V KONFERENCJA SZKOLENIOWO-TECHNICZNA NOWOCZESNA ENERGETYKA 2008 Nałęczów 3-5 grudnia 2008 roku OPERATOR POMIARÓW VERSUS NOWOCZESNA ENERGETYKA

Transkrypt

1 Bogumił Dudek Tomasz Lubicki EPC S.A. V KONFERENCJA SZKOLENIOWO-TECHNICZNA NOWOCZESNA ENERGETYKA 2008 Nałęczów 3-5 grudnia 2008 roku OPERATOR POMIARÓW VERSUS NOWOCZESNA ENERGETYKA Doniesienia światowe na temat rozwoju tzw. inteligentnych pomiarów (smart metering) pozwalają sądzić, Ŝe dalsze dywagacje o potrzebie istnienia operatorów pomiarów powinny być zastąpione konkretnymi planami rozwoju nowoczesnej energetyki, w tym energetyki pomiarowej. Poza tym nowoczesna energetyka w tym przypadku rozumiana moŝe być jako: rozwój układów pomiarowo-rozliczeniowych umoŝliwiających prowadzenie rozliczeń rynku dnia bieŝącego energii elektrycznej, rozwój tzw. inteligentnej sieci (smart grid), wprowadzenie bieŝącego zarządzania podaŝą i popytem podyktowanego rozwojem energetyki odnawialnej, w szczególności energetyki wiatrowej, spełnienie wymagań strategii lizbońskiej w zakresie efektywności energetycznej wykorzystania energii elektrycznej i ograniczenia emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) oraz rozwoju energetyki odnawialnej [4]. Dodatkowo stosując jedną z podstawowych zasad w teorii zarządzania odnoszącej się do tego, Ŝe nie moŝna zarządzać czymś czego nie da się zmierzyć [2], zasadnym staje się inwestowanie w urządzenia umoŝliwiające dokonywanie pomiarów właściwych z punktu wiedzenia planowanego rozwoju rynku energii elektrycznej w Polsce i Europie. Stąd powołanie do funkcjonowania podmiotów gospodarczych umoŝliwiających spełnienie wspomnianych wcześniej wymagań staje się koniecznością. Podmiotami takimi mogą być operatorzy pomiarów, o istnieniu których moŝna mówić na rozwiniętych rynkach energii elektrycznej. Szerzej zagadnienie to opisano w publikacjach [3,5], w której oprócz przeglądu funkcjonowania tego typu podmiotów na rynku Wielkiej Brytanii określono model biznesowy dla warunków polskich. W Europie i na świecie obecnie mówi się o konkretnych planach w zakresie rozwoju inteligentnych pomiarów jako jednym z warunków rozwoju rynku energii elektrycznej. W niektórych z kolei rozszerza się zastosowane rozwiązania z rynku energii elektrycznej na rynek gazu, ciepła i wody. Do przykładów tych zaliczyć moŝna [6,8-17]: W Wielkiej Brytanii rząd jest w trakcie uruchomienia programu smart metering dla odbiorców indywidualnych. Skala tego projektu dotyczy 47 milionów liczników energii elektrycznej oraz gazu. Przewiduje się, Ŝe przygotowanie programu zajmie około dwóch lat z kolei jego realizacja około lat dziesięciu. Stąd oczekuje się, Ŝe projekt zakończy się około 2020 roku. Strona 1 z 7

2 W Niemczech Minister Gospodarki i Technologii ustanowił projekt MEREGIO (Minimum Emission Region), którego podstawowym elementem jest ograniczenie emisji CO 2 z wykorzystaniem nowoczesnych systemów pomiarowych umoŝliwiających dwukierunkową komunikacji pomiędzy uczestnikami rynku energii elektrycznej. Wybrano do tego region Karlsruhe/Stuttgart jako demonstracyjny dla wdroŝenia idei efektywnego wykorzystania energii oraz ograniczenia emisji zanieczyszczeń. Przewiduje się zainstalowanie inteligentnych liczników u 800 odbiorców końcowych, 100 wytwórców oraz w 100 