Rozumienie siebie zależy przede wszystkim od rodzica. W zdrowej rodzinie dziecko jest wartością samą w sobie. Nie musi niczego robić, aby być cenne.

Transkrypt

1 UZALEŻNIENIE OD BLISKOŚCI Rozumienie siebie zależy przede wszystkim od rodzica. W zdrowej rodzinie dziecko jest wartością samą w sobie. Nie musi niczego robić, aby być cenne. To że jest, że się pojawiło, stanowi dla rodziny najważniejszy jego walor. Zdrowe dzieci dowiadują się od rodziców o swojej wartości dzięki temu, w jaki sposób okazują im miłość. Jeśli rodzic uznaje wartość dziecka dlatego, że jest, i to będzie dla niego najcenniejsze, to nie będzie miał kłopotu z okazywaniem tego dziecku. Zdrowy rodzic uznaje niedojrzałość dziecka jako normę i to jest dla niego naturalną wartością dziecka. Wszelkie wady, błędy w okazywaniu miłości i akceptacji, jakie popełnia rodzic, przekonują dziecko, że jest w nim coś takiego, co nie pozwala być odpowiednim dla swojego rodzica. Buduje więc przekonania o tym, co w nim jest wadliwego, co nie pozwala mu być dobrym. Rodzic dysfunkcyjny nie uznaje niedojrzałości dziecka. Okazuje mu to w sposób wyraźny i bolesny. Mając błędne przekonania o swojej wartości, o wadach, o swojej nieprawidłowej aktywności lub o braku znaczenia dla innych, dziecko nawiązuje z innymi ludźmi kontakty w sposób nieprawidłowy. Usiłuje znaleźć jakiś sposób na bycie dobrym. W przyszłości doświadczenia takie utrwalą się i dorosły człowiek przyjmie je jako podstawę swojego funkcjonowania z ludźmi. Jeśli dziecko żyło w poprawnych warunkach miłości i pozostawało w otwartym kontakcie z rodzicem, który ułatwiał mu zrozumienie siebie, w jego życiu dorosłym nie sprawi mu kłopotu rozumienie siebie i innych. Nie znaczy to oczywiście, że jego życie nie napotka trudności albo bólu. Będzie miało tylko ułatwiony dostęp do siebie i do swoich pragnień. Pozwoli mu to równoważyć wartości życia i odpowiednio reagować, aby ochronić siebie. Niekoniecznie uda mu się zrównoważyć swoje pragnienia z tym, co je spotka. Jednak dzięki pełnej świadomości siebie, jaką otrzyma od rodzica, będzie mogło zrozumieć, co się dzieje i zająć odpowiednią pozycję obronną. Będzie potrafiło przyjmować i radzić sobie zarówno z dobrymi częściami swojego życia, jak i tymi trudnymi. Będzie mogło przyjąć otwarcie to, co będzie dla niego dobre, a chronić siebie przed tym co złe. Siła otrzymana od rodzica nie pozwoli na destabilizację jego autonomii. Potrafi ono bowiem zrozumieć siebie jako niezależną istotę. Dozna cierpienia, ale to nie spowoduje jego rozpadu. Jego życie nie stanowi uzupełnienia czyichś potrzeb lub uwarunkowań. Nie pozwoli na tworzenie się warunków, w których nie będzie mogło się spełniać. Będzie umiał chronić siebie przed zagrożeniami. Będzie umiało unikać miejsc, w których może doznać krzywdy. Związki, jakie będzie tworzyło z ludźmi, będą dla niego możliwością połączenia swojej autonomii z innymi autonomiami bez potrzeby ich modyfikowania. Nie będzie to wymagało ani modyfikowania siebie, ani innych. Po prostu, spotkając kogoś, stworzy z nim więź dwóch osób takich, jakimi są i nie będą musiały się zmieniać, aby siebie kochać. Stworzą więc trzecią jakość bycia MY. Jeśli dziecko nie mogło w rodzinie zrozumieć siebie jako wartość ważną dla kogoś, ponieważ rodzic nie dawał odpowiedzi na proste pytania lub powodował, że nie rozumiało, kim jest i jak ma żyć, to jego wiedza o sobie jest niekompletna lub wadliwa. Rodzic w każdej chwili kontaktu z dzieckiem przekazuje mu wiedzę, co ono znaczy, kim jest i jak ma żyć. Nie są to oczywiście informacje podawane w dialogach lub nudnych kazaniach rodzica. Informacje te przekazywane są w charakterystycznym stosunku rodzica do dziecka, w jego zachowaniach, intencjach i odniesieniach się do wszystkiego co je otacza. Rodzic wyraża tę wiedzę w ogólnych nastawieniach do świata i ludzi, w formach akceptowania i nieakceptowania dziecka, w tym jak okazuje szacunek dziecku, jak jest uważny na granice dziecka i swoje. Są to tak zwane metakomunikaty. Wychowanie nie polega na mówieniu dziecku, co ma robić, jak się zachowywać i co jest dobre lub złe. To, co mówimy do dziecka, ma niewielkie znaczenie jako informacja wpływająca na wychowanie. Należy zachowywać się tak, aby dziecko w nas dostrzegło wzory bycia sobą, stosunku do świata i ludzi. Jeśli zobaczy w nas coś, co je przekona do bycia takim samym, to takie będzie. Jeśli w naszym byciu sobą doświadczy siebie takim, jakim jest i pozwolimy mu to odkrywać, to pozna i pokocha siebie. Może odczytywać z zachowań rodzica to, co dla niego jest dobre, złe, miłe albo niemiłe. Metakomunikat to informacja, jaka powstaje w ogólnym zrozumieniu tego, co zobaczyliśmy w zachowaniu i przekazie rodzica. Rodzic może mówić nam i zapewniać, że zależy mu na nas, ale nie odczujemy tego, bo nie było go na naszym występie w szkolnym teatrze, nie przywitał się, kiedy wróciliśmy ze szkoły, nie zauważył, że skaleczyliśmy się, nie wie, że jest nam smutno itp. Wtedy pojawia się wątpliwość, czy aby na pewno jesteśmy dla niego tak ważni jak mówi. Rodzic mówi nam o tym, abyśmy byli uczciwi i przestrzegali zasad moralnych. Sam jednak korzysta z pirackich programów komputerowych, kopiuje książki i oszukuje w rozliczeniach podatkowych. W dziecku utrwala się więc informacja, że można naruszać normy, ale nie należy o tym mówić. 1

2 Inny rodzic mówi, że należy szanować matkę i słuchać jej, bo jest ważną osobą. Jednocześnie sam lekceważy mamę i stosuje wobec niej przemoc. Dziecku nie utrwali się więc jego komunikat jako matryca stosunku do kobiety, będzie wręcz przeciwnie. Każda sytuacja w rodzinie jest dla dziecka doświadczeniem, które tworzy jego wiedzę o sobie i o świecie. Uczy się być takim, aby móc dopasować się do warunków, w jakich żyje. Staje się człowiekiem, który umie być tym, kim był dla swojego rodzica. Kiedy dziecko żyje w ciągłych wątpliwościach tego typu, nie zdaje sobie z nich sprawy, ale czuje je głęboko w sobie. Rozstrzyga je wewnętrznie i formułuje ostateczne przekonania o sobie. Utrwalają się one jako wiedza o sobie, stosunku do rodzica i o swoim znaczeniu dla innych. Wciąż słyszy zapewnienia o trosce i miłości. Dowiaduje się, że wszystko co robi rodzic, jest efektem miłości. Wierzy i ufa, bo rodzic jest dla niego jedynym autorytetem. Poznaje więc czym jest miłość, bliskość i co znaczy ono samo. W rodzinach dysfunkcyjnych rozbieżność pomiędzy tym co mówi rodzic, a tym jak traktuje dziecko, jest znacznie większa, boleśniejsza i bardziej niezrozumiała dla dziecka. Jego wątpliwości zamieniają się w lęk, przerażenie i ból. Jednak wierzy w to, co mówią rodzice, ufa im, ale gdzieś w głębi pozostaje wiedza, której sobie nie uświadamia. Jest to informacja o sobie i swoim znaczeniu dla innych. To część wiedzy, do której bronimy dostępu sami przed sobą. Wiedzy, która jest bolesna i trudna. W zamian za to wierzymy w to, co jest świadome, co widzimy i w co się angażujemy świadomie. Jednak czasem jest to bardzo