Redakcja Milan Popović Michał Błaszczyk TRENDY EKONOMICZNE WSPÓŁCZESNEJ EUROPY

Transkrypt

1 Redakcja Milan Popović Michał Błaszczyk TRENDY EKONOMICZNE WSPÓŁCZESNEJ EUROPY Łódź 2011

2 Recenzent : dr Jarosław Zając Redakcja: mgr Milan Popović, mgr Michał Błaszczyk Publikacja dofinansowana przez Dziekana Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego Autorzy referatów: Michał Błaszczyk Natalia Bujan Joanna Ceranka Oktawian Jaroszewicz Monika Jaworska Monika Karbownik Agata Kosińska Jakub Koziński Jacek Kozłowski Katarzyna Kiliańska Paulina Pabiańska Milan Popović Marcin Sabela Joanna Sobczak Adam Stangreciak Adrian Szyszkowski Urszula Wasińska Piotr Wojciechowski ISBN: Wszelkie prawa zastrzeżone Wydawca: Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych IM-Tech ul. P.O.W. 3/5, Łódź sknimtech@gmail.com Przygotowanie do druku: Adam Kościelniak Projekt okładki: Anna Fokczyńska Druk i oprawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego ul. Lindleya 8, Łódź tel. (42) wdwul@uni.lodz.pl

3 Spis treści Wstęp... 5 ROZDZIAŁ I: TRENDY TECHNOLOGICZNE... 7 Monika JAWORSKA, Monika KARBOWNIK: Małe i średnie przedsiębiorstwa w dobie społeczeństwa informacyjnego... 9 Agata KOSIŃSKA, Adrian SZYSZKOWSKI: Rola i znaczenie europejskiego społeczeństwa informacyjnego w dobie procesów globalizacji Marcin SABELA, Piotr WOJCIECHOWSKI: Zastosowanie technologii pick-by-point w gospodarce magazynowej Adam STANGRECIAK: Rozwój rynku e-booków w Europie ROZDZIAŁ II: TRENDY FINANSOWE Michał BŁASZCZYK: Zastosowanie algorytmów kryptograficznych i bezpieczeństwo w usługach bankowości elektronicznej Jakub KOZIŃSKI: Slow money Joanna SOBCZAK: Bankowość elektroniczna w Unii Europejskiej na przykładzie Polski Milan POPOVIĆ: Rozwój polskiego rynku faktoringowego w porównaniu do krajów europejskich... 63

4 ROZDZIAŁ III: TRENDY EKONOMICZNE W POZOSTAŁYCH DZIEDZINACH Natalia BUJAN: Rozwój i innowacje w europejskich inteligentnych systemach transportowych Joanna CERANKA, Oktawian JAROSZEWICZ: Centra logistyczne w Polsce i Europie Katarzyna KILIAŃSKA, Urszula WASIŃSKA: Społeczna odpowiedzialność biznesu. Przykłady dobrych praktyk przedsiębiorstw.. 89 Paulina PABIAŃSKA, Jacek KOZŁOWSKI: Handel emisjami CO 2. Szanse i zagrożenia O wydawcy

5 Wstęp Publikacje członków studenckich kół naukowych stanowią początek w życiu dojrzałego pracownika naukowego. Podążając tą ścieżką, studenci Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego podjęli się wydania kolejnej monografii z cyklu Trendy ekonomiczne. Po trendach ekonomicznych mających zastosowanie w Polsce, a następnie Unii Europejskiej, podjęto się tematyki trendów ekonomicznych ogólnie rozumianej współczesnej Europy. Treść przedstawionych artykułów wskazuje na bardzo szerokie spektrum zainteresowań naukowych studentów, którzy w swoich pracach wyjaśniają trendy występujące w gospodarce krajów europejskich. Książka składa się z trzech części: trendy technologiczne, trendy finansowe oraz trendy ekonomiczne w pozostałych dziedzinach gospodarki. Artykuły zamieszczone w części pierwszej nawiązują do innowacyjnych rozwiązań technologicznych, a ich tematyka przedstawia rozwiązania, bez których trudno jest wyobrazić sobie współczesną gospodarkę. W tej części zostało przedstawione społeczeństwo informacyjne z punktu widzenia małych i średnich przedsiębiorstw oraz jego rola i znaczenie w dobie procesów globalizacji. Następnie zostało przedstawione rozwiązania technologiczne pick-by-point, mające zastosowanie w gospodarce magazynowej oraz rozwój rynku książek elektronicznych w Europie. Druga część składa się z opracowań dotyczących trendów o tematyce finansowej. Wprawdzie, tematyka zastosowania algorytmów kryptograficznych i bezpieczeństwa w usługach bankowości elektronicznej mogłaby również zostać umieszczona w rozdziale technologicznym, aczkolwiek zastosowanie w bankowości miało decydujący wpływ na jego umieszczenie. Kolejne opracowania przedstawiają ruch Slow Movement, mający na celu odwrócenie trendu coraz szybszego życia, bankowość elektroniczną w Unii Europejskiej na przykładzie Polski oraz rozwój polskiego rynku faktoringowego w porównaniu do krajów europejskich. 5

6 Trzeci, ostatni rozdział przedstawia pozostałe trendy gospodarcze, wśród których zostały opisane innowacje i rozwój w europejskich inteligentnych systemach transportowych, następnie centra logistyczne w Polsce i Europie. W tejże części znalazły swoje miejsce przykłady dobrych praktyk przedsiębiorstw mające zastosowanie w społecznej odpowiedzialności biznesu, oraz korzyści i zagrożenia z handlu emisjami CO 2, które przedstawiają zakończenie rozdziału. Pokładamy nadzieję, iż niniejsza publikacja pozwoli pogłębić czytelnikowi wiedzę z zakresu szeroko pojętych trendów ekonomicznych, oraz będzie stanowiła źródło inspiracji do dalszych prac i badań w tym zakresie. Składamy podziękowania za pomoc przy recenzowaniu niniejszej publikacji Panu dr. Jarosławi Zającowi z Katedry Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. mgr Milan Popović mgr Michał Błaszczyk Katedra Informatyki Ekonomicznej Uniwersytet Łódzki 6

7 ROZDZIAŁ I TRENDY TECHNOLOGICZNE

8

9 Społeczeństwo informacyjne, MŚP, Internet, komputeryzacja, informacja. Monika JAWORSKA *, Monika KARBOWNIK * MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA W DOBIE SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO Małe i średnie przedsiębiorstwa są podstawą europejskich gospodarek. Ich elastyczność, gotowość do wprowadzania innowacji, technologii wnosi pozytywny wpływ do integracji gospodarczej. Dlatego tak ważne jest, aby w czasach społeczeństwa informacyjnego, firmy te korzystały z technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Część pierwsza pracy zawiera charakterystykę MŚP z uwzględnieniem definicji opartej na kryteriach ilościowych i jakościowych. Ponadto, zwrócono uwagę na rolę i znaczenie tego sektora w gospodarce. W kolejnej części pracy podjęto próbę wyjaśnienia definicji społeczeństwa informacyjnego i przybliżenie jego istoty. Część ostatnia przedstawia rozwiązania stosowane przez MŚP z zakresu wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych. 1. CHARAKTERYSTYKA SEKTORA MŚP 1.1. KLASYFIKACJA MŚP ZGODNIE Z KRYTERIAMI ILOŚCIOWYMI Mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) spełniają ważną rolę w gospodarce krajów europejskich. W sektorze MŚP skupiają się ludzkie umiejętności i zdolności w zakresie przedsiębiorczości, innowacji i zatrudnienia. W Unii Europejskiej MŚP stanowi 99 wszystkich przedsiębiorstw i zapewnia 75 mln miejsc pracy 1. Dlatego tez wsparcie tego sektora jest jednym z priorytetów Wspólnoty Europejskiej. W celu sprawiedliwego traktowanie przedsiębiorstw w całej Unii, w dniu 1 stycznia 2005 roku, weszło w życie Zalecenie Komisji ustanawiające nową definicję MŚP. Zgodnie z unijnymi wytycznymi MŚP to firma zatrudniająca do 250 pracowników, a jej roczny obrót jest mniejszy niż 50 milionów euro oraz/lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 milionów euro. * 1 Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Zarządzania i Administracji, Studenckie Koło Naukowe Koncept, dr Monika Stachowicz. Nowa definicja MŚP: poradnik i wzór oświadczenia, Wspólnoty Europejskie,

10 Tabela 1. Kryteria podziału na mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa Kategoria przedsiębiorstwa Liczba osób zatrudnionych Roczny obrót Całkowity bilans roczny Mikro <10 2 mln euro 2 mln euro Małe <50 10 mln euro 10 mln euro Średnie < mln euro 43 mln euro Źrodło: Opracowanie własne na podstawie Nowa definicja MŚP: poradnik i wzór oświadczenia, Wspólnoty Europejskie, KLASYFIKACJA MŚP ZGODNIE Z KRYTERIAMI JAKOŚCIOWYMI Definicje małych i średnich przedsiębiorstw uwzględniają, oprócz kryteriów ilościowych, kryteria jakościowe obejmujące finansową niezależność, jedność własności i zarządzania, a także typową strukturę organizacyjną 2. MŚP charakteryzuje się samodzielnością ekonomiczną i prawną właściciela, jest to zasadnicze kryterium wyodrębniania małej firmy. Przez samodzielność rozumie się taki stan, kiedy właściciel może wprowadzać w życie swoja inicjatywę, na własne ryzyko pełni funkcje kierownicze i zarządzające, niezależnie od woli osób trzecich. Drugą cechą typowa dla tego sektora, odróżniającą ten typ od przedsiębiorstwa dużego, jest nacechowanie struktury przedsiębiorstwa przez osobę właściciela. Ma on wpływ na każdą, nawet najdrobniejszą decyzję, jest codziennie obecny w firmie i we właściwy sobie sposób kształtuje stosunki z pracownikami. Kolejną cechą jest odrębny typ gospodarki finansowej, bowiem powstanie przedsiębiorstwa finansowane jest ze środków własnych lub rodziny przedsiębiorcy, dalsze zaś potrzeby finansuje się poprzez wygenerowane zyski. Wynika to z utrudnionego dostępu do kapitału obcego 3. Niski stopień korzystania z pożyczek bankowych i kredytów ma swoje źródło w obawach przed zaciąganiem tego typu zobowiązań, a także trudności w dostępie do zewnętrznych źródeł finansowania 4. Cechą jakościową MŚP są również ich struktury organizacyjne. Istnieje jedno centrum decyzyjne (właściciel), niewiele szczebli zarządzania, krótkie Pisarska A., Efektywność gospodarowania rzeczowymi aktywami trwałymi w małych średnich przedsiębiorstwach, Warszawa 2009, s. 16. Łuczka T., Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Poznań 2001, s Piasecki B., Ekonomika i zarządzanie małą firmą, PWN, Warszawa-Łódź 2001, s

11 kanały rozpiętości informacji. Tego rodzaju struktura ułatwia szybkie podejmowanie decyzji w warunkach zmienności otoczenia, sprzyja elastyczności oraz przedsiębiorczym zachowaniom, co zwiększa wartość rynkową przedsiębiorstwa ROLA I ZNACZENIE SEKTORA MŚP W GOSPODARCE Mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa są motorem gospodarki europejskiej oraz głównym źródłem zatrudnienia. Budzą ducha przedsiębiorczości i innowacyjności w krajach Unii Europejskiej, a tym samym mają kluczowe znaczenie dla gospodarki. 6 MŚP przypisuje się trzy ważne cechy, ukazujące ich pozytywny wpływ na gospodarkę. Są oni często twórcami i pionierami wprowadzania nowych rozwiązań, które mogą być potem wykorzystane przez inne przedsiębiorstwa, również duże. Sektor ten jest także źródłem zdrowej i uczciwej konkurencji, zwłaszcza jeśli chodzi o wprowadzanie nowych rozwiązań, usprawnień, szczególnie związanych z zatrudnianie pracowników. Po trzecie są czynnikiem wprowadzenia nowych, dotychczas niewytwarzanych wyrobów (usług), przez co powodują wzrost produktywności całej gospodarki 7. Małe i średnie firmy odgrywają główną rolę we wzroście gospodarczym, gdyż sektor ten stanowi największe źródło nowych miejsc pracy, co jest istotne zwłaszcza w dzisiejszych czasach, kiedy wiele krajów europejskich walczy ze zbyt wysoką stopą bezrobocia. Poza tym, mimo że wydajność pracy w tym sektorze jest niższa w porównaniu z dużymi firmami, często one osiągają większą efektywność działania. MŚP zawdzięcza to niższym kosztom wynikającym ze względnie niższych płac (zatrudniają mniejszą liczbę osób), mniejszym kosztom administracyjnym i zarządzania SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE Pojęcie społeczeństwo informacyjne (w języku japońskim johoka shakai ) po raz pierwszy zostało użyte przez socjologa Tadao Umesao w roku 1963 w artykule o ewolucyjnej teorii społeczeństwa opartego na Skowronek-Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania. Kompendium wiedzy o zdobywaniu funduszy, cenne informacje, C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 7. Nowa definicja op. cit. s. 11. Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie biznesu w sektorze MŚP, Difin, Warszawa 2007, s. 11. Ibidem, s

12 przetwarzaniu informacji. Termin ten został spopularyzowany przez innego japońskiego naukowca Keinichi Koyama, autora Introduction to Information Theory (Wprowadzenie do teorii informacji). W literaturze można znaleźć wiele definicji społeczeństwa informacyjnego. Według Jacka Mączyńskiego społeczeństwo informacyjne to takie które wytwarza, przechowuje, przekazuje, pobiera i wykorzystuje określone informacje. Z raportu IBM Community Development Foundation wynika, iż społeczeństwo informacyjne charakteryzuje się: wysokim stopniem korzystania z informacji w życiu codziennym przez większość obywateli i organizacji; użytkowaniem jednorodnej lub kompatybilnej technologii informacyjnej na użytek własny, społeczny, edukacji i działalności zawodowej; umiejętnością przekazywania, odbierania, a także szybkiej wymiany danych cyfrowych bez względu na odległość. 9 Pojęcie społeczeństwo informacyjne stosuje się zamiennie z wieloma terminami. Jest to charakterystyczne dla nowych, dopiero badanych i wciąż powstających obszarów. Nowe określenia jakie powstają to np. społeczeństwo cybernetyczne, społeczeństwo cyfrowe, cyfrowy kapitalizm, społeczeństwo mobilne czy też społeczeństwo informatyczne. Są kraje dla których nazwa nie jest istotna, po prostu budują nowe społeczeństwo ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W UNII EUROPEJSKIEJ W raporcie Komisji Europejskiej z 1993 roku, który od nazwiska komisarza ds. przemysłu, technologii informacyjnych i telekomunikacji Martina Bangemanna nazwano Raportem Bangemanna zaproponowano listę dziesięciu inicjatyw wskazujących wykonalność i użyteczność nowoczesnych technologii teleinformatycznych. Do obszarów tych zaliczono: szkolenia na odległość sieci między uczelniami i jednostkami badawczymi, telepracę, usługi teleinformatyczne dla małych i średnich przedsiębiorstw, zarządzanie ruchem drogowym, kontrolę ruchu powietrznego, sieci sektora zdrowia, komputeryzację systemu zamówień, transeuropejską sieć administracji publicznej oraz infostrady dla obszarów miejskich Białobłocki T., Moroz J., Nowina Konopka M., Zacher L.W., Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój, wyzwania. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 14. Papińska-Kacperek J., Społeczeństwo informacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 16. Białobłocki T., op.cit. s

