URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA 2014 DNI/A/P/201406/001

Transkrypt

1 URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA 2014 DNI/A/P/201406/001

2 DEPARTAMENT NADZORU INWESTYCJI EMERYTALNYCH Słowa kluczowe: INDYWIDUALNE KONTA EMERYTALNE, INDYWIDUALNE KONTA ZABEZPIECZENIA EMERYTALNEGO, DODATKOWA FORMA OSZCZĘDZANIA NA EMERYTURĘ 2

3 SYNTEZA Opracowanie zawiera zestawienie podstawowych informacji dotyczących indywidualnych kont emerytalnych (IKE) oraz indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego (IKZE) przygotowane na podstawie danych przekazywanych do Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego przez instytucje finansowe prowadzące IKE oraz IKZE, tj.: zakłady ubezpieczeń, fundusze inwestycyjne zarządzane przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych, podmioty prowadzące działalność maklerską, banki, dobrowolne fundusze emerytalne zarządzane przez powszechne towarzystwa emerytalne. W przedmiotowym raporcie przedstawiono najistotniejsze zjawiska występujące na rynku IKE oraz IKZE w I połowie 2014 roku. Wybrane dane liczbowe dotyczące IKE według stanu na dzień 30 czerwca 2014 roku lub w I połowie 2014 roku, w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego, przedstawiają się następująco: IKE posiadało 816,7 tys. osób (na dzień 30 czerwca 2013 roku 816,3 tys. osób), co stanowiło 5,2% liczby osób pracujących, liczba IKE wśród osób w wieku do 30 lat systematycznie spada od 2007 roku, z poziomu 115,8 tys. kont na koniec 2007 roku do poziomu 35,9 tys. kont na koniec czerwca 2014 roku. W okresie czerwiec 2013 rok czerwiec 2014 rok w tej grupie wiekowej zanotowano spadek o 11,6 tys. kont, w IKE zgromadzono aktywa w kwocie 4,7 mld zł (wzrost o 23,2% w porównaniu do stanu na koniec czerwca 2013 roku) najwięcej aktywów IKE zgromadzono w zakładach ubezpieczeń: 1,7 mld zł, otwarto 25,3 tys. nowych IKE, o 7,3 tys. mniej niż w I połowie 2013 roku (spadek o 22,4%) istotny spadek liczby otwieranych IKE nastąpił w towarzystwach funduszy inwestycyjnych, gdzie założono jedynie 6,8 tys. IKE (spadek o 51,3%). Niewielki wzrost, w porównaniu do otwieranych IKE w I półroczu 2013 roku, odnotowano z kolei w bankach, gdzie otwarto 3,5 tys. IKE (wzrost o 7,8%), 20,2 tys. osób zamknęło rachunki IKE w związku z całkowitym zwrotem środków (spadek o 14,8%) z tego tytułu najwięcej posiadaczy IKE zamknęło rachunki w funduszach inwestycyjnych (10 tys. osób), wypłatę środków z IKE zrealizowało 4 tys. osób (wzrost o 1,5%) najwięcej w funduszach inwestycyjnych: 2,1 tys. osób, zdecydowana większość wypłat (98,3%) była realizowana w formule jednorazowej (w I półroczu 2013 roku 98,7%), wskaźnik liczby IKE, na które dokonywano wpłat do liczby ogółem funkcjonujących IKE wyniósł 25,5% (w I półroczu 2013 roku 25,9%), wysokość średniej wpłaty na IKE wyniosła 2,2 tys. zł (wzrost o 0,1 tys. zł) najwyższą wartość średniej wpłaty odnotowano w podmiotach prowadzących działalność maklerską: 7,9 tys. zł, wartość przeciętnego stanu rachunku IKE wyniosła 5,7 tys. zł (wzrost o 1,1 tys. zł) najwyższy przeciętny stan rachunku IKE posiadają oszczędzający w podmiotach prowadzących działalność maklerską: 33,8 tys. zł, wpływy środków pieniężnych do IKE wyniosły 555 mln zł (wzrost o 12,2 mln zł), z czego składki to 466,8 mln zł (wzrost o 19 mln zł), a wypłaty transferowe z pracowniczych programów emerytalnych - 88,2 mln zł (spadek o 6,8 mln zł), wypływy środków pieniężnych z IKE osiągnęły poziom 190,8 mln zł (spadek o 53 mln zł), z czego wypłaty to 41 mln zł (wzrost o 3,7 mln zł), zwroty 149,6 mln zł (spadek o 0,4 mln zł), wypłaty transferowe do pracowniczych programów emerytalnych 163 tys. zł (spadek o 63 tys. zł), 3

4 wpłaty netto w IKE, czyli wpłaty nowych środków pomniejszone o wypłaty kwot wyniosły 364,2 mln zł (wzrost o 9,1 mln zł). Wybrane dane liczbowe dotyczące IKZE według stanu na dzień 30 czerwca 2014 roku lub w I połowie 2014 roku przedstawiają się następująco: IKZE posiadało 493,3 tys. osób (w I połowie 2013 roku 509 tys. osób), co stanowiło 3,1% liczby osób pracujących, wartość zgromadzonych aktywów na IKZE wyniosła 154,4 mln zł (wzrost o 93,1%) najwięcej aktywów IKZE (59,9%) posiadały zakłady ubezpieczeń: 92,5 mln zł, 20,1 tys. osób zdecydowało się na otwarcie IKZE (w I połowie 2013 roku 36 tys. osób), wskaźnik liczby IKZE, na które dokonywano wpłat do liczby ogółem funkcjonujących IKZE wyniósł 8,9%, a średnia wpłata to 1,1 tys. zł (w I połowie 2013 roku odpowiednio: 6% i 0,7 tys. zł), we wszystkich grupach wiekowych, poza grupą osób w wieku do 30 lat, funkcjonuje więcej kont IKE niż IKZE (łącznie prawie dwukrotnie więcej IKE niż IKZE, odpowiednio: 780,8 tys. IKE i 418,5 tys. IKZE). W grupie osób w wieku do 30 lat jest z kolei ponad dwukrotnie więcej kont IKZE niż IKE (74,7 tys. IKZE i 35,9 tys. IKE). 4

5 SPIS TREŚCI SYNTEZA PODSTAWOWE INFORMACJE O ZASADACH FUNKCJONOWANIA IKE ORAZ IKZE IKE W I PÓŁROCZU 2014 ROKU Struktura osób posiadających IKE według płci i wieku Liczba IKE według instytucji finansowych Wartość aktywów IKE w instytucjach finansowych Wpłaty na IKE Średni stan konta IKE Liczba otwieranych IKE Wypłaty, zwroty oraz wypłaty transferowe dotyczące IKE Wypłaty z IKE Zwroty z IKE Wypłaty transferowe dotyczące IKE IKZE W I półroczu 2014 ROKU Struktura wiekowa osób posiadających IKZE Liczba IKZE, wpłacane składki oraz zgromadzone aktywa Wypłaty, wypłaty transferowe, zwroty z IKZE oraz przyjęte środki z IKE KONKLUZJE SPIS WYKRESÓW SPIS TABEL