różne od tego, co jest w nas naprawdę. Jest to wiedza zapisywana w nas przez rodzica jako charakterystyczne kody informacyjne o nas samych. Skąd mielibyśmy wiedzieć o tym, skoro dopiero przyszliśmy na świat. Rodzic jest jedynym autorytetem, który może poinformować nas, o naszym znaczeniu i o świecie, w jakim żyjemy. Dziecko rejestruje te informacje w postaci takich właśnie kodów. Włącza je bezkrytycznie w swój system funkcjonowania jako wiedzę o tym jak żyć. Zrozumienie siebie przez dziecko to specyficzny dialog z rodzicem. Kiedy dziecko poznaje siebie, rodzic dostarcza mu informacji poprzez swoje bycie z nim. Rodzic jest jednak indywidualną tożsamością, która już ukształtowała się w swoim procesie rozwoju. Przekaz, jaki dostarcza dziecku, będzie więc skutkiem jego indywidualności. Podaje w ten sposób dziecku swoje kody dotyczące dziecka oraz pozostałej części życia. Nie ma uniwersalnych kodów. Każdy człowiek tworzy własne, w zależności od swojej specyfiki. Jeśli rodzic jest dysfunkcyjny, to kody będą wadliwe. Dziecko przejmuje je bezkrytycznie jako uniwersalną informację, bo rodzic jest jedynym źródłem wiedzy o życiu. W rodzinach dysfunkcyjnych kody zostały błędnie przekazane lub są wadliwe. To powoduje, że w przyszłości problemy, z jakimi się spotka człowiek, nie zostają rozwiązane lub zrodzą się nowe. Mimo że człowiek stosuje otrzymane kody, które uznawał za dobre, jego sytuacja nie poprawia się. Jeśli rodzic jest zdrowy i otwarty na dziecko, pozwala mu doświadczać siebie w pełni. Dziecko otrzymuje wtedy wszystkie poprawne i pełne kody. Każdy z nich udostępnia mu wystarczającą ilość informacji, aby zrozumieć siebie i innych. Dziecko doświadczało w pełni swojej wartości, poznawało ją i miało możliwość przekonać się o znaczeniu siebie dla innych. Wyniosło z tego doświadczenia świadomość, że jest niezależną autonomią, która może odpowiadać za siebie i integrować się ze światem, ponieważ jest w pełni do tego przygotowana. Jeżeli rodzic jest jakoś ograniczony lub słabo otwarty na dziecko, to dziecko wadliwie doświadcza siebie. Wskutek tego otrzymuje błędne i niepełne kody. Te kody albo nie otwierają żadnych informacji, albo otwierają informacje nieprawidłowe o tym, kim ono jest i co znaczy dla innych. Im więcej takich wadliwych kodów, tym mniejsze zrozumienie siebie. Kontaktując się ze światem i sobą, nie ma odpowiedniego przekonania o swojej wartości i gotowości do tego. Obawia się, że jego niedoskonałość lub wady ograniczą mu dostęp do świata i tego czego pragnie. Buduje przekonanie, że jego autonomia jest niewystarczająca, aby osiągnąć takie spełnienie. Poszukuje więc sposobów na uzupełnianie tych braków i modelowanie siebie w taki sposób, aby pozyskiwać to, czego pragnie. Kiedy dziecko staje się osobą dorosłą, wciąż posługuje się swoim zrozumieniem siebie i tymi samymi kodami, jakie powstały w relacji z rodzicem. Posługiwanie się tym w życiu nie przynosi mu satysfakcji i zaspokojenia potrzeb. Wywołuje jedynie poczucie bezradności, frustrację i pustkę, bo przynosi porażki i niespełnienie. Podobnie czuje się człowiek, który ma pragnienie i usiłuje w ulicznym automacie kupić napój. Po wrzuceniu monety musi wpisać kod napoju, jaki chce otrzymać. Automat jednak po czynnościach jakie wykonał (w przekonaniu człowieka poprawnie) wyrzuca zamiast napoju batonik, kanapkę lub niczego nie wyrzuca. Człowiek powtarza więc tę operację, a automat wciąż reaguje tak samo. Coraz bardziej chce się pić i nic się nie zmienia. Człowiek odczuwa coraz silniej bezradność, złość i nie potrafi rozwiązać tej sytuacji. Jednak wciąż za szybą automatu widzi orzeźwiający napój, który ugasiłby pragnienie. Może zrezygnować z napoju i uznać, że już nie chce mu się pić, lub próbować dalej. 2

3 Jeśli będzie powtarzał w kółko te same czynności, to nie ugasi pragnienia. Powoli zaczynie skupiać się bardziej na wpisywaniu kodów, niż na pragnieniu otrzymania napoju. Czynność ta stanie się dla niego tak ważna, że coraz bardziej będzie się skupiał na niej niż na swoim pragnieniu. Będzie ją rozumiał jako jedyny sposób zaspokojenia swojej potrzeby. Mimo że każda próba będzie porażką, będzie wyzwalała złość, rozczarowanie, to i tak będzie ją powtarzał w nadziei, że tym razem się uda. To poczucie będzie go przekonywało do sensu tych działań, ponieważ uzna to za jedyny sposób, który rokuje zaspokojenie potrzeby ugaszenie pragnienia. Takie wyobrażenie w jakimś stopniu redukuje napięcie związane z pragnieniem. Bo daje przekonanie, że już za chwilę się nasyci i wszystko się dobrze skończy. Po jakimś czasie najważniejszym dla niego staje się wpisywanie kodów i oczekiwanie na spełnienie. W życiu człowieka, któremu rodzic nie umożliwił zrozumienia siebie lub spowodował błędne zrozumienie niektórych części siebie, jest podobnie. Kiedy poszukuje miłości sobą, takim jakim siebie zrozumiał, nie odnajduje spełnienia, bo rodzic podał błędny kod i to co, teraz robi, wywołuje zupełnie inne doświadczenie niż pragnie. Próbuje więc ponownie... i znów porażka. Podejmuje więc kolejną beznadziejną próbę i wciąż nie odnajduje tego, czego pragnie wewnętrznie. Uzależnia się coraz bardziej od tego poszukiwania i traci zupełnie z oczu to, czego poszukuje. Dorosły człowiek nauczony w dzieciństwie, że jego wartość jest zbyt niska, aby stanowić własną autonomię, nie będzie rozumiał siebie jako istoty samodzielne stanowiącej o swoim życiu, ale jako kogoś, kogo wartość zależy od przydatności dla innych, umiejętności wpływu na innych lub zdolności do zaspokajania czyichś potrzeb. W zależności od modelu dysfunkcji rodzica pojawi dwa różne bieguny takiego uzależniania swojej wartości. A. Przekonanie że swoją wartość osiągać może tylko poprzez dostosowanie się do potrzeb innych osób. Człowiek rozumie, że jego wartość zależy od przydatności jego dla innych. Decyduje o tym poziom wpływania na nich lub podporządkowywania się im. Przekonuje się, że jego własna autonomia jest niewystarczająca, aby być dla kogoś atrakcyjnym i bliskim. Powoduje poczucie, że należy jakoś ją uzupełnić o cechy, które sprawią, że partner poczuje potrzebę bliskości i ważności. Dopiero przekonanie, że jest się jakoś przydatnym, potrzebnym i można być dla kogoś niezbędnym, daje poczucie własnej wartości. Człowiek uspakaja się w tym poczuciu i spełnia siebie. Jednak nigdy to nie następuje na poziomie wewnętrznej satysfakcji, więc będzie ciągle do tego zmierzał i uzależniał się od tego poczucia. B. Ból związany z poczuciem swojej niskiej wartości oraz doświadczanie tego w postaci silnego cierpienia powoduje, że nie da się tego wytrzymać. Należy więc pozbyć się poczucia cierpienia przez wyparcie swoich doznań i doświadczania siebie. Uzyskuje się to budując przekonanie, że należy być lepszym od tego, jakim się jest, lepszym od innych, lepszym od tego jakim się było w rodzinie. Porównywanie siebie z innymi jako lepszego i ważniejszego, dostarcza człowiekowi poczucia spełnienia i potwierdzania sobie swojej wyższej wartości. Uwalnia to od świadomości siebie, jaką stworzył rodzic dysfunkcyjny. Osoby takie muszą zatem odciąć się od tego, co doświadczają naprawdę, bo to jest dla nich bolesne. Muszą kreować w sobie wartości inne niż te, które są naprawdę. Włączają więc w siebie jakieś wartości podglądnięte u innych. Pozwoli im to na ocenianie siebie zawsze jako wyjątkowych, lepszych, bardziej wrażliwych i niezależnych od innych. Powstała w ten sposób arogancja staje się ich stylem bycia sobą, aby nie dotykać swojej prawdziwej naturalności. 3

