SYMULACJA FIZYCZNA I MODELOWANIE NUMERYCZNE PROCESÓW WALCOWANIA I WYŻARZANIA CIĄGŁEGO TAŚM ZE STALI DP

Transkrypt

1 136 Pre IMŻ 1 (2010) Ryszrd MOLENA, Romn KUZIAK, Vleriy PIVYSOTSK YY Instytut Metlurgii Żelz im. St. Stszi Miej PIETRZYK Akdemi Górnizo-Hutniz SYMULACJA FIZYCZNA I MOELOWANIE NUMERYCZNE PROCESÓW WALCOWANIA I WYŻARZANIA CIĄGŁEGO TAŚM ZE STALI P W rtykule przedstwiono wyniki bdń nd oprowniem optymlnej tehnologii wlowni i iągłego wyżrzni tśm ze stli P. W bdnih wykorzystno metody fizyznej i numeryznej symulji. Próby plstometryzne przeprowdzono w symultorze Gleeble 3800 w elu wyznzeni modelu reologiznego stli P. Nstępnie, również w symultorze Gleeble, wykonno symulje fizyzne proesu iągłego wyżrzni tśm. Przeprowdzono tkże bdni mikrostruktury i włsnośi wyrobów po symuljh fizyznyh i określono optymlne prmetry wyżrzni. Oprowno mtemtyzne modele zjwisk metlurgiznyh w proesh wlowni i iągłego wyżrzni, które opisują rozwój mikrostruktury w tyh proesh. l proesu wyżrzni są to modele opisująe rozpuszznie ementytu, pozątkową przeminę w ustenit, segregję, rekrystlizję ferrytu orz przeminę fzową w zsie hłodzeni ustenitu. W efekie powstło nrzędzie dl wspomgni projektowni prmetrów iągłego wyżrzni tśm ze stli P. Słow kluzowe: stle P, wlownie n gorąo, iągłe wyżrznie, optymlizj PHYSICAL SIMULATION AN MATHEMATICAL MOELLING OF ROLLING AN CONTINUOUS ANNEALING OF P STRIPS The pper presents results of reserh on development of the optiml proessing prmeters of rolling nd ontinuous nneling of thin strips of P steels, bsed on results of physil nd numeril simultion. Plstometri tests were performed to identify the rheologil models of these steels, followed by simultions of ontinuous nneling using Gleeble 3800 simultor. Moreover, exmintions of mehnil properties nd mirostruture of the smples, subjet to physil simultion t vrious onditions llowed to identify the optiml prmeters of nneling proess. Models of metllurgil phenomen ourring during rolling nd ontinuous nneling hve been developed. The phenomen predited by the model, omprise mirostruture during rolling, ementite dissolution, initil mirostruture trnsformtion into ustenite, segregtion, ferrite rerystlliztion nd phse trnsformtion during ooling. Numeril tools for preliminry seletion of ontinuous nneling prmeters of P strips were developed. Keywords: P steels, hot rolling, ontinuous ooling, optimiztion 1. WSTĘP Stle P (ng. ul Phse) nleżą do grupy nowozesnyh stli wielofzowyh o podwyższonej wytrzymłośi AHSS (ng. Advned High Strength Steels) stosownyh między innymi w przemyśle smohodowym. wufzow mikrostruktur, zwierją zwykle ferryt i około 20 30% mrtenzytu, jest podstwą osiągnięi spejlnyh włśiwośi tyh stli. Tką mikrostrukturę uzyskuje się lbo w zsie lminrnego hłodzeni po wlowniu n gorąo lub w zsie iągłego wyżrzni po wlowniu n zimno. W obydwu przypdkh wymg to preyzyjnej kontroli tempertury i jest trudne do zrelizowni w wrunkh przemysłowyh. ltego elem niniejszej pry było przeprowdzenie kompleksowyh bdń obejmująyh fizyzne i numeryzne modelownie proesu wytwrzni tśm ze stli P i, n tej podstwie, dobór optymlnyh prmetrów wlowni i wyżrzni. 