RZECZNIK BRONI ZASADY ZUFANIA OBYWATELI DO PAŃSTWA I PRAWA

Transkrypt

1 01 września 2014 r. Publiczna debata wokół funduszy emerytalnych powinna opierać się na rzetelnych liczbach, prawdziwych faktach oraz dobrze uzasadnionych opiniach. W newsletterze takie właśnie liczby, fakty i opinie zamieszczamy. Miesiące gorących sporów o OFE pokazały, że w przestrzeni publicznej trudno znaleźć miejsce dla poważnych, spokojnych dyskusji, które dotyczyłyby nie tylko samych funduszy ale także związanych z nimi zjawisk gospodarczych, demograficznych czy problemów prawnych. Dlatego od czerwca br Izba publikuje swój BIULETYN, w którym zajmuje się tymi zagadnieniami. Najnowszy BIULETYN już wkrótce / INFORMACJA DNIA RZECZNIK BRONI ZASADY ZUFANIA OBYWATELI DO PAŃSTWA I PRAWA Rzecznik Praw Obywatelskich prof. Irena Lipowicz złożyła 29 sierpnia br. wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zmian w systemie emerytalnym. Prof. Lipowicz podkreśliła, że reforma systemu emerytalnego 1998 roku spowodowała, iż Otwarte Fundusze Emerytalne stały się elementem obowiązkowym tego systemu. Zgodnie z ówczesnymi regulacjami osoby urodzone po , a przed rokiem mogły zdecydować, czy chcą przekazywać swoje składki do OFE. Ostatnie zmiany prawa odwróciły tę zasadę uznano, że przynależność do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanie się automatyczna, a dopiero w wyniku złożenia oświadczenia woli może nastąpić przeniesienie części składki do OFE. Takie rozwiązanie, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, godzi w zasadę zaufania obywateli do państwa i prawa oraz stanowi nieproporcjonalne ograniczenie zasady wolności wyboru. Regułę tę narusza także brak przyznania członkom OFE prawa do wypowiedzenia się na temat przesunięcia środków zgromadzonych na rachunkach OFE na subkonta ZUS. Osoby wymienione w art. 111 ust. 3 ustawy systemowej [osoby urodzone po , a przed , które miały prawo wyboru uczestnictwa w OFE] stawały się więc członkami otwartych funduszy emerytalnych nie z mocy samego prawa, lecz na podstawie własnego, świadomego i nieodwołalnego aktu woli. W ten sposób osoby te realizowały swoje prawo do wolności rozumiane jako swoboda decydowania o własnym postępowaniu. Ten akt woli został zakwestionowany przez ustawodawcę przepisami art. 11 ust. 1 i 2 ustawy zmieniającej. Chociaż z art. 111 ust. 5 ustawy systemowej wynikało, że oświadczenie woli ubezpieczonego jest nieodwoływalne, to ustawodawca w istocie zażądał ponownego potwierdzenia tego oświadczenia woli. Brak powtórnego oświadczenia woli powoduje bowiem, że ubezpieczony z mocy samego prawa przestaje być członkiem otwartego funduszu emerytalnego, zaś jego składki w całości trafiają do ZUS. W ocenie Rzecznika rozwiązanie takie pozostaje w kolizji z zasadą zaufania obywateli do państwa i prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji RP oraz z prawem do wolności, o którym mowa w art. 31 ust. 1 Konstytucji RP. Zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, inaczej zwana zasadą lojalności państwa względem adresatów normy (dalej powoływana także jako zasada lojalności), jest zasadą pochodną wobec zasady demokratycznego