4 Niektórzy ludzie nie rozumieją siebie jako w pełni niezależnej postaci. Człowiek wskutek wadliwego kontaktu z rodzicem zrozumiał, że jego stan i życie jest uzależnione od czyjegoś wpływu, czyjejś aktywności lub czyjejś gotowości do przyjęcia go jako człowieka. Jego życie będzie więc polegać na ciągłym poszukiwaniu spełnienia, a nie na samym spełnieniu. Jeśli tego nie odnajdzie, następuje w nim destrukcja. Uzależnia więc swoje życie od czynników związanych z kontaktem z ludźmi, którzy mu dadzą to, co w jego zrozumieniu uczyni go pełnowartościowym człowiekiem. Nie rozumie siebie jako autonomicznej istoty, która jest niezależna od czyjejś aktywności. Nie rozumie, że może swoją autonomię połączyć z autonomią innego człowieka. W jego przekonaniu nabierze swojej wartości dopiero wtedy, gdy ktoś inny nada mu ją w sposób odpowiedni dla siebie. Jest to więc specyficzna forma uzależniania siebie od innych ludzi. W życiu alkoholika alkohol może pełnić funkcję redukującą napięcia powstające wskutek np. niemożliwości poradzenia sobie z poczuciem samotności. Pijąc alkohol, redukuje napięcie, bo osłabia w ten sposób swoje stany wewnętrzne. Alkohol osłabia wewnętrznego kontrolera, który ułatwia mu kontakty z ludźmi, uczestniczy podczas picia w życiu towarzyskim itd. Jednak w stanie trzeźwości napięcia powracają, bo znów funkcjonuje zgodnie ze swoją tożsamością. Alkohol nie zmienia w nim tej cechy, która powoduje poczucie osamotnienia. Przekonuje się coraz mocniej, że picie alkoholu jest sposobem do osiągnięcia tego, czego pragnie i łagodzi to, co jest dla niego trudne. Wierzy, że kiedy już osiągnie spodziewany skutek, to będzie mógł przestać pić i zacznie żyć szczęśliwie w osiągniętym w ten sposób sukcesie. Powtarza więc wkoło cykl, rozpoczynający się od poczucia osłabienia napięć i niedoznawania poczucia osamotnienia w chwili picia, aż do momentu wytrzeźwienia i doznania znów cierpień z powodu poczucia osamotnienia. Powoduje to znów potrzebę zredukowania napięć i powtórzenia stanu, kiedy pił. Od nowa zaczyna cykl i powtarza go. Po pewnym czasie jego sensem życia staje się picie jako sposób redukowania napięć, bo traci sens oczekiwanie na przerwanie samotności, ponieważ mimo picia ona wciąż powraca. Ludzie odnajdują sposób łagodzenia swoich cierpień w różnych środkach, formach zachowań lub sytuacjach. Dla niektórych są to substancje wywołujące odmienne stany świadomości. Pozwala to na chwilę, w prosty sposób, oderwać się od swojej rzeczywistości. Inni odnajdują ulgę dla siebie w jakichś zachowaniach, które izolują ich na chwilę od tego co trudne. Jeszcze innym sposobem redukowania cierpienia może być tworzenie sobie jakichś sytuacji, które zapewniają ochronę przed doświadczaniem tego co nas męczy. Można łączyć kilka sposobów niwelowania cierpienia, wymieniając je w takiej konstelacji, aby jak najrzadziej dotykać tego, co boli. Wszystkie te sposoby są jednak w konsekwencji szkodliwe dla życia człowieka. Unikając własnej rzeczywistości, przenosimy siebie w obszar działania jakiegoś nałogu. Staje się on azylem dla nas, odgradzającym od tego, kim naprawdę jesteśmy. Przestajemy kontaktować się nie tylko z tym, co boli, ale z pozostałymi częściami siebie też. Najpowszechniejszymi uzależnieniami mającymi znaczenie w relacjach partnerskich są: Arogancja. Krytykowanie innych, deprecjonowanie ich znaczenia i wartości, poniżanie lub osądzanie czyichś wartości, cech, kompetencji pozwala zachować poczucie bycia lepszym. Tak czynią ludzie, którym w rodzinie uświadomiono, że są gorsi, nic niewarci. Zadawano im z tego powodu ból, który był nie do zniesienia. Zawstydzano i ośmieszano. Musieli więc odciąć się od doświadczania własnych porażek i bycia w czymś niedoskonałym. Porównując siebie z innymi poprzez negatywne osądzanie ich, zachowują poczucie bezpieczeństwa, unikają bólu, wstydu i poczucia odrzucenia. Kreują siebie na doskonałość i postać perfekcyjną pod każdym względem. Manifestują swoją wyższość i doskonałość tego, co robią. Robiąc nawet przeciętne rzeczy, ogłaszają swoją wyjątkową sprawność w tym i kompetencje lepsze od innych. Przejawy w życiu partnerskim: ciągłe dewaluowanie umiejętności, cech, życia partnera; wyznaczanie siebie jako wzorca zachowań, stylu życia, wiedzy, organizacji pracy; używanie niemiłych dla partnera pseudonimów, wyzwisk; podważanie autorytetu, lekceważenie pochodzenia, przynależności, kompetencji i sensu tego co robi partner. Powoduje to podporządkowanie partnera, konflikty, nielojalność, dystans w związku. Fasady. Tworzenie fałszywej tożsamości, którą prezentuje się środowisku i wierzy się w nią jak w swoją nową tożsamość i która umożliwia odcięcie się od swojej naturalnej rzeczywistości ukształtowanej w rodzinie. Najczęściej muszą tak czynić ludzie, którzy w swoich rodzinach doznali wyjątkowego cierpienia z powodu tego, jakimi byli naprawdę. Noszą w sobie poczucie wstydu, poniżenia, brak wartości. Muszą więc tworzyć fasadę, w której umieszczają cechy alternatywne do tych, jakimi są w rzeczywistości. Jeśli pochodzili z prostej rodziny, będą kreowali siebie na wyjątkowo uzdolnionych artystów, intelektualistów lub ludzi z klasą. Jeśli z rodziny z wyższych poziomów społecznych, to stworzą fasadę człowieka wyluzowanego lub alternatywnego. Wszystkie cechy, jakie znajdą się w fasadzie, nie mają im służyć jako spełnienie siebie, ale jako afisz, więc są tam pozory elegancji, elokwencji, wyuczona na pamięć wiedza z encyklopedii i Internetu, blef, pozory fascynacji, udawany talent itp. Fasada ma ich chronić przed ujawnieniem prawdy i kontaktem ze swoją tożsamością. Są to ludzie niemający własnych fascynacji, ale afiszujący się jakimś hobby lub 4