6 1 PODSTAWOWE INFORMACJE O ZASADACH FUNKCJONOWANIA IKE ORAZ IKZE Prawo do wpłat na IKE lub IKZE przysługuje osobie, która ukończyła 16 lat Wpłata na IKE jest opodatkowana, a wypłata zwolniona z podatku Do końca 2011 roku indywidualne konta emerytalne były prowadzone na podstawie pisemnej umowy zawartej przez oszczędzającego z: funduszem inwestycyjnym, podmiotem prowadzącym działalność maklerską, zakładem ubezpieczeń, lub bankiem. Od dnia 1 stycznia 2012 roku przepisami ustawy o IKE oraz IKZE wprowadzono możliwość zawierania umowy o prowadzenie IKE z dobrowolnym funduszem emerytalnym zarządzanym przez powszechne towarzystwo emerytalne. Dodatkowo, powstał nowy produkt indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego (IKZE). Umowy o prowadzenie IKZE mogą być zawierane z: funduszem inwestycyjnym, podmiotem prowadzącym działalność maklerską, zakładem ubezpieczeń, bankiem, dobrowolnym funduszem emerytalnym. Zgodnie z przepisem art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o IKE oraz IKZE, prawo do wpłat na IKE lub IKZE przysługuje osobie, która ukończyła 16 lat. Małoletni ma prawo do dokonywania wpłat na konto emerytalne tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskuje dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę i w wysokości nie przekraczającej tych dochodów. W przypadku osób, które osiągnęły wiek 55 lat i decydują się na założenie indywidualnego konta emerytalnego, konieczne jest złożenie dodatkowego oświadczenia o niedokonaniu w przeszłości wypłaty środków zgromadzonych na IKE. Wpłata na IKE jest opodatkowana, a podatek pobierany jest od przychodu oszczędzającego, z którego pochodzi składka na IKE. Zwolnienie podatkowe przysługujące osobie oszczędzającej na IKE dotyczy podatku od zysków kapitałowych, jednak jest ograniczone limitem kwotowym dotyczącym wysokości wpłacanych środków oraz warunkiem o posiadaniu przez oszczędzającego jednego IKE. Od 2009 roku limit wpłat na IKE stanowi równowartość trzykrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym. Tabela poniżej zawiera limity rocznych wpłat na IKE obowiązujące w latach Tabela 1. Limity wpłat na IKE w latach (w zł) Rok Wpłata na IKZE jest zwolniona z podatku, a wypłata opodatkowana Kwota limitu Źródło: Obwieszczenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej Wypłata środków z IKE jest nieopodatkowana. Uprawnienia do wypłaty zgromadzonych środków na IKE przysługuje osobie po osiągnięciu 60 lat lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55 roku życia. Z kolei w IKZE zwolnienie podatkowe polega na tym, że wpłaty na IKZE osoba oszczędzająca może odliczyć od podstawy opodatkowania. Do końca 2013 roku limit wpłat na IKZE był zależny od wysokości kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, ustalonej dla oszczędzającego za rok poprzedni. Wpłaty dokonywane na IKZE w roku kalendarzowym nie mogły przekroczyć kwoty odpowiadającej równowartości 4% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, ustalonej dla oszczędzającego za rok poprzedni, nie więcej jednak niż 4% kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ogłoszonej na podstawie art. 19 ust. 10 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, 6

7 poz z późn. zm.), tj. 30 krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce na rok poprzedni. Ustawą z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1717) [ustawa o zasadzie wypłat emerytur] zmieniono zasady obliczania limitu wpłat na IKZE. Obecnie limit ten stanowi równowartość 1,2-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym. W art. 31 ustawy o zasadzie wypłat emerytur limit wpłat na IKZE określono kwotowo na 2014 rok: 4.495,20 zł. Tabela 2. Limity wpłat na IKZE w latach (w zł) Rok Kwota limitu Ponadto obniżeniu uległa stawka i sposób opodatkowania wypłat z IKZE, mianowicie od dnia 15 stycznia 2014 roku od kwoty wypłat z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego, w tym wypłat na rzecz osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego, pobierany jest zryczałtowany podatek w wysokości 10% przychodu. Wcześniej obowiązywał zapis, że wypłata zgromadzonych środków na IKZE jest opodatkowana na zasadach ogólnych podatkiem dochodowym od osób fizycznych, a obowiązującą najniższą stawką podatku dochodowego od osób fizycznych jest 18%. Wtedy w przypadku jednorazowej wypłaty środków zgromadzonych na IKZE na wniosek oszczędzającego w momencie ukończenia 65 lat, instytucja finansowa prowadząca IKZE nie pobierała zaliczki na podatek dochodowy. Instytucja ta była jednak zobowiązana w terminie do końca lutego, po upływie roku podatkowego, sporządzić i przekazać podatnikowi oraz naczelnikowi właściwego urzędu skarbowego imienne informacje o wypłacie, sporządzone według ustalonego wzoru. Informacja powyższa była konieczna do dokonania przez oszczędzającego na IKZE indywidualnego rozliczenia się z osiągniętego przychodu z IKZE oraz obliczenia podatku dochodowego według obowiązującej skali podatkowej, jak również odprowadzenia przez podatnika należnej kwoty do właściwego urzędu skarbowego. Ponadto ustawodawca w art. 31 ustawy z dnia 25 marca 2011 roku o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75 poz. 398) dopuścił możliwość przeniesienia środków zgromadzonych przez oszczędzającego na IKE do IKZE w okresie od dnia 1 stycznia 2012 roku do dnia 31 grudnia 2012 roku. Takie przeniesienie środków z IKE do IKZE było również zwolnione z podatku dochodowego. Środki przeniesione z IKE na IKZE stanowiły wpłatę na IKZE, która podlega odliczeniu od dochodu na zasadach określonych w ustawie z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. Nr 361 poz. 307 j.t. z późn. zm.). Nadwyżka tej wpłaty ponad limit wpłat przypadający w danym roku podatkowym będzie podlegała odliczeniu w kolejnych latach. W okresie odliczeń od dochodu środków przeniesionych z IKE na IKZE, oszczędzającemu nie przysługuje prawo do wpłat na IKZE. W 2014 roku zmieniono sposób opodatkowania wypłat z IKZE Jedynie w 2012 roku możliwe było przeniesienie środków z IKE na IKZE 7