2 państwa prawnego. Z zasady tej wynika kolejna zasada pochodna - zasada pewności prawa, z której z kolei wywieść można dyrektywę bezpieczeństwa prawnego ( ) W literaturze przedmiotu podkreśla się także, że zasada ta wskazuje, z jednej strony, na pokrewieństwo z zasadą dotrzymywania umów (przez państwo, jego organy i jednostki organizacyjne), która jest oparciem całego prawa prywatnego z jego autonomią osoby, z drugiej zaś, w ustrojach demokratycznych, stanowi wykładnik roli państwa i oparcie dla wszystkich stosunków między nim a obywatelami (M. Wyrzykowski, Przepisy utrzymane w mocy [w:] Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. L. Garlicki, Warszawa 1995, komentarz do art. 1, uwaga nr 27; pogląd został przyjęty i podtrzymany przez doktrynę po wejściu w życie Konstytucji z 1997 r., zob. W. Sokolewicz, op. cit, s. 33). Osoby, o których mowa w art. 111 ust. 3 ustawy systemowej, miały prawo zgodnie z zasadą zaufania obywateli do państwa i prawa oczekiwać, że składając nieodwołalne oświadczenie woli, ich wolność wyboru będzie honorowana przez władzę publiczną. Mogły one także oczekiwać, że dokonując określonych wyborów kształtują autonomicznie własną przyszłość w zakresie zabezpieczenia społecznego. Tymczasem przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie pozbawia ów w przeszłości doniosły (bo nieodwoływalny) akt znaczenia prawnego. Podważa to zaufanie obywateli do państwa i stanowionego przez to państwo prawa, skoro stanowione prawo w sposób przedmiotowy traktuje wybory jednostki. Jeśli stworzona świadomie przez ustawodawcę swoboda decydowania o własnym postępowaniu i jego skutkach może zostać zakwestionowania przez tegoż ustawodawcę, to ten stan rzeczy pozostaje w opozycji do konstytucyjnego prawa do wolności, o którym mowa w art. 31 ust. 1 Konstytucji RP. /Wniosek Rzecznik Praw Obywatelskich, str. 9-11/ OFE W MEDIACH RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH SKARŻY ZA OFE GAZETA WYBORCZA , autor: Anna Popiołek, strona: 9 Rzecznik Praw Obywatelskich złożył w piątek do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o sprawdzenie zgodności z konstytucją zmian w systemie emerytalnym. Profesor Irena Lipowicz, rzecznik praw obywatelskich informuje, że treścią wniosku jest teza o naruszeniu przez kwestionowaną regulację prawną swoistej umowy społecznej pomiędzy państwem a ubezpieczonymi w OFE. Członkom OFE nie przyznano bowiem prawa do wypowiedzenia się na temat przesunięcia środków zgromadzonych na rachunkach w OFE na ich subkonta w ZUS. To już kolejny wniosek w sprawie wątpliwości konstytucyjnych wokół rządowych zmian w systemie emerytalnym. Wątpliwości co do zgodności przeprowadzonych zmian z konstytucją miały nawet organy państwowe - Prokuratura Generalna i niektóre ministerstwa. Swoje uwagi zgłaszał również Narodowy Bank Polski oraz Komisja Nadzoru Finansowego. ALTEREMERYCI WPROST , autor: Szymon Krawiec, strona: 74 Analiza socjologiczna środowiska przyszłych emerytów, którzy nie mają zaufania zarówno do ZUS jak i do OFE i własnymi siłami chcą zapewnić sobie bezpieczną starość. Wielu z nich decyduje się na przykład na sprzedaż mieszkania i kupno mniejszego w innym, tańszym mieście. Mniejsze mieszkanie to również niższe rachunki oraz czynsz. Kolejnym popularnym rozwiązaniem jest przejście na ubezpieczenie KRUS. W ostatnich dniach internet zalała fala ogłoszeń oferującym oferujących polskim przedsiębiorcom przejście z ZUS do KRUS. Rośnie również rzesza polskich przedsiębiorców, którzy przed ZUS-em ukrywają się za granicą. Rejestrują spółki w Anglii lub Czechach, alba zatrudniają się na część etatu na Litwie lub Słowacji co pozwala na uniknięcie polskiego ZUS-u.

