SPIS TREŚCI. Księgarnia PWN: Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa (red.) - Immunologia

Transkrypt

1 Księgarnia PWN: Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa (red.) - Immunologia SPIS TREŚCI WSTĘP I DEFINICJE PODSTAWOWE WYKAZ UŻYWANYCH SKRÓTÓW WYKAZ CZĄSTECZEK CD XV XVII XXIV 1. GŁÓWNE KOMPONENTY I ZASADNICZE CECHY ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ 1 Marek Jakóbisiak 1.1. Limfocyty i przeciwciała (immunoglobuliny) Antygeny Grasiczozależność Mechanizmy swoiste i nieswoiste Typy odpowiedzi immunologicznej Odpowiedź typu humoralnego Odpowiedź typu komórkowego Etapy odpowiedzi immunologicznej 5 2. NARZĄDY LIMFATYCZNE 6 Marek Jakóbisiak, Jakub Gołąb 2.1. Grasica Ogólna budowa grasicy Bariera krew grasica Hormony grasicy i wpływ hormonów na grasicę Inwolucja grasicy Szpik kostny Grudki limfatyczne nieotorbione Plamki mleczne Migdałki Tkanka limfatyczna związana ze ścianą jelit Grudki limfatyczne samotne Grudki limfatyczne skupione Grudki limfatyczne wyrostka robaczkowego Węzły limfatyczne Zrąb węzła Kora węzła Grudki limfatyczne węzła Strefa grasiczozależna węzła Rdzeń węzła Przepływ limfy przez węzeł i znaczenie tego zjawiska Śledziona Ogólna budowa śledziony Zrąb śledziony Unaczynienie śledziony Tętnice Zatoki i żyły śledziony Miazga biała Miazga czerwona Czynność śledziony Naczynia limfatyczne PRZECIWCIAŁA 21 Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Marcin Makowski 3.1. Ogólna charakterystyka przeciwciał Budowa i właściwości Klasy immunoglobulin IgA IgD IgE IgG IgM Przeciwciała matczyne przechodzące do płodu przez łożysko Wartościowość, powinowactwo, awidność Kompleksy immunologiczne Receptory immunoglobulinowe limfocytu B Powstawanie przeciwciał Geny immunoglobulinowe Źródła różnorodności przeciwciał Zmienność kombinacyjna 31

2 VI Spis treści Zmienność nazłączach Mutacje somatyczne Etapy syntezy przeciwciał Regulacja ekspresji genów immunoglobulinowych Jednoczesne wytwarzanie IgMi IgD Zmiana klas syntezowanych przeciwciał Przeciwciała monoklonalne Otrzymywanie przeciwciał monoklonalnych Mianownictwo przeciwciał monoklonalnych Przeciwciała monoklonalne modyfikowane i ich pochodne Pochodne PMo zmniejszonej masie cząsteczkowej Immunokoniugaty zawierające przeciwciała monoklonalne Koniugaty PMz radioizotopami Immunotoksyny Koniugaty PMz lekami Immunocytokiny Inne koniugaty zawierające PM PMo podwójnej swoistości PMkatalityczne PMantygenizowane Terapeutyczne zastosowanie przeciwciał monoklonalnych i ich pochodnych Inne zastosowania przeciwciał monoklonalnych RECEPTORY LIMFOCYTÓW T WIĄŻĄCE ANTYGEN 48 Marek Jakóbisiak, Marcin Makowski 4.1. Budowa receptorów limfocytów T wiążących antygen Geny dla receptorów limfocytów T wiążących antygen Źródła różnorodności receptorów limfocytów T wiążących antygen GŁÓWNY UKŁAD ZGODNOŚCI TKANKOWEJ 54 Marek Jakóbisiak, Rafał Płoski 5.1. Budowa cząsteczek MHC klasy I Budowa cząsteczek MHC klasy II Struktura genów i synteza cząsteczek MHC Główny układ zgodności tkankowej myszy Szczepy wsobne Główny układ zgodności tkankowej człowieka Niezrównoważenie sprzężeń Powiązania między układem HLA i występowaniem określonych chorób Funkcja głównego układu zgodności tkankowej Nadrodzina genów cząsteczek immunoglobulinopodobnych Metody i znaczenie identyfikacji HLA Słabe antygeny zgodności tkankowej UKŁAD DOPEŁNIACZA 66 Marek Jakóbisiak 6.1. Klasyczna droga aktywacji dopełniacza Kompleks atakujący błonę Alternatywna droga