8 2 IKE W I PÓŁROCZU 2014 ROKU Według stanu na dzień 30 czerwca 2014 roku IKE były prowadzone przez 51 instytucji finansowych: 12 zakładów ubezpieczeń na życie (na 27 zakładów ubezpieczeń na życie prowadzących działalność statutową), fundusze inwestycyjne zarządzane przez 15 towarzystw funduszy inwestycyjnych (na 56 działających towarzystw i funduszy inwestycyjnych), 7 podmiotów prowadzących działalność maklerską (na 55 domów maklerskich działających na rynku i 14 banków prowadzących działalność maklerską), 10 banków komercyjnych (na 39 działających banków komercyjnych), 1 bank spółdzielczy niezrzeszony oraz banki spółdzielcze zrzeszone w 2 bankach zrzeszających (na 567 działających banków spółdzielczych), dobrowolne fundusze emerytalne (DFE) zarządzane przez 4 powszechne towarzystwa emerytalne (na 12 działających powszechnych towarzystw emerytalnych). 2.1 Struktura osób posiadających IKE według płci i wieku Na koniec czerwca 2014 roku funkcjonowało 816,7 tys. IKE Na koniec czerwca 2014 roku zarejestrowanych było 816,7 tys. IKE, o 0,4 tys. kont więcej niż na koniec czerwca 2013 roku. Podobnie jak w latach poprzednich, wśród oszczędzających na IKE najbardziej liczną grupą były osoby w wieku lat, posiadające 239,1 tys. IKE (29,3% ogółu kont). Najmniej IKE posiadały natomiast osoby w wieku do 30 lat (liczba kont na poziomie 35,9 tys., 4,4% ogółu kont) w tej grupie od 2007 roku stale zmniejsza się liczba IKE, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn. Tabela 3. Liczba IKE wg wieku i płci w I półroczu 2013 i 2014 roku (w szt.) Kategoria wiekowa kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem do 30 lat lat IKE nadal są bardziej popularne wśród kobiet niż mężczyzn lat lat powyżej OGÓŁEM Wzrost liczby IKE, w porównaniu do danych na koniec czerwca 2013 roku, dotyczył osób w wieku ponad 60 lat (wzrost o 16,1 tys. IKE) oraz lat (wzrost o 4,3 tys. IKE). Spadek liczby funkcjonujących IKE, poza wskazaną grupą osób w wieku do 30 lat (spadek o 11,6 tys. IKE), odnotowano również w kategorii wiekowej lat (spadek o 7,6 tys. IKE) i lat (spadek o 0,8 tys. IKE). W podziale na płeć osób posiadających IKE, więcej kont (52,5%) funkcjonowało wśród kobiet (428,4 tys. IKE), jednak liczba ich kont zmniejszyła się o 1,9 tys. w stosunku do I półrocza 2013 roku, natomiast wśród mężczyzn liczba IKE wzrosła o 2,3 tys. IKE, z czego wynika marginalne, lecz dodatnie saldo wzrostu o 0,4 tys. kont. Zarówno w grupie wiekowej lat, jak i w grupie osób w wieku do 30 lat, więcej IKE posiadali mężczyźni. Z kolei w kategoriach wiekowych powyżej 40 lat, wśród posiadaczy IKE dominowały kobiety (322,3 tys. IKE przy 270,1 tys. IKE mężczyzn). 8

9 Wykres 1. Oszczędzający na IKE wg wieku i płci w I półroczu 2014 roku Więcej mężczyzn niż kobiet w wieku do 40 lat posiada IKE 2.2 Liczba IKE według instytucji finansowych Według stanu na dzień 30 czerwca 2014 roku najwięcej IKE funkcjonowało w zakładach ubezpieczeń (566 tys. IKE), a najmniej w DFE (1,8 tys. IKE). Poza DFE, które funkcjonują od 2012 roku, najmniej IKE, podobnie jak w latach wcześniejszych, istniało w podmiotach prowadzących działalność maklerską (22,1 tys. IKE). Wzrost liczby IKE na koniec czerwca 2014 roku w porównaniu do stanu na koniec czerwca 2013 roku, zaobserwowano we wszystkich instytucjach finansowych prowadzących IKE, z wyjątkiem funduszy inwestycyjnych, gdzie liczba IKE zmniejszyła się o 11,9 tys. Tabela 4. Liczba IKE w I półroczu 2013 i 2014 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Liczba IKE (w szt.) Udział w liczbie ogółem (w %) Zmiana (w %) /2013 Zakłady ubezpieczeń ,4 69,3 1,4 Fundusze inwestycyjne ,0 21,6-6,3 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,5 2,7 6,2 Banki ,9 6,2 5,2 Dobrowolne fundusze emerytalne ,1 0,2 72,8 OGÓŁEM ,0 100,0 0,1 Od 2013 roku uległa odwróceniu tendencja zmniejszania się, od 2008 roku, liczby IKE w zakładach ubezpieczeń Najwyższy wzrost liczby IKE zanotowały zakłady ubezpieczeń (o 7,8 tys.), w konsekwencji nastąpiło zatem zahamowanie tendencji spadkowej liczby IKE w tych instytucjach finansowych (spadek liczby IKE w latach średniorocznie o 22,9 tys. kont). Najwyższą dynamikę 9

10 pod względem liczby obsługiwanych IKE odnotowano w dobrowolnych funduszach emerytalnych, gdzie liczba IKE zwiększyła się: z poziomu 1,0 tys. kont na koniec czerwca 2013 roku, do 1,8 tys. kont na koniec czerwca 2014 roku. Analiza struktury IKE według prowadzących je instytucji finansowych i wieku osób posiadających IKE na koniec czerwca 2014 roku (w porównaniu do stanu na koniec czerwca 2013 roku) wykazuje, iż generalnie w większości instytucji finansowych i wśród osób z poszczególnych grup wiekowych posiadających IKE nie nastąpiły istotne zmiany. Wyjątkiem jest struktura osób w najniższym i najwyższym przedziale wiekowym. Wśród posiadaczy IKE w wieku do 30 lat nastąpił spadek udziału zakładów ubezpieczeń o 3,2 p.p., głównie na korzyść udziału banków (wzrost o 1,9 p.p.) Wśród osób w wieku ponad 60 lat zwiększył się udział posiadaczy IKE w zakładach ubezpieczeń (wzrost o 5,9 p.p.), głównie kosztem posiadaczy IKE w funduszach inwestycyjnych w tym samym wieku (spadek o 6,1 p.p.). Wykres 2. Struktura liczby IKE wg instytucji i wieku w I półroczu 2013 i 2014 roku (w %) 2.3 Wartość aktywów IKE w instytucjach finansowych Wartość aktywów IKE na koniec czerwca 2014 roku to 4,7 mld zł Wartość aktywów zgromadzonych na IKE w dniu 30 czerwca 2014 roku wyniosła 4.667,7 mln zł i wzrosła o 879,4 mln zł (o 23,2%) w stosunku do wartości aktywów na koniec czerwca 2013 roku. Instytucje finansowe prowadzące IKE Tabela 5. Aktywa IKE w I półroczu 2013 i 2014 roku Wartość IKE (w tys. zł) Udział w wartości ogółem (w %) Zmiana (w %) /2013 Zakłady ubezpieczeń ,3 37,4 23,7 Fundusze inwestycyjne ,6 30,4 18,3 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,0 16,0 23,5 Banki ,0 15,8 30,5 Dobrowolne fundusze emerytalne ,16 0,35 161,8 OGÓŁEM ,0 100,0 23,2 10

11 Wzrost wartości aktywów dotyczył wszystkich instytucji finansowych i w porównaniu do stanu na koniec czerwca 2013 roku kształtował się odpowiednio: w zakładach ubezpieczeń: wzrost o 335,3 mln zł (23,7%), w funduszach inwestycyjnych: wzrost o 219 mln zł (18,3%), w bankach: wzrost o 172,8 mln zł (30,5%), w podmiotach prowadzących działalność maklerską: wzrost o 142,3 mln zł (23,5%), w dobrowolnych funduszach inwestycyjnych: wzrost o 10 mln zł (161,8%). Na koniec czerwca 2014 roku, w stosunku do czerwca 2013 roku, odnotowano nieznaczne zmiany w udziale poszczególnych rodzajów instytucji finansowych zarządzających IKE (mierzonym wartością zgromadzonych aktywów). Wzrósł udział banków (o 0,9 p.p.), dobrowolnych funduszy emerytalnych (o 0,2 p.p.), zakładów ubezpieczeń (o 0,2 p.p.) i marginalnie podmiotów prowadzących działalność maklerską w aktywach IKE. Jedynie w przypadku funduszy inwestycyjnych nastąpił spadek ich udziału w rynku o 1,3 p.p. Wykres 3. Aktywa IKE w latach (w mln zł narastająco) Aktywa IKE wzrosły, a najwyższą dynamikę wzrostu zanotowały dobrowolne fundusze emerytalne i banki Strukturę aktywów IKE w kolejnych latach, w podziale na instytucje finansowe prowadzące IKE, przedstawia poniższy wykres. Fundusze inwestycyjne i zakłady ubezpieczeń były instytucjami, których udział w aktywach IKE ogółem zmniejszał się w okresie ostatnich 5 lat - w towarzystwach funduszy inwestycyjnych z 35,8% na koniec czerwca 2010 roku do 30,4% na koniec czerwca 2014 roku (spadek o 5,4 p.p.) i w zakładach ubezpieczeń w analogicznym okresie z 42,1% do 37,4% (spadek o 4,7 p.p.) Jednocześnie w analogicznym okresie podmioty prowadzące działalność maklerską i banki notowały wzrost udziału zgromadzonych aktywów IKE w aktywach IKE ogółem - podmioty prowadzące działalność maklerską z 10,8% do 16% (wzrost o 5,2 p.p.) i banki z 11,3% do 15,8% (wzrost o 4,6 p.p.). 11

