaż nie jest to wymagane na podstawie rozporządzenia. Każdy rekord badania dotyczącego rodzaju działania zgłoszony jako część ciężaru dowodu należy wypełnić zgodnie z zasadami sprawdzania kompletności pod względem technicznym (TCC), inaczej rekord ten nie uzyska pozytywnego wyniku podczas sprawdzianu kompletności technicznej TCC (zob. Podręcznik dotyczący składania 1 Deductive Estimation of Risk from Existing Knowledge (Dedukcyjne oszacowanie ryzyka na podstawie istniejącej wiedzy): program komputerowy, który na podstawie analizy budowy chemicznej przewiduje, czy dana substancja chemiczna jest toksyczna dla ludzi, innych ssaków i bakterii.

14 dokumentacji nr 5 Jak sporządzić kompletną dokumentację techniczną do celów rejestracji i zgłaszania PPORD, wersja 2.2). Jeżeli poziom udokumentowania badania, które ma być uwzględnione w ciężarze dowodu, jest niewystarczający do spełnienia wymagań szczegółowego podsumowania przebiegu badania, to można sporządzić podsumowanie przebiegu badania zawierające tylko te dane, które są dostępne, i oflagować je jako badanie pomocnicze, a nie ciężar dowodu. (Należy zauważyć, że przedłożenie tylko badań pomocniczych dla danego rodzaju działania jest niewystarczające.) W przypadku gdy nie można wypełnić nawet podstawowych pól IUCLID wymaganych dla zwykłego podsumowania przebiegu badania (zob. Podręcznik użytkownika IUCLID), rejestrujący może wybrać flagę ciężaru dowodu i w Odstąpieniu od podania danych wybrać pozycję: badanie nieuzasadnione z naukowego punktu widzenia. W takim przypadku rejestrujący musi wypełnić pole Uzasadnienie odstąpienia od podania danych, na przykład: dane nie pochodzą ze sprawozdania z badań i nie można wypełnić wymaganych pól podstawowych. Pozostałe pola w blokach dane administracyjne (np. typ wyniku badania i wiarygodność ), źródło danych, materiały i metody oraz wyniki i omówienie należy wypełnić w możliwie największym stopniu. Więcej informacji znajduje się w pkt (str ) Podręcznika dotyczącego składania dokumentacji nr 5 Jak sporządzić kompletną dokumentację techniczną do celów rejestracji i zgłaszania PPORD (wersja 2.2). Aby utworzyć rekord badania dotyczącego rodzaju działania, należy przejść do drzewa sekcji dla substancji i kliknąć w odpowiednią sekcję rodzaju działania. Następnie kliknąć prawym przyciskiem i wybrać Nowy rekord badania dotyczącego rodzaju działania. Należy wpisać nazwę rekordu badania dotyczącego rodzaju działania i wybrać OK.

15 Należy wybrać flagę oznaczającą ciężar dowodu i wybrać wszystkie pola we wskaźniku poziomu szczegółowości w pasku menu, zaznaczyć szczegółowe podsumowanie przebiegu badania. Po wypełnieniu wszystkich niezbędnych pól dla szczegółowego podsumowania przebiegu badania należy zapisać dane i przejść do procedury tworzenia kolejnego nowego rekordu badania dotyczącego rodzaju działania dla następnego źródła danych składającego się na ciężar dowodu. Dla każdego dowodu wchodzącego w skład pakietu ciężaru dowodu dla danego rodzaju działania należy stworzyć oddzielny nowy rekord badania. Jeżeli nie można wypełnić wszystkich wymaganych pól dla szczegółowego podsumowania przebiegu badania, to należy albo wybrać flagę oznaczającą badanie pomocnicze, a nie ciężar dowodu, albo wybrać flagę ciężar dowodu oraz Odstąpienie od podania danych: badanie nieuzasadnione z naukowego punktu widzenia wraz z odpowiednim uzasadnieniem. Na koniec należy sporządzić Podsumowanie badania dotyczącego rodzaju działania, w którym należy ocenić wszystkie informacje podane w różnych rekordach dotyczących rodzaju działania oflagowanych jako ciężar dowodu i podać szczegóły uzasadniające wniosek wyciągnięty na podstawie tych dowodów. Do wyciągania wniosków na podstawie ciężaru dowodu rejestrujący powinien zastosować informacje podane w rekordach badań dotyczących danego rodzaju działania. Ciężar dowodu musi być dobrze udokumentowany i przy wyciąganiu wniosków końcowych należy omówić wszystkie badania. Wytyczne dotyczące technicznego sposobu wypełniania podsumowań rodzajów działania znajdują się w sekcji E Podręcznika użytkownika IUCLID, w działach dotyczących rekordu podsumowania rodzaju działania dla poszczególnych rodzajów działania. Należy zauważyć, że dane zawarte w podsumowaniu rodzaju działania w pliku IUCLID5 można automatycznie przenieść do niektórych części raportu bezpieczeństwa chemicznego za pomocą wtyczki CSR.