2. STALE P Stle P skłdją się z fzy miękkiej (ferrytu) orz wysp twrdego mrtenzytu lub mieszniny mrtenzytu z binitem, któryh udził wynosi 15 30% [1]. Tk mikrostruktur zpewni osiągnięie wysokih włsnośi wytrzymłośiowyh połązonyh z brdzo dobrą iągliwośią i podtnośią do ksztłtowni n zimno. Fz miękk (ferryt) dominuje w strukturze stli P, o powoduje ih dużą iągliwość. Podzs odksztłni tkiej struktury pozątkowo nstępuje konentrj płynięi plstyznego w ferryie. Występownie

2 Pre IMŻ 1 (2010) Symulj fizyzn i modelownie numeryzne proesów w strukturze drugiej fzy, hmująej ruh dyslokji, dje lepszą hrkterystykę umonieni w porównniu do hrkterystyki stli HSLA. Wymgn relj między udziłmi objętośi ferrytu i mrtenzytu dl uzyskni pożądnyh włśiwośi mehniznyh stli P jest osiągn n dw sposoby poprzez kontrolowne hłodzenie po wlowniu n gorąo blh grubszyh (powyżej 2 mm), lbo w proesie iągłego wyżrzni po wlowniu n zimno blh ienkih. Jednym z półwyrobów ze stli P są blhy ynkowne, które są orz zęśiej wytwrzne metodą iągłego wyżrzni polegjąą n szybkim ngrzniu do tempertury w zkresie międzykrytyznym i intensywnym hłodzeniu do tempertury kąpieli ynkowej. Po ynkowniu zęsto stosuje się zbieg przestrzeni. Wpływ prmetrów ykli termiznyh wyżrzni i znurzeniowego nnoszeni powłok ynkowyh n włśiwośi mehnizne stli P był bdny z pomoą symultorów ykli wyżrzni dl różnyh skłdów hemiznyh stli [2]. Bdno wpływ tempertury wyżrzni i pozątku przyspieszonego hłodzeni po wygrzewniu, szybkośi hłodzeni i tempertury przestrzeni n mikrostrukturę i włśiwośi mehnizne blh. N podstwie bdń oprowno tehnologie wytwrzni blh ze stli P w linih iągłyh do znurzeniowego pokrywni powłokmi ohronnymi [3]. 3. CHARAKTERYSTYKA TECHNOLOGII WYTWARZANIA WYROBÓW PŁASKICH O STRUKTURZE WUFAZOWEJ Jk wspomnino, istnieją dwie możliwośi uzyskni dwufzowej struktury stli. Jedną jest kontrolowny proes lminrnego hłodzeni po wlowniu n gorąo, drugą kontrolownie w określony sposób proesu iągłego wyżrzni WYTWARZANIE BLACH ZE STALI P METOĄ WALCOWANIA NA GORĄCO Uzysknie struktury stli P po wlowniu n gorąo jest możliwe poprzez zstosownie złożonyh shemtów wlowni i kontrolownego hłodzeni. Przemin ustenitu po wlowniu powinn zhodzić dwuetpowo. W pierwszym etpie blhę shłdz się intensywnie do tempertury, przy której występuje njmniejsz trwłość ustenitu. Nstępnie blh hłodzon jest wolno przez około 10 sekund, by w strukturze powstł wymgn ilość ferrytu (75 80%). Z postępem przeminy nstępuje wzbogenie ustenitu w węgiel. W linii wlownizej przemin ferrytyzn zhodzi brdzo szybko, o umożliwi stosownie niskiej zwrtość węgl i podwyższonej zwrtość krzemu w stli. Przemin perlityzn zostje przesunięt w zsie w wyniku wprowdzeni dodtków Mo, Mn i Cr. W drugim