punktach sieci związanych z interwencyjną pracą źródeł energii lub świadczeniem usługi interwencyjnej przez odbiorców. We Włoszech, gdzie juŝ w 2006 roku wdroŝono inteligentne pomiary wśród wszystkich odbiorców energii elektrycznej rozpoczęto planowanie wdroŝenia inteligentnych pomiarów na rynku gazu. Przewiduje się, Ŝe przeciągu 26 miesięcy moŝliwe będzie wdroŝenie inteligentnych liczników wśród duŝych odbiorców gazu oraz w przeciągu 4 lat wśród odbiorców indywidualnych. W Hiszpanii Iberdola uruchamia projekt advance metering infrastrukture z trzema róŝnymi dostawcami technologii komunikacyjnych. Planuje się, Ŝe pilotaŝowy projekt rozpocznie się w 2009 r. i dotyczyć będzie liczników oraz 850 koncentratorów. Z kolei całość projektu dotyczy 10 mln odbiorców indywidualnych. Projekt ten powiązany jest z inicjatywą wspomnianej inteligentnej sieci. Francja, a ściślej Electricite de France, uruchamia projekt w regionie Tours i Lyon, którego start przewiduje się na początku 2010 roku. PilotaŜowy projekt dotyczy jednofazowych liczników w Iskreameco oraz jednofazowych i trójfazowych liczników w Actaris. Przewiduje się zainstalowania w ramach tego pilotaŝu koncentratorów w stacjach transformatorowych niskiego napięcia. Cały projekt planuje się zakończyć w 2017 roku po zainstalowaniu 35 milionów inteligentnych liczników i koncentratorów. Jeden przykład zza oceanu USA, Kalifornia; The California Public Utilities Commision zatwierdziła 1,63 biliona dolarów amerykańskich na Souftern California Edison s smart metering program realizowany przez Edison SmartConnect. W ramach tego programu przewiduje się zainstalowanie 5,3 miliona inteligentnych liczników dla odbiorców indywidualnych oraz drobnych odbiorców biznesowych począwszy od 2009 roku aŝ do roku Przedstawione powyŝej programy dają szanse na masowe wprowadzenie liczników cyfrowych zarówno dla wszystkich uŝytkowników energii elektrycznej począwszy od elektrowni, operatorów systemów aŝ po odbiorców końcowych. Włoski Enel rozpoczynając projekt Telegestore Project był zmuszony do opracowania i przetestowania nowej generacji liczników w formie prototypu w 2000 roku, poprzez uruchomienie produkcji w 2001 roku aŝ do rozpoczęcia masowej instalacji w 2002 roku ( /miesięcznie) [6]. Obecnie sytuacja wygląda zgoła odmiennie to firmy produkujące urządzenia przestawiają swoje technologie na masową produkcję. Przykładem moŝe być niemiecki koncern EnBW Energie Baden- Württemberg AG, który uruchamia masową produkcję inteligentnych liczników energii elektrycznej dla odbiorców indywidualnych [10]. Z kolei lider w dziedzinie inteligentnych pomiarów włoska firma ENEL Energia wprowadza innowacyjne elastyczne taryfy dla swoich odbiorców, w tym taryfę, w której odbiorca ma zagwarantowaną cenę energii elektrycznej i gazu na następne dwa lata [11]. Strona 2 z 7