12 Wykres 4. Struktura aktywów IKE wg instytucji w I półroczu (w %) Prawie 68% aktywów IKE posiadają zakłady ubezpieczeń i fundusze inwestycyjne 2.4 Wpłaty na IKE Przeciętna wpłata na IKE w I półroczu 2014 roku wyniosła zł Posiadacze IKE w I półroczu 2014 roku zasilili swoje konta kwotą 466,8 mln zł, wyższą o 19 mln zł niż w analogicznym półroczu 2013 roku, przy jednoczesnym spadku liczby kont, na które dokonywano wpłat (o 3,2 tys. kont). Oznacza to, że posiadacze IKE wpłacili w tym okresie na swoje konta średnio kwotę wyższą o 124 zł niż I półroczu 2013 roku - w wysokości zł. Wzrost średniej wpłaty, w porównaniu do I półrocza 2013 roku, dotyczył osób posiadających IKE w dobrowolnych funduszach emerytalnych (wzrost o 0,8 tys. zł) oraz zakładach ubezpieczeń (wzrost o 0,3 tys. zł). W pozostałych instytucjach średnia wpłata nieznacznie uległa obniżeniu (o 0,1-0,2 tys. zł). Najwyższych wpłat nadal dokonywali posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską (średnia 7,9 tys. zł), zaś najniższych oszczędzający na IKE w zakładach ubezpieczeń (średnia 1,5 tys. zł). Wykres 5. Średnia wpłata na IKE wg instytucji w I półroczu (w tys. zł) Zdecydowanie wyższe składki wpłacają posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską W podziale instytucjonalnym zwiększenie liczby IKE zasilanych wpłatami przez posiadaczy tych kont dotyczyło głównie banków, zakładów ubezpieczeń i dobrowolnych funduszy emerytalnych (odpowiednio: o 3,4 tys. kont, 2,2 tys. kont i 0,3 tys. kont). W przypadku towarzystw funduszy inwestycyjnych i podmiotów prowadzących działalność maklerską, liczba IKE, na które dokonywano wpłat zmniejszyła się odpowiednio: o 9 tys. i 0,01 tys. kont. 12

13 Tabela 6. Liczba IKE zasilanych wpłatami w I półroczu (w szt.) Instytucje finansowe prowadzące IKE Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską Banki Dobrowolne fundusze emerytalne x x W I półroczu 2014 roku co czwarte IKE, czyli 208,3 tys. kont było zasilane wpłatami OGÓŁEM Analogicznie jak w latach wcześniejszych, w I półroczu 2014 roku największy udział kont nieaktywnych czyli kont, które nie są zasilane wpłatami, występował w zakładach ubezpieczeń i funduszach inwestycyjnych (odpowiednio: 77,7% i 72%), przy średnim wskaźniku dla pozostałych instytucji na poziomie 56,5%. Analizując rynek IKE w kontekście tzw. kont aktywnych (kont, na które dokonano przynajmniej jednej wpłaty w danym okresie), należy zauważyć, że ich liczba w I półroczu 2014 roku stanowiła 25,5% wszystkich funkcjonujących IKE (najwyższy historycznie wskaźnik zanotowano w I półroczu 2008 roku 28,9%). W porównaniu do I połowy 2013 roku, wskaźnik liczby IKE, na które dokonano wpłat do liczby IKE ogółem marginalnie zmniejszył się (o 0,4 p.p.). Z uwagi na tendencję części oszczędzających na IKE do dokonywania wpłat pod koniec roku, poziom omawianego wskaźnika za cały rok jest zawsze wyższy od wskaźnika za I połowę roku. Omawiany wskaźnik w podziale instytucjonalnym przedstawiał się następująco: najbardziej wzrósł w bankach (o 4,7 p.p.), a obniżył się w dobrowolnych funduszach emerytalnych (o 5,6 p.p.). Tabela 7. Wskaźnik aktywnych IKE w I półroczu (w %) Instytucje finansowe prowadzące IKE Zakłady ubezpieczeń 24,0 22,9 22,1 22,2 22,3 Fundusze inwestycyjne 27,2 35,7 31,8 31,0 28,0 Podmioty prowadzące działalność maklerską 47,8 46,8 55,0 44,7 41,7 Banki 44,2 43,8 43,2 40,7 45,4 Dobrowolne fundusze emerytalne x x 35,0 49,0 43,4 OGÓŁEM 25,8 27,0 26,3 25,9 25,5 13

14 Wykres 6. Wskaźnik aktywnych IKE w I półroczu (w %) 2.5 Średni stan konta IKE Najwyższe średnie aktywa zgromadzili posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską, a najniższe w zakładach ubezpieczeń Na koniec czerwca 2014 roku osoba oszczędzająca na IKE zgromadziła na swoim koncie średnio kwotę zł, czyli o zł więcej niż na koniec czerwca 2013 roku. Wykres 7. Średnia wartość rachunku IKE wg instytucji w I półroczu (w tys. zł) Biorąc pod uwagę instytucje finansowe prowadzące IKE od 2004 roku, najwyższe przeciętnie kwoty zgromadzili posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską ( zł), zaś najniższe w zakładach ubezpieczeń (3.087 zł). Posiadacze IKE, którzy wybrali IKE w dobrowolnych funduszach emerytalnych instytucjach najkrócej działających na rynku (od 2012 roku), zgromadzili z kolei przeciętnie zł. 14