13 Dla postępującego społeczeństwa informacyjnego charakterystyczne są terminy nowa ekonomia, gospodarka elektroniczna czy elektroniczny biznes, a także wszystkie określenia działalności ekonomicznej poprzedzone przedrostkiem e. Rozwijające się technologie teleinformatyczne spowodowały, że podstawowe procesy biznesowe, takie jak: obsługa zamówień, płatności, promocji, rozliczenia z urzędami, wystawianie faktur, dostawy usług i produktów cyfrowych, kontakt z klientem czy dostawcą, nawet realizacje zmówień publicznych jednostek samorządowych mogą być realizowane na drodze elektronicznej E-GOSPODARKA Elektroniczna gospodarka to wirtualna przestrzeń, w której jest prowadzona działalność ekonomiczna, transakcje finansowe, gdzie dojrzewają bezpośrednie kontakty między uczestnikami biznesu. Czynnikami, które zwiększają szanse rozwoju i utrzymania się organizacji w e-gospodarce są: 12 rozwój nowych rynków i usług oraz nowych metod zarządzania organizacją, nowa jakość produktów, wzrost szybkości obsługi procesów decyzyjnych i produkcyjnych, globalizacja działalności, indywidualizacja podaży, powiększenie wartości dodanej przedsiębiorstwa o wartość wiedzy (know-how in e-biznes), wypracowanie standardów działań, walka nie tylko o sektory rynków, ale o zdobycie pojedynczego klienta, dynamiczna reakcja na zmiany w środowisku globalnego rynku, szybki wychwytywanie nowych szans, dynamizacja rynku w czasie, wielkości i przestrzeni rozwój integralnej, uczącej się zintegrowanej kadry. Oprócz szans jakie wzmacniają rozwój można zauważyć też zagrożenia dla tempa rozwoju organizacji, czynniki wpływające destrukcyjnie. Słabymi stronami są przede wszystkim: 13 potrzeba posiadania najwyższej jakości niezawodnych systemów informatycznych zarządzania każdego szczebla (strategiczne, taktyczne, decyzyjne), Papińska-Kacperek J., op.cit. s Ibidem, s

14 dynamicznie i celniej niż dotychczas reagująca konkurencja, szybka dezaktualizacja wiedzy (know-how), rosnące koszty związane z unowocześnianiem technologii informacyjnej mimo (z globalnego punktu widzenia) powszechnego i taniego dostępu do Internetu, nowe jakościowo koszty związane z utrzymaniem najwyższego poziomu bezpieczeństwa elektronicznej wymiany danych, ochrony danych i transakcji, utrudnione, ponieważ rozproszone zarządzanie organizacją i czasem oraz działanie w środowisku ciągłych zmian. Biznes elektroniczny to nie tylko handel elektroniczny, lecz także wymiana danych między wszystkimi uczestnikami rynku (producenci dystrybutorzy, klienci), zawieranie kontraktów, reklamę produktów i usług, wideo- i telekonferencje, szkolenia itd. 3. MŚP, A SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE 3.1. E-HANDEL W świecie wirtualnym można nabyć wszystko to co jest możliwe do kupienia w świecie fizycznym, zaczynając od różnego rodzaju usług, a kończąc na dobrach nowych i używanych. Do obszaru e-handlu zaliczyć można: aukcje; sklepy internetowe; serwisy usługowe; dostarczanie własnych produktów do istniejących sklepów; serwisy ogłoszeniowe; telepraca; serwisy nic nie sprzedające, utrzymujące się wyłącznie z reklam; serwisy informacyjne, pobierające opłaty za dostęp do informacji, gry online; inne, mające status sklepu internetowego, ale sprzedające nietypowe usługi. Sprzedaż przez Internet umożliwia znaczne poszerzenie kręgu potencjalnych klientów. Poza tym nabywcy dzięki dostępowi do obszernych zasobów informacji o produktach i podmiotach je oferujących, mogą podejmować bardziej świadome i przemyślane decyzje. Handel on-line w sposób oczywisty chroni firmę przed sklepowymi kradzieżami Drab-Kurowska A., Sokól A., Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań rozwoju technologii XX1 wieku. CeDeWu, Warszawa 2010, s

15 3.2. E-ADMINISTRACJA E-administracja powinna umożliwić obywatelom i przedsiębiorstwom o wiele szybszą i efektywniejszą komunikację z jednostkami administracji lokalnej oraz centralnej. Założenie firmy, rozliczenie się z podatków, rejestracja pojazdu czy obowiązkowa wymiana prawa jazdy bez wychodzenia z domu bądź firmy prócz komfortu daje także wymierne zyski finansowe, zmniejsza arbitralność decyzji urzędniczych oraz ogranicza korupcję E-MARKETING Chcąc skutecznie dotrzeć do potencjalnego klienta w sieci i czerpać korzyści z Internetu, przedsiębiorstwa muszą zwiększać jego znaczenie w firmie. Nie wystarczy już posiadanie własnej strony www, nadszedł czas interaktywnych połączeń i walki konkurencyjnej. Należy zadbać, aby klient miał możliwość przeprowadzenia wszelkich transakcji, czynności związanych z zakupem serwisem za pomocą komputera PODSUMOWANIE Małe i średnie przedsiębiorstwa są podstawą europejskich gospodarek. Ich elastyczność, gotowość do wprowadzania innowacji, technologii wnosi pozytywny wpływ do integracji gospodarczej. Dlatego tak ważne jest, aby w czasach społeczeństwa informacyjnego, firmy te korzystały z technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Rozwój systemów informatycznych ma niekwestionowany wpływ na funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw. Dzięki e-reklamie małe firmy mogą skutecznie konkurować z dużymi korporacjami. Sieć pomaga MŚP zdobywać klientów nie tylko z kraju, ale również z zagranicy. Za pomocą Internetu właściciele małych firm mogą w łatwy sposób załatwić część spraw związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej Papińska-Kacperek J., op. cit. s Cygan Z. (red.), Wirtualizacja działań małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), Wyd. Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2003, s

16 BIBLIOGRAFIA BIAŁOBŁOCKI T., MOROZ J., NOWINA KONOPKA M., ZACHER L.W., Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój, wyzwania. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa CYGAN Z. (red.) Wirtualizacja działań małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), Wyd. Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa DRAB-KUROWSKA A., SOKÓL A., Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań rozwoju technologii XX1 wieku. CeDeWu, Warszawa ŁUCZKA T., Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Poznań MIKOŁAJCZYK B., KRAWCZYK M., Aniołowie biznesu w sektorze MŚP, Difin, Warszawa Nowa definicja MŚP: poradnik i wzór oświadczenia, Wspólnoty Europejskie, PAPIŃSKA-KACPEREK J., Społeczeństwo informacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa PIASECKI B., Ekonomika i zarządzanie małą firmą, PWN, Warszawa-Łódź PISARSKA A., Efektywność gospodarowania rzeczowymi aktywami trwałymi w małych średnich przedsiębiorstwach, Warszawa SKOWRONEK-MIELCZAREK A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania. Kompendium wiedzy o zdobywaniu funduszy, cenne informacje, C.H. Beck, Warszawa SMALL AND MEDIUM-SIZED ENTERPRISES IN THE INFORMATION SOCIETY Small and medium-sized businesses are the backbone of European economies. Their flexibility, willingness to innovate and technology makes a positive impact to economic integration. Therefore, at the time of the information society it is important that, these companies benefit from information and communication technologies. The first part of the paper characterizes the SMEs including the definition based on criteria for quantitative and qualitative. In addition, attention was paid to the role and importance of this sector in the economy. The second part contains the definition of an information society and bring its essence. The last part presents solutions used by SMEs on the use of information and communication technologies. 16

17 Globalizacja, informacyjne, społeczeństwo, swoboda, czynniki, rola, znaczenie Agata KOSIŃSKA *, Adrian SZYSZKOWSKI * ROLA I ZNACZENIE EUROPEJSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W DOBIE PROCESÓW GLOBALIZACJI Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie roli jaką odgrywa w XXI wieku społeczeństwo informacyjne. Omówiona została geneza, znaczenie a także uwarunkowania wynikające z procesów integracji i globalizacji we współczesnym świecie. Oddziaływanie społeczeństwa informacyjnego zostało w artykule przedstawione na konkretnych przykładach administracja, transport, edukacja, elektroniczna wymiana danych. Szerokie zastosowanie technologii informacyjno komunikacyjnych stanowi determinant rozwoju społecznego. Prowadzi to do uzyskania przewagi konkurencyjnej a w dalszym etapie do przewagi gospodarczej. Możliwości jakie niesie za sobą umiejętne korzystanie z Internetu, zastosowanie nowych technologii i innowacyjnych rozwiązań informatycznych w codziennych dziedzinach życia. Tworzy się tzw. Globalna wioska, następuje rozwój usług określany mianem 3P przechowywanie, przesyłanie, przetwarzanie informacji. Autorzy artykułu skupili swoją uwagę na społeczeństwie informacyjnym w Europie. Wykorzystując publikacje instytucji unijnych w tym temacie pokazują trafność i zasadność postawionych tez. 1. WPROWADZENIE XXI wiek przyniósł nam erę procesów przemian oraz integracji. Rozwój poszczególnych państw na świecie nie przebiega tak samo, widoczne stają się różnice, zachodzące dysproporcje i ich skutki. Rozpoczęto starania ujednolicania procesów integracji. W obrębie Europy a także co za tym idzie Unii Europejskiej widoczne są dwa znaczące procesy globalizacja i regionalizacja. Pierwszy z nich ma charakter i zasięg globalny, drugi zaś * Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Zarządzania i Administracji, Studenckie Koło Naukowe Koncept, opiekun referatu dr Anna Batko. 17

18 dotyczy mniejszych terytorialnie jednostek regionów. Sam proces globalizacji zdefiniowany w literaturze został wiele razy. Rozumiany jest jako ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa. 17 Należy zaznaczyć jednocześnie, że oba procesy przyczyniają się do niwelowania skutków nierównomiernego rozwoju, ograniczaniu powstawania różnic rozwojowych, liberalizacji handlu, etc. 2. POCZĄTKI KSZTAŁTOWANIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO Wraz ze swobodą przepływu czynników produkcji, rozwojem i zastosowaniem nowych technologii pojawiają się skutki odczuwalne dla społeczeństwa. Globalna wioska 18 ( global village) niesie za sobą ogromne możliwości, które mogą oddziaływać na procesy dzisiejszego świata. Termin globalna wioska na stałe zagościł w terminologii, stosowany jest jako metafora opisująca Internet i World Wide Web 19. Internet tym samym globalizuje komunikację, pozwalając użytkownikom z całego świata komunikować się ze sobą. Od tego czasu wspomina się o rozwoju społeczeństwa nazywanego społeczeństwem informacyjnym. Tym terminem określa się rodzaj społeczeństwa, w którym towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje się rozwój usług związanych z tzw. 3P (przechowywanie, przesyłanie, przetwarzanie informacji. W ogólnym rozumieniu możemy pojmować społeczeństwo informacyjne jako społeczeństwo o charakterze postindustrialnym, którego główną cechą jest szukanie, wykorzystanie i zastosowanie informacji. Literatura nieraz określała już to pojęcie, jak widać ma ono charakter na tyle elastyczny, że trudno o jedną wyczerpującą i konkretną definicję Kempny M., Globalizacja. Encyklopedia socjologii. Oficyna Naukowa, Warszawa 1998, s Termin został wprowadzony w roku 1962 przez Marshalla McLuhana w jego książce The Gutenberg Galaxy (Galaktyka Gutenberga). World Wide Web to nazywane potocznie strony internetowe lub WWW, są to dokumenty napisane w języku znaczników: HTML. 18

19 3. GENEZA SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO Geneza społeczeństwa informacyjnego swoje początki miała w USA w połowie lat 50 - tych, kiedy to doszło do koncentracji sił technologicznych skierowanych bezpośrednio do obrony przed komunizmem. Przykładem może być powstanie w 1955 roku skomputeryzowanego systemu obrony powietrznej SEMI. Działaniami wspomagającymi rozwój Społeczeństwa Informacyjnego w USA były prace ekspertów skupionych w Research and Development Corporation (RAND) w Kalifornii. Projektowali oni zintegrowany system planowania, programowania i budżetowania. RAND stała się z czasem zapleczem intelektualnym Pentagonu oraz komórką planowania społeczeństwa przyszłości. Kolejnym elementem rozwoju Społeczeństwa informacyjnego w USA było stworzenie sieci ARPA-NET. Stworzona została ona w celu wymiany informacji między komórkami badawczymi znajdującymi się w cywilnych i wojskowych instytutach badawczych. Projekt ten został uznany za początek internetu 20. Za początek tworzenia społeczeństwa informacyjnego w Europie uznaje się rok Został wtedy opublikowany Raport Bangemanna 21 - Europa i Społeczeństwo Globalnej Informacji. Zalecenia dla Rady Europy 22. Raport zainicjował publiczną debatę dotyczącą bezpośrednio tematyki związanej ze społeczeństwem informacyjnym. Zaproponowano w nim 10 inicjatyw w celu rozwoju nowoczesnych technik teleinformacyjnych. Obejmuje on następujące obszary 23 : telepraca, szkolenia na odległość, Bliźniuk G., Nowak J. S. (red), Społeczeństwo informacyjne 2005, Wyd. Polskie Towarzystwo Informatyczne, Katowice Na spotkaniu Rady Europejskiej w grudniu 1993 roku w Brukseli postanowiono zwrócić się do grupy wybitnych osobistości z prośbą o przygotowanie raportu na zebranie mające się odbyć w dniach czerwca 1994 roku w Corfu w sprawie konkretnych posunięć do rozważenia przez Wspólnotę i kraje członkowskie w kwestii infrastruktur w zakresie informacji. Na podstawie tego raportu Rada uchwali program wykonawczy definiujący dokładne procedury działania i konieczne środki. Źródło: Przewodnik Rozwijania Regionalnych Inicjatyw Społeczeństwa Informacyjnego, 12 października Europa a globalne społeczeństwo informacyjne. Zalecenia dla Komisji Europejskiej Raport Bangemanna wg Ibidem. 19

20 sieci łączące uczelnie i jednostki badawcze, usługi teleinformatyczne dla małych i średnich przedsiębiorstw, zarządzanie ruchem drogowym, kontrolę ruchu powietrznego, sieci na użytek sektora zdrowia, komputeryzację sektora zamówień publicznych, transeuropejską sieć administracji publicznej, infostradę dla obszarów miejskich. Te obszary nie zostały pominięte w programach operacyjnych danych funduszy unijnych m.in. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego czy Europejski Fundusz Społeczny. Przeznaczone zostały bowiem środki finansowe umożliwiające krajom członkowskim Unii Europejskiej podjęcie działań w tym zakresie. W maju 2005 roku na szczycie Rady Europy został przyjęty program European Information Society 2010, według którego technologie informacyjne są motorem trwałego wzrostu i warunkiem budowy społeczeństwa informacyjnego. Europa chce obecnie stworzyć Globalne Społeczeństwo Informacyjne. 4. BADANIE EUROSTAT Główny Urząd Statystyczny Unii Europejskiej - Eurostat prowadzi od 2004 roku badania wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach oraz w gospodarstwach domowych. Podobne badania przeprowadzane są także w pozostałych krajach Unii Europejskiej, stanowiąc ważny element obserwacji rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa informacyjnego dane aktualne na dzień

21 Rysunek 1. Dostęp do Internetu w gospodarstwach domowych w Unii Europejskiej (EU27, , %) Źródło: Wyniki badań informują, że obserwowany stały wzrost wśród ilości gospodarstw posiadających dostęp do Internetu. Na zamieszczonych powyżej wykresach widać tendencję wzrostową ilości osób indywidualnych i gospodarstw domowych na przestrzeni trzech lat, mianowicie roku 2005, 2006 oraz W 2007 roku praktycznie dwukrotnie względem roku 2005 wzrosła ilość osób indywidualnych mających dostęp do Internetu. W przypadku gospodarstw domowych również obserwujemy wzrost, co prawda o kilka jednostek, jednakże stale rośnie. Z 48 % w 2005 do 54 % w roku Rysunek 2. Osoby, które korzystały z Internetu co najmniej raz w tygodniu, według wieku i płci (EU27, 2007, %) Źródło:

22 W tych statystykach dominują mężczyźni. To oni bowiem stanowią większość względem kobiet we wszystkich przedziałach wiekowych. Najwięcej mężczyzn w przedziale wiekowym od 16 do 24 lat, bo aż 79% korzysta z Internetu, najmniej 31 % to reprezentanci przedziału wiekowego od 55 do 74 lat. W przypadku kobiet dominująca większość to przedział wiekowy od 16 do 24 lat. Tu widać najmniejsze różnice względem mężczyzn (różnica wynosi 2%). Najmniej kobiet wg danych Eurostatu korzysta z Internetu w przedziale wiekowym od 55 do 74 lat. Łatwo zaważyć, że ta najmłodsza grupa wiekowa mianowicie od 16 do 24 lat ma najmniejsze problemy z korzystaniem z Internetu. Łatwość przychodzi im niejako odruchowo. Ponadto należy wspomnieć, że im grupa wiekowa starsza tym mniejszy stopień korzystania z Internetu. Rysunek 3. Umiejętności związane z wykorzystaniem komputera w Krajach Unii Europejskiej (EU27, 2007) Źródło:

23 Z ośmiu wymieniowych czynności związanych z umiejętnościami wykorzystania Internetu najmniejszy odsetek stanowi zakładanie stron internetowych tylko 10 %, najwięcej zaś używanie wyszukiwarki internetowej 57 % nie jest to wcale dużo. Jak widać na wykresie umiejętności optymalnego wykorzystania z Internetu nie zostały jeszcze osiągnięte w najwyższym stopniu. Proste czynności jak wspomniana właśnie obsługa przeglądarki stanowią nieco ponad połowę a w dzisiejszych czasach jest to już na tyle proste działanie, że towarzyszy nam w życiu codziennym jako stały składnik każdego dnia. 5. PODSUMOWANIE Społeczeństwo informacyjne jest niewątpliwie tą formą organizacji życia zbiorowego, która będzie dominować w krajach wysoko rozwiniętych w nowym stuleciu. Żadne społeczeństwo, które miałoby aspiracje przynależności do tej grupy nie może uniknąć konieczności zaadaptowania się do wymogów tego modelu, a jego dobrobyt będzie w pełni uzależniony od stopnia i skuteczności tej adaptacji. BIBLIOGRAFIA BLIŹNIUK G., Społeczeństwo informacyjne, Nowak S. (red) Wyd. Polskie Towarzystwo Informatyczne, Katowice JUSZCZYK, S., - Człowiek w świecie elektronicznych mediów szanse i zagrożenia, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice KUBICEK, Herbert: Möglichkeiten und Gefahren der "Informationsgesellschaft". [w:] Tübinger Studientexte Informatik und Gesellschaft. Rizvi, Sylvia; Klaeren, Herbert, Tübingen: Universität Tübingen, KEMPNY M.: Globalizacja. Encyklopedia socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa SOKOŁOWSKI M., Oblicza Internetu :Internet a globalne społeczeństwo informacyjne., Biskupiec, "Algraf", Elbląg

24 ROLE AND SIGNIFICANCE OF EUROPEAN INFORMATION SOCIETY IN THE AGE OF GLOBALIZATION PROCESSES. The purpose of this article is to present the role, which information society plays in the 21 st century. The genesis, significance as well as conditions stemming from the processes of integration and globalization in the contemporary world have been discussed. The effects of information society have been presented in the article on specific examples administration, transportation, education, and electronic data exchange. Wide use of information communication technologies is the determinant of social development. This leads to achieving a competitive edge, and further on, an economic advantage. The possibilities, that skillful use of the Internet as well as the use of new technologies and innovative IT solutions in everyday facets of life entails. So-called global village is established, development of services described as 3P follows storage, transfer, processing of information. The authors of the article have focused on information society in Europe. By utilizing the publications of European Union s institutions in this regard, they show the accuracy and relevance of their theses. 24

25 Logistyka, pick-by-point, gospodarka magazynowa, Europa Marcin SABELA *, Piotr WOJCIECHOWSKI * ZASTOSOWANIE TECHNOLOGII PICK-BY-POINT W GOSPODARCE MAGAZYNOWEJ Gospodarka magazynowa w Polsce mimo, że od wstąpienia Polski do UE minęło już 6 lat pod względem technologicznym znajduje się na niższym poziomie niż w tzw. starej Unii. Jednakże na rynku można zaobserwować wzmożoną tendencję do wdrażania w Polsce zachodnich technologii. Jednym z przykładów takich wdrożeń jest przypadek firmy Arvato Services, która zastosowała w swoim centrum zaopatrzeniowo- dystrybucyjnym system pick-by-point do obsługi klientów indywidualnych Skarbca Mennicy Polskiej. System opracowany został przez niemiecką firmę LUCA. 1. WSTĘP Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w roku dla zachodnich firm otworzył się polski rynek sektora TSL (Transport-Spedycja-Logistyka). Także dla polskich przedsiębiorstw tej branży otworzyły się nowe możliwości. Były to głównie możliwości wdrożenia zachodnich technologii na korzystniejszych niż dotychczas warunkach. Poza tym okazało się, że stan polskiego sektora TSL odstaje znacząco od standardów zachodnich. Polscy przedsiębiorcy wyróżniali się solidnością pod względem cenowym, jednak między nimi a np. niemieckimi konkurentami panowała prawdziwa przepaść technologiczna 25. Z tego powodu nie mogli oni starać się o bardziej skomplikowane i wymagające zlecenia. Jednak od tego czasu minęło już 6 lat. Polskie przedsiębiorstwa znacznie usprawniły przez ten czas swoją logistykę, starając się nadrobić dystans do zachodniej Europy. W niniejszym referacie zostanie zaprezentowana opracowana przez niemiecką firmę LUCA technologia Pick-by-point. W zachodnich magazynach jest ona w zasadzie standardem, w Polsce zaś dopiero wchodzi na rynek. * 25 Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe OPTEAM, praca pisana pod kierownictwem dr. Radosława Jadczaka

26 2. GENEZA SYSTEMU PICK-BY-POINT 2.1. PICK-BY-LIGHT Technologia pick-by-light, czyli kompletowanie towarów przy pomocy sygnalizacji świetlnej ma za zadanie podnieść efektywność pracy magazynu za pomocą światła. Najszersze zastosowanie znajduje ona przy procesie kompletacji zamówień. W systemie tym, przy każdym gnieździe magazynowym znajduje sie wyświetlacz. Kiedy do systemu wprowadzone jest zamówienie, przy zamawianym produkcie zapala się dioda, a na wyświetlaczu ilość produktów jaką pracownik powinien pobrać z gniazda. Następnie przyciskiem potwierdza on pobranie produktu, co od razu rejestrowanie jest w systemie komputerowym magazynu. Technologia ta nie wymaga użycia żadnych papierowych dokumentów ani innych przenośnych urządzeń elektronicznych wspomagających pracę. Przy zastosowaniu systemu pick-by-light w magazynie o dużym asortymencie jednorodnych dóbr (np. książki, czasopisma) proces kompletacji zamówień przebiega do 40% szybciej niż w przypadku, gdyby stosować system papierowych list zamówień 26. Do największych zalet sytemu należy to, że w znacznym stopniu zniejsza on ryzyko błędnej kompletacji zamówienia. W momencie, w którym operator ma podświetlone skąd i gdzie ma przenieść towar, ryzyko błędu spada niemalże do 0. Dotyczy to nawet magazynów o tradycyjnie już dużych problemach z dokładnością kompletacji, takich jak wspomniane już magazyny książek. Nie bez znaczenia jest także redukcja obiegu papierowych dokumentów w magazynie. Osiągnięto to zamieniając tradycyjne listy kompletacji na informacje zapisywanie w systemie komputerowym, który przesyła je z kolei do pick-by-light. Ponadto, system jest bardzo prosty i intuicyjny w obsłudze. Dla przedsiębiorstwa które go wdraża, oznacza to obniżenie nakładów na szkolenia pracowników działów, które będą z pick-by-light korzystać. Dodatkowo, jest to technologia o dużej dowolności konfiguracji, co oznacza, że można go zintegrować z większością dostępnych na rynku systemów magazynowych, bez konieczności zmian w samym systemie. Dla przedsiębiorstw oznacza to, że mogą wdrożyć tę technologię bez ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z zakupem nowego systemu komputerowego. Oszczędzają one do tego czas, ponieważ dzięki dowolności konfiguracji w celu instalacji pick-by-light nie trzeba wyłączać z użytkowania całego magazynu. Są to korzyści, które dla dużego przedsiębiorstwa mogą oznaczać oszczędzone dziesiątki a nawet setki tysięcy złotych. Zwłaszcza, że koszt wdrożenia tego typu systemu w Europie Środkowo-Wschodniej zwraca się najczęściej w przeciągu miesięcy. Na Zachodzie okres ten jest znacznie krótszy Ibidem. Ibidem. 26

27 2.2 PICK-BY-VOICE Technologia pick-by-voice stanowi alternatywę wobec pick-by-light. Wykorzystuje ona głos człowieka do komunikacji z systemem komputerowym. Komputerowy system sterowania głosem rozpoznaje słowa wypowiedziane przez człowieka. Generuje on także komunikaty głosowe, za pomocą których przekazuje informacje operatorowi. Można do tego wykorzystać zarówno wcześniej nagrane kwestie, jak i syntezator mowy. Systemy głosowe, podobnie jak w przypadku poprzednio omawianych systemów świetlnych znajdują w gospodarce magazynowej zastosowanie głownie przy takich zadaniach jak kompletacja, ale może też służyć przy operacjach: przesunięcia, przyjęcia czy inwentaryzacji. Doskonale sprawdza się przede wszystkim w magazynach, gdzie najważniejsza jest jak najwyższa dokładność kompletacji. Zastosowanie pick-by-voice wymaga wyposażenia każdego pracownika w terminal głosowy. Jest to nieduże urządzenie, przekazujące komunikaty droga radiową. Mimo niewielkich gabarytów umożliwia ono operatorowi pracę pomimo występowania różnego rodzaju zagłuszeń takich jak hałas pracujących w magazynie maszyn lub ludzi. Technologia w jakiej wykonano terminale głosowe umożliwia wdrożenie technologii pick-by-voice także w chłodniach. Terminal jest w stanie pracować w temperaturze do minus 34 stopni Celsjusza co stanowi znacznie lepszy wynik niż w przypadku czytników kodów kreskowych, które w takich warunkach mogą odmówić posłuszeństwa. Bateria terminalu wystarcza na 12h ciągłej pracy 28 Wprowadzenie systemu wymaga utworzenia dla każdego pracownika profilu głosowego. Sposób w jaki zostanie to zrobione, zależy czy firma chce mieć system z rozpoznawaniem głosu zależnym, czy niezależnym. Przy rozpoznawaniu zależnym każdy pracownik nagrywa przez kilkanaście minut kwestie, których będzie używał podczas codziennej pracy aby umożliwić systemowi nauczenie się ich rozpoznawania. Usprawnia to działanie systemu, ponieważ łatwiej jest mu wtedy rozpoznać polecenia, poza tym z konta danego pracownika nie będzie mógł skorzystać nikt inny. Problemy przy tym rozwiązaniu mogą się pojawić w sytuacji, gdy głos pracownika zmieni się, np. na skutek przeziębienia. Wtedy bowiem należy nagrać cały profil głosowy od nowa. Ponadto, nagrywanie oddzielnego profilu głosowego dla każdego operatora w dużych firmach stanowiłoby znaczną stratę czasu. Przy stosowaniu niezależnego rozpoznawania głosu komunikaty każdego z pracowników porównuje się z jednym tylko schematem głosowym. Precyzja jest mniejsza, ale za to znikają problemy znane z rozpoznawania zależnego. Wprowadzenie systemu niesie ze sobą 28 Ibidem. 27

28 takie korzyści jak wzrost dokładności kompletacji nawet do 99,99 % oraz wzrost efektywności pracy w granicach 15%- 35% 29. Wpływa on także na zmniejszenie liczby opóźnień i zwiększenie szybkości realizacji zleceń. Znikają również problemy związane z błędną lokalizacją palet oraz zwiększa się bezpieczeństwo pracowników. 3. ISTOTA SYSTEMU PICK-BY-POINT Należy zacząć od tego, że system pick-by-point powstał z uwagi na rosnącą różnorodność produkcji, oraz szybko zmieniające się asortymenty towarów 30. Pociągało to za sobą dwie kluczowe potrzeby: wzrost jakości komisjonowania towarów i redukcję kosztów. Funkcjonowanie metody pick-by-point polega na oświetleniu gniazda magazynowego wiązką światła w oparciu o informacje zawarte w zleceniu. Wiązka ta pokazuje operatorowi dane gniazdo, w którym znajdują się elementy do pobrania. Dodatkowo operator za pomocą słuchawek lub centralnego wyświetlacza dostaje informacje o liczbie produktów do pobrania z danego gniazda. Niezbędnym elementem wdrożonego systemu jest system wspomagający pick-radar, dzięki któremu pobór produktów potwierdzany lub korygowany jest za pomocą kurtyny świetlnej, obejmującej powierzchnię regałów z towarami, oraz sygnalizacji dźwiękowej. Bezpośrednio po aktywacji zamówienia przed półkami uruchamiane zostają trzy powierzchnie 31 : dostępu (zielona), zabroniona (czerwona), wirtualny przycisk (niebieska). Pracownik może pobrać elementy wyłącznie z gniazd, znajdujących się za powierzchnią zieloną. Jeśli osoba pomyli się i sięgnie do obszaru zabronionego następuje rejestracja błędu i zostaje uruchomiony alarm. Wirtualny przycisk służy natomiast do kwitowania. Przycisk można tak skonfigurować, że strefa niebieska będzie aktywna dopiero po pierwszym poprawnym pobraniu, uniemożliwiając przypadkowe skwitowanie Ibidem. P. Ozga "Rewelacyjny system - wdrożenie systemu Pick-by-point", Eurologistics nr 3, maj-czerwiec

29 Dzięki swoim możliwościom, system pick-by-point wypełnia lukę między systemami pick-by-voice i pick-by-light. Można zaobserwować zjawisko synergii, gdyż połączenie i zmodyfikowanie dwóch systemów, czyli stworzenie systemu pick-by-point, jest bardziej efektywne niż zastosowanie ich oddzielnie. Dokładna rejestracja wszystkich operacji, oraz zastosowanie pick-radar umożliwia dodatkowo przeprowadzenie analizy ABC i analizy przebiegu. Do największych zalet systemu można zaliczyć: wysoką elastyczność, niskie koszty montażu i utrzymania, łatwą instalację, konfigurację i obsługę, oraz niewielkie czasy przestojów 4. PRZYPADEK FIRMY ARVATO SERVICES POLSKA Firma Arvato Services Polska we współpracy z firmą LUCA Systemy Logistyczne jako pierwsza w Polsce wdrożyła technologię pick-by-point w swoim centrum usługowo-logistycznym w Błoniu k. Warszawy do obsługi logistycznej klientów indywidualnych Skarbca Mennicy Polskiej 32. Firma Arvato Services Polska obsługuje logistycznie Skarbiec Mennicy Polskiej od sierpnia 2008 roku. Skarbiec ten rozprowadza monety kolekcjonerskie i numizmaty produkowane przez Mennicę Polską. Wprowadzenie technologii pick-by-point trwało trzy miesiące i miało pomóc personelowi magazynowemu w poprawie jakości komisjonowania i sortowania towarów. Zastosowano 40 metrowy ekran dotykowy wykorzystujący promienie podczerwieni, tzw. kurtynę laserową. System zapamiętał pozycję gniazd z asortymentem i porównał je z danymi w systemie komputerowym. Kurtyna ta dla ludzkiego oka jest niewidoczna. Wyświetla się poprzez wysyłanie przez urządzenie promieni podczerwieni 50 razy na sekundę i może być modyfikowana w części oprogramowania na potrzeby systemu lub klienta. Wiązka światła przesuwając się z lewej do prawej strony wskazuje pracownikowi gniazda, w których znajdują się monety. Pracownik ma dokładnie zaznaczone gniazda, z których może pobrać monety czy numizmaty do odpowiedniego zlecenia. W przypadku jakiejkolwiek pomyłki system rejestruje błąd i włącza się alarm. W razie potrzeby zmian w systemie, można go modyfikować bezpośrednio drogą elektroniczną z niemieckiego serwisu firmy LUCA. 32 P. Ozga "Rewelacyjny system, op. cit. 29

30 5. PODSUMOWANIE Dzięki zastosowaniu tego nowoczesnego i wydajnego systemu Skarbiec Mennicy Polskiej osiąga poziom 100 wysyłek/h, oraz 30% wzrost wydajności przy ponad 7-krotnym wzroście SKU (z 60 do 430). Świadczyć to może o wysokiej efektywności wdrożonego systemu, który jest znacznie bardziej wydajny od swoich poprzedników. Z pewnością będzie on stosowany w Polsce na coraz większą skalę. BIBLIOGRAFIA OZGA P. "Rewelacyjny system- wdrożenie systemu Pick-by-point", Eurologistics nr 3, maj-czerwiec PICK-BY-POINT TECHNOLOGY IN WAREHOUSE MANAGEMENT Despite the fact that Poland has joined the European Union 6 years ago, Polish logistics is based on technologies that in countries of old Europe are at the brink of being obsolete. However, in recent years we have been able to observe an increase in implementing new technologies. The best example of this tendency can show Arvato Services. This Polish logistics company has implemented pick-by-point technology for the service of individual customers of Polish National Mint. The system has been developed by German company LUCA. 30