aktywacji dopełniacza Lektynowa droga aktywacji dopełniacza Receptory dla składników dopełniacza Inne właściwości dopełniacza Regulacja układu dopełniacza Błonowe czynniki regulujące aktywność dopełniacza Osoczowe czynniki regulujące aktywność dopełniacza MECHANIZMY ROZPOZNAWANIA DROBNOUSTROJÓW 78 Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 7.1. Rozwój nieswoistej reakcji obronnej organizmu Rozpoznawanie drobnoustrojów przez nieswoiste mechanizmy odpornościowe Receptory PRR Wydzielane PRR Powierzchniowe PRR Powierzchniowe PRR uczestniczące w fagocytozie Aktywujące receptory z grupy PRR Udział receptorów TLR w indukcji odpowiedzi immunologicznej Wewnątrzkomórkowe PRR Funkcja makrofagów i granulocytów Powstawanie Chemotaksja Aktywacja Zakończenie odpowiedzi nieswoistej Kooperacja między odpowiedzią nieswoistą a swoistą FAGOCYTOZA I MECHANIZMY CYTOTOKSYCZNOŚCI KOMÓREK ŻERNYCH 94 Marek Jakóbisiak, Jakub Gołąb 8.1. Receptory uczestniczące w fagocytozie Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał klasy IgG Inne receptory dla fragmentu Fc przeciwciał Receptory dla składników dopełniacza Mechanizmy zabijania drobnoustrojów przez komórki żerne Mechanizmy tlenowe Mechanizmy pozatlenowe i czynniki w nich uczestniczące Czynnik bakteriobójczy zwiększający przepuszczalność (BPI) Katepsyna G Defensyny Lizozym Inne czynniki Efekt cytotoksyczny wobec komórek ssaków Cytokiny i inne czynniki uwalniane przez makrofagi 106

3 Spis treści VII 9. CYTOKINY 108 Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 9.1. Podstawowe właściwości cytokin Receptory dla cytokin Budowa receptorów dla cytokin Przekazanie sygnału z receptorów dla cytokin Interleukiny Interleukina Receptory dla interleukiny Właściwości biologiczne interleukiny Interleukina Receptory dla interleukiny Czynność interleukiny Zastosowania kliniczne Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Reakcja ostrej fazy Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Interleukina Czynniki krwiotwórcze Interferony Rodzaje interferonów Powstawanie interferonów Receptory dla interferonów Działanie przeciwwirusowe Wpływ na układ odpornościowy Wpływ na proliferację iróżnicowanie komórek Zastosowania terapeutyczne Chemokiny Receptory dla chemokin Antagoniści receptorów dla chemokin Wpływ chemokin na procesy dojrzewania leukocytów Wpływ chemokin na aktywację komórek Nadrodzina cząsteczek czynnika martwicy nowotworu TNF i limfotoksyny Synteza i budowa Receptory dla TNF i limfotoksyn Sygnały przekazywane przez receptory dla TNF Wpływ TNF na układ odpornościowy Działanie przeciwnowotworowe Próby zastosowań klinicznych Zastosowanie inhibitorów TNF w klinice Właściwości biologiczne limfotoksyn FasL (CD178, Apo-1L) Receptor dla FasL Fas (CD95, Apo-1) TRAIL Inne cytokiny DOJRZEWANIE LIMFOCYTÓW 153 Jakub Gołąb, Rafał Kamiński Dojrzewanie limfocytów T Etapy dojrzewania limfocytów T Wczesna faza dojrzewania tymocytów Selekcja S Późna faza dojrzewania tymocytów Selekcja pozytywna i negatywna Restrykcja MHC Komórki uczestniczące w selekcji tymocytów Mechanizmy selekcji w grasicy Antygeny uczestniczące w selekcji pozytywnej i negatywnej Powstawanie limfocytów T regulatorowych Powstawanie limfocytów TTU Migracja tymocytów w grasicy Powstawanie komórek NK i limfocytów NKT Dojrzewanie limfocytów B Etapy rozwoju limfocytów B Limfocyty pre-pro-b Limfocyty pro-b Limfocyty pre-b Limfocyty pre-bi Limfocyty pre-bii Niedojrzałe limfocyty B Dojrzałe limfocyty B Selekcja pozytywna i negatywna limfocytów B Selekcja pozytywna Selekcja negatywna Czynniki wpływające na dojrzewanie limfocytów B Mikrośrodowisko szpiku POPULACJE I SUBPOPULACJE LIMFOCYTÓW 172 Witold Lasek, Marek Jakóbisiak Limfocyty B Limfocyty T 173