3 Ciekawe wnioski płyną równieŝ z projektu przeprowadzonego wśród 46 operatorów systemu dystrybucyjnego w 13 krajach europy wykonany przez firmę Capgemini [15]. Z projektu tego wynika, Ŝe koszty sczytywania danych pomiarowych wahają się od poniŝej 1 Euro, aŝ do 11 Euro, w przeliczeniu na odbiorcę końcowego. Stąd średni koszt sczytywania danych pomiarowych oszacowano na poziomie około 5 Euro. MoŜna więc przypuszczać, Ŝe wraz z rozwojem inteligentnych pomiarów koszty zakupu i eksploatacji tego typu urządzeń będą sukcesywnie malały, tworząc je konkurencyjnymi w stosunku do tradycyjnych analogowych technologii. Z kolei w Polsce na razie dalej prowadzi się dyskusję nad potrzebą powołania operatora lub operatorów pomiarów oraz wstępne projekty koncepcyjne nad inteligentnymi pomiarami. Urząd Regulacji Energetyki (URE) obecnie jest beneficjentem projektu finansowanego z środków przejściowych w ramach Transition Facility PL2005/ Wzmocnienie nadzoru regulatora nad sektorem energii [18]. Celem projektu jest wzmocnienie potencjału administracyjnego Państw Członkowskich w zakresie wprowadzenia w Ŝycie prawodawstwa wspólnotowego oraz wspierania wymiany najlepszych praktyk. Niniejszy projekt dotyczy oceny moŝliwości i kosztów wymiany obecnie stosowanych urządzeń pomiarowych na liczniki z rejestracja poboru energii. Rozpoczęcie projektu zaplanowano na grudzień 2007 roku, a zakończenie po 9 miesiącach z łącznym budŝetem dla podwykonawców na poziomie 1,7 mln zł. Wprowadzenie tzw. inteligentnych systemów pomiarowo-rozliczeniowych, pozwoli uŝytkownikom na efektywne zarządzanie swoim zuŝyciem energii oraz ułatwi zmianę sprzedawcy. Projekt obejmuje zebranie kompleksowych danych o obecnie stosowanych urządzeniach pomiarowych w elektroenergetyce, analizę kosztów ich wymiany, prawną analizę wykonalności przedsięwzięcia oraz tzw. ocenę wpływu, obejmującą poprawę efektywności uŝytkowania energii elektrycznej. W szczególności zostaną wykonane następujące prace [7]: analiza otoczenia prawnego oraz niezbędnych zmian legislacyjnych umoŝliwiających w sposób efektywny przeprowadzenie procesu wymiany urządzeń pomiarowych, ocena potencjalnego wpływu wymiany urządzeń pomiarowych na zmianę profilu zuŝycia energii elektrycznej przez odbiorców, analiza ekonomiczna stałych i zmiennych kosztów instalacji elektronicznych urządzeń pomiarowych, poniesionych przez operatorów systemów dystrybucyjnych oraz wzrostu efektywności operacyjnej przedsiębiorstw energetycznych i innych korzyści wdroŝenia automatycznego systemu zarządzania zuŝyciem energii elektrycznej, analiza techniczna oraz organizacyjna wraz z harmonogramem instalacji urządzeń pomiarowych ze zwrotną transmisją danych, rejestrujących dane dotyczące zuŝycia energii elektrycznej w poszczególnych godzinach doby u wszystkich odbiorców na wysokim i średnim napięciu oraz rejestrujących dane dotyczące zuŝycia energii co najmniej w dwóch strefach dobowych i poszczególnych godzinach doby u wszystkich odbiorców na niskim napięciu. PowyŜsza inicjatywa bez konkretnych uregulowań prawnych moŝe napotkać na problemy w jej wdroŝeniu. Realną wydaje się potrzeba dokonania zmian w prawodawstwie polskim w szczególności w ustawie Prawo energetyczne oraz innych ustawach mających szczególne znaczenie dla rozwoju inteligentnych pomiarów. Ustawą taką z pewnością moŝe byś tzw. ustawa o efektywności energetycznej. Pomimo dyrektywy Unii Europejskiej 2006/32/WE z 5 kwietnia 2006 r. [1], która w art. 18 ust. 1 sprecyzowała termin wprowadzenia w Ŝycie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędne do wykonania niniejszej Dyrektywy (najpóźniej do dnia 17 maja 2008 r., z wyjątkiem postanowień art. 14 ust. 1, 2 i 4, dla których datą transpozycji jest najpóźniej Strona 3 z 7