31 e-book, e-książka, e-biblioteka Adam STANGRECIAK * ROZWÓJ RYNKU E-BOOKÓW W EUROPIE Poniższy artykuł jest próbą krótkiego opisania rynku e-booków we współczesnej Europie, który pomimo całkiem wysokiego już stopnia zaawansowania nadal budzi wiele kontrowersji i dyskusji odnośnie celowości jego rozwoju. W pracy zawarty jest krótki rys historyczny, idea tworzenia e-bibliotek i rozwoju rynku e-księgarni jako przykłady wykorzystania e-książek w życiu codziennym. 1. RYS HISTORYCZNY Współczesnemu człowiekowi może się wydawać, że idea stosowania e-booków powstała zaledwie kilka lat temu, jednakże korzeni przechowywania treści w niematerialnych bytach można doszukać się już w starożytnej Grecji, a mianowicie w filozofii Platona. Głosił on pogląd, że słowo pisane nie może mówić, nie może odpowiadać na pytania oraz nie może się samo obronić 33. Analizując te słowa można wywnioskować, iż Platonowi brakowało możliwości interakcji książki z czytelnikiem, należało uczynić z bytu piśmienniczego inteligentny system, który byłby w stanie kooperować z czytelnikiem. Porzućmy jednak starożytną Grecję i przenieśmy się do czasów nam współczesnych, konkretyzując do roku 1971, kiedy to Michael Hart po raz pierwszy zetknął się z komputerem 34. W przeciwieństwie do współczesnych mu informatyków nie widział w komputerach narzędzia liczącego i wykonującego miliony operacji w przeciągu jednej sekundy, tylko urządzenie, które będzie składowało, przechowywało dane, które do tej pory były gromadzone w bibliotekach. Te swobodne przemyślenia przekształciły się w projekt * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych IM-Tech, praca napisana pod kierunkiem dr Katarzyny Lange-Sadzińskiej. Gołębiewski Ł., E-książka, E-book, Szerokopasmowa Kultura, Biblioteka Analiz, Warszawa Ibidem. 31

32 Gutenberg, którego pierwszą wydaną pozycją była Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Należy także podkreślić, iż w dniu dzisiejszym projekt ten obejmuje 120 tysięcy tytułów, z czego ponad 20 tysięcy jest darmowe 35. Oprócz powyższego projektu, należy wymienić następne kamienie milowe w rozwoju technologii e-książek. Pierwszy z nich miał miejsce w 1981 roku, kiedy została wydana pierwsza e-książka o charakterze stricte komercyjnym. Kolejnym z ważnych momentów jest rok 1998, gdy został otwarty pierwszy targ e-booków na świecie 36. Umożliwiło to nałożenie restrykcji odnośnie formatów publikacji wydawanych elektronicznie. Rok później nastąpiła specyfikacja Struktury Publikacyjnej e-booków, która określała XML i HTML jako standardową platformę dla tego typu wydawnictw. Wszystkie powyższe wydarzenia pomimo dużego znaczenia pozostawiły e-książkę jako rynkową niszę, którą zainteresowani byli naprawdę nieliczni. Przełom w tej kwestii nastąpił w 2001 roku, kiedy to w Internecie została opublikowana popularna powieść Stephena Kinga pt. Riding the bullet 37. W przeciągu dwóch dni została sprzedana w dużej ilości egzemplarzy po okazyjnej cenie dwóch i pół dolara za sztukę. 2. WYKORZYSTANIE E-BOOKÓW Od momentu wprowadzenia druku w piśmiennictwie, na świecie ukazało się około 26 milionów tytułów 38. Jeśli przyjmiemy założenie, że średnia objętość jednej książki to 250 stron, możemy wówczas wyliczyć fizyczną wielkość dorobku naukowego na 6,5 miliarda stron. Liczba ta wydaje się być całkiem okazała, jednakże dla współczesnej informatyki są to dane, których przechowywanie jest możliwe na niedużej ilości serwerów. Digitalizacja katalogów umożliwiłaby czytelnikowi ściągnięcie dowolnego materiału w dowolnym języku na swój własny dysk twardy w przeciągu kilku sekund. Ponadto, znacznie skróciłoby to czas wyszukiwania i wykorzystania konkretnej informacji z danego wydawnictwa, zamiast żmudnego wyszukiwania fragmentu, a następnie jego przepisywania z książki, można by go po prostu skopiować Ibidem Gołębiewski Ł., Śmierć książki. No future book, Biblioteka Analiz, Warszawa

33 Z drugiej zaś strony, wymagałoby to skatalogowania wszystkich wydawnictw od czasów Gutenberga i wiązało ze ścisłą współpracą wszystkich bibliotek na świecie, co wydaje się niestety niemożliwe w przeciągu najbliższych dziesięciu lat. Aktualnie w formie cyfrowej udostępnione jest zaledwie około dwóch procent wszystkich publikacji, z czego zdecydowana większość jest w języku angielskim. Przykładem może być aktualny katalog projektu Gutenberg, który posiada ponad 30 tysięcy pozycji anglojęzycznych co stanowi około 80% 39 wszystkich dzieł, które są zawarte w tej bibliotece. W Polsce rynek wydawnictw elektronicznych jest w fazie zarodkowej. Największy wydawca internetowy, założona w 2002 roku Polska Biblioteka Internetowa, obejmuje swoimi zbiorami 30 tysięcy tytułów 40. Oprócz tego, na polskim rynku działają takie e-biblioteki jak: Biblioteka Cyfrowa Politechniki Łódzkiej ebipol, Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa, Wirtualna Bibioteka Literatury Polskiej, Polona. Pomimo dobrego zaplecza technicznego i szerokich możliwości wszystkie wyżej wymienione e-biblioteki nie odniosły wielkich sukcesów i ciągle stanowią niszę rynkową. Powodów tego można doszukiwać się w udostępnianej zawartości tj. głównie klasyki literatury, publikacji naukowych i edukacyjnych, co zdecydowanie wiąże się z niedużym zainteresowaniem przeciętnego czytelnika. Z drugiej strony można zauważyć ujemny trend w ilości czytelnictwa w Polsce. Niestety nie jesteśmy w stanie określić jak duża część spadku poziomu czytelnictwa objaśniona jest przez rozwój rynku e-booków. Tabela 1.Czytelnictwo w Polsce w latach Lata Czytelnicy ogółem (tys.) Dynamika Czytelnicy na 100 osób ,5-0,9 19, ,3-2,3 19, ,3-4,3 18, ,1-4,3 17,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie Maj Jerzy, Bessa także w bibliotekach publicznych dlaczego?, Bibliotekarz nr 12/2008. W poszczególnych krajach Unii Europejskiej sytuacja jest podobna 41. Większość e-booków to klasyki literatury i publikacje naukowe, jednakże należy tutaj wspomnieć o wspólnym projekcie 47 bibliotek zrzeszonych Ożóg M. Książka elektroniczna, liter net. Literatura i Internet., (red.) Marecki Piotr, Rabid, Kraków Ibidem. 33

34 w European Library, który rozpoczął działalność w listopadzie 2008 i w założeniu miał obejmować ponad dwa miliony pozycji 42. Aktualnie w zbiorach Europeana znajduje się prawie 15 milionów pozycji, z czego 4 miliony 800 tysięcy stanowią e-booki, resztę zaś obrazy, pliki wideo oraz pliki dźwiękowe 43. Portal internetowy europeana.eu posiada swoje wersje językowe wszystkich języków Unii Europejskiej, jednakże sama zawartość nie jest tłumaczona. Rozkład udziału poszczególnych języków w katalogu europeana.eu przedstawiony został na wykresie 1. Brak języka angielskiego możemy wyjaśnić poprzez fakt braku zaangażowania bibliotek brytyjskich w ten projekt. Wykres 1. Udział języków narodowych w katalogu europeana.eu. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Oprócz działalności stricte bibliotekarskiej e-booki znajdują także swoje miejsce w e-księgarniach: Aktualnie komercyjna oferta e-książek obejmuje około 200 tysięcy tytułów, w tym 50% w języku angielskim, zaś resztę w językach narodowych twórców 44. Oprócz tego należy doliczyć także około 100 tysięcy egzemplarzy w różnych językach, skanowanych i udostępnianych bezpośrednio przez użytkowników Internetu na platformie peer-to-peer i serwerach prywatnych z pominięciem praw autorskich. Podmiotem monopolizującym polski rynek komercyjnych e-booków znajduje się empik.com, który oferuje aktualnie ponad sześć tysięcy e-książek 45, z czego ponad 50% stanowią pozycje stricte komercyjne, nieskierowane do konkretnego odbiorcy, tylko do przeciętnego czytelnika Ibidem. Ożóg M. Książka elektroniczna, op. cit. Ibidem. 34

35 3. PRZYSZŁOŚĆ RYNKU E-BOOKÓW Główną z charakterystyk, na których bazuje rynek e-booków jest niemal zerowy koszt krańcowy sprzedaży i powielania poszczególnych egzemplarzy, co jest sygnałem zdecydowanie zwiększającym zainteresowanie pojedynczego inwestora w ten rynek. Ponadto należy także wspomnieć o łatwości dostępu do e-booków. Docelowo, użytkownik ma mieć możliwość siedząc we własnym domu dokonywać zakupu tekstu kultury, z pominięciem wizyty w księgarni i zakupienia fizycznej książki, która pod wpływem czasu ulega niszczeniu i w przeciwieństwie do e-booka zajmuje przestrzeń na półce. Dodatkowym atutem jest także rozwój systemów open source, gdzie użytkownicy dzielą się swoją pracą i dziełami naukowymi za darmo. Jednocześnie rozwój rynku e-booków daje sygnał do rozwoju innych gałęzi technologii, w tym szeroko pojętego IT, jak np. bardziej wydajny przesył danych przy obniżonych kosztach. Kolejną z zalet korzystania z e-książek jest fakt, iż jest to technologia proekologiczna i działa z pominięciem ciężkiego przemysłu drukarskiego. Z drugiej strony często spotykamy się z otwartą krytyką odnośnie technologii książek internetowych, czytanych z ekranu komputera lub urządzenia dedykowanego. Spośród argumentów broniących tradycyjnej książki najczęściej pojawiającym się jest utrata walorów artystycznych i magii książki. Wielu spośród czytelników traktujących literaturę jako źródło rozrywki jest w stanie zażarcie bronić wersji papierowej, podpierając się faktem, iż dostarcza ona więcej radości poprzez szelest kartek, zapach farby drukarskiej, dotyk kredowego papieru, czyli pokrótce mówiąc materialny byt. Pokrótce mówiąc, dla przeciętnego użytkownika większą użyteczność ma książka papierowa, ze względu na swoją fizyczną obecność. Spowodowane może to być faktem, iż w przypadku dokonywania zakupów użytkownik woli zakupić produkt, który będzie w stanie fizycznie dotknąć, niż taki który istnieje tylko wirtualnie. Jednakże, tendencja ta będzie ulegała zmianie w kierunku zwiększenia zainteresowania e-książką wraz z rozwojem technologii i jej społecznego postrzegania. Wracając do kwestii inwestycji w rynek e-booków, oprócz podstawowej zalety, jaką jest niemalże zerowy koszt krańcowy sprzedaży pojedynczej książki, inwestor musi zetrzeć się ze zdecydowanie większą ilością problemów. Jednym z nich jest bariera wejścia na rynek, który aktualnie jest zdominowany przez korporację Google. Należy także wspomnieć o wymianie plików, gdyż jak wiadomo, nieodpłatne przesyłanie ich pomiędzy użytkownikami obniża zysk inwestora. Kolejnym z ograniczeń 35

36 jest zwiększająca się dywersyfikacja potrzeb poszczególnego użytkownika, a co za tym idzie utrudnione działania marketingowe i promujące tzw. bestsellery. Podsumowując rynek e-booków będzie się ciągle rozwijał, w szczególności opierając się na publikacjach naukowych, do których szybki i bezpośredni dostęp ma większe znaczenie aniżeli w przypadku książki czytanej w celu rozrywkowym. Rozwój ten będzie miał miejsce do momentu przełamania technologicznych barier części użytkowników, który spowoduje wybuch i rozkwit rynku e-booków. Staną się one podstawowym źródłem informacji we współczesnym świecie. Analizując rynek od strony podażowej prognozowany jest ciągły rozwój wielkich korporacji zajmujących się e-książkami tj. Google oraz Amazon.com na świecie, zaś w Polsce empik.com również ze względu na brak nowych konkurencyjnych podmiotów, które mogłyby zatrząść tym rynkiem. BIBLIOGRAFIA GOŁĘBIEWSKI Ł., Śmierć książki. No future book, Biblioteka Analiz, Warszawa GOŁĘBIEWSKI Ł., E-książka,E-book, Szerokopasmowa Kultura, Biblioteka Analiz, Warszawa OŻÓG M. Książka elektroniczna, liter net. Literatura i Internet., (red.) Marecki Piotr, Rabid, Kraków THE DEVELOMPENT OF THE E-BOOK MARKET The following article is intended to describe the market of e-books in Europe. Despite the intermediation of this market, there are a lot of different opinions about using e-books and developing that technology. In that article there is presented short historical note, idea of creating e-libraries and e-bookshops. 36

37 ROZDZIAŁ II TRENDY FINANSOWE

38

39 Metody kryptograficzne, wymiana informacji, systemy bankowe, szyfrowanie danych Michał BŁASZCZYK * ZASTOSOWANIE METOD KRYPTOGRAFICZNYCH W BANKOWYCH APLIKACJACH INTERNETOWYCH Zastosowanie algorytmów kryptograficznych w dobie powszechnego dostępu do Internetu i ogromie informacji wymienianych każdego dnia stało się koniecznością. Niniejsza praca opisuje najważniejsze metody szyfrowania i zabezpieczania szczególnie wrażliwych danych, przetwarzanych w bankowych aplikacjach internetowych. Zasługują one na szczególną uwagę, ponieważ od ich poziomu bezpieczeństwa zależą niekiedy setki milionów złotych transferowanych w bankowości elektronicznej, która już na obecną chwile jest kluczowym, jeżeli nie najważniejszym elementem całej bankowości transakcyjnej. 1. WSTĘP Od zarania dziejów człowiek gromadzi informacje. Zdolność przechowywania i dzielenia się nimi była i jest kluczową umiejętnością ludzkości. Najpierw przekazywana w postaci ustnej, po wynalezieniu pisma zaczęła być zapisywana i stanowiła postawy rozwoju cywilizacji. Niekiedy od takiej wiedzy zależały losy majątków, armii, a nawet całych państw. Dlatego właśnie zawsze był ktoś kto za wszelką cenę próbował informacje przejąć. Natomiast ci, którzy byli w ich posiadaniu, wszelkimi sposobami chcieli ich bronić i nie dopuścić by trafiła w niepowołane ręce. By rozwiązać ten niezwykle poważny problem wymyślono szyfrowanie, czyli sposób przesyłania informacji nie w sposób jawny, który każdy mógł odczytać, ale w postaci zmienionej, tak że przynajmniej w teorii, jedynie nadawca i odbiorca mogli poznać prawdziwą treść przekazu. Już w starożytności egipscy kapłani szyfrowali hieroglify a rzymianie depesze wojenne, tak by ich wrogowie nie byli w stanie przechwycić strategicznych informacji, które mogły rozstrzygnąć o wynikach bitew. Początkowo proste szyfry takie jak choćby słynny szyfr Cezara, polegający na zastępowaniu każdego znaku * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Informatyki Ekonomicznej UŁ, doktorant UŁ. 39