5 fascynacją, które w rzeczywistości są tylko pozorem dostosowanym do środowiska, w którym się aktualnie znajdują i mogą tym zaimponować. Fasada ma wzmacniać ich wartość o cechy, które w niej umieścili. Ludzie, którzy odkryją ten fałsz, stają się śmiertelnymi wrogami. Przejawy w życiu partnerskim: zmuszanie partnera do bezwarunkowej akceptacji wyglądu, zachowań, cech z fasady, wskazywanie fasady jako modelu idealnego, pobudzanie partnera do pochwał i zachwytu, karanie za wszelkie poglądy i odczucia wyrażające niezadowolenie z fasady. Karanie partnera za koncentrowanie uwagi na realnych cechach i właściwościach ich rzeczywistości. Efektem tego jest dystans, nielojalność, koalicje zewnętrzne, zdrady i dewaluowanie wartości odwrotnych do fasady, które są naturalną cechą jej nosiciela. Arogancja wobec ludzi reprezentujących cechy podobne do swoich naturalnych właściwości. Narcyzm. Postawa gwiazdeczki pozwala uniknąć poczucia braku akceptacji, poniżenia i niskiej wartości, jaką okazywała rodzina. Kreując siebie na doskonałość fizyczną, społeczną i moralną można pozyskać ze środowiska informacje o swojej wyjątkowości. Gwiazdorstwo można kreować we wszelkich dziedzinach, od środowiska pracy począwszy, aż po życie publiczne. Stosując przy tym mocną selekcję, polegającą na dopuszczaniu do siebie tylko adoratorów, ludzi zachwycających się, popleczników i wszelkich klakierów. Unikając jednocześnie otwartości i szczerości innych, zapewnia się sobie izolację od informacji o swojej rzeczywistości. Osoby narcystyczne perfekcyjnie wyglądają, doskonale kreują swoje mieszkania, samochody, ogrody i zachowują szczególną staranność we wszystkim co robią. Nie kontaktują się ze swoją naturalnością, bo uznano ją w rodzinie za niedostateczną. Negują ją i manifestują, że reprezentują zupełnie odmienny wizerunek. Przejawy w życiu partnerskim: Zmuszanie partnera do aplauzu, kokietowanie innych osób, wzbudzanie zazdrości, szantażowanie odejściem do kogoś kto się zachwyca, skupianie uwagi na sobie i tym co się robi, nawet jeśli są to banalne sprawy, należy je wyolbrzymiać. Powoduje to zakłamanie w relacji, dystans, manipulowanie partnerem, rozpad związku. Miłość do substytutu. W życiu człowieka jest wiele przedmiotów i istot, które mogą zastąpić warunki bliskości, jakich nie można doznawać we własnej rzeczywistości. Mogą to być zwierzęta, dzieła sztuki, rośliny w ogrodzie lub inne formy, które można kochać i czuć z nimi więź. Pozwala to panować nad czymś, co nie było opanowane w dzieciństwie. Czego nie dało się spełnić lub co zawiodło. Kochając coś, co nie zawiedzie, nie zdradzi i nie wymaga zobowiązania wymiany międzyludzkich wartości, można czuć się bezpiecznie i mieć gwarancję spełnienia i trwałości takiego związku. Ludzie tacy poświęcają się swojej miłości i otrzymują sporo akceptacji i podziwu za oddanie, pasję i dobro. Przecież miłośnicy zwierząt utrzymujący spore stadko zabłąkanych kotów lub psów zasługują na uznanie. Nikt nie przypuszcza, że jest to nałóg, zastępujący prawdziwe uczucia i bliskość. Przejawy w życiu partnerskim: Przypisywanie swoim upodobaniom kluczowych znaczeń w rodzinie. Pies lub inna istota staje się ważniejsza od członków rodziny. Obiekt miłości do substytutu zajmuje pozycję alternatywną do partnera. Życie jest podporządkowane celom i potrzebom tego obiektu. Konsekwencją może być zdewaluowanie partnera, odsunięcie uwagi od niego, uznanie za mniej ważnego od podmiotu swojej miłości do substytutu. Konsekwencja: rozpad związku lub marginalizacja znaczeń członków rodziny i życia rodzinnego. Oziębłość, cynizm, ryzyko. Zamrażanie uczuć, niewrażliwość na innych, niedoświadczanie potrzeb itd., pozwala uniknąć rozczarowania. Jeśli nie czuje się siebie i tego czego się doświadcza, nie trzeba z tym nic robić. Zamrozić się można poprzez podjęcie roli zimnego drania, cynika wyśmiewającego się i ironizującego z wartości życia. Można uprawiać sporty ekstremalne przynoszące spore ryzyko. Odwraca to uwagę od naturalnych doznań i usprawiedliwia nieumiejętność doznawania naturalnych uczuć, miłości, bliskości lub troski. Można zachorować na jakąś chorobę, która uniemożliwia doznawanie i skupienia się na uczuciach własnych i innych ludzi. Osoby takie odcinają się od naturalnych cech ludzkich. Wstawiają w to miejsce coś, co usprawiedliwia ich nieumiejętność doświadczania. W rodzinie ich doświadczanie uczuć było związane cierpieniem, bólem, poniżeniem. Nadużycia, jakich doznawali, przekraczały ludzką wytrzymałość. Mogły to być nadużycia seksualne lub drastyczne formy przemocy. Jako dziecko byli bezbronni i nie mogli uniknąć tego. Odcięli się więc, aby nie czuć cierpienia. Pozostając w tym stanie, izolują się od tego, co ich przerasta. Nie muszą też kochać, troszczyć się i przyjaźnić, bo nie umieją. Przejawy w życiu partnerskim: nieokazywanie swoich doświadczeń emocjonalnych, osłabianie kontaktu emocjonalnego, brak spontanicznej ekspresji, skupianie uwagi partnera na swoim ryzykownym zajęciu, chorobie lub cynizmie, aby nie oczekiwał poprawnego kontaktu uczuciowego, ograniczanie sytuacji sam na sam, ograniczenie kontaktów do minimum, nierozmawianie i niewyrażanie swoich uczuć, poglądów, doświadczeń mówienie tylko o faktach, w kolejnych fazach związku w sytuacji napięcia dochodzi do silnej przemocy, szczególnie seksualnej i emocjonalnej. Efektem tego są zdrady, ostre formy przemocy, dystans, wrogość, rozpad związku. 5

6 Przeżycia ekstremalne. Uprawianie sportów ekstremalnych, fascynacja ryzykownym zawodem, ryzyko ekonomiczne, sytuacje ekstremalne w relacjach międzyludzkich i związkach, silnie stymulujące doznania cielesne lub psychiczne to doświadczenia przenoszące na ekstremalny biegun doznań i zachowań. Osoba uzależniona sięga po takie stany z kilku powodów. Doznania ekstremalne skupiają emocje i uwagę na czynniku lub sytuacji. Pozwala to oderwać się od własnej rzeczywistości. Przeżycia takie kojarzą się też z ekstremalnymi doświadczeniami dziecka w rodzinie, w której co jakiś czas następowała katastrofa, a po niej niezrozumiała cisza. Doznania dziecka mogły być bardzo drastyczne (przemoc, nadużycia seksualne itp.), dlatego pobudzanie miało biegunowy wymiar. Jako dorosły, aby doświadczać siebie, musi doznawać ekstremalnych form stymulacji, ponieważ nie rozpoznaje pełnej gamy natężeń emocji i stanów. Rzeczywistość własną doznaje tylko w stanie ciszy lub na którymś z ekstremalnych biegunów. Musi zatem przemieszczać się od jednego bieguna do drugiego, tak jak było to w rodzinie, od katastrofy do zakłamanej ciszy. Nie rozumie i nie wytrzymuje pośrednich stanów. W normalnym życiu domowym zawsze znajdzie jakiś powód do eskalacji lub zamrażania. Przejawy w życiu partnerskim: awanturniczość, przemoc, silna ekspresja życia codziennego (głośna muzyka, szaleńcze tańce, ekspresja ubrania, mieszkania itp.), stany euforii w sytuacjach, które nie wymagają u innych takich reakcji. Jednocześnie brak ekspresji, surowość życia codziennego, milczenie i nieokazywanie emocji. Stany te występują na przemian. Często uzależnieni podporządkowują życie partnerskie swoim ekstremalnym hobby lub upodobaniom. Konsekwencją może być przemoc fizyczna i seksualna, perwersje seksualne, zdrady, ryzykowne sytuacje w związku lub całkowite zamrożenie stanów z partnerem. Pomagactwo. Poczucie bycia potrzebnym, niezbędnym, niosącym pomoc, misjonarzem, pozwala rozumieć siebie jako osobę wartościową. Kogoś, kto ma znaczenie dla innych i jest im potrzebny. Pełni misję lub posiada jakąś wyjątkową moc wyróżniającą go od innych i sprawiającą, że ludzie dostrzegają jego wyjątkowość. Takie postawy i przekonanie o sobie umożliwia nie doświadczać swojej nieważności, jaką okazywała rodzina. Ludzie