etpie stosuje się szybkie hłodzenie z prędkośimi powodująymi zjśie wyłąznie przeminy mrtenzytyznej. Stbilność ustenitu ksztłtują pierwistki stopowe orz podwyższon wskutek segregji zwrtość węgl w usteniie. W etpie tym koniezne jest stosownie niskih tempertur podzs zwijni blh, n ogół poniżej 400 C TECHNOLOGIA CIĄGŁEGO WYŻARZANIA TAŚM ZE STALI P o lt 50. XX w. wyżrznie blh zimnowlownyh prowdzono wyłąznie w pieh kołpkowyh. Cehą tego proesu, który jest dlej stosowny, jest długi zs yklu termiznego dohodząy do 50 godzin. W lth 50. ubiegłego wieku zzęto stosowć wyżrznie iągłe do produkji blh o wysokiej wytrzymłośi i niskiej iągliwośi przeznzonyh n puszki konserwowe. Czs yklu termiznego podzs wyżrzni iągłego zostł skróony do kilku minut. Bdni nd wykorzystniem iągłego wyżrzni do ksztłtowni włśiwośi mehniznyh blh zimnowlownyh rozpozęto w Jponii w lth [4] dzięki zemu wdrożono szereg nowyh tehnologii w wrunkh przemysłowyh. Kolejnym etpem rozwoju linii iągłyh było uruhomienie produkji blh głębokotłoznyh i wysokowytrzymłyh. W wyniku stosowni krótkiego zsu wyżrzni iągłego nstąpił wzrost wymgń odnośnie stbilnośi skłdu hemiznego stli i projektowni prmetrów proesu. Blhy o niższej plstyznośi wytwrz się w linih iągłyh stosują łgodniejsze reżimy tehnologizne, n ogół obniżją temperturę i/lub zs yklu. Obenie, orz zęśiej łązy się proes wyżrzni z nnoszeniem powłok ohronnyh. Cykl termizny w linih iągłyh w przypdku blh ze stli P powinien prowdzić do rekrystlizji ferrytu orz uzyskni pożądnyh proporji między zwrtośimi mrtenzytu i binitu, niekiedy również odpuszzenie mrtenzytu. o zmin w strukturze stli w proesie ngrzewni i wygrzewni w zkresie współistnieni ferrytu i ustenitu w ukłdzie równowgi, które mją istotny wpływ n włśiwośi mehnizne stli P, zliz się: i) rekrystlizję ferrytu, ii) przeminę perlitu w wysokowęglowy ustenit, iii) wzrost ustenitu o wysokiej zwrtośi węgl w kierunku ferrytu w wrunkh loklnej równowgi, iv) ustlnie równowgi globlnej między ustenitem i ferrytem poprzez dyfuzję pierwistków i znik profili segregji w tyh fzh. 4. MOELOWANIE FIZYCZNE I IENTYFIKACJA MOELI 4.1. MATERIAŁ I METOYKA BAAŃ Skłd hemizny bdnyh stli P podno w tbliy 1. Stl I jest stosown n tśmy grubsze stl II n tśmy ienkie. oświdzeni plstometryzne dl stli I obejmowły śisknie próbek osiowosymetryznyh φ10 12 mm w symultorze Gleeble 3800 przy temperturh o C z prędkośimi odksztłeni 0,1 30 s -1. Przeprowdzono też próby dyltometryzne orz symulje fizyzne iągłego wyżrzni stli II. o wyżrzni przygotowno tśmy o grubośi 1 mm, szerokośi 55 mm i długośi 250 mm wlowne n zimno z gniotem około 70%. Symulję fizyzną przeprowdzono z wykorzystniem przystwki przedstwionej n rys. 1, któr zinstlown był w urządzeniu Gleeble Kontrol tempertury tśmy podzs symulji wyżrzni prowdzon był z pomoą termopry przygrznej do jej powierzhni w środku geometryznym (rys. 1). N rysunku 1 pokzno również prmetry yklu ieplnego iągłego wyżrzni.