4 dzień 17 maja 2006 r.) do dzisiaj nie uchwalono ustawy o efektywności energetycznej w Polsce. Obecnie Ministerstwo Gospodarki podało, Ŝe zakończyło prace nad ustawą i kieruje ją do uzgodnień międzyresortowych oraz konsultacji społecznych [19]. JednakŜe wprowadzenie przepisów projektowanej ustawy przewiduje się na 1 stycznia 2010 roku. Wprowadzenie jej od 2010 roku nie zwalnia ze stosowania wspomnianej wcześniej Dyrektywy. W związku z tym, warto przypomnieć kilka istotnych zapisów dyrektywy w kontekście funkcjonowania operatora pomiarów i wdraŝania nowych rozwiązań w tym zakresie [1]: W definicjach uwzględniono nowy podmiot gospodarczy określany mianem przedsiębiorstwa usług energetycznych (ESCO). Przedsiębiorstwo to zajmować się ma świadczeniem usług energetycznych lub dostarczaniem innych środków poprawy efektywności energetycznej w zakładzie lub pomieszczeniach uŝytkownika, biorąc przy tym na siebie pewną część ryzyka finansowego. Zapłata za wykonane usługi jest oparta (w całości lub części) na osiągnięciu poprawy efektywności energetycznej oraz spełnieniu innych uzgodnionych kryteriów efektywności. Art. 6 ust 3. Państwa Członkowskie zapewniają istnienie wystarczających zachęt, uczciwej konkurencji i jednakowych warunków działania dla podmiotów rynkowych innych niŝ dystrybutorzy energii, operatorzy systemu dystrybucji i przedsiębiorstwa prowadzące detaliczną sprzedaŝ energii, takich jak ESCO, instalatorów, doradców i konsultantów ds. energii, w celu zapewnienia niezaleŝnej oferty i realizacji usług energetycznych, audytów energetycznych i środków poprawy efektywności energetycznej, o których mowa w ust. 2 lit. A) pkt. (i) i (ii). Art. 11 ust.1, 2 Państwa Członkowskie mogą utworzyć fundusz lub fundusze w celu subsydiowania realizacji programów poprawy efektywności energetycznej i innych środków poprawy efektywności energetycznej oraz promowania rozwoju tych środków. Środki te obejmują promocje audytu energetycznego, instrumentów finansowych słuŝących oszczędnościom energetycznym i, w stosownych przypadkach, ulepszonego dokonywania pomiarów przy pomocy liczników oraz rachunków za energię zawierający zrozumiałe informacje. Fundusze te są takŝe ukierunkowane na sektory uŝytkowników końcowych o wyŝszych kosztach transakcji i wyŝszym ryzyku. Fundusze te, jeśli zostaną utworzone, mogą udzielać dotacji, poŝyczek, gwarancji finansowych lub innych rodzajów finansowania związanych z zagwarantowaniem rezultatów Art. 13 ust. 1 Państwa Członkowskie zapewniają, by na tyle, na ile jest to technicznie wykonalne, uzasadnione finansowo i proporcjonalne do potencjalnych oszczędności energii, odbiorcy końcowi energii elektrycznej, gazu, centralnego ogrzewania lub chłodzenia oraz ciepłej wody uŝytkowej mieli moŝliwość nabycia po konkurencyjnych cenach indywidualnych liczników, które dokładnie oddają rzeczywiste zuŝycie energii przez odbiorcę końcowego i informują o rzeczywistym czasie korzystania z energii. W przypadku wymiany liczników powinno się zagwarantować moŝliwość nabycia liczników indywidualnych po konkurencyjnych cenach, chyba Ŝe jest to technicznie niewykonalne lub nieopłacalne w stosunku do szacowanych potencjalnych oszczędności w perspektywie długoterminowej. W przypadku podłączania nowych liczników w nowych budynkach lub przy wykonaniu waŝniejszych renowacji budynków, zgodnie z dyrektywą 2002/91/WE, powinno się zawsze zagwarantować moŝliwość nabycia indywidualnych liczników po konkurencyjnych cenach. Strona 4 z 7