4 VIII Spis treści Subpopulacje limfocytów T pomocniczych Subpopulacje limfocytów T regulatorowych (supresorowych) Subpopulacje limfocytów T cytotoksycznych Limfocyty T mające TCRTU Limfocyty NKT Komórki veto Komórki NK Cechy morfologiczne i powierzchniowe komórek NK Pochodzenie i subpopulacje komórek NK Efekt cytotoksyczny komórek NK Receptory komórek NK i sposób rozpoznawania komórek docelowych Receptory z nadrodziny cząsteczek immunoglobulinopodobych Receptory lektynowe Ly CD94/NKG Inne receptory i koreceptory komórek NK Mechanizm zabijania komórek docelowych Regulacja aktywności komórek NK Zróżnicowanie aktywności komórek NK u ludzi zdrowych Fizjologiczna rola komórek NK Udział w odporności przeciwnowotworowej Udział w odporności przeciwzakaźnej Immunoregulacyjna rola komórek NK Komórki LAK Cytotoksyczność komórkowa zależna od przeciwciał (ADCC) KRĄŻENIE LIMFOCYTÓW 191 Jakub Gołąb Etapy przechodzenia limfocytów przez ścianę naczynia Etap I: toczenie się Selektyny i ich ligandy Etap II: aktywacja Etap III: ścisła adhezja Cząsteczki immunoglobulinopodobne uczestniczące w ścisłej adhezji Etap IV: diapedeza Regulacja krążenia limfocytów Krążenie limfocytów dziewiczych Krążenie limfocytów efektorowych i limfocytów pamięci Regulacja migracji innych leukocytów Znaczenie kliniczne i wykorzystanie w terapii PREZENTACJA ANTYGENÓW LIMFOCYTOM T 205 Marek Jakóbisiak, Jakub Gołąb Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC klasy I Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC klasy II Prezentacja antygenów przez cząsteczki CD Komórki prezentujące antygen Komórki dendrytyczne Komórki dendrytyczne narządów nielimfatycznych Komórki dendrytyczne narządów limfatycznych Limfocyty B Makrofagi Inne komórki prezentujące antygen Sygnały i cząsteczki adhezyjne biorące udział w procesie prezentacji Prezentacja antygenów w grudce limfatycznej Komórki dendrytyczne grudek Powstawanie ośrodków rozmnażania w grudkach Losy limfocytów powstających w obwodowych narządach limfatycznych Mitogeny i superantygeny Mitogeny Superantygeny AKTYWACJA LIMFOCYTÓW 223 Katarzyna Kozar-Kamińska, Rafał Kamiński Aktywacja limfocytów T Rozpoznawanie antygenu pierwszy i drugi sygnał w aktywacji Synapsa immunologiczna Dojrzewanie synapsy immunologicznej Przekazanie sygnału do aktywacji do wnętrza komórki Wczesny etap przekazania sygnału z TCR Udział białek adaptorowych Wewnątrzkomórkowe szlaki przekazania sygnału do aktywacji Szlaki związane z metabolizmem fosfatydyloinozytolu GTPazy i kaskady kinaz MAP Ekspresja genów w aktywowanym limfocycie T Cząsteczki powierzchniowe wpływające na proces aktywacji limfocytów T Cząsteczki kostymulujące Anergia limfocytów T Aktywacja limfocytów B Przekazanie sygnału do aktywacji do wnętrza komórki Cząsteczki powierzchniowe wpływające na proces aktywacji limfocytów B MECHANIZMY CYTOTOKSYCZNOŚCI LIMFOCYTÓW 341 Witold Lasek, Jacek Malejczyk Wstępne etapy reakcji cytotoksycznej Reakcja cytotoksyczna zależna od ziaren cytolitycznych Budowa ziaren cytolitycznych limfocytów cytotoksycznych Perforyna 244