3 138 Pr zbiorow Pre IMŻ 1 (2010) Tbli 1. Skłd hemizny doświdzlnyh stli P, % ms Tble 1. Chemil omposition of experimentl P steels, wt% Stl C Mn Si P S Cr Cu Mo V Al N, ppm I 0,11 1,45 0,19 0,014 0,006 0,27 0,04 0,03 0,005 0, II 0,13 1,38 0,38 0,016 0,006 0,25 0,016 0,087 0,004 0, Rys. 1. Przystwk do symulji fizyznej iągłego wyżrzni w urządzeniu Gleeble 3800 (z lewej) i prmetry yklu temperturowego iągłego wyżrzni (z prwej) Fig. 1. Atthment for physil simultion of ontinuous nneling in Gleeble 3800 simultor (left-hnd side) nd prmeters of therml yle of ontinuous nneling (right-hnd side) Prmetrmi zmieninymi w doświdzenih były: zs yklu temperturowego, prędkość ngrzewni, mksymln tempertur i zs wygrzewni, szybkość hłodzeni orz tempertur i zs strzeni BAANIA PLASTOMETRYCZNE I MOEL REOLOGICZNY o interpretji wyników bdń plstometryznyh wykorzystno lgorytm nlizy odwrotnej [5]. N rys. 2 pokzno przykłd zleżnośi nprężeni uplstyznijąego od tempertury otrzymny z nlizy odwrotnej. Identyfikję przeprowdzono dl modelu reologiznego [6]: n m v = Af exp( Bf) fo exp( - CT) (1) p p nprężenie uplstyznijąe, odksztłenie efektywne, fo intensywność prędkośi odksztłeni, T tempertur w skli bsolutnej, zś n, m, A, B i C są współzynnikmi modelu zleżnymi od mteriłu. Rys. 2. Nprężenie uplstyznijąe w funkji odksztłeni wyznzone metodą nlizy odwrotnej dl prędkośi odksztłeni 1 s -1 Fig. 2. Flow stress s funtion of strin obtined by mens of the inverse nlysis for strin rte of 1 s -1 Współzynniki w równniu (1) wyznzone z oblizeń odwrotnyh mją wrtośi: A = 2478,7; B = 0; C = 2,98; m = 0,119; n = 0, Prmetry te zostły wykorzystne podzs symulji proesu wlowni n gorąo BAANIA YLATOMETRYCZNE I MOEL PRZEMIAN FAZOWYCH o interpretji wyników bdń dyltometryznyh wykorzystno lgorytm nlizy odwrotnej opisny w pry [7]. Celem nlizy był identyfikj modelu przemin fzowyh. Funkją elu jest średniokwdrtowy błąd między zmierzonymi i oblizonymi z modelu temperturmi pozątku i koń przemin fzowyh. Identyfikję przeprowdzono dl modelu przemin fzowyh oprtego n równniu Avrmiego: X = 1 exp(-kt n ) (2) X ułmek objętośi, w której zszł przemin, k, n współzynniki, t zs. W tym rozwiązniu współzynnik n jest stły, współzynnik k jest funkją tempertury. Rozwiązniem djąym dobrą zgodność wyników z wynikmi doświdzeń jest zmodyfikown funkj Guss [8]: TT - nose k kmxexp q f = ;- m E (3) p f T tempertur w skli bsolutnej, T nose tempertur, przy której ustenit wykzuje njmniejszą stbilność, zś k mx, p f i q f są współzynnikmi dopsowni. Współzynniki w równniu (3) hrkteryzują położenie i ksztłt krzywyh C n wykresh CTP i. I tk, k mx jest njwiększą wrtośią k, T nose jest wrtośią tempertury dl mksimum funkji Guss, q f jest proporjonlny do szerokośi funkji w połowie wysokośi, p f wyznz smukłość tej funkji. Równni do oblizeni współzynników k mx, T nose dl różnyh przemin fzowyh [8] podno w tbliy 2.

4 Pre IMŻ 1 (2010) Symulj fizyzn i modelownie numeryzne proesów Tbli 2. Prmetry występująe w równniu (3) dl przeminy ferrytyznej, perlityznej i binitiyznej Tble 2. Prmeters of eqution (3) for ferriti, perliti nd biniti trnsformtion Ferryt Perlit Binit k mx T = 5 [ C] 1 + [ Mn] m 6 = Ae nose 3 6 T k mx = 13 Ae 400 = + - nose 1 14 T k mx 21-4 [ C] + 5[ Mn] + 2[ Si] = C 400 = [ C] -10[ Mn] -10[ Si] nose 22 γ w tbliy 2 jest wielkośią zirn ustenitu, Ae 1 i Ae 3 są równowgowymi temperturmi dl przemin ustenitu w ferryt i