tacy nie doznawali od rodzica poczucia swojego znaczenia, byli krytykowani za to, jakimi są, wypominano im wszelkie braki, obciążano oczekiwaniami, jakich nie mogli spełnić. Rodzice odpowiadali swoją obojętnością na naturalność dziecka. Nigdy nie mogło sprostać ich oczekiwaniom i zawsze czuło się nieważne, nic nieznaczące i zlekceważone. W pomagactwie odnajdują swoją wyjątkowość, która jest doceniana przez innych. Odcinają się od własnych potrzeb, pragnień na rzecz pomagania innym, bo czują się im potrzebni. Przejawy w życiu partnerskim: natrętne pomaganie, decydowanie za partnera co dla niego jest dobre, nadtroska, nadopiekuńczość, natrętne poszukiwanie u partnera chorób, niekompetencji lub wad, w których można by mu pomóc. Dochodzi do manipulacji i podporządkowywania partnera. Praca. Aby odizolować się od poczucia niskiej wartości siebie, jakie wygenerowali rodzice, można odnajdywać w pracy spełnienie swojej ważności. Ludzie tacy poświęcają się dla spraw zawodowych całym sobą. Odnajdują tam uznanie, jakiego nie doświadczali w rodzinie. Unikają doświadczeń rodzinnych i partnerskich, bo kojarzą je z niebezpieczeństwem ponownego doświadczenia swojej niskiej wartości. Praca spełnia więc rolę rodziny, kochanka, przyjaciela i wszystkiego, co dla nich przestało mieć znaczenie w ich rzeczywistości. Oddają się temu nałogowi szczególnie w sytuacjach gdy w związku narasta poczucie odpowiedzialności, bliskość, uczucia i więzi. Uciekają od tego w pracę, aby nie ujawnić swoich nieumiejętności kochania i bycia kochanym. W pracy mogą zastąpić rodzinność uznaniem szefa, romansami biurowymi, szacunkiem podwładnych lub zrealizowaniem się w kupnie nowej drukarki. Przejawy w życiu partnerskim: przewartościowanie czasu z partnerem na czas w pracy, kreowanie ważności swojej pracy, znaczenia pracy jako istotniejszych od spraw partnerskich, podporządkowanie życia partnerskiego terminom, obowiązkom i środowisku pracy, unikanie zapraszania partnera do swojej pracy, izolowanie wpływu partnera na swoją pracę. Dochodzi do rozluźniania związku, zdrad i nielojalności. Pedanteria. Trudności w doświadczaniu uczuć i swojej naturalności można uzyskać przez porządkowanie świata zewnętrznego. Eliminując z niego wszelkie elementy kojarzące się z emocjonalnością, można ograniczać swój kontakt z tym, co wyeliminowało się z życia. Uporządkowana przestrzeń nie zagraża, bo wiadomo gdzie, w jakim miejscu znajdują się rzeczy i sprawy mogące przywołać kontakt z własną naturalnością. To samo dotyczy porządkowania zachowań. Można ustalać partnerowi regulamin telefonowania do siebie, godziny i dni na seks, na spotkania. Wyeliminowanie spontaniczności daje poczucie bezpieczeństwa. Przejawy w życiu partnerskim: sterylność mieszkania, sterylność ubioru i samochodu, zmuszanie partnera do utrzymywania sterylności, niegromadzenie fotografii, niechęć do fotografowania życia partnerskiego, pamiątek, symboli itp. Porządkowanie kontaktów z partnerem, zachowań i ustalanie reguł i regulaminów. Wywołuje to napięcia i dystans, aż do rozluźnienia związku, brak poczucia integracji. Religia. Naturalność człowieka z dysfunkcją rodzinną jest dla niego trudna i bolesna, wszelki kontakt z nią powoduje napięcia, z którymi sobie nie radzi. Pojęcie Boga i Sił Najwyższych zastępuje mu poczucie 6

7 bycia zaopiekowanym, zatroszczonym, a także pozwala wyjaśniać niezrozumiałe dla siebie stany i rzeczy. Magiczne myślenie odcina go od konieczności realnego doświadczania uczuć i swojej rzeczywistości. Uczestniczenie w społeczności ludzi religijnych nacechowane jest pozorami akceptacji i identyfikacji, identyfikując się z nimi, osoba taka odczuwa przynależność i identyfikację, jakiej nie doświadczała w rodzinie. Przejawy w życiu partnerskim: zmuszanie do uczestniczenia w obrzędach religijnych, narzucanie poglądów religijnych, karanie za odmienność religijną lub poglądową, podporządkowywanie życia sprawom religijnym, odwoływanie się do mocy boskich w sprawach partnerstwa. Wywołuje to konflikty, napięcia lub zmiany tożsamościowe związku. Odcinanie się od naturalności życia. Romantyzowanie. Niektórzy ludzie sięgają do sfery fantazyjnego romantyzowania rzeczywistości. Wyobrażają sobie wyidealizowane intencje, sytuacje i cechy, jakich oczekują w swoim życiu. Mogą to być jakieś fantazje związane ze swoimi marzeniami z młodości, wzorce pochodzące z literatury, filmów lub inne ideały romantyczności albo bohaterstwa. Oczekują w swoim życiu powielenia się tych wzorów. Kreują sytuacje, zachowania oraz to co ich otacza, jakby tworzyli scenariusz do spełnienia się takich wyobrażeń. Idealizują rzeczywistość, doszukując się ukrytych znaczeń i symboli potwierdzających, że w ich życiu następują takie spełnienia wzorów. Pozwala im to oderwać się od własnej rzeczywistości i uniknąć kontaktu ze swoim Ja Realnym, swoją naturalnością i poczuciem niespełnienia. Sięgają do świata swoich marzeń i fantazji. Oczekują od swoich bliskich spełniania ich wyidealizowanych wyobrażeń partnerstwa i zachowań w życiu codziennym. Mimo że świat rzeczywisty spodziewa się od nich racjonalnych zachowań, oni wciąż funkcjonują na poziomie swoich ideałów i odrealnionych wzorów. Wolą uchodzić za osoby nadromantyczne, niż ujawniać swoją prawdziwą tożsamość. Bujają w obłokach i usilnie starają się tworzyć wokół siebie aurę romantyzmu, wyjątkowej scenerii lub idei oderwanych od rzeczywistości. Poddają się uniesieniom w sytuacjach, które dla innych bywają prostą rzeczywistością dnia codziennego. Przejawy w życiu partnerskim: Oczekiwanie od partnera zachowań symbolicznych, wyidealizowanych sytuacji. Przejaskrawienia znaczeń kontaktów i okazywania bliskości. Euforie związane z doświadczaniem otoczenia. Zachowania irracjonalne, manifestowanie swojej romantyczności i idealistycznych wartości oraz poczucia estetyki Pomijają Realia życia na rzecz idealistycznych uniesień, obciążają swojego partnera odpowiedzialnością za brak romantyzmu, ideałów i postaw bohaterskich. Seks. Jest to nałóg bardzo rozbudowany pod względem łagodzenia swoich stanów i odcinania od swojej rzeczywistości. Seks rozładowuje napięcia na wielu poziomach emocjonalnych. Samo doświadczanie bycia atrakcyjnym bardzo podwyższa poczucie wartości. Będąc atrakcyjnym seksualnie, można nie tylko oderwać się od własnej rzeczywistości, ale korzystnie porównać się z innymi. Często chodzi o to, by być atrakcyjnym dla osób niedostępnych, wyjątkowych lub w jakimś stopniu ważnych. Uwodząc osoby z innych związków (narzeczonych, mężów, żony) można poczuć większe swoje znaczenie od żony/męża. Daje to poczucie, że się jest ważniejszym, że mimo norm i więzi ta osoba podjęła relację i dokonała takiego wyboru, Ponadto rywalizacja z żoną/mężem daje wygraną i świadomość, że się jest lepszym od innych. Uwodzenie osób atrakcyjnych społecznie pozwala wejść w ich aureolę i korzystać z ich blasku. Poczucie, że osoba tak znacząca jest zainteresowana seksualnie, pozwala czuć się wyjątkowym