16 Pole Wartość kluczowa dla oceny bezpieczeństwa chemicznego należy wypełnić przynajmniej dla tych rodzajów działania, które są wykorzystywane jako parametry wejściowe do oceny bezpieczeństwa chemicznego.

17 5. CIĘŻAR DOWODU W PRAKTYCE W tej części zawarto podsumowanie i przykłady umożliwiające lepsze zrozumienie tego, czego ECHA oczekuje od rejestrujących stosujących podejście oparte na ciężarze dowodu, a także podsumowanie dotychczasowych doświadczeń Agencji w tym zakresie Najważniejsze elementy ciężaru dowodu Najważniejsze oczekiwania ECHA wobec rejestrujących: - Rejestrujący musi prawidłowo przedstawić w dokumentacji pakiet ciężaru dowodu poprzez stworzenie oddzielnych rekordów badań dotyczących rodzaju działania dla każdego dowodu z osobna. Rekordy te muszą być kompletne pod względem sprawdzianu kompletności technicznej TCC, tj. muszą spełniać wymagania dla szczegółowego podsumowania przebiegu badania, w przeciwnym razie dokumentacja może nie zaliczyć sprawdzianu kompletności technicznej (TCC). Rejestrujący powinien również sporządzić podsumowanie badania dotyczącego rodzaju działania, w którym podsumowuje wyniki dla danego rodzaju działania i uzasadnia wyciągnięte przez siebie wnioski. - Dla każdej części ciężaru dowodu muszą być przedstawione wystarczające dane umożliwiające Agencji ocenę ogółu dowodów oraz połączone dane muszą umożliwiać racjonalny osąd w zakresie właściwości fizykochemicznych, ekotoksykologicznych i toksykologicznych (niebezpiecznych) danej substancji. - Osąd rejestrującego musi być przejrzyście udokumentowany i przedstawiony, tak aby umożliwić Agencji nieobciążoną ocenę ogółu dowodów Doświadczenia Agencji związane z dokumentacją rejestracyjną Na podstawie dotychczasowych doświadczeń z ciężarem dowodu Agencja uważa, że rejestrujący nie umieją w prawidłowy sposób korzystać z tego podejścia, aby jak najlepiej wykorzystać kilka źródeł istniejących informacji o mniejszej adekwatności. Niektórzy rejestrujący jako ciężar dowodu przedstawiają tylko jeden rekord badania dotyczący rodzaju działania. ECHA może zaakceptować ciężar dowodu tylko wtedy, gdy jest oparty na kilku rekordach badań dotyczących rodzaju działania i obejmuje odpowiednią dokumentację dotyczącą różnych źródeł dowodów. Z reguły poziom szczegółowości przedstawiany przez rejestrujących jest niewystarczający do poparcia prezentowanych dowodów. Dlatego w wielu przypadkach Agencja nie jest w stanie ocenić wniosków rejestrującego. Rejestrujący często nieprawidłowo oflagowują rekord badania dotyczący rodzaju działania jako ciężar dowodu zamiast Odstąpienia od podania danych, aby 14