5 Spis treści IX Granzymy Białko TIA Granulizyna Mechanizmy zabezpieczające komórki efektorowe przed działaniem własnych czynników cytotoksycznych Przebieg reakcji cytotoksycznej zależnej od receptorów dla cząsteczek nadrodziny TNF Apoptoza jako mechanizm efektorowy cytotoksyczności komórkowej REGULACJA ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ, PAMIĘĆ IMMUNOLOGICZNA 250 Marek Jakóbisiak Kooperacja komórek w odpowiedzi immunologicznej Odpowiedź typu humoralnego Odpowiedź typu komórkowego Udział limfocytów T w regulacji odpowiedzi immunologicznej Antyimmunoglobuliny i regulacja idiotypowa Czynniki reumatoidalne Przeciwciała antyidiotypowe Udział receptorów dla fragmentu Fc przeciwciał w regulacji odpowiedzi immunologicznej Udział czynników wiążących immunoglobuliny w regulacji odpowiedzi immunologicznej Pamięć immunologiczna Limfocyty B pamięci Limfocyty T pamięci UKŁAD ODPORNOŚCIOWY ZWIĄZANY Z BŁONAMI ŚLUZOWYMI 262 Witold Lasek Struktura bariery ochronnej błony śluzowej układu pokarmowego Struktura tkanki limfatycznej błon śluzowych jelita (GALT) i charakterystyka odpowiedzi immunologicznej Miejsca indukcji odpowiedzi immunologicznej w błonach śluzowych Miejsca fazy efektorowej w błonach śluzowych Mechanizmy regulujące powstawanie komórek plazmatycznych wytwarzających IgA w błonach śluzowych Mechanizm wydzielania IgA do światła jelita Charakterystyka S-IgA Limfocyty śródnabłonkowe przewodu pokarmowego Znaczenie limfocytów B1 w odporności w błonach śluzowych Tolerancja pokarmowa Rola prawidłowej mikroflory przewodu pokarmowego w odporności błon śluzowych Mechanizmy odporności i tkanka limfatyczna w obrębie układu oddechowego Mechanizmy odporności nieswoistej w układzie oddechowym Specyfika NALT i BALT Rola wątroby w mechanizmach odporności w obrębie błon śluzowych Powiązania mechanizmów immunologicznych w błonach śluzowych z gruczołem sutkowym UKŁAD ODPORNOŚCIOWY SKÓRY 277 Sławomir Majewski Komórki naskórka i skóry właściwej wchodzące w skład układu odpornościowego skóry (skin immune system SIS) Komórki dendrytyczne Komórki Langerhansa Limfocyty T mające TCRTU Keratynocyty Cytokiny wytwarzane przez keratynocyty Cząsteczki powierzchniowe keratynocytów Rola keratynocytów w nieswoistej obronie immunologicznej Wpływ promieniowania UV na SIS Mechanizmy immunosupresyjnego działania UV Wpływ UV na reakcje immunologiczne w stosunku do nowotworów skóry IMMUNOLOGIA ROZRODU 286 Jakub Gołąb, Katarzyna Kozar-Kamińska Zjawiska immunologiczne w ciąży Wczesne etapy ciąży Odpowiedź immunologiczna w doczesnej Rola limfocytów regulatorowych w ciąży Inne mechanizmy immunoregulacyjne w ciąży Immunologiczne przyczyny niepłodności Szczepionki antykoncepcyjne Szczepionki zaburzające proces tworzenia gamet Szczepionki zaburzające prawidłową funkcję gamet Szczepionki przeciwko HCG Odporność bierna przekazywana przez łożysko i z mlekiem matki PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA 295 Tomasz Stokłosa Komunikacja układu odpornościowego i obwodowego układu nerwowego Unerwienie narządów limfatycznych wpływ neuroprzekaźników na komórki układu odpornościowego Rola układu odpornościowego w odczuwaniu bólu Interakcje układu odpornościowego z układem wydzielania wewnętrznego Wpływ hormonów na komórki układu odpornościowego Wytwarzanie hormonów przez komórki układu odpornościowego Regulacja wydzielania hormonów wytwarzanych przez komórki układu odpornościowego Oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa (hypothalamic-pituitary-adrenal axis HPA) 298