ustenitu w perlit, C γ jest zwrtośią węgl w usteniie w trkie przeminy, zś 5, 6, 13, 14, 21, 22 są współzynnikmi dopsowni. Ułmek objętośi mrtenzytu oblizny jest z modelu Koistinen i Mrburger [9]: F m = (1 F f F p F b ){1 exp[-0,011(t m T)]} (4) F f, F p, F b, F m udził objętośiowy odpowiednio ferrytu, perlitu, binitu i mrtenzytu w objętośi próbki, T m tempertur pozątku przeminy mrtenzytyznej, któr oblizn jest z pomoą nstępująego równni: T m ( o C) = C 30,4Mn 17,7Ni + 7,5Si 12,1Cr 7,5Mo + 10Co (5) W wyniku oblizeń odwrotnyh wyznzono współzynniki w modelh przemin fzowyh (tbli 3). Tbli 3. Współzynniki w modelh przemin fzowyh uzyskne z nlizy odwrotnej Tble 3. Coeffiients in phse trnsformtion models obtined s result of inverse nlysis n f 5 6 q f 2,383 3, ,1 15,72 p f n p ,995 0,333 0, ,7 q p p p ,53 2, ,92 22 q b p b 430,4 430,4 230,65 N rys. 3 pokzno wykresy CTP uzyskne z pomirów (znki pełne) orz oblizone (znki puste) z pomoą modelu ze współzynnikmi w tbliy 2. Uzyskno dobrą zgodność pomiędzy oblizenimi i pomirmi. Model ten wykorzystywny jest w symuljh zrówno lminrnego hłodzeni, jk i hłodzeni w proesie iągłego wyżrzni po wlowniu n zimno CIĄGŁE WYŻARZANIE I MOEL ROZWOJU MIKROSTRUKTURY Symulje fizyzne iągłego wyżrzni tśm przeprowdzono według shemtu pokznego n rys. 1. Kinetykę rekrystlizji ferrytu wyznzono w opriu o bdni mikrostrukturlne orz pomir twrdośi próbek pobrnyh z tśm. Zminy udziłu objętośi zrekrystlizownej w funkji tempertury pokzno n rys. 6. Model kinetyki przeminy struktury ferrytyzno-perlityznej w ustenit, bdnej metodą klorymetryzną Kissinger, zzerpnięto z pry [10]. l oeny zmin udziłu objętośi ferrytu w zsie wyżrzni wykonno również oblizeni z pomoą progrmu itr. Wyniki oblizeń pokzno n rys. 4b. Z oblizeń wynik, że w pozątkowym okresie proesu wyżrzni orz w otozeniu mksymlnej tempertury yklu termiznego przemin zhodzi wolno, zś w zkresie tempertur o C zhodzi szybko, osiągnięty udził objętośi ferrytu jest zbliżony do równowgowego. Model rozwoju mikrostruktury w proesie iągłego wyżrzni skłd się z modeli rekrystlizji ferrytu, przeminy ferryt-ustenit w zsie ngrzewni i przeminy ustenit w ferryt w proesie hłodzeni. Kinetykę rekrystlizji ferrytu opisno równniem [5]: X 1 exp t n = 8 - `- x j B, przy zym 1 Q = A exp x - m (5) RT Przy określniu zmin tempertury zstosowno regułę ddytywnośi. W wyniku identyfikji wyznzono wrtośi współzynników: n = 1,98, A = 3, orz Q = J/mol. o opisu kinetyki przeminy ustenitu podzs hłodzeni w proesie iągłego wyżrzni zstosowno równnie (2) ze współzynnikmi dl przeminy ferrytyznej (tbliy 2). 5. WYNIKI SYMULACJI Rys. 3. Wykresy CTP wyznzone n podstwie pomirów (znki pełne) i oblizeń (znki puste) Fig. 3. CCT digrms determined bsed on mesurements (full symbols) nd lultions (empty symbols) 5.1. WALCOWANIE NA GORĄCO o symulji wlowni n gorąo w 6-kltkowej grupie wykńzjąej wykorzystno progrm MES. Przyjęto, że tempertur wejśi do grupy wykńzjąej wynosi 950 o C. o oblizeń siły zstosowno metodę Sims z nprężeniem uplstyznijąym wyznznym z równni (1). Rozwój mikrostruktury