3 ZAWIŁY TRZECI FILAR BLOOMBERG BUSINESSWEEK POLSKA , autor: Katarzyna Borowska, Katarzyna Wójcik, strona: 52 Analiza możliwości emerytalnego oszczędzania w III filarze. Rozwiązanie to jest możliwe na dwa sposoby: na IKE (indywidualne konta emerytalne) oraz IKZE (indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego). Oba pozwolą na oszczędzania na przyszłą emeryturę bez konieczności płacenia podatku od wypracowanych zysków. W przypadku IKE zwolnienie to uzyskuje się przy wypłatach dokonywanych po ukończeniu 60 roku życia. Oszczędzający w IKZE muszą poczekać dłużej - zwolnienie z podatku uzyskuje się dopiero po wypłatach po ukończeniu 65 roku życia. Kiedy zdecydujemy się na któreś z tych rozwiązań czeka nas jeszcze wybór konkretnego rachunku. Tego typu rachunki może prowadzić pięć rodzajów instytucji: banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, domy maklerskie oraz powszechne towarzystwa emerytalne. W OPINII EKSPERTA III FILAR JEST NIEZBĘDNY W najnowszym BIULETYNIE IGTE, który opublikujemy w najbliższym czasie, Stefan Kawalec, Prezes Zarządu Capital Strategy Sp. z o.o. nawiązując do rekomendacji Europejskiego Kongresu Finansowego z czerwca br., pisze m. in o zagrożeniach jakie zarówno dla gospodarki jak i indywidualnych zasobów finansowych wynikają z niedostatku długoterminowych oszczędności krajowych. Według danych NBP, Międzynarodowa Pozycja Inwestycyjna Netto Polski systematycznie się pogarsza i w roku 2013 osiągnęła wartość ujemną w wysokości 69% PKB. Wskaźnik ten - informujący, czy dany kraj jest wierzycielem, czy dłużnikiem netto w stosunku do zagranicy - plasuje Polskę w grupie krajów o największym ryzyku spośród gospodarek wschodzących na świecie. Niedostatek oszczędności krajowych objawia się również we wzroście udziału nierezydentów wśród posiadaczy polskich papierów skarbowych, który jak pisze Rafał Antczak ( Pytanie o dług sektora rządowego, Biuletyn IGTE, nr 1, 2014) w 2013 roku przekroczył 60 proc. W tym samym artykule Antczak przypomina, że indeks samodzielności finansowej (ang. capital-freeze index), mierzący wrażliwość kraju na nagły odpływ (lub ustanie napływu) kapitału zagranicznego, ogłoszony we wrześniu 2013 r. przez tygodnik The Economist, plasuje Polskę jako trzeci (po Turcji i Rumunii) najbardziej wrażliwy na odpływ kapitału zagranicznego kraj spośród gospodarek wschodzących. Bez wzrostu długoterminowych oszczędności krajowych narastać będą problemy z finansowaniem długoterminowych projektów infrastrukturalnych i energetycznych, a także mieszkalnictwa. Wiąże się to ze zmianami regulacyjnymi w sektorze bankowym, w ramach umowy Bazylea III, które ograniczają zasadniczo możliwości udzielania przez banki długoterminowych kredytów w oparciu o krótkoterminowe depozyty. W omawianej rekomendacji zwraca się uwagę, że zagrożenie, jakie generuje niedostateczny poziom oszczędności krajowych, nie zniknie samoistnie również w przypadku wejścia Polski do strefy euro. Przed wybuchem kryzysu finansowego dość powszechnie sądzono, że wejście do strefy euro umożliwi bezpieczny i praktycznie nieograniczony dostęp do puli oszczędności europejskich, gdyż w ramach strefy euro, istnienie deficytów obrotów bieżących między poszczególnymi krajami nie powinno mieć znaczenia. Doświadczenia kryzysu strefy euro podważyły zdecydowanie powyższą tezę. Okazało się, że w ramach strefy euro zagrożeniem dla gospodarki mogą być nie tylko deficyty budżetowe, lecz również deficyty obrotów bieżących, generowane przez prywatne przepływy kapitałowe. Deficyty obrotów bieżących, związane z obniżaniem konkurencyjności gospodarki, są w ramach strefy euro szczególnie niebezpieczne, gdyż