6 X Spis treści Działanie komórek i mediatorów układu odpornościowego wośrodkowym układzie nerwowym wzajemne interakcje Działanie cytokin w mózgu Gorączka a cytokiny Prezentacja antygenów w ośrodkowym układzie nerwowym w kontekście bariery krew mózg Stres i jego wpływ na odporność ODPORNOŚĆ PRZECIWZAKAŹNA 305 Jakub Gołąb, Tomasz Stokłosa, Paweł Grzesiowski, Waleria Hryniewicz, Dominika Nowis Odpowiedź przeciwwirusowa Unikanie odpowiedzi immunologicznej przez wirusy Zakażanie komórek docelowych i rozwój infekcji Mechanizmy zabezpieczające przed rozpoznaniem wirusa wewnątrz komórki docelowej Inne mechanizmy umożliwiające ucieczkę spod kontroli układu odpornościowego i progresję choroby Odporność przeciwbakteryjna Odpowiedź przeciw bakteriom zewnątrzkomórkowym Ostra, nieswoista reakcja zapalna Przebieg odpowiedzi swoistej w zakażeniach bakteriami zewnątrzkomórkowymi Odporność przeciw bakteriom wewnątrzkomórkowym Przebieg odpowiedzi przeciw bakteriom wewnątrzkomórkowym Rola limfocytów w zakażeniach bakteriami wewnątrzkomórkowymi Unikanie odpowiedzi immunologicznej przez bakterie Odpowiedź immunologiczna w zakażeniach pasożytniczych Odpowiedź immunologiczna w zakażeniach grzybiczych Immunologia szczepień ochronnych Cele szczepień ochronnych Wpływ szczepień ochronnych na układ odpornościowy Rodzaje szczepionek Szczepionki swoiste Skuteczność szczepień ochronnych Bezpieczeństwo szczepień ochronnych Efekty populacyjne szczepień ochronnych Przeciwwskazania do szczepień ochronnych Szczepienia ochronne w grupach ryzyka Nowe kierunki rozwoju wakcynologii Szczepionki skojarzone Szczepionki DNA Szczepionki wektorowe Szczepionki antyidiotypowe Inne kierunki badań nad szczepionkami NADWRAŻLIWOŚĆ 343 Witold Lasek Nadwrażliwość typu I Czynniki warunkujące wystąpienie alergii Wpływ czynników genetycznych Wpływ czynników środowiskowych Czynniki infekcyjne Czynniki toksyczne, zanieczyszczenia środowiskowe i inne Ekspozycja na alergen Znaczenie pokarmu naturalnego w diecie niemowlęcia Alergeny Standaryzacja alergenów Struktura alergenów Alergeny białkowe (wielkocząsteczkowe) Alergeny małocząsteczkowe o charakterze haptenów Sezonowość występowania alergii wziewnych Mechanizmy reakcji alergicznych Rola limfocytów Th Udział IgE w reakcjach alergicznych Charakterystyka IgE Receptory dla IgE Regulacja wytwarzania IgE Regulacja pozytywna wytwarzania IgE Regulacja negatywna wytwarzania IgE Udział komórek tucznych i bazofilów w reakcjach nadwrażliwości typu I Mechanizm aktywacji komórek tucznych i bazofilów Mediatory i czynniki wytwarzane przez komórki tuczne i bazofile Mediatory preformowane Mediatory generowane Cytokiny Udział eozynofilów Aktywność wydzielnicza eozynofilów Rola eozynofilów w zakażeniach pasożytniczych Udział eozynofilów w procesach alergicznych Przebieg odpowiedzi immunologicznej na alergen Reakcja natychmiastowa (anafilaktyczna) Reakcja późna (late-phase reaction LPR) Immunoterapia alergenem (odczulanie) Mechanizmy warunkujące efekt leczniczy immunoterapii alergenem Wskazania i kontrowersje dotyczące stosowania immunoterapii alergenem Perspektywy profilaktyki i leczenia alergii Immunoterapia swoista alergii Immunoterapia nieswoista alergii Nadwrażliwość typu II reakcje cytotoksyczne Reakcje potransfuzyjne Konflikt serologiczny matczyno-płodowy Cytopenie polekowe 371