5 Art. 13 ust. 2 Państwa Członkowskie zapewniają, by w odpowiednich przypadkach rachunki wystawiane przez dystrybutorów energii, operatorów systemu dystrybucji i przedsiębiorstwa prowadzące detaliczną sprzedaŝ energii opierały się na rzeczywistym zuŝyciu energii i były sformułowane w sposób jasny i zrozumiały. Odbiorcom końcowym wraz z rachunkiem udostępniane są odpowiednie informacje pozwalające na całościowe zapoznanie z bieŝącymi kosztami energii. Rachunek na podstawie rzeczywistego zuŝycia energii jest wystawiany dostatecznie często, by umoŝliwić odbiorcy regulowanie swojego zuŝycia energii. Art. 13 ust. 3 Państwa Członkowskie zapewniają, by w odpowiednich przypadkach dystrybutorzy energii lub przedsiębiorstwa prowadzące detaliczną sprzedaŝ energii udostępniały odbiorcom końcowym wraz z rachunkami, umowami, transakcjami lub pokwitowaniami ze stacji dystrybucji, albo w ich ramach, następujące informacje sformułowane w jasny i zrozumiały sposób: rzeczywiste aktualne ceny i rzeczywiste zuŝycie energii; porównanie obecnego zuŝycia energii przez odbiorcę końcowego z zuŝyciem za ten sam okres w roku poprzednim, najlepiej w formie graficznej; o ile to moŝliwe i wnosi dodatkową wartość, porównanie z przeciętnym znormalizowanym lub przykładowym uŝytkownikiem energii z tej samej kategorii uŝytkowników; informacje kontaktowe dotyczące organizacji konsumenckich, agencji energetycznych i podobnych podmiotów, łącznie ze stronami internetowymi, gdzie moŝliwe jest uzyskanie informacji o dostępnych środkach poprawy efektywności energetycznej, porównaniach profilów odbiorców końcowych lub obiektywnych specyfikacjach technicznych urządzeń zuŝywających energię. Zapisane w Dyrektywie propozycje zmian korespondują z zakresem funkcji, które moŝe pełnić operator pomiarów. Warto dlatego przypomnieć najistotniejsze załoŝenia jakie zaproponowano do modelu biznesowego operatora pomiarów w Polsce. JednakŜe zakres potencjalnych usług świadczonych przez operatora pomiarów przedstawiono poniŝej w sposób zagregowany [5]: akwizycja danych pomiarowych z liczników analogowych i cyfrowych (ręczna, zdalna), przetwarzanie i agregacja danych pomiarowych, zarządzanie majątkiem pomiarowym (instalowanie, wymiana, utrzymanie - eksploatacja, planowanie, odnawianie i kalibracja, legalizacja), usługi pogotowia serwisowego, serwis techniczny (laboratorium techniczne), usługi bilingowe (rozliczanie naleŝności), fakturowanie naleŝności (wysyłka masowa), usługi windykacyjne, usługi call-center, contact-center, usługi ochrony dochodów (revenue protection): wykrywanie nieprawidłowości pomiarów, wykrywanie niewłaściwego uŝywania, wykrywanie nielegalnego poboru Strona 5 z 7