40 tekstu znakiem odległym o 3 pozycje w alfabecie, zmieniały się wraz z upływem czasu w coraz bardziej skomplikowane i trudniejsze do złamania. Jednakże o prawdziwej zaawansowanej kryptografii możemy mówić wraz z rozwojem komputerów i olbrzymim wzrostem ich mocy obliczeniowej. Setki tysięcy a nawet milionów operacji na sekundę, wykonywane przez nowoczesne maszyny obliczeniowe sprawiły że wszystkie dotychczas stosowane rozwiązania do szyfrowania danych przestały być skuteczne. Koniecznością stało się zatem opracowanie nowych algorytmów szyfrujących, tym bardziej że w dobie powszechności Internetu coraz większy nacisk kładziony jest na prywatność i poufność danych zwłaszcza w bankowości internetowej która nie może istnieć bez skutecznych metod zabezpieczających transakcje finansowe. 2. ALGORYTMY SYMETRYCZNE Kryptografia symetryczna jest podstawowym sposobem zabezpieczania danych i naturalną ewolucją znanych do tej pory metod. By zaszyfrować bądź odszyfrować dane zarówno odbiorca jak i nadawca muszą być w posiadaniu tego samego klucza prywatnego. Istniej możliwość użycia różnych kluczy w procesie szyfrowania i deszyfracji jednak będąc w posiadaniu jednego z niech bez trudu można odtworzyć drugi. Siła tego typu mechanizmu zależy przede wszystkim od długości klucza zdefiniowanej w bitach. Rysunek 1: Szyfrowanie symetryczne Źródło: Opracowanie własne. 40

41 Algorytmy szyfrowania symetrycznego możemy podzielić na dwie kategorie: 1. strumieniowe które szyfrują oddzielnie każdy bit wiadomości. Szyfr strumieniowy składa się z generatora ciągu kluczowego oraz elementu dodającego kolejne bity klucza do kolejnych bitów tekstu jawnego blokowe które przekształcają blok danych na blok o takiej samej długości w taki sposób że niemożliwe jest odwrócenie tego procesu bez znajomości klucza szyfrującego. 47 Szyfry strumieniowe są wydajniejsze, natomiast blokowe zapewniają dużo większą przepustowość. Do najważniejszych używanych obecnie algorytmów szyfrowania symetrycznego możemy zaliczyć RC6, Blowfish czy też najpowszechniej stosowany obecnie algorytm blokowy AES 48 zwany powszechnie Rijndael. Ten ostatni został on przyjęty przez NIST 49 jako standard, w wyniku konkursu zorganizowanego w 1997 roku na następcę dotychczas używanego algorytmu DES ALGORYTMY ASYMETRYCZNE Największą problemem kryptografii symetrycznej jest konieczność posiadania tego samego klucza przez obie strony wymieniające informacje. Zważywszy iż w dzisiejszych czasach lwia część danych przesyłana jest poprzez sieć globalną, używanie tego rozwiązania rodzi niebezpieczeństwo przechwycenia klucza prywatnego podczas jego przesyłania od nadawcy do odbiorcy. Rozwiązaniem tego problemu okazało się użycie algorytmów niesymetrycznych. Działanie tego typu mechanizmów polega na zastosowaniu pary kluczy : publicznego i prywatnego. Oba klucze generowane są 46 Bruce Schneier: Kryptografia dla praktyków: protokoły, algorytmy i programy źródłowe w języku C. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Rogawski M., Szyfry strumieniowe w strukturach FPGA, ang. Advanced Encryption Standard. 49 ang. National Institute of Standards and Technology. 50 ang. Data Encryption Standard. 41

42 przez odbiorcę zabezpieczonych danych. Klucz publiczny może zostać dowolnie udostępniony i służy jedynie do szyfrowania informacji nie dając możliwości ich odszyfrowania. Klucz prywatny natomiast służy wyłącznie do odszyfrowania danych. Podstawowym założeniem tego rozwiązania jest fakt iż nie istnieje możliwość odtworzenia jednego z kluczy na podstawie drugiego. Dzięki temu nawet gdy podczas dystrybucji osoba nieupoważniona przechwyci klucz publiczny nie będzie mogła odczytać żadnych zabezpieczonych przy jego pomocy danych. Tak jak szyfrowanie symetryczne używa najczęściej permutacji i postawiania, tak w przypadku szyfrowania asymetrycznego mamy do czynienia z funkcjami matematycznymi. Kryptografia klucza publicznego korzysta z faktu iż część operacji matematycznych jest łatwa do wykonania w jedną stronę, natomiast ich odwrotności wymagają niezwykle skomplikowanych mechanizmów i są trudne do realizacji. Najpopularniejszą metodą kryptografii asymetrycznej jest obecnie RSA nazwany od pierwszych liter nazwisk jego twórców Rona Rivesta, Adi Shamira oraz Leonarda Adlemana. W przypadku tego algorytmu bezpieczeństwo szyfrowania opiera się na trudności faktoryzacji dużych liczb złożonych. Rysunek 1. Szyfrowanie asymetryczne Źródło: Opracowanie własne. 42

43 Tworzenie kluczy publicznego oraz prywatnego, a także późniejsze szyfrowanie oraz deszyfracje za ich pomocą można opisać w następujących krokach : 1) Należy wybrać dwie duże liczby pierwsze p oraz q 2) Następnie obliczamy wartość n = pq 3) Obliczamy wartość funkcji Eulera 51 dla n: φ(n) = (p 1)(q 1) 4) Wybieramy liczbę e (1 < e < φ(n)) względnie pierwszą 52 z φ(n) 5) Znajdujemy liczbę d odwrotną do e mod φ(n): d = e 1 mod φ(n) Klucz publiczny jest definiowany jako para liczb (n, e), natomiast kluczem prywatnym jest para (n, d). Szyfrowanie następuje poprzez podział informacji na m bloków o wartości liczbowej nie większej od n a następnie wykonania operacji szyfrowania dla każdego z nich według wzoru:, odszyfrowanie natomiast, dla każdego z zaszyfrowanych bloków. Główną wadą kryptografii asymetrycznej jest jej wysoka zasobożerność, dlatego też używa się jej zazwyczaj tylko do szyfrowania i deszyfracji klucza prywatnego kryptografii symetrycznej na czas jego dystrybucji. 4. INFRASTRUKTURA KLUCZA PUBLICZNEGO Oczywiście mimo całej złożoności stosowanych zabezpieczeń dalej istnieje wiele zagrożeń związanych z przesyłaniem danych w globalnej sieci. Pomijając możliwość złamania stosowanych algorytmów kryptograficznych, poważnym problemem stała się możliwość podszycia niepowołanej osoby jako odbiorcy wiadomości. Jak zostało to wcześniej opisane w przypadku kryptografii asymetrycznej zarówno klucz publiczny jak i prywatny generowany jest przez odbiorcę wiadomości φ(n) = n(1- ) (1- ) (1- ), n N, p - wszystkie czynniki pierwsze liczby n. liczby całkowite, które nie mają innych poza jedynką wspólnych dzielników w rozkładzie na czynniki pierwsze lub, równoważnie, ich największym wspólnym dzielnikiem jest jedność. 43

44 Przypuśćmy zatem że na drodze komunikacji pomiędzy odbiorcą a dostawcą pojawia się kolejna osoba która przechwytuje klucz publiczny. Co prawda nawet będąc w jego posiadaniu nie odczyta wiadomości, może jednak zamienić taki klucz na własny. W takiej sytuacji dostawca zaszyfruje swoje dane kluczem publicznym dostarczonym nie przez odbiorcę, ale osobę niepowołaną. Odsyłając informacje w takiej postaci atakujący ma do nich pełen dostęp jako że to on był dostarczycielem klucza publicznego i posiada odpowiedni klucz prywatny. Rysunek 2. Podszycie się osoby niepowołanej w procesie szyfrowanie asymetrycznego Źródło : Opracowanie własne. Między innymi po to by uniknąć tego typu sytuacji stworzony został PKI 53 w którego skład wchodzą między innymi urzędy certyfikacyjne oraz rejestracyjne a także certyfikaty klucza publicznego. Sam certyfikat zawiera trzy podstawowe elementy: klucz publiczny, opis tożsamości a także podpis cyfrowy złożony przez zaufaną osobę trzecią. Podpis cyfrowy pozwala na zweryfikowanie tożsamości podmiotu przesyłającego klucz publiczny dzięki czemu nie ma możliwości jego podmiany w procesie dystrybucji bez konieczności łamania podpisu cyfrowego. 53 ang. Public Key Infrastructure 44

45 5. SHAMIR S SECRET Ostatnim przykładem algorytmu kryptograficznego jest tak zwane dzielenie sekretu Shamira. Algorytm ten polega na podziale informacji na kilka unikatowych części. By odtworzyć sekret w całości wymagana jest wcześniej ustalona liczba takich części. Największą siłę tego mechanizmu stanowi fakt, że dowolne z podzielonych fragmentów w odpowiedniej liczbie dają możliwość odzyskania pierwotnej informacji, przy czym nie istnieje żaden sposób jej odtworzenia z mniejszej liczby takich części. Możemy zdefiniować więc że dzielimy informację na dziesięć fragmentów przy czym już trzy wystarczą by ją odtworzyć. Algorytm ten stosowany jest na przykład do przechowywania kodów startowych rakiet z głowicami nuklearnymi w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Daje to gwarancje że nikt samodzielnie nie będzie w stanie podjąć decyzji o ich użyciu. Daje to również możliwość przydzielenia hierarchii posiadaczom sekretów gdy na przykład do odszyfrowania całości wymaganych jest pięć części, najważniejsza osoba posiada trzy, kolejne w hierarchii po dwie a najmniej ważne po jednej. Dodatkowo podział sekretu stosowany jest również w PKI gdy stosowane jest podpisywanie cyfrowe z mediatorem który przechowuje połówkę klucza prywatnego i udostępnia ją tylko na czas deszyfracji. 6. PODSUMOWANIE Biorąc pod uwagę fakt, iż bankowość elektroniczna stała się potrzebną formą dokonywania płatności, a co za tym idzie coraz częstsze stają się nadużycia w tymże zakresie, bezpieczeństwo użytkowników tego typu systemów jest nadzwyczaj zagrożone i wymaga szczególnych zabezpieczeń. Wraz z rozwojem komputerów i ich mocy obliczeniowej, konieczne stało się opracowanie coraz to nowszych i doskonalszych metod szyfrowania przesyłanych informacji. Przedstawione w niniejszym artykule algorytmy kryptograficzne są obecnie najpowszechniej stosowanymi zabezpieczeniami, które uniemożliwiają cyberprzestępcom przechwycenie szczególnie wrażliwych danych. Niestety postępujący wzrost mocy obliczeniowych powoduje, iż tylko kwestią czasu jest pokonanie opisanych metod. Co za tym idzie, niezbędne jest opracowywanie wciąż nowych metod zabezpieczeń. 45

46 BIBLIOGRAFIA Bruce Schneier: Kryptografia dla praktyków: protokoły, algorytmy i programy źródłowe w języku C. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, William Stallings, Cryptography and Network Security: Principles and Practice (5 th Edition), Marcin Rogawski, Szyfry strumieniowe w strukturach FPGA, /~szmaus/semestr5/asd/sober%20i%20inne.pdf, CRYPTOGRAPHY METHODS APPLICATION IN BUILDING BANKING WEB APPLICATIONS In the age of widespread internet where huge amount of data is exchanged every day, use of cryptographic algorithms became a necessity. This paper describes the main methods of encryption and protection of sensitive data, processed in the banking web applications. This kind of data deserve special attention because hundreds of million zlotys transferred in electronic banking, often depends on their level of security. And as it is known, nowadays electronic banking is the most important element of the entire banking transaction system. 46

47 Slow money, slow movement, Woody Tasch, Slow food, Cittaslow, Slow travel Jakub KOZIŃSKI * SLOW MONEY Obecnie nie sztuką jest życie w tempie jakie narzuca nam codzienność. Z każdą chwilą mamy coraz mniej czasu na życie osobiste, rodzinne, delektowanie się przyjemnościami. W dzisiejszym świecie nie jest niczym trudnym inwestowanie w wielkie spółki na międzynarodowych rynkach. Ruch Slow Movement i jego odłamy ma na celu odwrócenie trendu coraz szybszego życia. Slow Money przekonuje nas do tego, że aby zainwestować pieniądze nie musimy szukać daleko, bo okazje pojawiają się w lokalnym otoczeniu, a inwestycja w nie może przynieść coś więcej niż tylko korzyści finansowe. 1. SLOW MOVEMENT 1.1. IDEA RUCHU SLOW W dzisiejszych czasach, kiedy postęp technologiczny zmusza nas do coraz szybszego życia, zapomniane zostały podstawowe wartości i zaniedbane podstawowe potrzeby, jakie niezbędne są do życia każdemu człowiekowi. Popularny stał się wyścig szczurów 54, w którym nie ma czasu na odczuwanie przyjemności, rodzinę czy hobby, ale głównie, albo wręcz jedynie, na pracę, niejednokrotnie do późnych godzin nocnych. Często przypłacane jest to utratą poczucia zadowolenia, zdrowia, a nawet życia. 55 * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości Progress, opiekun naukowy: dr hab. Jerzy Gajdka, prof. nadzw. UŁ. 54 Określenie pozbawionej sensu, bezwartościowej i niekończącej się pogoni (najczęściej wyczerpującego wysiłku współczesnych ludzi, dążących do osiągnięcia materialnego i zawodowego sukcesu), 55 Ruch kulturowy slow w świetle koncepcji humanistycznej człowieka oraz psychologii pozytywnej,

48 Odpowiedzią na ten niekorzystny obrót sprawy ma być właśnie ruch Slow Movement. Popularność zdobył on dzięki publikacji Kanadyjskiego dziennikarza Carla Honore a pt. Pochwała powolności. Jak światowy ruch sprzeciwia się kultowi szybkości. Ideą ruchu, coraz bardziej popularnego przede wszystkim w Europie, ale i na całym świecie, jest właściwa harmonizacja codzienności i skupienie uwagi na podstawowych potrzebach człowieka. Takie czynniki jak poczucie bezpieczeństwa, samorealizacji, odczuwanie przyjemności są niezmienne niezależnie od płynącego czasu i bez nich nie można prawidłowo funkcjonować. Rysunek 1. Rysunek promujący ruch Slow money Źródło: Ruch Slow Movement nie jest jednolitą organizacją, a bardziej stylem życia. Tworzą go grupy, najczęściej zorganizowane centralnie, zwracające uwagę na poszczególne aspekty życia. Odpowiedzią na jedzenie w pośpiechu, często w fast foodach ma być Slow Food. Przeciw szybkiemu życiu w mieście powstała koncepcja Cittaslow.Podróżom, które zamiast przynosić wypoczynek powodują, że z urlopu wracamy jeszcze bardziej zmęczeni ma przeciwstawić się Slow Travel. Na inwestowanie swojego 48

49 kapitału w spółki, których nawet nie znamy i ucieczkę kapitalu rozwiązanie znalazł ruch Slow money SLOW FOOD To właśnie od Slow food wszystko się zaczęło. W 1986 roku w Rzymie koło Schodów Hiszpańskich postawiona została restauracja McDonald. Krytyk kulinarny i restaurator Carlo Petrini postanowił sprzeciwić się temu i wraz z grupą znajomych założył ruch Slow Food. Oficjalnie powstał on w 1989 roku, jako międzynarodowy ruch nonprofit, którego celem jest przeciwdziałanie szybkiemu jedzeniui szybkiemu życiu,zanikaniu lokalnych tradycji kulinarnych, malejącemu zainteresowaniu ludzi tym, co jedzą, smakiem i pochodzeniem potraw oraz wpływem naszych wyborów żywieniowych na resztę świata 56. Ruch ten nie tyle promuje powolne jedzenie, ale jedzenie zdrowe, pełne wartości odżywczych i walorów smakowych. Broni tradycyjnych dań, a także upraw. Stawia na naturalną i zdrową żywność, wytwarzaną przez lokalnych producentów. 57 Poza tym promuje przygotowywanie i spożywanie posiłków z należytym namaszczeniem i w odpowiednim otoczeniu CITTASLOW Najbardziej popularna z organizacji Slow powstała w 1999 roku. Obecnie zrzesza prawie 200 miast, głównie z Włoch, czyli kraju powstania organizacji. Co ciekawe, należą do niego także 3 miasta z USA, a więc kraju uważanego za źródło stylu życia fast Z polskich miast certyfikat Slow City otrzymały: Biskupiec, Bisztynek, Lidzbark Warmiński, Murowana Goślina, Nowe Miasto Lubawskie i Reszel Ruch kulturowy slow... op. cit. Don't worry, be SLOW:

50 Cittaslow rozszerza ideę Slow Food o styl życia, sposób zarządzania miastem i lokalną społecznością, ochronę środowiska, dbałość o dziedzictwo kulturowe i architektoniczne, oraz co ważne wykorzystanie nowoczesnych rozwiązań w służbie człowieka tak, by służyły poprawie, optymalizacji życia, a nie wzrostowi jego tempa. Karta ruchu Cittaslow wprowadza ok. 60 wymogów dla miast 59. Slow City przedstawia miasto poniżej 50 tys. mieszkańców, posiadające zabytki, charakterystyczną kuchnie lokalną oraz lokalną tradycję. Nie może w nich być barów typu fast food, ani supermarketów. Promuje się ideę gościnności oraz żyje ekologicznie SLOW TRAVEL Podróżowanie w stylu Slow Travel polega na głębokim poznaniu miejsca, w które się udajemy. Aby to osiągnąć musimy przebywać tam co najmniej tydzień, żyć rytmem codziennym otoczenia, zżyć się z naturą. Najbardziej zbliżonym sposobem takiego wypoczynku w Polsce jest agroturystyka. Podczas urlopu mielibyśmy możliwość poznania kultury i zasad obowiązujących w gospodarstwie, a także nauczyć się wykonywać codzienne czynności, czy przyrządzać posiłki miejscowej kuchni. 2. SLOW MONEY Slow Money, to organizacja non-profit, która ma na celu przywrócenie pieniędzy z powrotem do ziemi 61. W ogólnym rozumieniu organizacja ma na celu zwrócenie uwagi inwestorów na ich własne, najbliższe otoczenie oraz skłonienie ich do inwestowania w lokalne przedsięwzięcia, głównie związane ze zdrową żywnością. Założycielem organizacji jest Woody Tasch, amerykański inwestor. który w listopadzie 2008 wpadł na pomysł stworzenia Slow Money. Sama Ruch kulturowy slow... op. cit

51 organizacja inspirowana jest książką autorstwa jej twórcy: Inquiries Into the Nature of Slow Money Investing as if Food Farms and Fertility Mattered. Ruch zapoczątkowany w USA gromadzi coraz większą liczbę zwolenników w Europie ZASADY SLOW MONEY Jak każda organizacja, Slow Money także posiada podstawowe zasady, które ją określają. Pod podpisują się pod nimi członkowie stowarzyszenia, którzy zgodnie z nimi lokują swoje wolne środki. to: 63 Zasady 62 Slow Money, przedstawione na stronie ruchu slowmoney.org I. Musimy przywrócić pieniądze ziemi, do której należą. II. III. IV. Stało się tak, że pieniądze są za szybkie, przedsiębiorstwa za duże, finanase zbyt skomplikowane. Musimy zwolnić pieniądz oczywiście nie całkowicie, ale wystarczająco aby miało to znaczenie. XX wiek był erą kupuj tanio/sprzedawaj drogo oraz dziś zarobek/filantropia jutro. XXI wiek będzie erą naturalnego kapitału budowanego wokół dbałości o możliwości, wspólne dobro i miejsca oraz brak przemocy. Musimy nauczyć się inwestować w żywność, gospodarstwa i żyzne materie. Musimy połączyć inwestorów z miejscami w których żyją. Stworzyć żywe relacje i nowe źródła kapitału dla małych przedsiębiorst z branzy żywnościowej. V. Pozwólmy sobie świętować powstanie nowej generacji przedsiębiorstw, konsumentów i inwestorów, którzy pokazują przejście z zabijania do życia ang. principles. Tłumaczenie własne na podstawie /public/?action_key=1637,

52 VI. Paul Newman powiedział: Zdałem sobie sprawę, że w życiu musimy być trochę jak farmerzy, którzy zwracają glebie to, co od niej wzięli. Przystosujmy mądrość tych słów na grunt ekonomii zadając pytania: Jaki byłby świat, gdybyśmy 50% kapitału inwestowali nie dalej niż 50km od siebie? Co, gdyby przedsiębiorstwa nowej generacji oddawały 50% swojego zysku? Co gdyby w naszej glebie za 50 lat było 50% więcej bio-upraw? 2.2. KTO SIĘ TYM ZAINTERESUJE? Na stronie organizacji możemy przeczytać, że jej celem jest zachęcenie w ciągu 10 lat miliona amerykanów do inwestowania w zdrową żywność. Zadanie wydaje się być dość trudnym, biorąc pod uwagę, że na ostatnim ogólnokrajowym zebraniu w Vermont w czerwcu deklarację Slow Money podpisało jedynie 600 osób. Jest to więc dopiero początek walki o zwolenników. Z drugiej jednak strony ruch ma dopiero 2 lata, a już zyskuje międzynarodową sławę i cieszy się dużym zainteresowaniem mediów. O nowej koncepcji zarabiania pisały takie tytuły, jak "The Wall Street Journal", "Time", "The Economist", "Los Angeles Times" czy "Business Week" 64. Poza tym ma już zwolenników również w krajach Europejskich, w których duże znaczenie ma m.in ruch Slow Food czy Slow City. Jego zwolennicy z pewnością mogliby też utożsamić się z zasadami inwestowania na lokalnym rynku. Choć koncepcja inwestowania w przedsiębiorstwa żywnościowe nie jest interesująca dla małych inwestorów ze względu na długie oczekiwanie na zwrot kapitału 65, to dzięki jej rosnącemu znaczeniu interesować zaczęły się nią niektóre fundusze kapitałowe. Jest to sukces, bo nie chodzi przecież o to, aby zupełnie odwrócić aktualny trend inwestycyjny, ale zwrócić uwagę na inne opcje html, Przykłady inwestycji Slow można poznać na stronie 52

53 Koncepcja Slow Money wpisuje się także niemal idealnie w koncepcję CSR 66. To właśnie wśród przedsiębiorstw wyznających te idee można spodziewać się chyba największego zainteresowania. Powodem może być chociażby to, że wyższy zysk, o jakim mowa przy tego typu inwestycji, nie zawsze liczony jest w procentach zwrotu z inwestycji. Mowa tu o korzyściach typu relacje inwestorskie oraz z klientami. Przedsiębiorstwu typu CSR jednak przecież właśnie o to chodzi. 3. PODSUMOWANIE Ruch Slow Movement zyskuje coraz większą liczbę zwolenników. Nie jest już tylko ideą mającą zwrócić uwagę na inny styl życia, ale sposobem na życie wielu ludzi. Jako, że większość jego zasad zgodna jest z obecną modą można wróżyć mu przyszłość, bo zaczyna być to moda przechodząca w trend. Slow Money, jako odłam większego ruchu Slow Movement również zyskuje coraz większą liczbę zwolenników. Wspierany przez pozostałe ruchy Slow oraz popularyzację idei CSR ma szanse stać się największym trendem inwestycyjnym XXI wieku, który bezsprzecznie przynieść może korzyści nie tylko finansowe, ale także społeczne na całym świecie. BIBLIOGRAFIA ang. Corporate Social Responsibility społeczna odpowiedzialność biznesu. 53

54 SLOW MONEY Nowadays it isn t anything hard to live like everyone else. With every moment we have got less and less time for our self, family or pleasure. Also, it is not hard to invest into huge companies on stock markets. Slow Movement want to reverse trend of fast live. Slow Money convince us that we don t have to looking too far away to invest out money and investing in local environment can bring something more than just high investment yield. 54

55 Bankowość elektroniczna, bankowość internetowa Joanna SOBCZAK * BANKOWOŚĆ ELEKTRONICZNA W UNII EUROPEJSKIEJ NA PRYKŁADZIE POLSKI Celem niniejszego pracy jest przedstawienie teoretycznych podstaw funkcjonowania bankowości elektronicznej, jej historii, jak również obecnego stanu e-bankingu w Europie. Na podstawie analizy badań przeprowadzonych przez Poznański Instytut Logistyki i Magazynowania oraz danych opublikowanych przez Deutsche Bank scharakteryzowana została bankowość elektroniczna w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej. 1. WPROWADZENIE W dobie postępu technologicznego coraz większe rolę ogrywa dostęp do Internetu. Dynamiczne zmiany w sektorze IT, coraz to nowsze rozwiązania w dziedzinie elektroniki oraz telekomunikacji zaczęły przenikać do instytucji finansowych, a tym samym do banków. Dlatego w ostatnich latach obserwuje się wzrost znaczenia bankowości elektronicznej (ang. e-banking), która stanowi drugi, tuż po bankowości tradycyjnej, kanał dystrybucji usług bankowych zarówno w Unii Europejskiej jak i w Polsce. 2. BANKOWOŚĆ ELEKTORNICZNA Pomimo znaczeniu bankowości elektronicznej do tej pory nie udało się stworzyć jednej, wyczerpującej to zagadnienie definicji. Powodem tego jest brak jednoznacznego określenia zakresu e-bankingu. Jedną z definicji o najszerszym zakresie pojęciowym jest definicja przedstawiona przez Witolda Chmielarza. Definiuje on, bowiem bankowość elektroniczną jako system, w którym rozlicznie finansowe odbywają się bez obiegu mediów papierowych, komunikacja między bankiem a jego klientami oraz w obrębie samego banku odbywa się w drodze teletransmisji i wszelkie dane * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości Progress, opiekun naukowy: prof. dr hab. Bożena Mikołajczyk. 55

56 przechowywane i przetwarzane są w bazach systemu informatycznego 67. W tabeli 1 zaprezentowane zostały inne przykładowe definicje bankowości elektronicznej. Tabela 1. Pojęcie bankowości elektronicznej Autor M. Kisiel B. Kosiński B. Świecka Definicja Bankowość elektroniczna to zespół środków technicznoinformatycznych, magnetycznych, elektronicznych, teletransmisji, pozwalających na obrót pieniężny bez nośnika papierowego i zakładający trójstronne związki między bankiem, handlem i konsumentem. 68 Bankowość elektroniczna to wszelkie, oparte na zastosowaniu elektronicznych urządzeń telekomunikacyjnych świadczenie usług bankowych na odległość, które pozwala klientowi na korzystanie z tych usług w siedzibie własnej lub w miejscu zamieszkania. 69 Bankowość elektroniczna to zespół środków teleinformatycznych umożliwiających zdalny dostęp do rachunku bankowego. 70 Źródło: opracowanie własne. 3. HISTORIA BANKOWOŚCI ELEKTRONICZNEJ Rozwój bankowości elektronicznej, podobnie jak Internetu nastąpił w latach 90-tych XX wieku 71. Prekursorami bankowości elektronicznej były Stany Zjednoczone. Tam, po raz pierwszy wprowadzone zostały bankomaty, karty płatnicze, wykorzystano Internet i telefon do świadczenia usług bankowych. W 2000 roku w USA funkcjonowało 27 banków stricte internetowych, nie posiadających własnych placówek. W Europie pod koniec 2000 roku z bankowości elektronicznej korzystało już 23 mln europejczyków. 72 Warto wspomnieć, że wśród krajów europejskich liderem w zakresie e-bankowości były kraje skandynawskie Kisiel M., Internet a konkurencyjność banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2005, s. 82. Korenik D., W: Operacje i procedury bankowe, Akademia Ekonomiczna Wrocław, Wrocław 1999, s Kosiński B., Bank organizacja i zarządzanie. [w:] Bankowość. Podręcznik akademicki (red.) Jaworski W.L., Zawadzka Z., Poltext, Warszawa 2001, s Świecka B., Bankowość elektroniczna, CeDeWu, Warszawa 2004, s Ibidem. 56

57 Wykorzystanie komputerów w bankach spowodowało całkowitą zmianę w sposobie ich funkcjonowania, pozwoliło na zmianę oferowanych przez banki produktów i usług, jak również automatyzację działań banków oraz zastępowanie pracowników komputerami. Zaczęto odchodzić od dotychczasowego - manualnego świadczenia usług i przechodzić do wykorzystywania komputerów podczas procesu realizacji operacji bankowych. Zachodzące zmiany doprowadziły do wprowadzenie nowych czynności, produktów i usług, zwiększenia wolumenu operacji bankowych, skrócenia czasu obsługi klientów oraz uproszczenia wykonywanych czynności bankowych. 4. STAN BANKOWOŚCI ELEKTORNICZNEJ W EUROPIE W kontekście bankowości elektronicznej w Europie należy szczególną uwagę zwrócić na stopień korzystania przez klientów banków z usług bankowości internetowej, jednego z kanałów bankowości elektronicznej. Wykres 1. Odsetek klientów korzystających z bankowości online w Europie Źródło: opracowanie własne na postawie: Bankowość elektroniczna w Europie: Polska w ogonie, html, Jak wynika z powyższego wykresu bankowość internetowa najbardziej rozpowszechniona jest w Europie Północnej, gdzie korzysta z niej ponad 62% klientów banków. Bankowość internetowa największą popularnością 57

58 e - b a n k i n g u 6 4 % cieszy się wśród Norwegów, natomiast najmniejszy odsetek osób korzystających z tego typu usług bankowości elektronicznej znajduje się w Grecji, Rumuni oraz Bułgarii. W największych krajach Europy tj. Niemczech, Francji oraz Wielkiej Brytanii z usług online bankingu korzysta od 35 do 54 % klientów. Ponadto warto zauważyć, że stan polskiej bankowości internetowej pomimo 20 pozycji, nie jest zły. Ponieważ już co piąty klient banku korzysta z usług bankowości internetowej RODZAJE BANKÓW W POLSCE Dzięki rozwojowi techniki oraz wzrostowi świadomości właścicieli banków dotyczącej znaczenia Internetu, zainteresowanie nowymi formami dystrybucji usług bankowych stale rośnie. Jednakże nadal stan polskiej bankowości elektronicznej pozostawia wiele do życzenia. Z serii raportów Elektroniczna gospodarka w Polsce 74 opracowanych przez Instytut Logistyki i Magazynowania wynika, że w latach zdecydowaną większość tj. 64% z ogółu banków komercyjnych stanowiły banki tradycyjne świadczące usługi e-bankingu. Zaś banki stricte internetowe stanowiły zaledwie 4% banków komercyjnych. Niepokojący jest fakt iż 31% banków nie posiadało w badanym okresie w swojej ofercie usług bankowości elektronicznej. Należy również zauważyć, że struktura udziału banków komercyjnych w świadczeniu usług bankowości elektronicznej od kilku lat pozostaje na niezmiennym poziomie (wykres. 2). Wykres 2. Struktura banków komercyjnych w Polsce w latach tradycyjne 32% tradycyjne z usługami internet 4% Źródło: opracowanie własne na postawie: Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M., Elektroniczna gospodarka w Polsce raport 2008, Biblioteka Logistyka, Poznań Bankowość elektroniczna w Europie: Polska w ogonie, bankowosc-elektroniczna-w-europie-polska-w-ogonie html, Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M., Elektroniczna gospodarka w Polsce raport 2008, Biblioteka Logistyka, Poznań

59 6. KANAŁY DOSTĘPU DO USŁUG BANKOWYCH W POLSCE Wśród kanałów dostępu do usług bankowości elektronicznej oferowanych przez polskie banki komercyjne znajduje się: dostęp do konta internetowego, elektroniczny dostęp do konta tradycyjnego, technologia WAP, technologia SMS, serwisy telefoniczne oraz bankowość domowa. Analizując kanały dostępu do usług e-bankowości w latach , obserwuje się stosunkowo małe zmiany. W badanym okresie głównym kanałem e-bankowości był elektroniczny dostęp do konta tradycyjnego za pośrednictwem Internetu. Kanał ten oferowany był w roku 2006 przez 70% banków komercyjnych, w 2007 przez 81%, natomiast w 2008 przez 80% banków. Kolejnymi co do popularności kanałami były bankowość domowa oraz serwisy telefoniczne. Kanały te oferowane były przez przeszło połowę banków komercyjnych. Kanał SMS oferowany był w 2006 roku w 36% banków, natomiast w 2007 roku przekroczył granicę 40% i wartość ta wzrosła do 45% w roku Wykres 3. Kanały dostępu do usług bankowości elektronicznej udostępniane przez polskie banki komercyjne w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie: Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M., Elektroniczna gospodarka w Polsce raport 2008, op. cit., s Struktura pozostałych kanałów nie uległa znaczącym zmianom, w tym także kanału telewizyjnego, który nie był oferowany przez żaden polski bank komercyjny. Konta internetowe oferowane były w 2006 roku w 13% banków 75 Ibidem. 59