18 zaznaczyć, że zgodnie z kolumną 2 załączników VII-X badania nie trzeba wykonywać. W szczególności jeżeli można zastosować wystarczającą argumentację na korzyść niewykonywania badania na podstawie braku narażenia, to rejestrujący nie powinni oflagowywać rekordu badania dotyczącego rodzaju działania jako ciężar dowodu, tylko zaznaczyć odstąpienie od podania danych, wybierając przyczynę: z uwagi na narażenie. Następnie powinni podać odpowiednie uzasadnienie ilościowe oparte na scenariuszach narażenia sporządzonych w ramach raportu bezpieczeństwa chemicznego (CSR) Przypadek 1: właściwe zastosowanie podejścia opartego na ciężarze dowodu Poniższy przypadek ilustruje sytuację, w której ECHA uznała, że ciężar dowodu został zastosowany prawidłowo. Przykład ten jest oparty na dwóch rekordach badań dotyczących rodzaju działania przedstawionych dla rodzaju działania: rozpuszczalności w wodzie oraz na towarzyszącym im podsumowaniu badań dotyczących rodzaju działania. Pierwszy rekord badania dotyczący rodzaju działania (a) to wynik eksperymentalny dla substancji o podobnej budowie (podejście przekrojowe): wybrano flagę ciężar dowodu, zaznaczono pole Szczegółowe podsumowanie przebiegu badania i wybrano pole szczegółowości Wszystkie pola. W tym przypadku wszystkie odpowiednie pola, które należy wypełnić dla szczegółowego podsumowania przebiegu badania (RSS), zostały wypełnione, w tym interpretacja i wnioski rejestrującego. Rejestrujący może również dołączyć dokumenty pomocnicze lub sprawozdania w rekordzie podsumowania rodzaju działania. Flaga ciężaru dowodu Przedstawiono szczegółowe podsumowanie przebiegu badania

19

20 Drugi rekord badania dotyczący rodzaju działania (b) dotyczył prognozy (Q)SAR. Ponownie wybrano prawidłową flagę ciężaru dowodu i wypełniono wszystkie pola wymagane dla szczegółowego podsumowania przebiegu badania. Flaga ciężaru dowodu Przedstawiono szczegółowe podsumowanie przebiegu badania 17

21 Podsumowanie rodzaju działania sporządzone zostało w celu przedstawienia najważniejszych wniosków z poszczególnych rekordów badań dla danego rodzaju działania. Rejestrujący mógł w tym miejscu dalej wykazać, jak ustalił daną właściwość substancji na podstawie ciężaru dowodu.

22 5.4. Przypadek 2: niewłaściwe zastosowanie podejścia opartego na ciężarze dowodu Poniższy przypadek ilustruje sytuację, w której ECHA uznała, że ciężar dowodu został zastosowany w niewłaściwy sposób. Należy zauważyć, że brakuje niektórych zrzutów z ekranu z programu IUCLID, ponieważ wiele pół pozostało niewypełnionych. W tym przypadku rejestrujący przedstawił jeden rekord badania dotyczący rodzaju działania oflagowany jako ciężar dowodu, przy czym było to badanie eksperymentalne o poziomie wiarygodności 4 w skali Klimischa. Tylko jeden rekord badania dotyczącego rodzaju działania jako ciężar dowodu! Flaga ciężaru dowodu! Wiarygodność 4! 19

23 Powyższe dane były niewystarczające do celów oceny i spełnienia wymagań informacyjnych. W takim przypadku bardzo prawdopodobne jest, że rejestrujący zostałby zobowiązany do wykonania badań w warunkach określonych przez ECHA. Dlatego ważne jest, aby przygotowywać solidniejszy pakiet dowodów z wykorzystaniem dodatkowych źródeł informacji i zapewniać lepszą dokumentację dowodów i uzasadnienie wniosków dla danego rodzaju działania.

24 6. WNIOSKI Ciężar dowodu to użyteczne podejście pozwalające na spełnienie wymagań informacyjnych i uniknięcie niepotrzebnych badań. Wykorzystuje wszystkie dostępne informacje i wszystkie możliwe dowody dotyczące danego rodzaju działania. Proces przygotowywania ciężaru dowodu składa się po pierwsze z zebrania dostępnych informacji, przy czym im więcej danych, tym lepiej. Następny etap to osąd ekspercki, czyli ocena zebranych informacji i podjęcie decyzji, czy można zbudować na nich ciężar dowodu. Należy przy tym wykorzystać wiedze na temat danego rodzaju działania. Każdy przypadek jest inny. Ciężar dowodu nie zawsze będzie wystarczający, aby uniknąć dalszych badań, ale przynajmniej pozwoli na ustalenie najbardziej odpowiedniego badania (tj. zintegrowana strategia badań). Do chwili opublikowania niniejszego podręcznika ciężar dowodu z reguły był stosowany w sposób niewłaściwy lub nieadekwatny. ECHA będzie sprawdzać stosowanie tego podejścia i oczekuje, że rejestrujący stosujący ciężar dowodu będą zamieszczać poszczególne dowody w pliku IUCLID przy zachowaniu odpowiedniego poziomu szczegółowości i udokumentowania. Przejrzysta dokumentacja i argumentacja są niezbędne, aby ECHA mogła dokonać oceny dowodów. 21