7 Spis treści XI Nadwrażliwość typu III reakcje z udziałem kompleksów immunologicznych Czynniki wpływające na odkładanie się kompleksów immunologicznych w tkankach Przykłady reakcji patologicznych Nadwrażliwość typu IV reakcje z dominacją odpowiedzi typu komórkowego Formy nadwrażliwości typu późnego Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (alergiczny wyprysk kontaktowy) ZJAWISKA AUTOIMMUNIZACYJNE 376 Anna Wańkowicz-Kalińska Choroby autoimmunizacyjne człowieka Podział ze względu na umiejscowienie autoantygenu Podział ze względu na mechanizmy efektorowe Choroby zależne od mechanizmów komórkowych Choroby zależne od wytwarzania autoprzeciwciał Choroby kompleksów immunologicznych Mechanizmy zapewniające tolerancję na własne antygeny Indukcja tolerancji centralnej Tolerancja obwodowa Delecja klonalna Ignorancja sekwestracja antygenu Anergia klonalna Aktywna supresja komórki regulatorowe Czynniki prowadzące do zniesienia autotolerancji Czynniki endogenne Geny Zaburzenia funkcji komórek regulatorowych Zwiększone wytwarzanie cytokin rola IFN-R Hormony płciowe Czynniki egzogenne Uraz Infekcje wirusowe i bakteryjne Rola receptorów Toll-podobnych Inne elementy środowiska zewnętrznego Terapia chorób autoimmunizacyjnych Terapia antygenowo swoista Terapia antygenowo nieswoista NIEDOBORY ODPORNOŚCI 398 Tomasz Stokłosa Pierwotne niedobory odporności Niedobory odporności z przewagą zaburzeń wytwarzania przeciwciał Agammaglobulinemia sprzężona z chromosomem X (Brutona) Agammaglobulinemia dziedziczona autosomalnie recesywnie Pospolity zmienny niedobór odporności oraz izolowany niedobór IgA Niedobór odporności związany ze zwiększonym stężeniem IgM(zespół hiper-igm) Niedobory podklas IgG Niedobór odporności ze zwiększonym stężeniem IgE (zespół Joba, zespół hiper-ige) Niedobory odporności z przewagą zaburzeń czynności limfocytów T Zespół DiGeorge a Selektywny niedobór limfocytów T ze zmniejszoną aktywnością fosforylazy nukleozydów purynowych Niedobór odporności z brakiem limfocytów CD Niedobory odporności o charakterze mieszanym (z upośledzeniem odpowiedzi typu komórkowego i humoralnego) Zespół Wiskotta Aldricha Ciężkie złożone niedobory odporności (severe combined immunodeficiency SCID) SCID T( ) B(+)NK( ) SCID T( ) B(+)NK(+) SCID T( ) B( )NK(+) SCID T( ) B( )NK( ) Inne postacie SCID Terapia SCID Terapia genowa Niedobory odporności związane z zaburzeniami ekspresji cząsteczek MHC Niedobór odporności związany z brakiem cząsteczek MHC klasy II (zespół nagich limfocytów) Niedobór odporności związany z brakiem cząsteczek MHC klasy I Niedobory odporności związane z zaburzeniami mechanizmów naprawy DNA Ataksja teleangiektazja Zespół ATLD (ataxia-teleangiectasia like disease) Zespół Nijmegen Niedobory odporności związane z zaburzeniami regulacji aktywności odpowiedzi immunologicznej Zespół IPEX Zespół limfoproliferacyjny związany z chromosomem X (XLP) Zespoły APECED i ALPS Niedobory odporności związane z zaburzeniami czynności komórek żernych Wrodzone neutropenie Cykliczna neutropenia Ciężka wrodzona neutropenia Zespół WHIM Zespół Shwachmana Diamonda Przewlekła choroba ziarniniakowa Zespół Chediaka Higashiego Niedobory cząsteczek adhezyjnych Niedobory związane ze szlakiem interleukiny 12 iifn-t Niedobory składników dopełniacza Wtórne niedobory odporności 415