60 komercyjnych, w 2008 roku wartość ta spadła do 10%. Natomiast technologia WAP wykorzystywana była w badanym okresie średnio przez co piąty bank PUNKTY AKCEPTUJĄCE PŁATNOŚCI KARTAMI Z roku na rok kartami płatniczymi można płacić w coraz to w większej liczbie punktów. Obecnie płatności kartowe możliwe są w blisko 176 tys. punktach usługowo-handlowych 77. Liczba ta stale rośnie, w 2003 roku istniało ponad 100 tys. punktów usługowo-handlowych akceptujących karty płatnicze. Pod koniec 2009 roku transakcje kartowe realizowane były 176 tysięcy punktów, w porównaniu z rokiem 2003 liczba punktów wzrosła o 74%. Ponadto w grudniu 2009 roku liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze przekroczyła 230 tysięcy. Kształtowanie się liczby punktów usługowo-handlowych akceptujących transakcje bezgotówkowe dokonywane za pomocą kart płatniczych przedstawia poniższy wykres. Wykres 4. Liczba punktów akceptujących płatności kartami w Polsce w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze strony internetowej Narodowego Banku Polskiego ( Liczba akceptantów, liczba punktów handlowo-usługowych oraz liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze w kolejnych kwartałach od 2003 r Ibidem

61 Analizując liczbę punktów akceptujących transakcje kartowe należy zwrócić również uwagę na dynamikę wzrostu wolumenu operacji. W 2003 roku wartość transakcji przekraczała nieco ponad miliard złotych, trzy lata później klienci banków dokonywali już transakcji o łącznej sumie blisko 42 miliardów złotych. Natomiast w 2009 roku w porównaniu z 2003 wolumen transakcji wzrósł o 1240%, tj. osiągnął wartość ponad 75 miliardów złotych. Elektroniczne terminale do akceptacji kart 78 są to urządzenia elektroniczne do przyjmowania kart posiadających czytnik kart magnetycznych i/lub mikroprocesora, umożliwiający dokonywanie transakcji w punkcie akceptującym 79. Elektroniczne punkty sprzedaży pozwalają na dokonywanie transakcji w punktach usługowo-handlowych. Tabela 2. Liczba transakcji dokonywanych przy pomocy Terminali POS Polska 229,95 mln 252,31 mln 274,49 mln 292,76 mln Strefa euro ,11 mln ,51 mln ,19 mln ,23 mln Unia Europejska ,19 mln ,28 mln ,54 mln ,69 mln Źródło: opracowanie własne na postawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank, Należy zauważyć, że w przypadku Polski liczba dokonywanych transakcji przy pomocy Terminali POS w porównaniu do strefy euro czy też Unii Europejskiej jest niewielka. W porównaniu do obywateli Unii Europejskiej Polacy dokonują ponad 100 razy mniej transakcji za pomocą terminali POS. Na tle całej strefy euro wypadamy nieco lepiej, ponieważ 1,5% ogólnej liczby transakcji stanową transakcje dokonywane na terenie Polski. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest liczba ludności jak również przyzwyczajenia polaków, którzy jeszcze niepewnie korzystają z usług bankowości elektronicznej. 8. ZAKOŃCZENIE Rozwój technologii oraz wzrost świadomości klientów banków dotyczącej wykorzystania Internetu wskazuje na dalsze dynamiczne zmiany w bankowości elektronicznej. Z roku na rok obserwuje się wzrost nie tylko wartości transakcji dokonywanych w ramach e-bankingu ale przede ang. Point of Sale Terminal - Terminal POS. Świecka B., Bankowość elektroniczna, CeDeWu, Warszawa 2004, s

62 wszystkim ich liczby. Należy jednak zauważyć, że Polska pomimo faktu, iż znajduje się w ogonie jeżeli chodzi o poziom bankowości elektronicznej, posiada potencjał, ponieważ jest państwem, które dopiero zaczyna rozwijać się w tej dziedzinie, a tendencje jakie obserwowane są w sektorze bankowości elektronicznej świadczą o stałym jej rozwoju. BIBLIOGRAFIA Praca zbiorcza pod redakcją KRASKA M., Elektroniczna gospodarka w Polsce raport 2008, Biblioteka Logistyka, Poznań Praca zbiorcza pod redakcją KRASKA M., Elektroniczna gospodarka w Polsce raport 2007, Biblioteka Logistyka, Poznań KISIEL M., Internet a konkurencyjność banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa KORENIK D., W: Operacje i procedury bankowe, Akademia Ekonomiczna Wrocław, Wrocław KOSIŃSKI B., Bank organizacja i zarządzanie. [w:] Bankowość. Podręcznik akademicki (red.) Jaworski W.L., Zawadzka Z., Poltext, Warszawa ŚWIECKA B., Bankowość elektroniczna, CeDeWu, Warszawa Jednolity Obszar Płatności w Euro SEPA, konsumenta.pdf, Bankowość elektroniczna w Europie: Polska w ogonie, Online banking and research: The state of play in 2010, E-BANKING IN EUROPEAN UNION: POLISH MARKET The aim of this paper is to present the trends in e-banking in Poland in the relation to trends in European Union. Based on the researches made by Instytut Logistyki i Magazynowania and Deutsche Bank. Author have drawn a comparison between Polish banking market and European Union. In the paper also have been presented level of onlinebanking adoption in Europe. 62

63 Faktoring, rozwój faktoringu, faktoring w Polsce, faktoring europejski, zagrożenia i przeszkody, perspektywy rozwoju. Milan POPOVIĆ * ROZWÓJ POLSKIEGO RYNKU FAKTORINGOWEGO W PORÓWNANIU DO KRAJÓW EUROPEJSKICH Niniejszy artykuł traktuje na temat rozwoju polskiego rynku faktoringowego w porównaniu do krajów Unii Europejskiej. W opracowaniu została przedstawiona wczesna ewolucja faktoringu, przegląd europejskich rynków faktoringowych pod względem obrotu oraz udziału faktoringu w PKB. Została również przedstawiona struktura faktorów, działających na rynku polskim oraz czynniki mające wpływ na wzrost i rozwój branży faktoringowej. Opisano również zagrożenia i przeszkody jak i perspektywy rozwoju faktoringu w Polsce. 1. HISTORIA I EWOLUCJA FAKTORINGU Usługa, którą obecnie znamy jako faktoring wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie zapoczątkowała swój rozwój na początku XIX wieku. Ówczesny faktor początkowo był pewnego rodzaju dealerem, pośrednikiem, który w Stanach Zjednoczonych sprzedawał wyroby tekstylne zamorskich przedsiębiorstw. W największym stopniu wyroby te pochodziły z Anglii, ponieważ rynek amerykański został bardzo szybko zaabsorbowany producentami angielskimi. Kiedy tenże handlowiec z biegiem czasu już lepiej poznał wypłacalność swoich dłużników, wówczas zaczął przyjmować del credere, czyli ryzyko wypłacalności w transakcjach, w których uczestniczył. W związku z bogaceniem się faktorów, powstała nowa funkcja faktoringu, którą jest finansowanie: w zamian za ustaloną prowizję faktor mógł zaproponować zaliczkowanie oferowanych wierzytelności. Już na koniec XIX wieku handlowcy-faktorzy zaczęli rezygnować ze sprzedaży oferowanych produktów i skoncentrowali się na przejmowaniu del credere ryzyka jak również i finansowaniu, zarządzając jednocześnie spłatami wierzytelności. Już na początku XX wieku około roku 1930 faktorzy zaprzestali swoje ograniczenie dotyczące tylko rynku tekstyliów, bowiem zaczęli swoją działalność oferować również do innych branż 80 * 80 Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Informatyki Ekonomicznej UŁ, doktorant UŁ. Kreczmańska-Gigol K., Pajewska-Kwaśny R., Faktoring. Przewodnik dla przedsiębiorcy,

64 Po II wojnie światowej faktoring trafił również do Europy, na początku do Anglii. Ponieważ popyt pieniądza okazał się duży, faktoring zaczął się rozwijać na starym kontynencie w podobny sposób jak amerykańskie firmy faktoringowe. 81 Początkowo faktoringiem się zajmowały banki, które korzystały z doświadczeń faktorów amerykańskich. Nieco później powstawały firmy faktoringowe niebędące bankami, lecz z kapitałowym udziałem banków oraz faktorów amerykańskich,82 Wraz z rozwojem gospodarki, faktoring się w Europie Zachodniej rozwija nieprzerwanie od lat 50. XX wieku, gdyż przedsiębiorcy coraz bardziej dostrzegają korzyści, które płyną z jego wykorzystania w bieżącej działalności. 83 W Polsce zaś, rynek faktoringowy jest dużo młodszy w porównaniu z Europą Zachodnią. Jego początki sięgają połowy lat 90., kiedy powstały pierwsze spółki, świadczące usługi, bazujące na faktoringu. Wzrost zainteresowania przedsiębiorców tego typu usługami spowodował pojawienie się faktoringu w ofercie banków, których udział nieustannie wzrasta w rynku faktoringowym. Jednak, rola banków ogranicza się głównie do finansowania przedsiębiorstw, spółki faktoringowe zaś, świadczą więcej usług dodatkowych, co powoduje ich większy udział w rynku, zdobywając większe doświadczenie w oferowaniu i obsłudze faktoringowej. 84 W połowie lat 90. ubiegłego wieku faktorzy świadczyli jedynie usługi faktoringu niepełnego. Już pod koniec lat 90. udział faktoringu niepełnego zmalał do około 10%. Rok 2007 niesie za sobą wzrost faktoringu pełnego wśród firm, zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów do niemal 1/3 obrotów krajowych, 85 przy czym faktoring niepełny systematycznie traci swój udział. Prawdopodobnie w ciągu kilku lub kilkunastu lat dojdzie do wyparcia faktoringu niepełnego przez faktoring pełny, a faktoring niepełny stanie się rzadką usługą zarezerwowaną dla transakcji bez informowania dłużnika, czyli faktoringu tajnego. 86 Aby tak się stało, potrzebny jest wzrost doświadczenia faktorów, przy nieustającym rozwoju rynku ubezpieczeń należności i wywiadowni handlowych Brownstein H. B., The Evolution of Factoring, Kreczmańska-Gigol K., Pajewska-Kwaśny R., Faktoring. Przewodnik op. cit. Kosowski W., Elastyczny i efektywny instrument finansowy, /index.php/biznes-raport/1532-elastyczny-i-efektywny-instrument-finansowy.html, Kosowski W., Elastyczny i efektywny instrument finansowy op. cit. Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 (z dnia ), Katedra Finansów SGH, Szkoła Główna Handlowa /materialy/atompage /wyklad%20faktoring%20sgh%207 %20cz.%201.ppt, Ibidem. Ibidem. 64

65 2. FAKTORING W EUROPIE Pomimo faktu, iż faktoring powstał w Stanach Zjednoczonych Ameryki, to kraje Europie przypada ponad 71% udziału w obrotach faktoringowych na świecie. 88 Wśród pozostałych kontynentów, na drugim miejscu znajduje się Azja, mając ponad 5-krotnie mniejszy udział (około 13%) oraz Ameryka, utrzymująca podobny poziom (12,4%). Rysunek 1. Obroty faktoringowe w podziale na kontynenty w roku 2008 Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 (z dnia ), Katedra Finansów SGH, Szkoła Główna Handlowa Obserwując obroty europejskich rynków faktoringowych, w ścisłej czołówce znajduje się pięć krajów, spośród których warto wyróżnić Wielką Brytanię, do której w pierwszej kolejności trafił faktoring, która wiedzie prymat w dziedzinie usług faktoringowych, osiągając 23% obrotów w Europie. 89 Na kolejnych miejscach uplasowały się Francja (15%), Włochy (14%), Hiszpania (13%) oraz Niemcy (12%), mające porównywalny do siebie poziom obrotów faktoringowych. Daleko za nimi są jeszcze tylko dwa kraje, których obroty przekraczają 1% rynku europejskiego: Turcja (2%) oraz Polska (ponad 1%) Ibidem. Cocco F, Fabrizio A., Overview of European invoice finance, , oraz CRAWLEY F, Europe s factoring turnover stable in 2009, leasing-life/issues/ll-2010/ll-may-2010/europe%e2%80%99s-factori ng-turnover-st.aspx,

66 Rysunek 2. Największe europejskie rynki faktoringowe w roku Obrót [mld ] Wielka Brytania 25% 23% % 12815% % 15% % 96 12% 10% 20 5% 2% 12 1% 0% Francja Włochy Hiszpania Niemcy Turcja Polska udział w rynku europejskim [%] Źródło: opracowanie własne na podstawie Cocco F, Fabrizio A., Overview of European invoice finance, ll-august-2010/supporting-small-business/overview-of-european-invoice-f.aspx, , oraz Crawley F, Europe s factoring turnover stable in 2009, ng-turnover-st.aspx, Rysunek 3. Udział faktoringu w PKB krajów Unii Europejskiej w roku Źródło: Rakowiecki M, Żbikowski A., Polska branża faktoringowa w 2010 r., Konferencja prasowa Polskiego Związku Faktorów, prezentacje/ _Prezentacja_PZF_styczen_2010.pps,

67 3. FAKTORING W POLSCE Obserwując strukturę faktoringu na polskim rynku, faktorzy dzielą się na banki, oferujące faktoring obok innych usług bankowych, które zaliczają faktoring do usług kredytowych, wyspecjalizowane firmy faktoringowe związane z bankami lub międzynarodowymi instytucjami faktoringowymi oraz niezależne firmy faktoringowe. 90 Na podstawie źródeł dostępnych w roku 2009, według GUS działało na polskim rynku 37 faktorów, przy czym warto podkreślić, iż dane te nie obejmują wszystkim podmiotów zajmujących się faktoringiem, ponieważ obowiązek składania informacji do GUS mieli faktorzy zatrudniający powyżej 9 osób. 91 Zatem, spośród faktorów, których badaniem objął GUS, 43% stanowiły wyspecjalizowany firmy faktoringowe (w tym 19% stanowiły firmy z kapitałem zagranicznym, a 24% firmy krajowe) oraz 57% banki, które oferują faktoring obok innych usług. Tylko w roku 2007 sieć dystrybucji faktorów tworzyło ponad 100 oddziałów, filii i przedstawicielstw w całym kraju, przy czym z usług faktorów skorzystało niemal 5000 firm, czyli faktorantów. 92 Pozostałymi uczestnikami polskiego rynku faktoringowego są mniejsze spółki faktoringowe nie skupione w PZF 93, firmy krajowe zajmujące się nie tylko faktoringiem, ale również innymi usługami, takimi jak windykacja, obrót wierzytelnościami, leasing itp., jak również i międzynarodowe firmy zajmujące się działalnością ubezpieczeniowo-finansową, a w swojej ofercie posiadają również faktoring, jako jedną z usług. 94 Czynniki mające wpływ na wzrost w branży w 2010 roku, to m.in. rosnąca świadomości przedsiębiorców na temat korzyści płynących z faktoringu oraz większa dostępność faktoringu w porównaniu z kredytami. 95 Ponadto, istnieje ciągła potrzeba poszukiwania instrumentów poprawiających Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 op. cit. Ibidem. Ibidem. Polski Związek Faktorów (PZF) zrzesza największe instytucje faktoringowe działające w Polsce. Więcej informacji pod adresem Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 op. cit. Rakowiecki M, Żbikowski A., Polska branża faktoringowa w 2010 r., Konferencja prasowa Polskiego Związku Faktorów, _Prezentacja_PZF_styczen_2010.pps,