i ważniejszym od innych. Często osoby uzależnione seksualnie zachowują się w swoim polowaniu bardzo desperacko i niemoralnie, jednak jest to zbyt silna pokusa, więc znoszą koszty poniżenia, zbrukania swojego wizerunku społecznego i wstydu. Sprawność seksualna i przeżywanie aktu jest również silnie uzależniające. Pozyskuje się poczucie wpływu na partnera, dominacji, zależności partnera, wyjątkowości oraz okazywania wyjątkowej ekspresji partnerowi, czego nie da się ujawniać ani doświadczać w swojej rzeczywistości. Seks spełnia bardzo wiele funkcji i jest silnie uzależniający ze względu na poziom satysfakcji, jaki można osiągać w unikaniu swojej rzeczywistości. Przejawy w życiu partnerskim: zdrady, kokieterie, manipulowanie partnerem poprzez seks, dystrybucja seksu, niekontrolowana dominacja lub uległość seksualna, przemoc seksualna, nadużycia seksualne, nadużywanie seksu w nieseksualnych sprawach partnerskich, nieprawidłowe i nietypowe pobudzanie seksualne jako warunek sprawności lub satysfakcji. Powoduje to wszelkie formy przemocy seksualnej, zdrady, konflikty i rozpad związku. Towarzyskość. Bywanie w towarzystwie, bycie lubianym, pełnienie różnych ról w towarzystwie może kompensować braki w poczuciu wartości i ważności siebie jakiego doświadczono w rodzinie. Poczucie uczestniczenia w życiu społecznym daje satysfakcję z własnego wpływu na sprawy i ludzi. Oczekiwania ludzi na bycie wśród nich pozwala odczuwać przynależność, ważność swojej osoby dla nich. Bywanie w towarzystwie reguluje też zakłócone poczucie granic. Można przez nie swobodnie przenikać w zależności od wybranego towarzystwa. Bywanie wśród ludzi ogranicza też konieczność bywania z partnerem sam na sam. Poczucie dużego grona znajomych kompensuje nieumiejętność utrzymania relacji i doświadczania więzi, a tworzy wizerunek osoby lubianej. Przejawy w życiu partnerskim: ciąganie partnera po przyjęciach, pokazywanie się w jego towarzystwie, gwiazdorstwo na spotkaniach, okazywanie lekceważenia partnera wśród znajomych, 7

8 dewaluowanie jego wartości i umiejętności, chwalenie się partnerem w towarzystwie, okazywanie towarzystwu troski o partnera i zaangażowania w jego sprawy, selekcjonowanie towarzystwa i znajomych partnera, przywiązywanie dużej wagi do uczestniczenia w życiu towarzyskim. Konsekwencją jest dystans w związku, nielojalność, koalicje zewnętrzne. Władza. Poczucie władzy nad kimś redukuje napięcia związane z głębokim poczuciem braku możliwości obrony, jakie miało dziecko w rodzinie. Nie panowało nad tym, co go otaczało. Nie miało wpływu na ludzi, którzy zadawali cierpienie. Rodzic całkowicie panował nad życiem i stanami dziecka. Dziecko całkowicie podporządkowane musiało znosić w milczeniu i pokorze kary i poniżenia. Człowiek dorosły doświadcza lęku przed ponowną utratą kontroli nad tym, co powoduje ból i cierpienie. Sprawowanie władzy daje mu poczucie bezpieczeństwa i izolowania się od lęku. Im lęk silniejszy, tym potrzeba sprawowania władzy i decydowania o innych jest mocniejsza. Zadawanie komuś cierpienia, władanie jego życiem oraz uzależnianie go od własnych decyzji daje poczucie wyzwolenia się od swojej rzeczywistości. Ludzie chorzy na władzę nie wykorzystują jej w celu poprawy czyjejś sytuacji czy nastroju. Satysfakcję czerpią z czyjejś zależności i poniżenia, podporządkowania i dewaluacji czyjejś wartości. Zadawanie bólu i kary daje satysfakcję przejęcia kontroli. Sprawowanie kontroli nad czyjąś autonomią rekompensuje poczucie braku własnej wartości i brak kontaktu z własną autonomią. Rekompensuje przeżyte w dzieciństwie poczucie tyranii rodzica. Przejawy w życiu partnerskim: podporządkowywanie partnera, decydowanie o jego stylu życia, zachowaniach, karanie partnera w różnych formach daje zadowolenie z samego karania, a nie z przyczyn karania, szantażowanie, stosowanie regulaminów związku, wprowadzanie zasad, zabranianie zachowań, autorytatywne decydowanie o dobru i złu, wyznaczanie warunków, kontrola czystości, ubrania, zadań i stanu zdrowia. Konsekwencje: jedna z patologicznych form więzi prowadzi do podporządkowania, zdominowania i zniszczenia partnera, przejecie władzy nad jego autonomią i tożsamością, począwszy od ubioru, aż po wyznanie religijne. sterowanie jego słabościami, uczuciami i potrzebami daje poczucie panowania nad partnerem. Zakochiwanie, flirtowanie. Czas flirtu i zakochiwania jest momentem silnego pobudzania oraz promowania własnej wartości. Otrzymuje się wtedy sporo informacji poprawiających własne samopoczucie. Osoby uzależnione od tego nałogu sięgają po niego w sytuacjach stabilizowania się związku z partnerem, kiedy łagodnieją emocje i opada euforia. Porzucają go, flirtują lub zdradzają. Dla nich wejście w nowy romans jest narkotykiem potrzebnym do poprawy własnej wartości, stymulacji stanów emocjonalnych, nawiązania relacji o wysokim poziomie wymiany informacji pozytywnych i silnej dynamice. Chcą być atrakcyjni i funkcjonować na poziomie zakochania, a nie miłości. Otaczają się adoratorami i wielbicielami, uznając ich za przyjaciół. Pozwala to oderwać się od swojej rzeczywistości i bujać w obłokach nowej euforii. Nowo poznany partner dostarcza wielu silnych bodźców, których nie da się uzyskać w stabilnym związku. Adoracja nowej osoby jest dla nich cenniejsza niż stabilna miłość partnera w stałym związku. Poznawanie i doświadczanie nowej osoby podnieca i fascynuje. Silnie w ten sposób poprawiają własną ocenę siebie, czują się wyjątkowi i znaczący. Takie doznania pozwalają uniknąć kontaktu z poczuciem niskiej wartości oraz z utrwalonymi od dzieciństwa deficytami akceptacji. Dziecko było poniżane, dewaluowano jego wartość i silnie stymulowano jego poczucie bycia gorszym. Czuło się osamotnione i odrzucane. Nałóg rekompensuje to poczucie. Przejawy w życiu partnerskim: flirtowanie, rozbudowana sieć adoratorów wokół związku, sporo dwuznacznych sytuacji, nuda w związku stabilnym, brak zainteresowania i atrakcyjności wobec stałego partnera, wręcz niechęć lub dewaluowanie jego wartości. Efekty to: zdrada, konflikty w związku, brak lojalności, kłamstwa i deprecjonowanie partnera. Jest tysiące sposobów na unikanie doświadczania własnej rzeczywistości. Można je łączyć w zestawy, można sięgać za każdym razem po inny sposób w zależności od tego, czego chcemy uniknąć i nie doświadczać. Można też integrować kilka uzależnień jednocześnie, tworząc z siebie karykaturę człowieka. Wszystko to służy ochronie przed doświadczaniem tej części siebie, która została wadliwie rozwinięta przez rodzica. Teraz jej krzywa konstrukcja lub jej brak boli i powoduje cierpienie w życiu z ludźmi. Każde uzależnienie łagodzi w jakiś sposób inną sferę własnej rzeczywistości. Niektórzy Nałogowcy niosą wiele uzależnień w sobie. Pozwala im to na regulowanie stanów i napięć, jakie w danym momencie wystąpią. Przechodzą od jednego nałogu do drugiego lub zastępują je nawzajem. Silnie dysfunkcyjne osoby mają tę metodę wytrenowaną w sposób doskonały. Kiedy z jakiegoś powodu nie mają dostępu do którejś formy uzależniającej ich, natychmiast silnie korzystają z innej. Podobnie jak alkoholik, któremu odebrano alkohol, odnajduje swoje spełnienie w narkotykach. Tak też jest z nałogowcami miłości. Mają oni jednak o wiele szerszy wachlarz nałogów niż inni uzależnieni. Ich nałogi nie wiążą się z odmiennymi stanami świadomości i nie są tak zauważalne przez społeczeństwo jak narkotyki, alkohol i inne środki. Nie otrzymują więc za swoje nałogi negatywnych reakcji, krytyki i kosztów społecznych. Tym bardziej więc utrwalają je w 8