6 energii, usługi zarządzania klientami z zaległościami oraz naleŝności (account recovery), usługi zaopatrzenia materiałowego, doradztwo techniczne, doradztwo w zakresie optymalizacji kosztów zakupu energii. Powołanie operatora pomiarów w Polsce wpisuje się w rozwój nowoczesnej energetyki opartej na strategii określanej mianem pakietu klimatyczno-energetycznego 3x20 [4]. Powołanie go jest dzisiaj bardziej koniecznością niŝ potrzebą ze względu na rozwój rynku dnia bieŝącego, rozwój źródeł odnawialnych związanych z energetyką wiatrową i biomasową, koniecznością lepszego opomiarowania sieci elektroenergetycznej (na potrzeby działalności prowadzonej przez operatorów systemów), i co najwaŝniejsze ze względu na odbiorców końcowych chcących kupować energię od róŝnych sprzedawców, przy wykorzystaniu elastycznych taryf na dystrybucję energii elektrycznej, a takŝe ze względu na potrzebę efektywnego wykorzystania energii elektrycznej i świadczenia usług systemowych. Dodatkowo jego powołanie moŝe w znaczny sposób przyczynić się, analogicznie jak w innych państwach, do redukcji zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery przez racjonalne wykorzystanie energii elektrycznej oraz zarządzanie podaŝą i popytem. Z przedstawionych w artykule informacji wynika równieŝ, Ŝe znacznie zwiększa się dostępność do nowoczesnych technologii pomiarowych produkowanych obecnie na skalę masową oraz moŝliwości wykorzystania doświadczeń innych krajów będących pionierami w tej dziedzinie. Dodatkowo to ruch w kierunku nowoczesnej energetyki, a nawet przemiana cywilizacyjna podobna do tej, kiedy przechodzono z analogowych telefonów komórkowych na rzecz telefonów cyfrowych. Zatem tytuł niniejszego referatu powinien raczej brzmieć OPERATOR POMIARÓW SEQUEL NOWOCZESNA ENERGETYKA, następstwo nowoczesnej energetyki! NajwaŜniejszą rzeczą w porozumiewaniu się jest słyszeć to, czego nie powiedziano. P. F. Drucker Strona 6 z 7

7 Literatura: 1. Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca Dyrektywę Rady 93/76/EWG 2. Drucker P. F.: Myśli przewodnie Druckera, Wydawnictwo MT Biznes Sp. z o.o. Warszawa, Dudek B., Lubicki T.: Operatorzy pomiarowo rozliczeniowi czy kolejny rozdział będzie przebiegał sprawniej? Materiały z konferencji Zliberalizowany rynek energii elektrycznej fakt czy teoria? Warszawa, wrzesień Konkluzje Prezydencji z posiedzenia Rady Europejskiej w Brukseli, dokument UE 7224/07, 8-9 marca Lubicki T.: O roli operatorów pomiarów na liberalizowanym rynku energii elektrycznej w Polsce. Energetyka nr 10/ Rogai S.: ENEL s Metering System and Telegestore Project ENEL Distribuzione S.p.A., NARUC Conference, Washington, luty 2006 Internet: (pobrano - grudzień 2007) 7. DGA: Istotna umowa z Fundacją Fundusz Współpracy jednostką finansującokontrolującą dotyczącą studium wykonalności (pobrano - październik 2008) 8. Funds approved for SCE s smart meter program 9. EDF s AMM pilot gets under way 10. EnBW starts mass production of intelligent electricity meters 11. Enel Energie introduces new range of fixed price plans 12. German government funded smart grid project now under way 13. Iberdola achieves AMI breakthrough 14. Smart gas metering to go ahead In Italy 15. Smart metering lowers meter reading costs 16. UK government mandates smart metering for households 17. Smart metering lowers meter reading cost (pobrano - luty 2008) 18. Komunikat w sprawie projektów środków przejściowych Wzmocnienie nadzoru regulatora nad sektorem energii (Transition Facility PL2005/ ) (pobrano - listopad 2008) 19. Ustawa o efektywności energetycznej wejdzie w Ŝycie w 2010 r. Strona 7 z 7