5 140 Pr zbiorow Pre IMŻ 1 (2010) ) b) Rys. 4. Zmierzon i oblizon kinetyk rekrystlizji ferrytu () orz ułmek objętośi ferrytu w strukturze stli w funkji tempertury (b) w zsie iągłego wyżrzni Fig. 4. Mesured nd lulted kinetis of ferrite rerystlliztion () nd volume frtion of ferrite s temperture funtion (b) during ontinuous nneling modelowno n podstwie pr Sellrs, przy zym współzynniki w równnih opisująyh rekrystlizję i rozrost zirn wyznzono n podstwie bdń doświdzlnyh. Wyniki symulji dl nlizownyh stli zmieszzono w pry [12]. Wyznzono temperturę koń wlowni 830 o C i wielkość zirn ustenitu 20,5 μm. ne te były wrtośimi wejśiowymi do modelowni przemin fzowyh w proesie lminrnego hłodzeni CHŁOZENIE LAMINARNE Chłodzenie lminrne blh ze stli P relizowne jest n dw sposoby. Jeżeli struktur dwufzow ksztłtown jest w proesie iągłego wyżrzni po wlowniu n zimno, wtedy po wlowniu n gorąo stosowne jest konwenjonlne hłodzenie do tempertury zwijni zpewnijąe uzysknie struktury ferrytyzno-perlityznej i ten proes nie jest w pry omwiny. Jeżeli struktur dwufzow ndwn jest po wlowniu n gorąo, to lminrne hłodzenie musi zpewnić odpowiedni przebieg przemin fzowyh (rozdził 3.1). zięki implementji do progrmu komputerowego modelu przemin fzowyh, możn dobrć optymlne prmetry hłodzeni lminrnego dl uzyskni wymgnego udziłu objętośi mrtenzytu, o pokzno w pry [12]. Ilustrują to wyniki symulji wykonnyh dl blhy o grubośi 2,9 mm wlownej z prędkośią 8 m/s w osttniej klte, przy temperturze koń wlowni 830 o C. Anlizowno hipotetyzny ukłd lminrnego hłodzeni skłdjąy się z dwóh sekji po 41 skrzyń w kżdej. Symulje wykonno dl różnej lizby ktywnyh skrzyń lminrnego hłodzeni w pierwszej sekji przy złożeniu, że w drugiej sekji prują skrzynie N podstwie nlizy wyników bdń wykzno, że przemin ferrytyzn zhodzi głównie w zsie przerwy między pierwszą i drugą sekją lminrnego hłodzeni, n skutek przyspieszonego hłodzeni w drugiej sekji w niewielkim stopniu zhodzi przemin perlityzn i binityzn w pozostłej objętośi ustenitu, przemin mrtenzytyzn. N rys. 5 pokzno zleżność skłdu strukturlnego stli od lizby ktywnyh skrzyń w pierwszej sekji. Zkreskowno obszr, dl którego uzyskiwny jest wymgny udził objętośi mrtenzytu wynosząy 0,15 0,25. Wyniki oblizeń tempertury w różnyh punkth n grubośi blhy przy złązonyh 12 skrzynih w pierwszej sekji lminrnego hłodzeni pokzno n rys. 5. ) b) Rys. 5. Skłd strukturlny stli w zleżnośi od lizby ktywnyh skrzyń w pierwszej sekji lminrnego hłodzeni () orz zminy tempertury w różnyh punkth n grubośi blhy przy złązonyh 12 skrzynih w pierwszej sekji lminrnego hłodzeni (b) Fig. 5. Phse onstituents of the steel s funtion of number of tive boxes in the first setion of lminr ooling () nd temperture hnges t different thiknesses of the plte with 12 swithed on boxes in the first setion of lminr ooling (b)

6 Pre IMŻ 1 (2010) Symulj fizyzn i modelownie numeryzne proesów ) b) Rys. 6. Wyniki symulji postępu rekrystlizji i kinetyki przemin fzowyh w yklu ngrzewni w proesie iągłego wyżrzni, przedstwione w funkji tempertury () i zsu (b) Fig. 6. Results of the simultion of rerystlliztion nd phse trnsformtion kinetis during heting stge of ontinuous nneling s funtion of temperture () nd time (b) 5.4. CIĄGŁE WYŻARZANIE N rys. 6 pokzno wyniki oblizeń kinetyki przeminy ferryt-ustenit dl przypdku ngrzewni z szybkośią 3 o C/s (lini iągł) i kinetyki przeminy ustenit-ferryt dl yklu hłodzeni z rys. 3 (lini przerywn). Podzs ngrzewni przemin przebieg stosunkowo szybko i udziły objętośi ferrytu są nieznznie większe od równowgowyh. W zsie szybkiego hłodzeni (20 o C/s), w przedzile tempertur o C, przemin jest opóźnion i udziły objętośi ferrytu są niższe od równowgowyh. W fzie wolnego hłodzeni (0,5 o C/s) w przedzile tempertur