9 sobie i rozwijają swoje uzależnienie. Wielu z nich nie zdaje sobie nawet sprawy, że są Nałogowcami. Przypisują swoim cechom wartości wynoszące ich ponad przeciętność i z dumą obnoszą się ze swoją patologią. Ludzie w ich otoczeniu, którzy rozpoznają cechy uzależnienia, są bezpieczniejsi od tych, którzy nie dostrzegą tego. Ci nieświadomi mogą zostać wciągnięci w pętlę, jaką tworzy Nałogowiec. Jak każdy uzależniony, wciąga on innych w swoje uzależnienie, wykorzystując do spełnienia siebie i swoich egoistycznych nałogów. Kiedy znajdzie ofiarę, osacza ją i czerpie z niej, dopóki nie nasyci swojego głodu. Tak jak wszystkie uzależnienia, te związane z bliskością również mają bardzo podobne cechy i skutki działania na życie człowieka. Podobnie wyniszczają i determinuje życie człowieka oraz ludzi jemu bliskich. Podporządkowuje większość jego funkcji, preferencji i kierunków rozwoju. W związkach dzieje się to wprost proporcjonalnie do aktywności nałogowca. Nigdy nie doprowadzi do pełnego zaspokojenia pragnienia spełnienia siebie. Pogłębianie nałogu nie ma więc sensu samego w sobie. Podążanie za kolejnym epizodem próby zaspokojenia pragnienia jest tylko elementem powtarzających się cyklów cierpienia, samozagłady i zarażania tym innych. Uzależniony wciąga w swoją pętlę cierpienia osoby bliskie i ze świata zewnętrznego. Wikła je w różne zależności, warunkowania i cierpienie. Ponoszą one konsekwencje nałogu nałogowca. Potrzeba spełnienia staje się bezwarunkowym wyznacznikiem zachowań, myślenia i dążeń. Jest bezwzględny w tym wobec partnera, bliskich osób i środowiska. Stany emocjonalne człowieka przede wszystkim zależą od poziomu zaspokojenia niezdrowej potrzeby. Nałóg reguluje jego stany i sytuację w życiu partnerskim. Jest ono podporządkowane możliwościom zaspokajania nałogowca. Niezaspokojenie potrzeby wywołuje stan abstynencji. Ogranicza lub deformuje percepcję, myślenie, więzi, uczucia, stany w związku. Objawia się w sferach psychicznych i somatycznych. Może zakończyć się pełną destrukcją psychiczną lub organiczną. Odbiera ludzkie cechy nałogowcowi i jego bliskim. Bardzo trudno uwolnić się od tego uzależnienia więc osoba uzależniona ma na pewno już za sobą nieudane próby. Kończą się jednak ponownym podjęciem kolejnego cyklu cierpienia. Jeśli partner w tym uczestnicz, to znaczy, że się współuzależnia. Jeśli odszedł, to znaczy, że pozostał Zdrowym Partnerem. Zdrowy Partner nie akceptuje regulacji swojego życia i partnerstwa nałogiem. Cykl cierpienia zawiera się od stanu euforii podczas zachłyśnięcia się sytuacją zaspokajania potrzeby, poprzez ciągłą konfrontację spełnienia i niespełnienia podczas dawkowania satysfakcji, aż po cierpienie związane z ponownym odrzuceniem i abstynencją. Czynnik uzależniający jest wartością dominującą nad wszelkimi innymi wartościami życia nałogowca. Zmuszony do wyboru pomiędzy partnerem i jego bliskością a nałogiem, chory nałogowiec wybierze nałóg. Nałogowiec w fazie leczenia będzie chciał utrzymać partnera, ale wciąż z możliwością radzenia sobie z nałogiem. Wyleczony nałogowiec odrzuca nałogi, bo satysfakcję czerpie z partnerstwa. Uzależnienie prowadzi do skutków psychosomatycznych o charakterze patologii. Może to przejawiać się zaburzeniami w sferze zachowań, spostrzegania, wyobrażeń lub stanem głębszych patologii psychospołecznych. Nieleczone uzależnienie kończy się całkowitą destrukcją. Pia Mellody, wybitna psychoterapeutka, w swoich publikacjach szczegółowo analizuje zjawisko uzależnień w związkach Nałogowców Miłości. Udziela wskazówek tym, którzy dojrzeli, aby zrozumieć swoją sytuację uzależnienia w związku. Polecam jej publikacje nie tylko tym, którzy rozpoznają u siebie pewne cechy uzależnienia od miłości, ale przede wszystkim tym, którzy mogą się bronić przed jej wyniszczającymi skutkami, by uniknąć wciągania w toksyczną miłość i ochronić siebie przed zbędnym, ale bardzo bolesnym skutkiem relacji z Nałogowcem Miłości. W swoich książkach autorka przybliża szczegółowo uwarunkowania procesów uzależnienia i toksyczności związków uczuciowych. Wskazuje, że funkcjonują dwa typy partnerów, którzy tworzą toksyczne związki. Pierwsi to Nałogowcy kochania. Są to partnerzy silnie uzależniający się od związku i relacji z drugą osobą. Bliskość drugiej osoby uzupełnia im znaczne deficyty w rozumieniu siebie na wszystkich poziomach istnienia. Szczególnie jednak dotyczy to poziomu rozumienia swojej aktywności uczuciowej. Charakteryzują ich wyraźne cechy skoncentrowania uwagi na swoim partnerze. Silnie idealizują go i nie potrafią rozpoznawać realnych cech 9

10 swojego partnera. Przypisują mu cechy swoich wyidealizowanych postaci wybawcy z lat dzieciństwa. Dostrzegają cechy, jakie są im potrzebne do spełnienia własnych pragnień bliskości, których w rzeczywistości ich partnerzy nie posiadają. Tworzą w swoim umyśle osoby czasem skrajnie różne od realnej postaci partnera. Domagają się tych cech i próbują je pobudzać u partnerów. Mają ogromny kłopot z rozpoznawaniem w swoim partnerze wad i cech dla siebie szkodliwych lub utrudniających kontakt. Nawet kiedy bezpośrednio doświadczą jakiejś szkodliwej dla siebie cechy partnera, to usilnie starają się to jakoś odtłumaczyć lub wybaczyć partnerowi. Robią to z takim zaangażowaniem, że partnerzy nie muszą ich ani przepraszać, ani czuć się winni. Niczego więc nie robią i czekają w spokoju na usprawiedliwienie. Nałogowiec jednak oczekuje od partnera jakiejś rekompensaty, zadośćuczynienia. Kiedy tego nie otrzymuje wpada w kolejną pętlę swojego cierpienia. Nałogowiec Kochania z dużym zaangażowaniem poświęca swój czas, myśli i przestrzeń na rzecz swojego partnera. Podporządkowują temu swoje życie, pracę, stosunki z innymi ludźmi i wszystko co stanowi o ich funkcjonowaniu. Tego samego oczekuje od partnerów. Kiedy nie spełnia się jego życzenie, wyrażają swoje niezadowolenie, pretensje i usiłują naciskać. Te wymuszenia stają się dla partnera formami manipulacji, podporządkowywania, szantażem lub innymi uciążliwościami życia. Skupienie na partnerze bywa często obsesyjne. Rezygnuje z własnych preferencji i wartości, dostosowując się do partnera. Zalewa go swoją osobą w uniżonych poświęceniach. Oczekuje od niego bezwarunkowej akceptacji i podziwu dla swojej wartości. Nałogowiec Kochania rezygnuje lub wycofuje swoje potrzeby, aby troszczyć się o interesy partnera. Pragnie przebywać