15 2.6 Liczba otwieranych IKE Od początku funkcjonowania IKE, tj. od roku 2004, liczba otwieranych IKE systematycznie rosła do 2006 roku, kiedy IKE założyło najwięcej osób, tj. 447,1 tys. W kolejnych latach powstawało coraz mniej IKE, aż do roku 2010, gdy na otwarcie IKE zdecydowało się tylko 40,7 tys. osób, prawie 11-krotnie mniej niż w rekordowym 2006 roku. Rok 2011 przyniósł jednorazowe odwrócenie tendencji spadkowej, gdyż zawarto 79,9 tys. umów o prowadzenie IKE, blisko dwukrotnie więcej niż w 2010 roku. Rok 2012 i 2013 to okres, kiedy liczba otwieranych IKE ponownie zmniejszała się w porównaniu do roku poprzedniego. Wykres 8. Liczba IKE otwartych w latach (w szt.) Liczba nowych IKE zmniejsza się z roku na rok Na zawarcie umów o prowadzenie IKE zdecydowało się w I półroczu 2014 roku 25,3 tys. osób, czyli o 7,3 tys. mniej niż w I półroczu 2013 roku. Tabela 8. Liczba otwartych IKE w I półroczu 2013 i 2014 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Liczba IKE (w szt.) Struktura (w %) Zmiana (w %) /2013 Zakłady ubezpieczeń ,4 54,7 0,1 Fundusze inwestycyjne ,6 26,7-51,3 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,4 3,5-18,6 Banki ,0 13,9 7,8 Dobrowolne fundusze emerytalne ,7 1,2-44,6 OGÓŁEM ,0 100,0-22,4 Udział zakładów ubezpieczeń w liczbie otwieranych IKE wzrósł w I półroczu 2014 roku o 12,3 p.p. W I półroczu 2014 roku zakłady ubezpieczeń oraz fundusze inwestycyjne były instytucjami, gdzie otwarto najwięcej IKE (odpowiednio: 13,9 tys. i 6,8 tys. kont). Należy jednak zwrócić uwagę, że w funduszach inwestycyjnych liczba nowych IKE była dwukrotnie niższa od liczby otwartych IKE w I półroczu 2013 roku. Marginalny spadek liczby otwartych IKE zanotowały ponadto dobrowolne fundusze emerytalne i podmioty prowadzące działalność maklerską (o 0,2 tys. kont). Wzrost liczby otwartych IKE nastąpił natomiast w bankach i zakładach ubezpieczeń, jednak był on mało znaczący. Odpowiednio, w przekroju wskaźnikowym, udział otwartych IKE w I półroczu 2014 roku w zakładach ubezpieczeń i funduszach inwestycyjnych w stosunku do ogółem otwartych IKE wyniósł łącznie 81,4%. Porównanie udziału poszczególnych instytucji pokazuje, iż zakłady ubezpieczeń są instytucjami których udział zwiększał się w liczbie otwieranych IKE 15

16 W I półroczu 2014 roku najchętniej zawierano umowy o prowadzenie IKE w funduszach inwestycyjnych i zakładach ubezpieczeń systematycznie od 2012 roku, a w stosunku do wskaźników w I półroczu 2013 roku wzrósł najbardziej wśród instytucji zarządzających IKE (o 12,3 p.p.). Banki były instytucjami, których udział również wzrósł, jednak w mniejszej skali (o 3,9 p.p.), mimo iż w poprzednim okresie, tj. w I półroczu 2013 roku w porównaniu do I półrocza 2012 roku spadł o 30,1 p.p. Fundusze inwestycyjne to instytucje, których udział w liczbie ogółem otwieranych IKE spadł znacząco: o 15,9 p.p., jednak nie był to spadek najwyższy w tych instytucjach, gdyż w I półroczu 2012 roku aż o 35,4 p.p. spadł udział tych instytucji w liczbie otwieranych IKE w porównaniu do I półrocza 2012 roku. Wykres 9. Struktura otwartych IKE wg instytucji w I półroczu (w %) W I półroczu 2014 roku 84% nowych IKE (21,3 tys. kont) to IKE założone po raz pierwszy (w I półroczu 2013 roku 87,8%, czyli 28,7 tys. kont). W przypadku pozostałych IKE (4 tys. kont), były to umowy zawarte w związku z dokonaniem wypłaty transferowej z innego IKE (0,8 tys.) lub z pracowniczego programu emerytalnego (3,2 tys.), podobnie jak w I półroczu 2013 roku. 2.7 Wypłaty, zwroty oraz wypłaty transferowe dotyczące IKE Wypłaty z IKE Tylko 1,7% osób dokonujących wypłaty z IKE wybrało sposób wypłaty w ratach Wypłata środków zgromadzonych na IKE zgodnie z przepisem art. 34 ust. 1 pkt 1 ustawy o IKE oraz IKZE następuje: 1) na wniosek oszczędzającego jednorazowo lub w ratach po nabyciu uprawnień emerytalnych, 2) na wniosek osób uprawnionych do środków zgromadzonych na IKE zmarłego oszczędzającego. Od 2009 roku posiadacze IKE mają możliwość wypłaty w ratach zgromadzonych na IKE środków (art. 34 ust. 2 ustawy o IKE oraz IKZE), jednakże dominującą formą wypłaty środków z IKE pozostaje wypłata jednorazowa, z której w I półroczu 2014 roku skorzystało 3,9 tys. osób, podobnie jak w I półroczu 2013 roku. Z możliwości wypłaty w ratach skorzystało w I półroczu 2014 roku jedynie 69 osób (w I półroczu 2013 roku 51 osób). 16

17 Tabela 9. Wypłaty z IKE w I półroczu 2013 i 2014 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Liczba wypłat dokonanych z IKE (w szt.) Wartość wypłat (w tys. zł) Relacja liczby wypłat do liczby funkcjonujących IKE (w %) Zakłady ubezpieczeń ,3 0,3 Fundusze inwestycyjne ,0 1,2 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,3 0,4 Banki ,9 0,7 Dobrowolne fundusze emerytalne ,1 OGÓŁEM ,5 0,5 Jak pokazują poniższe dane, relacja liczby wypłat z IKE, zarówno w I półroczu 2014 roku, jak i 2013 roku, do ogólnej liczby funkcjonujących IKE nie przekraczała poziomu 0,5%. Analizując powyższe w przekroju instytucjonalnym, wyższy poziom od ogólnego wskaźnika wykazały fundusze inwestycyjne (1,2%) i banki (0,7%). Osoby, które w I półroczu 2014 roku zakończyły oszczędzanie na cele emerytalne za pośrednictwem IKE lub dokonały wypłaty po śmierci oszczędzającego, przeciętnie otrzymywały kwotę 10,4 tys. zł (o 0,8 tys. zł więcej niż w I półroczu 2013 roku). Najwyższą przeciętną wypłatę zrealizowali posiadacze IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską (36 tys. zł), zaś najniższą w funduszach inwestycyjnych (6,6 tys. zł) Zwroty z IKE Zgodnie z przepisem art. 37 ust. 1 ustawy o IKE oraz IKZE, oszczędzający na IKE mają możliwość dokonania zwrotu zgromadzonych środków. Zwrot środków zgromadzonych na IKE następuje w przypadku, gdy umowa o prowadzenie IKE została wypowiedziana przez którąkolwiek ze stron lub wygasła z innych przyczyn (np. oszczędzający odstąpił od umowy). Równoznacznie ze zwrotem traktuje się pozostawienie środków zgromadzonych na IKE, jeżeli umowa o prowadzeniu IKE wygasła, a nie zostały spełnione warunki do dokonania wypłaty lub wypłaty transferowej. Instytucja finansowa przed dokonaniem zwrotu jest zobowiązana do potrącenia zryczałtowanego 19% podatku od dochodu oszczędzającego na IKE. Wskazany dochód obliczony jest jako różnica między kwotą stanowiącą wartość środków zgromadzonych na IKE a sumą wpłat na to konto. Jednocześnie w przypadku, gdy na IKE oszczędzającego przyjęto wypłatę transferową z ppe), instytucja finansowa przed dokonaniem zwrotu jest zobowiązana do przekazania do ZUS kwoty stanowiącej 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do ppe, ewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego. Instytucje finansowe prowadzące IKE zrealizowały w I półroczu 2014 roku 20,2 tys. dyspozycji zwrotu całości środków zgromadzonych na IKE (zwroty jednorazowe) o wartości 132,8 mln zł. Zmniejszenie się liczby zrealizowanych zwrotów całkowitych o 3,5 tys., w porównaniu do danych na koniec czerwca 2013 roku, przy równoczesnym zmniejszeniu wartości zwróconych kwot o 3 mln zł, skutkowało otrzymaniem przez osobę rezygnującą z oszczędzania na IKE przeciętnie kwoty 6,6 tys. zł, o 0,8 tys. zł wyższej niż w I półroczu 2013 roku. W związku z realizacją dyspozycji całkowitego zwrotu środków, najwięcej IKE zamknięto w funduszach inwestycyjnych i zakładach ubezpieczeń (odpowiednio: 10 tys. i 8,5 tys.), jednak zdecydowanie najwyższą przeciętną kwotę zwrotu otrzymali rezygnujący z IKE w podmiotach prowadzących działalność maklerską oraz bankach (odpowiednio: 12,8 tys. zł i 12,4 tys. zł), a najniższą w funduszach inwestycyjnych (5,1 tys. zł). Dyspozycja zwrotu środków z IKE skutkuje finansowymi konsekwencjami W wyniku całkowitego zwrotu środków zgromadzonych na IKE zamknięto w I połowie 2014 roku 20,2 tys. kont 17