o C przemin jest szybsz i ułmki objętośi ferrytu zzynją zbliżć się do równowgowyh. Przy dlszym szybkim hłodzeniu (40 o C/s) nstępuje ztrzymnie przeminy ferrytyznej pozostły ustenit przemieni się w mrtenzyt. W konsekwenji po ohłodzeniu do tempertury otozeni uzyskno wymgny skłd strukturlny stli: 78% ferrytu i 22% mrtenzytu. N rys. 6b porównno wyniki uzyskne z pomiru (lini iągł, znki trójkątne) i oblizeń (lini przerywn) kinetyki rekrystlizji ferrytu. Możn stwierdzić, że uzyskno dobrą zgodność między tymi wynikmi. Wyniki symulji kinetyki przemin w funkji zsu dl łego yklu ngrzewni pokznego n rys. 3, w proesie iągłego wyżrzni przedstwiono n rys. 6b linią iągłą ze znkmi okrągłymi. 4. WNIOSKI 1. W opriu o równnie Avrmiego oprowno model przemin fzowyh podzs ngrzewni i hłodzeni z zkresu współistnieni ustenitu i ferrytu dl stli P orz model rekrystlizji ferrytu dl tej stli. 2. Modele wykorzystno do symulji przeminy ustenitu w ferryt i mrtenzyt po wlowniu n gorąo orz przemin w zsie iągłego wyżrzni. Wyznzono prmetry proesu zpewnijąe uzysknie struktury o wymgnym udzile mrtenzytu. 3. Ułtwieniem w budowie modeli było zstosownie nlizy odwrotnej do interpretji bdń doświdzlnyh, o umożliwiło identyfikję n podstwie prób prowdzonyh w wrunkh nieizotermiznyh. Wyniki symulji hrkteryzują się zgodnośią z doświdzeniem. Oprowne modele mogą być wykorzystne do projektowni i optymlizowni proesów wytwrzni wyrobów płskih ze stli P. Pr wykonn w rmh dziłlnośi sttutowej IMŻ nr.s (bdni doświdzlne) i AGH nr (symulje). 4. Kuzik R., Kwll R., Wengler S., Advned high strength steels for utomotive industry, Arhives of Civil nd Mehnil Engineering, 2, 2008, Pihler A., Hribernig G., Trgl E., Angerer R., Rdlmyr K., Szinyur J., Trint S., Werner E., Stiszny P., Aspets of the prodution of dul phse nd multiphse steel strips, Pro. 41 st MWSP Conf., ISS vol. XXXVII, Bltimore, 1999, Hofmnn H., Mttissen., Shumnn T.W., Advned old rolled steels for utomotive industry, Steel Reserh Int., 80, 2009, Pihler A., Trint S., Arnolder G., Stiszny P., Blimshein M., Werner E.A.; I&SM, 2003, Szelig., Gwąd J., Pietrzyk M., Inverse Anlysis for Identifition of Rheologil nd Frition Models in Metl Forming, Comp. Meth. Appl. Meh. Engrg., 195, 2006, Hnsel A., Spittel T., Krft- und Arbeitsbedrf Bildsomer Formgeburgs Verfhren, VEB eutsher Verlg fur Grundstoffindustrie, Lipsk, Pietrzyk M., Kondek T., Mjt J., Zurek, A.K., Method of Identifition of the Phse Trnsformtion Model for Steels, Pro. COM 2000, Ottw, 2000, C ROM. LITERATURA 11. onny B., Hermn J.C., Leroy V., Lotter U., Grossterlinden R., Pirher H., Mirostruture evolution of C-Mn steels in the hot deformtion proess: the STRIPCAM model, Mt. Konf. Modelling of Metl Rolling Proesses, London, 1996, Koistinen.P., Mrburger R.E., A generl eqution presribing extent of ustenite-mrtensite trnsformtion in pure Fe-C lloys nd plin rbon steels, At Metll., 7, 1959, Nth S.K., Ry S., Mthur V.N., Kpoor M.L., Non-isotherml Austenitistion Kinetis nd Theoretil determintion of Interritil Anneling Time for ul-phse Steels, ISIJ Int., 34, 1994, Ferry M., Muljono., unne.p., Rerystlliztion kinetis of low nd ultr low rbon steels during high-rte nneling, ISIJ Int., 41, 2001, Pietrzyk M., Kusik J., Kuzik R., Zleki W., Optimiztion of lminr ooling of hot rolled P steels, XXVIII Verformungskundlihes Kolloquium, Plnerlm, 2009, Reenzent: Prof. dr hb. inż. Henryk yj