68 terminowości spłat oraz pozwalającym na kontrolę należności, biorąc pod uwagę, iż faktoring jest coraz częściej traktowany jako narzędzie zarządzania przepływami gotówkowymi, co wpływa stymulująco na ożywienie gospodarcze. 96 W szczególności w Polsce, rozwój faktoringu jest uzasadniony dużym zapotrzebowaniem na kapitał wśród przedsiębiorców, w szczególności dla małych i średnich firm, które nie mają zabezpieczeń lub krótko działają na rynku. 97 Poza tym, działalność gospodarcza w ramach Unii Europejskiej jako wspólnoty gospodarczej towarzyszy rozwojowi faktoringu, jak również i istnienie instytucji jaką jest Polski Związek Faktorów, który koncentruje się na popularyzacji faktoringu w Polsce i wzoruje na prężnie działających związkach faktorów na terenie Unii Europejskiej 98. Zważywszy na zdanie czołowych ekspertów polskiego faktoringu 99,100, w kolejnych latach możemy mieć do czynienia z zagrożeniami dla branży faktoringowej oraz przeszkodami, które mogą doprowadzić do spowolnienia jego rozwoju. Przede wszystkim kryteria stosowane przez towarzystwa ubezpieczeniowe jako przyczyna ograniczeń w oferowaniu faktoringu pełnego stają się coraz ostrzejsze. Z drugiej zaś strony, mamy do czynienia z poprawą sytuacji przedsiębiorstw, co powoduje spadek liczby upadłości firm, a to może sprowokować zarówno łatwiejszy dostęp do kredytów jak i mniejsze zainteresowanie faktoringiem bez regresu. Spowodowana nierzadko występującym brakiem wiedzy na temat faktoringu w środowisku biznesu, nieufność przedsiębiorstw wobec nowości nie wydaje się być niczym nadzwyczajnym, w szczególności, że panuje wyjątkowo mała przejrzystość opłat faktoringowych. Ponadto, brak adekwatnych uregulowań prawnych dotyczących faktoringu oraz niekorzystne przepisy podatkowe (gorsze warunki dla faktoringu niż obrotu wierzytelnościami) 101, przede wszystkim brak standardów jego funkcjonowania dostosowanych do warunków w Polsce jeszcze bardziej zwiększają przeszkody w rozwoju tejże branży Ibidem. Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 op. cit Rakowiecki M, Żbikowski A., Polska branża faktoringowa, op. cit. 100 Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 op. cit. 101 Ibidem. 68

69 PODSUMOWANIE Rozwój rynku usług faktoringowych w Polsce oraz jego tempo w roku 2011 będzie zależało od ogólnego stanu gospodarki, mianowicie prognozy wzrostu PKB na poziomie 4,4 % 102. W związku z tą prognozą wzrostu PKB może nastąpić poprawa oferty firm ubezpieczeniowych oraz korzystniejsze warunki dla faktorów w zakresie ryzyka rynkowego. Toteż, Polski Związek Faktorów prognozuje dalszy wzrost obrotów zrzeszonych firm faktoringowych w roku Można spodziewać się, że w ciągu następnych lat rynek faktoringowy będzie ulegał dalszym przemianom i upodabniał się w dalszym ciągu do rynków w krajach EU15 104,105 Ponadto, Można się spodziewać, iż banki zajmujące się faktoringiem będą traciły na znaczeniu, tak jak to ma miejsce np. we Włoszech, gdzie na banki przypada mniej niż 10% krajowych obrotów faktoringowych 106. Możliwe jest również, że banki które nie stworzą firm faktoringowych będą zamiast faktoringu rozwijać dyskontowanie faktur, co pozwoli w pełni koncentrować się na finansowaniu klienta, co nie będzie wymagać kontrolowania oceny dłużników, a brak spłaty przez dłużnika okaże się problemem wyłącznie faktoranta, gdyż obecnie większość banków oferując preferowany przez nich faktoring niepełny, w przypadku braku zapłaty przez dłużnika, automatycznie obciążają rachunek faktoranta. 107 Powyższe rozważania tylko potwierdzają, iż wyspecjalizowane firmy faktoringowe od lat starają się podkreślać różnice między oferowanym przez nie faktoringiem a faktoringiem bankowym. BIBLIOGRAFIA BROWNSTEIN H. B., The Evolution of Factoring, /factoring.pdf, COCCO F, FABRIZIO A., Overview of European invoice finance, Rakowiecki M, Żbikowski A., Polska branża faktoringowa op. cit. 103 Ibidem. 104 Kraje Unii Europejskiej z przed rozszerzenia 1 maja Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 op. cit. 106 Ibidem [za:] K. Kreczmańska-Gigol, Faktoring w świetle prawa cywilnego, podatkowego i bilansowego, Difin, Warszawa 2006, s Ibidem. 69

70 CRAWLEY F, Europe s factoring turnover stable in 2009, KOSOWSKI W., Elastyczny i efektywny instrument finansowy, /index.php/biznes-raport/1532-elastyczny-i-efektywny-instrument-finansowy.html, KRECZMAŃSKA-GIGOL K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 (z dnia ), Katedra Finansów SGH, Szkoła Główna Handlowa /atompage /wyklad%20faktoring%20sgh%207%20cz.%201.ppt, KRECZMAŃSKA-GIGOL K., PAJEWSKA-KWAŚNY R., Faktoring. Przewodnik dla przedsiębiorcy, RAKOWIECKI M, ŻBIKOWSKI A., Polska branża faktoringowa w 2010 r., Konferencja prasowa Polskiego Związku Faktorów, _Prezentacja_PZF_styczen_2010.pps, THE POLISH FACTORING MARKET DEVELOPMENT IN ORDER TO EUROPEAN COUNTRIES The paper treats about the development of the Polish factoring market compared to European Union countries. The study presents early evolution of factoring, its overview of European markets in terms of market share, and the factoring share in GDP. The paper also presents the structure of factors operating on the Polish market and determinants of factoring growth and development of its industry. The article also describes the risks and obstacles as well as prospects for the development of factoring in Poland. 70

71 ROZDZIAŁ III TRENDY EKONOMICZNE W POZOSTAŁYCH DZIEDZINACH

72

73 Inteligentne Systemy Transportowe, ITS, rozwój, innowacje. Natalia BUJAN * ROZWÓJ I INNOWACJE W EUROPEJSKICH INTELIGENTNYCH SYSTEMACH TRANSPORTOWYCH ITS, czyli Inteligentne Systemy Transportowe to bardzo szerokie pojęcie, które doczekało się już wielu definicji, lecz żadna z nich w pełni nie opisuje całości tego obszaru. Dzieje się tak, ponieważ Inteligentne Systemy Transportowe w dzisiejszych czasach nie obejmują już tylko wycinka trasy jakiegoś autobusu, czy nawet całości miasta. Systemy te łączą się i przeobrażają w ogromną platformę międzynarodową. Jednym z przykładów miasta, które podążyło w kierunku inteligentnych rozwiązań w transporcie, jest miasto Tromso położone w północnej części Norwegii. Jest ono zamieszkałe przez ok. 63 tysiące ludności, która każdego dnia dzięki wprowadzonym w życie przez Volvo Mobility System unowocześnieniom projektu ITS 4 Mobility, może dotrzeć na czas do miejsca pracy lub nauki. 1. ROZWÓJ TRANSPORTU W KIERUNKU ITS Człowiek, tak jak wszystkie zwierzęta, świadomie się przemieszcza, co związane jest z jego sposobem bytowania. Proces ten jest czynnikiem niezbędnym oraz integrującym różne sfery życia. Dążenie do zaspokojenia nowych potrzeb człowieka i jego większe wymagania, doprowadziły do rozwoju informatycznego i technologicznego, a te z kolei pociągnęły za sobą rozwój gospodarczy miast i regionów. Na wielu obszarach zaczęto odnotowywać poważne problemy w zakresie zatłoczenia dróg, bezpieczeństwa i wpływu na środowisko. Konieczne stały się rozbudowy dróg w kierunku poprawy łączności do nowych obszarów gospodarczych oraz ulepszanie istniejącej już infrastruktury transportowej. Oczywistym jest fakt, iż ciągła rozbudowa infrastruktury nie prowadziłaby do poprawy sytuacji, likwidacji zatorów drogowych oraz ogólnego przyspieszenia procesów transportu. Eksperci z dziedziny teorii * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Wspomagania Decyzji Gospodarczych OPTEAM, praca pod kierunkiem dr. Radosława Jadczaka. 73

74 i praktyki zmuszeni byli do znalezienia innego sposobu na sprostanie tym problemom. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat dwudziestego wieku na całym świecie powstało mnóstwo innowacyjnych projektów, mających na celu poprawę istniejących systemów drogowych, tak aby były zgodne z koncepcją zrównoważonego rozwoju, czyli jednocześnie zwiększały efektywność systemów i ograniczały ich negatywny wpływ na środowisko. 2. POJĘCIE, ISTOTA I ZALETY ITS Kongestie drogowe na europejskich drogach dotyczą ok. 10% sieci drogowej, a ich koszty sięgają rocznie to około 1-1,5% PKB krajów Unii Europejskiej 108. W najbliższych latach przewidywany jest wzrost ilości przewożonych towarów i pasażerów, tak więc problemy zatorów będą musiały być na bieżąco rozwiązywane w jak najbardziej efektywny sposób. Pomocne w tym zagadnieniu okazują się nowoczesne systemy transportowe, które powstają w wyniku zastosowania innowacyjnych technologii informatycznych i komunikacyjnych. Inteligentne systemy transportowe to zaawansowane programy oraz całe systemy urządzeń, które mają na celu świadczenie innowacyjnych usług w obszarze zarządzania ruchem, pozwalają na lepsze i łatwe informowanie uczestników ruchu, dając możliwość bezpieczniejszego oraz bardziej ergonomicznego korzystania z sieci drogowej. Inteligentne systemy transportowe odnoszą się do całego systemu zarządzania ruchem drogowym, transportem publicznym oraz transportem ładunków. Znajdują one zastosowanie w obszarach takich jak zdarzenia na drodze, monitorowanie naruszania przepisów, pobór opłat za korzystanie z płatnych odcinków dróg oraz pomoc w informowaniu pasażerów o sytuacji na drogach w danym regionie. Generalnie systemy te zbierają i przetwarzają dane o ruchu oraz przekazują różnorodne komunikaty uczestnikom ruchu w celu zwiększenia przepustowości sieci transportowych (nawet do 20% 109 ) bez konieczności wykonywania inwestycji drogowych, dzięki nim możliwe jest zapewnienie 108 White Paper. Review of the European Union Strategy for Sustainable Development. Brussels Oskarbski J., Jamroz K., Intelligence transportation system - advanced management traffic systems. 1st Polish Road Congress ''Better roads - better life'': proceedings, Warszawa,

75 bezpieczeństwa oraz znaczne zmniejszenie liczby wypadków drogowych. ITS pomagają również w procesach optymalizacji, dzięki czemu znacząco zmniejszają emisję CO 2 oraz pozwalają oszczędzać surowce naturalne. Ważnym skutkiem jest również skrócenie czasu podróży oraz poprawa komfortu podróżowania dla kierowców, pasażerów i pieszych. Najnowsze inteligentne systemy transportowe powstają w wyniku zastosowania technologii informatycznych, komunikacyjnych, automatycznych oraz pomiarowych. Obszary zastosowań ITS mogą stale się poszerzać na skutek upowszechniania zastosowania komputerów, sterowników mikroprocesowych oraz Internetu, szczególnie bezprzewodowej, umożliwiających wymianę informacji pomiędzy urządzeniami zainstalowanymi na trasach transportu. Systemy te wykorzystują również systemy łączności radiowej, bazy map i danych drogowych, systemy nawigacji satelitarnej, narzędzia monitorowania, czujniki, detektory, kamery, urządzenia przekazywania danych, tablice elektroniczne oraz wiele innych nowoczesnych urządzeń. 3. BUDOWA SYSTEMU ITS NA PRZYKŁADZIE MIASTA TROMSO W większości krajów współczesnej Europy posiadających rozwiniętą sieć drogową, funkcjonują już lokalne systemy zarządzania transportem drogowym. Systemy te nie są jednak zharmonizowane między sobą, ale dzięki powolnym zmianom i rozpowszechnieniu idei podejścia systemowego rozwijają się i łączą ze sobą w większe, połączone platformy. Na każdy Inteligentny System Transportowy, składa się szereg podsystemów, które z kolei zbudowane są z dziesiątków elementów. Każdy taki system budowany jest na podstawie analizy potrzeb danego miasta bądź regionu. Badanie takie obejmuje obszary wymogów funkcjonalnych, prawnych, komunikacyjnych i fizycznych. Funkcje jakie mają spełniać dwa różne systemy, mogą znacząco się różnić. System, budowany z myślą o obszarach miejskich będzie obejmował podsystemy: zarządzania ruchem w sieci ulicznej, nadzoru ruchu, zarządzania transportem zbiorowym, zarządzania popytem na przejazdy, zarządzania transportem kombinowanym oraz podsystem bezpieczeństwa na drogach, w tym inteligentnych skrzyżowań. Natomiast w systemach, które wykorzystywane są w ruchu pozamiejskim korzysta się z podsystemów takich jak: podsystem 75

76 automatycznego poboru opłat, sterowania ruchem na węzłach, w tunelach oraz wiele innych. Wzrost przepustowości dróg, minimalizowanie strat czasu, poprawa bezpieczeństwa ruchu oraz minimalizacja negatywnego wpływu na środowisko naturalne to tylko kilka z wielu przesłanek przemawiających za kontynuacją badań w kierunku ulepszania i rozpowszechniania Inteligentnych Systemów Transportowych. Aby osiągnąć wszystkie wyżej wymienione cele należy budować ogromne zintegrowane sieci systemów. Coraz większa liczba miast europejskich, wzorując się na miastach Ameryki Północnej oraz Azji, wprowadza w życie ITS, korzystając z profitów, jakie ze sobą to niesie. Przykładem miasta, w którym został wprowadzony program z całą paletą inteligentnych rozwiązań jest miasto Tromso położone w północnej części Norwegii. System nosi nazwę ITS 4 Mobility i został zaprojektowany, zamontowany oraz uruchomiony przez firmę Volvo 110. Miasto Tromso podjęło działania mające na celu opracowanie jednolitego planu całego projektu ITS i etapów jego wdrożenia. Powodem dla którego zaczęto myśleć o innowacyjnych rozwiązaniach była stale rosnąca liczba użytkowników dróg miejskich oraz prognozy wielkości populacji, które przewidują skok liczby ludności, z 63 tysięcy mieszkańców (czerwiec 2010 roku) do 82 tysięcy w 2030 roku 111. Miasto położone jest na 2,566 km 2, tak więc niemożliwe oraz mało wydajne byłoby rozbudowywanie dróg w kierunku poprawy przepustowości. Władze miasta postanowiły zainwestować w systemy, które będą stanowić swoisty zbiór narzędzi umożliwiających zarządzanie istniejącą już infrastrukturą transportową w sprawny, efektywny i przyjazny środowisku sposób. ITS 4 Mobility to system, który dzięki wykorzystywaniu rozwiązań sieci bezprzewodowej, GSM i GPRS, może współgrać z wieloma inteligentnymi systemami w całej Europie. Jest on również kompatybilny ze wszystkimi autobusami, tramwajami i innymi środkami transportu poruszającymi się po obszarze Tromso wyposażonymi w interface oraz aplikacje systemu ITS 4 Mobility, co umożliwia łatwy i kompleksowy przepływ informacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami ruchu drogowego. 110 Sumit G., Intelligent Transportation Systems: Smart and Green InfrastructureDesign, CRC Press,

77 Rysunek 1. Schemat przepływu danych wewnątrz systemu ITS Źródło: opracowanie własne. System ITS 4 Mobility składa się z kilku podsystemów, tj. podsystemu komunikacji 112, czyli system- pojazd, podsystemu pokładowego tzw. vehiclevehicle, podsystemu centralnego, czyli serwerów, tablic informacyjnych dla pasażerów tzw. at-stopów oraz innych modułów, elektronicznych wyświetlaczy, czujników, detektorów, kamer i aplikacji umożliwiających integrację wszystkich składników w jednolitą, działającą całość. ITS 4 Mobility opiera się na kilku filarach do których należą: Informacja dla pasażera w czasie rzeczywistym, Oszczędne zarządzanie, Monitoring kongestii drogowych i utrudnień. Filar Oszczędne zarządzanie polega na zbieraniu przez odpowiednio zaprojektowane i montowane detektory informacji na temat poszczególnych pojazdów komunikacji publicznej oraz weryfikacji na ile wydajny jest dany środek transportu, ilu pasażerów dziennie korzysta z danej linii, jak wygląda praca poszczególnych kierowców, jak długo pozostają oni w drogowym bezruchu. Wszystkie te informacje przekazywane są na zasadzie samochód-samochód oraz samochód-system za pomocą wizualizacji na monitorach lub odpowiednim sygnałom przekazywanym przez radio