18 Tabela 10. Całkowite zwroty z IKE w I półroczu 2013 i 2014 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Liczba zwrotów dokonanych z IKE (w szt.) Wartość zwrotów dokonanych z IKE (w tys. zł) Przeciętny zwrot z IKE (w zł) Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską Banki Dobrowolne fundusze emerytalne OGÓŁEM W I półroczu 2014 roku 2,7 tys. osób zdecydowało się na częściowy zwrot środków zgromadzonych na IKE Od 1 stycznia 2009 roku ustawodawca umożliwił oszczędzającym na IKE wystąpienie z wnioskiem o częściowy zwrot pod warunkiem, że środki te pochodziły z wpłat na IKE. Posiadacze IKE mogą zatem zlecać instytucjom finansowym prowadzącym IKE dokonanie częściowych zwrotów środków zgromadzonych na rachunkach IKE (art. 37 ust. 1a ustawy o IKE oraz IKZE). Instytucje finansowe są zobowiązane, przed dokonaniem częściowego zwrotu środków zgromadzonych na IKE, do odliczenia zryczałtowanego podatku od dochodu z tytułu częściowego zwrotu. Z możliwości dokonania częściowego zwrotu środków zgromadzonych na IKE w każdym roku korzysta więcej osób. W I półroczu 2014 roku na częściowe zwroty zdecydowało się 2,7 tys. osób, a ich wartość wyniosła 16,8 mln zł (w I półroczu 2013 roku: 2,5 tys. osób, wartość częściowych zwrotów 14,3 mln zł). Posiadacz IKE realizujący w I półroczu 2014 roku częściowy zwrot z IKE otrzymał przeciętnie 6,2 tys. zł, a 5,6 tys. zł w I półroczu 2013 roku Wypłaty transferowe dotyczące IKE Zgodnie z przepisem art. 35 ust. 1 i 2 ustawy o IKE oraz IKZE, wypłata transferowa dokonywana jest pomiędzy instytucjami finansowymi działającymi w obrębie III filaru systemu emerytalnego. Zgromadzone na IKE środki pozostają nadal w III filarze, mogą być jednak przeniesione na wniosek oszczędzającego lub na wniosek osób uprawnionych (w przypadku śmierci oszczędzającego), zarówno do innej instytucji finansowej prowadzącej IKE, jak i do pracowniczego programu emerytalnego (dalej: ppe). W I półroczu 2014 roku przyjęto na IKE łącznie 5,5 tys. wypłat transferowych z innych IKE oraz ppe (o 6,4% mniej niż w I półroczu 2013 roku). Najwięcej wypłat transferowych z IKE przyjęto w funduszach inwestycyjnych i bankach (65,4%), natomiast 71,2% transferów z ppe przyjęto w zakładach ubezpieczeń i funduszach inwestycyjnych. 18

19 Tabela 11. Transfery do IKE w I półroczu 2013 i 2014 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską z IKE z programu emerytalnego z IKE (w szt.) (w tys. zł) z programu emerytalnego Banki Dobrowolne fundusze emerytalne Przyjęto na IKE 5,5 tys. wypłat transferowych OGÓŁEM W I półroczu 2014 roku dokonano 0,7 tys. wypłat transferowych na inne IKE, najwięcej w zakładach ubezpieczeń i funduszach inwestycyjnych (84,5%). Spośród 9 transferów z IKE do programu emerytalnego w I półroczu 2014 roku, 7 zrealizowały fundusze inwestycyjne. Tabela 12. Transfery z IKE w I półroczu 2013 i 2014 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską na IKE do programu emerytalnego na IKE (w szt.) (w tys. zł) do programu emerytalnego Banki Dobrowolne fundusze emerytalne Z IKE dokonano 0,7 tys. wypłat transferowych do innych IKE oraz 9 do ppe OGÓŁEM

20 3 IKZE W I półroczu 2014 ROKU Według stanu na dzień 30 czerwca 2014 roku IKZE były prowadzone przez 35 instytucji finansowych: 7 zakładów ubezpieczeń na życie (na 27 zakładów ubezpieczeń na życie prowadzących działalność statutową), fundusze inwestycyjne zarządzane przez 12 towarzystw funduszy inwestycyjnych (na 56 towarzystw i funduszy inwestycyjnych działających na rynku), 4 podmioty prowadzące działalność maklerską (na 55 domów maklerskich działających na rynku i 14 banków prowadzących działalność maklerską), 1 bank komercyjny (na 39 działających banków komercyjnych) oraz banki spółdzielcze zrzeszone w 2 bankach zrzeszających (na 567 działające banki spółdzielcze), dobrowolne fundusze emerytalne zarządzane przez 9 powszechnych towarzystw emerytalnych (na 12 powszechnych towarzystw emerytalnych działających na rynku). 3.1 Struktura wiekowa osób posiadających IKZE Na koniec czerwca 2014 roku funkcjonowało 493,2 tys. IKZE Na koniec czerwca 2014 roku funkcjonowało 493,2 tys. IKZE, z czego 251,4 tys. (51%) umów zostało zawartych przez kobiety, a 241,8 tys. (49%) przez mężczyzn. Wykres 10. Oszczędzający na IKZE wg wieku i płci w I półroczu 2013 i 2014 roku Największy udział w liczbie funkcjonujących IKZE, ze względu na wiek, miały osoby w wieku od 31 do 60 lat (81,7%). Udział osób ze wskazanych przedziałów wiekowych rozkładał się równomiernie: 27-28%. Wyraźnie niższy udział miały osoby w wieku do 30 lat posiadające IKZE: 15,2%, natomiast najniższy udział posiadacze IKZE w wieku powyżej 60 lat: 3,2%. 20