25 DALSZE INFORMACJE Poradnik REACH na temat wymagań informacyjnych i oceny bezpieczeństwa chemicznego document/information requireme nts en.htm?time= W szczególności: tom 1: część B Ocena zagrożenia tom 3: rozdział R.4 Ocena dostępnych informacji tom 4: rozdział R.7a Wytyczne dla poszczególnych rodzajów działania dotyczące właściwości fizykochemicznych i zdrowia ludzkiego tom 5: rozdział R.7b Wytyczne dla poszczególnych rodzajów działania dotyczące środowiska tom 6: rozdział R.7c Wytyczne dla poszczególnych rodzajów działania Prezentacja z seminarium internetowego Ciężar dowodu strona internetowa ECHA presentations en.asp Podręcznik dotyczący składania danych nr 5 Jak sporządzić kompletną dokumentację techniczną do celów rejestracji i zgłaszania PPORD, wersja 2.2 strona internetowa ECHA tech dossier manual.pdf Podręcznik OECD dotyczący badania chemikaliów wysokotonażowych (HPV), rozdział 3: ocena danych Poradniki praktyczne ECHA na temat wymagań informacyjnych sześć poradników praktycznych na temat wymagań informacyjnych, które zostaną opublikowane na stronie internetowej ECHA do końca marca 2010 r. Poradnik dotyczący rejestracji document/registration en.pdf?ver s=28%2008%2009 Poradnik IUCLID: Podręcznik użytkownika blic 22

26 BIBLIOGRAFIA Podręcznik użytkownika IUCLID Podręcznik dotyczący składania danych nr 5 Jak sporządzić kompletną dokumentację techniczną do celów rejestracji i zgłaszania PPORD, wersja tech dossier manual.pdf Poradnik REACH na temat wymagań informacyjnych i oceny bezpieczeństwa chemicznego Tom 3: rozdział R.4 Ocena dostępnych informacji document/information requirements en. htm?time= Poradnik REACH Tom 4 rozdział R7a, tabela R Źródła danych fizykochemicznych document/information requirements en. htm?time= Rozporządzenie REACH (WE) nr 1907/ legislation en.asp Poradnik REACH na temat udostępniania danych document/data sharing en.pdf Poradniki praktyczne ECHA na temat wymagań informacyjnych sześć poradników praktycznych na temat wymagań informacyjnych, które zostaną opublikowane na stronie internetowej ECHA do końca marca 2010 r. Weed, Douglas L., Weight of Evidence: A Review of Concept and Methods. Risk Analysis, Vol. 25, nr 6, s , grudzień 2005 Hill, A. B. (1965). The environment and disease: Association or causation? Journal of the Royal Society of Medicine, 58, Edward J. Calabrese, Edward J. Stanek, Robert C. James, and Stephen M. Roberts; Soil Ingestion: A Concern for Acute Toxicity in Children. Environmental Health Perspectives Volume 105, nr 12, s grudzień 1997 Menzie CA, Henning MH, Cura J, Finkelstein K, Gentile J, Maughan J, Mitchell D, Petron S, Potocki B, Svirsky S, Tyler P. Special report of the Massachusetts weight-of-evidence workgroup: A weight-of-evidence approach for evaluating ecological risks. Hum Ecol Risk Assess 1996; 2(2): Klimisch, H.-J., Andreae, M., Tillmann, U A systematic approach for evaluating the quality of experimental toxicological and ecotoxicological data. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 25, 1-5. OECD 2004 ENV/JM/TG Rev 1 OECD Guideline for Testing of Chemicals: Principles and strategies related to the testing of Degradation of Organic Chemicals

27