z partnerem w każdej sytuacji. Rezygnuje z własnej przestrzeni i wnika w przestrzeń partnera, aby być obecnym przy nim. Nałogowcy Kochania nie rozpoznają, gdy związek się rozluźnia. Kiedy ich partner wycofuje się ze związku, odtłumaczają jego chłód i izolację:... on taki jest, ma prawo po tym co przeszedł..., ma dużo spraw na głowie, nie może przecież ciągle siedzieć w domu..., kiedyś wyzdrowieje i będzie już normalnie. Rozstanie z partnerem, który opuścił związek, jest dla Nałogowca Kochania powtórzeniem sytuacji opuszczenia przez rodzica. Intensywnie próbuje temu zapobiec. Wpada w histerię, szantażuje samobójstwem, prześladuje i grozi partnerowi. Czasem dochodzi do brutalnej przemocy, próbuje za wszelką cenę zniewolić i podporządkować partnera, śledzi go, nachodzi i kontroluje jego życie. Rozstanie wywołuje w nim zderzenie dwóch poziomów emocjonalnych doznań poczucia porzucenia: doświadczeń związanych z porzuceniem w dzieciństwie oraz tych ze świata dorosłego. Ta kolizja wywołuje furię, potrzebę zemsty lub zmuszenie partnera do powrotu. Mogą pojawić się stany od tendencji samobójczych, poprzez silną agresję, aż do potrzeby morderczej. Nałogowiec Kochania wskutek lęku przed samotnością wpada w stany obsesyjne. Intryguje, prześladuje i próbuje zmusić partnera do powrotu. Czasem mu się to udaje, co redukuje jego lęk. Jednak otwiera tym samym kolejny cykl swojego uzależnienia. Druga postać to Nałogowcy Unikania Bliskości. Są to osoby, które unikają aktywności i intensywnych przeżyć w związku. Przenoszą swoją aktywność uzależnienia na obszar poza związkiem (praca, towarzystwo, Internet, inne uzależnienia itp.) wszelkie intensywniejsze doznania wewnątrz związku kojarzą im się z wykorzystaniem i nadużyciem z dzieciństwa. Ograniczają dostęp partnerowi do siebie i mają kłopot z otwieraniem się na niego. Towarzyszy im ciągły lęk przed podporządkowaniem przez partnera, kontrolą i dominacją. Rodzic w dzieciństwie wykorzystywał intymność w celu podporządkowywania i zmuszania do troski o swój interes. Teraz Nałogowiec obawia się, że partner również wykorzysta wiedzę o nim w celu podporządkowania go. Stara się panować nad utrzymaniem odpowiedniego dystansu z partnerem. Odczuwa silny lęk przed odrzuceniem. Lgną do Nałogowców Kochania, bo mogą manipulować ich lękami poprzez straszenie rozstaniem. Wiedzą bowiem, że dla tamtej strony jest to nie do przyjęcia. Często używają różnych form nacisku i przemocy. Daje im to poczucie kontroli. Mają silną potrzebę rywalizacji i władzy. Nałogowcy Unikania Bliskości są silnie związani z rodziną. Nie ma w tym naturalnych uczuć, ma to charakter uwikłania lub omotania. Rodziny Nałogowców Unikania Bliskości bardzo często utrzymują jakieś okrutne tabu związane z nadużyciami lub przemocą. W dzieciństwie byli obciążani odpowiedzialnością za rodzica. To dawało im poczucie satysfakcji z pełnionej roli. Z czasem spowodowało nadmierną wyniosłość albo poczucie niższości. Nałogowcy Unikania Bliskości opuszczają związek w chwili, gdy poczują, że utracili nad nim kontrolę lub gdy wzrasta lęk przed odrzuceniem. Pojawiające się poczucie kontroli lub osaczania zmusza ich do podjęcia próby wyzwolenia, oddają się więc jakiemuś innemu swojemu nałogowi lub wpadają w ramiona silnie uzależniających Nałogowców Kochania. Często w próbach uwalniania się ze związku odnajdują swoich późniejszych Prześladowców. Proces uwalniania jest momentem utraty kontroli, destabilizacji i gwałtownych doświadczeń ujawniania lęku. Istnieją też osoby, które łączą w sobie obie postacie Nałogowca. Na przemian funkcjonują w kontekstach cech pochodzących od jednego i drugiego. Zmieniają swoją specyfikę w każdym kolejnym cyklu. 10

11 Obie postacie nałogowców mają tendencje do łączenia się w toksycznych związkach, które powtarzają swoje pętle cierpienia, rozstań i powrotów. Każdy z nich z powodu swoich specyficznych właściwości uzupełnia lub przyciąga inną postać nałogowca. Możliwe więc jest pięć wariantów związku utworzonego przez nałogowca. Nałogowiec Kochania Nałogowiec Unikania Bliskości, Nałogowiec Kochania Nałogowiec Kochania, Nałogowiec Unikania Bliskości Nałogowiec Unikania Bliskości Nałogowiec Unikania Bliskości Zdrowy Partner, Nałogowiec Kochania Zdrowy Partner. Jeśli dochodzi z jakiegoś powodu do stworzenia związku w postaci dwóch ostatnich wariantów, to znaczy Nałogowca z Partnerem Zdrowym, to jeśli szybko nie dojdzie do zrównoważenia w proporcjach wymiany, związek ten ulegnie rozpadowi, nie przechodząc przez kolejne fazy rozwoju. Rozpad nastąpi prawdopodobnie w drugiej fazie, gdy opadną intensywne emocje, stany euforii i wszystko to, co wybuchło swoją intensywnością na początku. Nastąpi faza równoważenia wymiany, docierania się i poszukiwania kompromisów pomiędzy indywidualnymi preferencjami. Nałogowiec będzie zmierzał do warunkowania swojej pozycji i partnera czynnikami związanymi z jego uzależnieniem od miłości. Inaczej będzie to robił Nałogowiec Kochania, a inaczej Nałogowiec Unikania Bliskości. Bywają partnerzy, którzy łączą w sobie obie formy, więc ich aktywność będzie tym bardziej nie do zniesienia dla osoby zdrowej. Czasem jedna osoba pełni dwie role. W związku pozostaje Nałogowcem Unikania Bliskości, a po za nim, z innym partnerem w tym samym czasie jest Nałogowcem Kochania. Może też modulować swoje uzależnienie w przypadku, gdy partner jest Zdrowym Partnerem i nie podejmuje współuzależnienia. Wtedy na przemian pełni obie role Nałogowca, usiłując wciągnąć Zdrowego Partnera w którąś z form współużależnienia. Partner Zdrowy nie jest w stanie pokonać samodzielnie Nałogowca. Nie uzdrowi związku z którąkolwiek jego postacią. Nie posiada on bowiem walorów istotnych dla Nałogowca do podtrzymania współuzależnienia, co czyni go nienadającym się do związku. Rozwiązaniem takiej sytuacji jest wsparcie specjalisty. Nałogowiec nie potrafi rozróżnić stanu miłości od stanu, który go uzależnia. Jeśli w relacji z partnerem odnajduje czynniki uzależnienia, rozumie to jako miłość. Jeśli nie dozna zaspokojenia swoich preferencji, uzna, że nie jest to miłość. Nawiązując kontakt ze Zdrowym Partnerem nie zaspokaja swoich nieświadomych pragnień, ponieważ partner asertywnie broni się przed przekroczeniem granicy współuzależnienia. Dla Nałogowca jest to sygnał świadczący o braku miłości, więc stara się uciec od czegoś, co przestało być dla niego osiąganiem satysfakcji. Lee Jampolski, w swojej książce dokonał przejrzystego porównania cech osobowości zdrowej i uzależnionej, związanych z funkcjonowaniem w relacjach uczuciowych. Obnaża on irracjonalność przekonań uzależnionej osobowości, sugerując potrzebę systematycznej refleksji nad tym jako drogi do uwolnienia się od uzależnienia. Wyraźnie uwidocznione są w tym porównaniu przekonania i odczucia dotyczące samego siebie, które w ogromnym stopniu decydują o uczestnictwie w życiu, rozumieniu dynamiki relacji międzyludzkich i o gotowości do własnej aktywności i zaangażowania 11