21 Tabela 13. Liczba IKZE wg wieku i płci w I półroczu 2013 i 2014 roku (w szt.) Kategoria wiekowa kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem do 30 lat lat lat lat lat powyżej OGÓŁEM Z porównania liczby IKE i IKZE posiadanych przez oszczędzających w wieku do 30 lat wynika, że większą popularnością w tej grupie wiekowej cieszą się IKZE, których było na koniec czerwca 2014 roku 74,7 tys. kont (podczas gdy jedynie 35,9 tys. osób w tym wieku posiadało IKE). Odwrotnie z kolei rozkładała się liczba funkcjonujących IKE i IKZE wśród grupy oszczędzających w wieku powyżej 60 lat: 150,9 tys. IKE i 15,6 tys. IKZE. Osoby w wieku powyżej 60 lat w chwili obecnej są w wieku emerytalnym, a posiadanie IKE jest przez nich traktowane jako lokata kapitału i zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych. Natomiast IKZE to produkt, z którego korzyść, czyli odliczenie wpłaty od dochodu następuje corocznie, realny wpływ odliczenia widoczny jest po złożeniu rozliczenia do urzędu skarbowego po zakończeniu roku kalendarzowego. 3.2 Liczba IKZE, wpłacane składki oraz zgromadzone aktywa Instytucje finansowe uprawnione do prowadzenia IKZE obsługiwały łącznie na koniec czerwca 2014 roku 493,2 tys. kont, na których zgromadzono aktywa o wartości 154,4 mln zł. Instytucje finansowe prowadzące IKZE Tabela 14. Liczba IKZE w I półroczu 2013 i 2014 roku Liczba IKZE (w szt.) Udział w liczbie ogółem (w %) Zmiana (w %) /2013 Najwięcej IKZE funkcjonuje w zakładach ubezpieczeń Zakłady ubezpieczeń ,4 80,4 6,1 Fundusze inwestycyjne ,7 2,2 25,7 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,122 0,2 97,1 Banki ,0 0,4 6444,4 Dobrowolne fundusze emerytalne ,8 16,8-34,3 OGÓŁEM ,0 100,0-3,1 W 2012 roku - pierwszym roku funkcjonowania IKZE zostało otwartych 504,1 tys. IKZE. W 2013 roku utworzono z kolei 65,3 tys. nowych IKZE, z czego ponad 91% powstało w zakładach ubezpieczeń i dobrowolnych funduszach emerytalnych, a w I połowie 2014 roku otwarto 20,1 tys. kont. Od początku funkcjonowania IKZE umowy o prowadzenie konta oszczędzający zawierali głównie z zakładami ubezpieczeń i dobrowolnymi funduszami emerytalnymi. Na koniec czerwca 2014 roku udział tych instytucji w liczbie funkcjonujących IKZE wyniósł odpowiednio: 80,4% i 16,8%. W porównaniu do danych na koniec czerwca 2013 roku nastąpił wzrost udziału IKZE w zakładach ubezpieczeń (o 7 p.p.) i spadek udziału IKZE w dobrowolnych funduszach emerytalnych (o 8 p.p.). 21

22 Dobrowolne fundusze emerytalne były instytucjami, w których liczba IKZE spadła o 34,3%. Taka sytuacja wynikała z faktu, że w 2012 roku wiele osób skorzystało z możliwości zawierania umów o prowadzenie IKZE w formie dobrowolnych funduszy emerytalnych za pośrednictwem internetu, jednakże potwierdzeniem zawarcia umowy było przesłanie dokumentacji w formie papierowej, której już instytucje finansowe nie otrzymywały. Zamknięcie tego rodzaju rachunków w wyniku braku potwierdzenia pisemnej umowy o prowadzenie IKZE było możliwe po roku od dnia otwarcia konta. Na koniec czerwca 2014 roku liczba funkcjonujących IKZE w dobrowolnych funduszach emerytalnych spadła o 43,3 tys. kont w porównaniu do I półrocza 2013 roku. Wykres 11. Struktura liczby IKZE wg instytucji i wieku w I półroczu 2013 i 2014 roku (w %) Tabela 15. Wartość aktywów IKZE w I półroczu 2013 i 2014 roku Na koniec czerwca 2014 roku na IKZE zgromadzono 154,4 mln zł Instytucje finansowe prowadzące IKZE Wartość IKZE (w tys. zł) Udział w wartości ogółem (w %) Zmiana (w %) /2013 Zakłady ubezpieczeń ,2 59,9 74,6 Fundusze inwestycyjne ,1 21,0 112,6 Podmioty prowadzące działalność maklerską ,9 4,4 191,9 Banki ,1 0,8 1585,5 Dobrowolne fundusze emerytalne ,7 13,9 130,4 OGÓŁEM ,0 100,0 93,1 Biorąc pod uwagę wartość zgromadzonych na IKZE aktywów w poszczególnych instytucjach finansowych, najwyższy udział (tak jak w liczbie IKZE) posiadają zakłady ubezpieczeń (59,9%) oraz fundusze inwestycyjne (21%). Mimo, iż wartość zgromadzonych na IKZE aktywów wzrosła we wszystkich instytucjach finansowych zarządzających IKZE, udział wartości aktywów zgromadzonych w zakładach ubezpieczeń w stosunku do ogółem aktywów IKZE zmniejszył się o 6,3 p.p. w porównaniu do analogicznego wskaźnika na koniec czerwca 2013 roku. Pozostałe instytucje zwiększyły swój udział w ogółem aktywach IKZE (wzrost w przedziale od 0,7 do 2,3 p.p.). 22

23 Wykres 12. Struktura wartości aktywów IKZE wg instytucji w I półroczu (w %) Od początku funkcjonowania IKZE najwięcej umów o prowadzenie kont jest zawieranych przez ubezpieczonych z zakładami ubezpieczeń oraz dobrowolnymi funduszami emerytalnymi. W liczbie 496,2 tys. funkcjonujących IKZE na koniec czerwca 2014 roku, jedynie 8,9% funkcjonujących IKZE (43,8 tys.), było zasilane przez oszczędzających wpłatami (dla porównania w I półroczu 2013 roku - 6%).Najbardziej niekorzystnie rozkładał się ten udział w zakładach ubezpieczeń i dobrowolnych funduszach emerytalnych, gdzie odpowiednio: 7,6% i 7,9% funkcjonujących IKZE było zasilanych wpłatami. W podmiotach prowadzących działalność maklerską i funduszach inwestycyjnych powyższy wskaźnik wahał się w przedziale 44 47%, a najwyższą wartość osiągnął w bankach (99%). Oszczędzający na IKZE wpłacił w I półroczu 2014 roku przeciętnie kwotę zł. W przekroju instytucjonalnym widoczne jest duże zróżnicowanie wysokości przeciętnej wpłaty: od 3,6 tys. zł w podmiotach prowadzących działalność maklerską do 0,6 tys. zł w bankach. Tabela 16. Wskaźnik aktywnych IKZE, średnia wpłata, stan konta w I półroczu 2013 i 2014 roku O 13,5 tys. wzrosła liczba IKZE zasilanych wpłatami w I półroczu 2014 roku, w porównaniu do I półrocza 2013 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Wskaźnik aktywnych IKZE (w %) Średnia wpłata na IKZE (w zł) Średni stan konta IKZE (w zł) Zakłady ubezpieczeń 5,2 7, Fundusze inwestycyjne 58,3 46, Podmioty prowadzące działalność maklerską 37,2 43, Banki 63,0 98, Dobrowolne fundusze emerytalne 4,5 7, OGÓŁEM 6,0 8, Widoczne jest duże zróżnicowanie pod względem udziału kont zasilanych wpłatami w ogólnej liczbie funkcjonujących IKZE w poszczególnych instytucjach finansowych. W I półroczu 2014 roku prawie wszyscy posiadający IKZE w bankach zasilali swoje konta wpłatami (98,9%), podczas gdy w zakładach ubezpieczeń i dobrowolnych funduszach emerytalnych udział ten wyniósł odpowiednio 7,6% i 7,9%. Powyższe znajduje odzwierciedlenie w strukturze liczby i wartości aktywów IKZE, gdzie zakłady ubezpieczeń mają zdecydowanie niższy udział w wartości zgromadzonych na IKZE aktywów, w porównaniu do udziału liczby posiadanych IKZE w ogółem liczbie kont (różnica 32 p.p.). 23