4 bez posiadania własnej waluty usunięcie poważnej luki w międzynarodowej konkurencyjności kraju jest niezmiernie trudne, długotrwałe i kosztowne zarówno ekonomicznie, jak i społecznie. Rekomendacja podkreśla, że długoterminowe oszczędności krajowe mają istotne znaczenie dla rozwoju rynku kapitałowego: Zwiększają dostępność kapitału, który przez giełdę może finansować gospodarkę. Zmniejszają zależność giełdy od kapitału zagranicznego. Umożliwiają rozwój długoterminowych inwestorów instytucjonalnych, takich jak fundusze emerytalne i fundusze inwestycyjne, których obecność może stanowić w pewnym zakresie alternatywę dla zagranicznej kontroli nad polskimi firmami. Spadek stopy zastąpienia będzie rodzić problemy społeczne i ekonomiczne Zmiany demograficzne sprawiają, że stopa zastąpienia, czyli relacja wysokości emerytury do płacy w okresie poprzedzającym przejście na emeryturę, w obowiązkowym systemie emerytalnym będzie się w najbliższych dekadach systematycznie obniżać. Stwarzać to będzie poważny problem społeczny, a także poważne obciążenie fiskalne, gdyż wzrastać będzie liczba osób, wymagających dopłat z budżetu państwa do osiągnięcia poziomu emerytury minimalnej. Lekarstwem mogą być dobrowolne programy emerytalne (III filar) EKF rekomenduje rozwój dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnych. Ubezpieczenia takie będą łagodzić skutki spadku stopy zastąpienia w obowiązkowym systemie emerytalnym, a w przypadku wliczania części emerytury III filaru do emerytury minimalnej, mogą także ograniczać potrzeby dopłat z budżetu państwa. Dzięki generowaniu długoterminowych oszczędności, dobrowolne ubezpieczenia emerytalne mogą ułatwić finansowanie długoterminowych projektów rozwojowych, zwiększając jednocześnie stabilność makroekonomiczną kraju. Rekomendacja zwraca uwagę, że dotychczasowe próby promowania dobrowolnych oszczędności emerytalnych w Polsce przyniosły niewielkie rezultaty, zaś kolejne wspierane przez państwo programy (PPE, IKE, IKZE) odnoszą coraz mniejsze efekty. Według danych na koniec 2013 r. w Polsce aktywa Pracowniczych Programów Emerytalnych (PPE) stanowiły 0,57 proc. PKB kraju, aktywa zgromadzone na Indywidualnych Kontach Emerytalnych (IKE) wynosiły 0,26 proc. PKB, zaś aktywa na Indywidualnych Kontach Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) niespełna 0,01 proc. PKB. OFE W LICZBACH Według stanu na dzień 27 sierpnia br. do ZUS wpłynęło: oświadczeń w sprawie wyboru OFE; oświadczeń zostało złożonych prawidłowo tj. na ich podstawie wypełniona została dyspozycja dotycząca pozostania w wybranym OFE. Za te osoby do OFE przekazano składki za lipiec w wysokości 225,7 mln zł; osób zadeklarowało w oświadczeniu chęć dokonania zmiany otwartego funduszu emerytalnego.

5 KALENDARIUM Międzynarodowa Konferencja Ryzyko długowieczności i rozwiązania rynków kapitałowych Konferencję organizuje FIAP oraz SVS chilijski Urząd Nadzoru Papierów Wartościowych i Ubezpieczeń (Santiago, Chile). Konferencja poświęcona zarządzaniu ryzykiem długowieczności przez fundusze emerytalne, ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia zdrowotne Konferencja W poszukiwaniu efektywności inwestycyjnej portfeli instytucjonalnych Organizatorem jest BlackRock Investment Management (Praga, Czechy). Konferencja w formule dyskusji okrągłego stołu poświęcone będzie m.in. najbliższym perspektywom makroekonomicznym dla wszystkich klas aktywów, ze szczególnym uwzględnieniem rynków wschodzących. Dyskutowany będzie również problem korzyści z inwestycji alternatywnych Nowoczesne kanały komunikacji i ich efektywność w sprzedaży technologia i prawo". Konferencja organizowana przez MultiTrain Sp. z o.o. (Warszawa, Polska) Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych Warszawa, Marszałkowska 20/22, igte@igte.com.pl,