8 XII Spis treści Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) Budowa wirusa Cykl życiowy wirusa Wiązanie i internalizacja wirusa, tropizm wirusa Odwrotna transkrypcja i integracja z genomem gospodarza Aktywacja prowirusa, powstawanie wirionów potomnych Odpowiedź immunologiczna przeciw HIV Terapia AIDS Szczepionka przeciwko AIDS Inne nabyte niedobory odporności IMMUNOHEMATOLOGIA 428 Jacek Bil, Zbigniew Gaciong Układy grupowe krwinek czerwonych Układ grupowy ABO Antygeny układu ABO Przeciwciała układu ABO Układ grupowy Rh Inne układy grupowe krwinek czerwonych Kell Duffy Kidd Lewis Nabyte odmiany antygenów grupowych krwi Immunizacja antygenami grupowymi krwi Powikłania potransfuzyjne Konflikt serologiczny matczyno-płodowy (choroba hemolityczna noworodków) Konflikt serologiczny w układzie Rh Konflikt serologiczny w układzie ABO Konflikt serologiczny w pozostałych układach Profilaktyka choroby hemolitycznej noworodków Podstawowe techniki immunohematologiczne Test aglutynacji Test antyglobulinowy Bezpośredni test antyglobulinowy Pośredni test antyglobulinowy IMMUNOLOGIA TRANSPLANTACYJNA 444 Tomasz Stokłosa, Zbigniew Gaciong Odpowiedź układu odpornościowego na antygeny przeszczepu Prezentacja bezpośrednia antygenu w czasie odpowiedzi na przeszczep allogeniczny Prezentacja pośrednia antygenu w czasie odpowiedzi na przeszczep allogeniczny Faza efektorowa odpowiedzi transplantacyjnej Nadostre odrzucanie przeszczepu allogenicznego Ostre przyspieszone odrzucanie przeszczepu allogenicznego Ostre odrzucanie przeszczepu allogenicznego Przewlekłe odrzucanie przeszczepu allogenicznego Czynniki immunologiczne wpływające na losy przeszczepionego narządu Dobór w zakresie MHC (zgodność tkankowa) Uczulenie antygenami HLA Przeszczepianie komórek krwiotwórczych Choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi Odległe powikłania przeszczepienia allogenicznego komórek krwiotwórczych Tolerancja transplantacyjna Przeszczep ksenogeniczny Immunosupresja Glikokortykosteroidy Inhibitory niskocząsteczkowe Inhibitory kalcyneuryny Inhibitory kinazy mtor Inhibitory syntezy DNA Inne inhibitory niskocząsteczkowe Przeciwciała i białka fuzyjne IMMUNOMODULACJA 469 Witold Lasek Immunostymulatory bakteryjne i preparaty naśladujące ich działanie BCG Dipeptyd muramylowy Oligodeoksynukleotydy zawierające niemetylowane sekwencje CpG Polinukleotydy Lipopolisacharydy Inne immunostymulatory bakteryjne Immunostymulatory izolowane z grzybów Immunostymulatory roślinne Probiotyki Immunomodulatory syntetyczne o małej masie cząsteczkowej Imikwimod Lewamizol Inozyna pranobeks Retinoidy Talidomid Inne związki (leki) wykazujące działanie immunomodulujące Naturalne (endogenne) stymulatory odpowiedzi immunologicznej Cytokiny Hormony grasicy Preparaty immunoglobulinowe Tuftsyna Immunomodulujący wpływ niektórych czynników (procedur) na funkcje układu odpornościowego u osób zdrowych i w chorobach Wpływ wysiłku fizycznego 476

9 Spis treści XIII Wpływ karmienia naturalnego na układ odpornościowy niemowlęcia Immunomodulujący efekt przetoczeń krwi Plazmafereza IMMUNOLOGIA NOWOTWORÓW 478 Marek Jakóbisiak, Witold Lasek Antygeny związane z nowotworem Swoistość antygenów związanych z nowotworem Heterogenność antygenów związanych z nowotworem Ekspresja cząsteczek MHC na komórkach nowotworowych Mechanizmy efektorowe odpowiedzi immunologicznej przeciw komórkom nowotworowym Mechanizmy immunologiczne ułatwiające rozwój nowotworu Immunoterapia nowotworów Formy immunoterapii nowotworów człowieka Metody immunoterapii swoistej Terapia szczepionkami przeciwnowotworowymi Terapia nowotworów przeciwciałami Terapia adoptywna Metody immunoterapii nieswoistej Immunoterapia cytokinami Inne preparaty stosowane w nieswoistej immunoterapii nowotworów Nieswoista immunoterapia adoptywna Perspektywy immunoterapii w leczeniu nowotworów 495 SKOROWIDZ 497 Witold Lasek