24 Wykres 13. Wskaźnik aktywnych IKZE w I półroczu (w %) 3.3 Wypłaty, wypłaty transferowe, zwroty z IKZE oraz przyjęte środki z IKE W I półroczu 2014 roku przyjęto 41 wypłat transferowych z IKZE Informacje o wypłatach transferowych pokazują, że posiadacze IKZE, w przeciwieństwie do posiadaczy IKE, nie zmieniają instytucji finansowej prowadzącej IKZE. W I półroczu 2014 roku instytucje finansowe prowadzące IKZE dokonały 37 wypłat transferowych do innego IKZE oraz przyjęły 41 wypłat transferowych z IKZE (dla porównania posiadacze IKE złożyli dyspozycje dokonania 684 transferów do innego IKE, a instytucje finansowe przyjęły w tym okresie 843 transfery z IKE). W okresie tym zostało zrealizowanych 36 wypłat na kwotę 50 tys. zł, głównie przez zakłady ubezpieczeń (86,1% liczby wypłat). Tabela 17. Zwroty z IKZE w I półroczu 2013 i 2014 roku Instytucje finansowe prowadzące IKE Liczba zwrotów z IKZE (w szt.) Wartość zwrotów z IKZE (w tys. zł) Przeciętny zwrot z IKZE (w zł) Zakłady ubezpieczeń ,5 tys. osób zdecydowało się na dokonanie zwrotu środków z IKZE Fundusze inwestycyjne Podmioty prowadzące działalność maklerską Banki Dobrowolne fundusze emerytalne OGÓŁEM Dyspozycje zwrotu środków z IKZE w I półroczu 2014 roku zostały głównie zrealizowane przez zakłady ubezpieczeń (71,9% wszystkich zwrotów), jednakże najwyższe przeciętne kwoty wypłacono rezygnującym z IKZE w podmiotach prowadzących działalność maklerską, gdzie przeciętny zwrot wyniósł 5 tys. zł (dla porównania: ogółem przeciętny zwrot to kwota 2,8 tys. zł). 24

25 Jedynie w okresie od 1 stycznia 2012 roku do 31 grudnia 2012 roku istniała możliwość złożenia dyspozycji o przeniesieniu środków z IKE na IKZE. Z możliwości tej skorzystało 3,5 tys. osób (90,7% osób przenoszących środki na IKZE posiadało konta w zakładach ubezpieczeń), a wartość przeniesionych środków na IKZE wyniosła 56,1 mln zł. Z uwagi, iż ostatnie możliwe do wykonania dyspozycje przeniesienia środków z IKE na IKZE były składane w dniu 31 grudnia 2012 roku, przekazanie środków, jak i przyjęcie przez inną instytucje finansową prowadzącą IKZE następowało w niektórych przypadkach również w 2013 roku. Na IKZE wpłynęły aktywa z IKE w kwocie 56 mln zł 25

26 4 KONKLUZJE Wprowadzenie w 2004 roku dobrowolnej formy oszczędzania na cele emerytalne indywidualnego konta emerytalnego (IKE), z którego dochód zwolniono z podatku od zysków kapitałowych, dało przyszłym emerytom możliwość decydowania o wysokości swoich świadczeń emerytalnych poprzez podjęcie decyzji o samodzielnym, w odróżnieniu od pracowniczych programów emerytalnych, odkładaniu środków na przyszłe cele emerytalne. Konsekwencją zmniejszającego się zainteresowania IKE, w odniesieniu do oczekiwań ustawodawcy przy tworzeniu produktu,, było dokonanie zmian legislacyjnych w 2008 roku, poprzez możliwość wycofania części środków zgromadzonych na IKE. Dodatkowo podwyższono kwotę limitu wpłat na IKE, jako kwotę odpowiadającą trzykrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub prowizorium budżetowym. Przedmiotowe zmiany miały na celu uelastycznienie produktu, jakim jest IKE, co miało wpłynąć pozytywnie na wzrost zainteresowania IKE. Zmiany legislacyjne wprowadzone w 2008 roku nie wpłynęły jednak na wzrost zainteresowania IKE. Stale obserwowano systematyczny spadek liczby prowadzonych i otwieranych IKE oraz liczby rachunków, na które dokonywano w danym roku wpłat. Ponadto podwyższenie kwoty limitu wpłat na IKE nie przełożyło się na znaczące zwiększenie wpłacanych środków na IKE. Udział osób oszczędzających na IKE od początku funkcjonowania tego produktu nigdy nie przekroczył 6% liczby osób pracujących. Kolejnym krokiem ze strony ustawodawcy było rozszerzenie oferty produktowej w ramach III filaru dobrowolnego oszczędzania na emeryturę, poprzez wprowadzenie od 1 stycznia 2012 roku indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego (IKZE), poza funkcjonującymi dotychczas pracowniczymi programami emerytalnymi oraz indywidualnymi kontami emerytalnymi. Każdy oszczędzający na emeryturę może posiadać jednocześnie IKE i IKZE. Na koniec czerwca 2014 roku IKE posiadało 816,7 tys. osób (5,2% liczby osób pracujących), które zgromadziły na kontach aktywa o wartości 4,7 mld zł, natomiast 493,2 tys. oszczędzających na IKZE (3,1% liczby osób aktywnych zawodowo) posiadało 0,2 mld zł aktywów. Tylko 8,9% IKZE zostało zasilone wpłatami od oszczędzających. Na IKZE zostały przeniesione przez oszczędzających aktywa z IKE o wartości 56 mln zł. Na mocy ustawy z dnia 25 marca 2011 roku o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych został wprowadzony mechanizm okresowych analiz dotyczących funkcjonowania systemu emerytalnego. Zgodnie z art. 32 ww. ustawy Rada Ministrów jest zobowiązana do dokonywania przeglądu funkcjonowania systemu emerytalnego i przedkładania Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej informacji o skutkach obowiązywania ww. ustawy wraz z propozycjami zmian, nie rzadziej, niż co 3 lata. Przedstawienie w Sejmie przez Radę Ministrów w dniu 27 września 2013 roku pierwszego ww. przeglądu skutkowało zmianami w IKZE z dniem 15 stycznia 2014 roku, wprowadzonymi ustawą z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Zachęcono potencjalnych oszczędzających do zawierania umów o prowadzenie IKZE poprzez: uproszczenie reguł związanych z ustalaniem wysokości maksymalnej rocznej wpłaty na IKZE wprowadzając roczny limit wpłat na IKZE w wysokości 1,2-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym, wprowadzeniu opodatkowania wypłat z IKZE oraz wypłat na rzecz osób uprawnionych zryczałtowanym podatkiem dochodowym na poziomie 10%, w miejsce opodatkowania według skali podatkowej obowiązującego w momencie wypłaty. Efekty powyższych zmian będą mogły mieć odzwierciedlenie na rynku IKE i IKZE w kolejnych okresach sprawozdawczych. Analiza struktury wiekowej posiadaczy IKE i IKZE pokazuje zależność, zgodnie z którą im młodsza osoba, tym chętniej wybiera IKZE, zaś im starsza - IKE. Powyższa zależność znajduje odzwierciedlenie w udziale oszczędzających na IKZE w wieku do 30 lat w ogólnej liczbie oszczędzających na IKZE na poziomie 15,2%. Dla porównania oszczędzający na IKE w tym 26