Pani Teresa Kołtun Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wildze ul. Warszawska 38, Wilga

Transkrypt

1 Warszawa, 10 kwietnia 2019 r. WOJEWODA MAZOWIECKI WPS-IV BT Pani Teresa Kołtun Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wildze ul. Warszawska 38, Wilga WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 197b w związku z art. 186 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2018 r. poz. 998 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, zgodnie z Planem Kontroli Zewnętrznych Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego na rok 2019, zespół w składzie: Beata Trzcińska starszy inspektor wojewódzki i Monika Zambrzycka - starszy inspektor wojewódzki, Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie, przeprowadził w terminie 7-8 marca 2019 r. kontrolę kompleksową w trybie zwykłym w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Wildze, zwanym dalej Ośrodkiem. Zakres kontroli obejmował: zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wsparcia oraz pomocy asystenta rodziny, w okresie od 1 stycznia 2018 r. do dnia kontroli. Na podstawie art. 197 d ww. ustawy oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli (Dz. U. poz. 1477) przekazuję niniejsze wystąpienie pokontrolne. Stanowisko Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wildze objęła pani 1 września 1999 r., posiada upoważnienie do prowadzenia postępowań w sprawach z zakresu wspierania rodziny oraz wydawania w tych sprawach decyzji. W trakcie pani nieobecności, upoważniona do pełnienia zastępstwa została pani Jolanta Nowak specjalista pracy socjalnej 1. Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczych spoczywa na gminie. Zgodnie z art. 8 ustawy, rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wsparcie zapewnia wójt. Rada Gminy w Wildze 28 czerwca 2011 r. uchwałą Nr VI/31/11 nadała statut Gminnemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej w Wildze, zmieniony uchwałami: nr XIV/75/12 z 6 sierpnia 2012 r., nr XXX/162/14 z 10 kwietnia 2014 r., nr XXXII/162/17 z 28 czerwca 2017 r. 2 W 6 ust. 1 pkt 1 statutu przypisano Ośrodkowi wykonywanie zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. 1 Akta kontroli s Akta kontroli s

2 Organizację i zasady funkcjonowania Ośrodka określał regulamin organizacyjny wprowadzony 24 października 2011 r. zarządzeniem nr 45/2011 Wójta gminy Wilga, aneksowany 10 kwietnia 2014 r. zarządzeniem Nr 104/2014 Wójta gminy Wilga 3. Regulamin określał: strukturę organizacyjną ośrodka, zakres działania samodzielnych stanowisk pracy oraz szczegółowy zakres zadań i obowiązków pracowników w nim zatrudnionych. Gmina wypełniła obowiązek wynikający z art. 176 pkt 1 ustawy, opracowała 3-letni program wspierania rodziny. Uchwałą nr XII/70/15 Rady Gminy Wilga z 30 listopada 2015 r. przyjęto Gminny Program Wspierania Rodziny na lata , natomiast uchwałą nr XLIX/242/18 z 17 października 2018 r. Gminny Program Wspierania Rodziny na lata Wykonanie uchwały każdorazowo powierzono Wójtowi Gminy Wilga. W obowiązującym programie nie dokonano szczegółowego rozeznania aktualnych potrzeb w obszarze rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, tym samym nie podsumowano jego realizacji w latach Za cel główny w ww. Programach przyjęto: tworzenie warunków umożliwiających poprawę sytuacji rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz ich wspieranie w prawidłowym funkcjonowaniu poprzez realizowanie skoordynowanego systemu wsparcia społecznego na rzecz wzmocnienia rodziny przez wyspecjalizowane instytucje samorządu lokalnego i inne organizacje. Biorąc pod uwagę powyższe, należałoby rozważyć przyjęcie wskaźników, które konkretnie określą poziom, jaki chcemy osiągnąć, ponieważ na ich podstawie dokonujemy oceny: czy/w jakim zakresie podjęto zaplanowane działania oraz czy/w jakim zakresie osiągnięto zakładane rezultaty. Cele i działania określone w programie powinny wynikać z oceny potrzeb gminy, mając na uwadze zasady i formy wspierania rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczej, określone w art. 8, art. 9 i art. 10 ustawy. Zgodnie z art. 28a ustawy, wójt sprawuje kontrolę nad podmiotami organizującymi pracę z rodziną oraz placówkami wsparcia dziennego. W Ośrodku nie przeprowadzano kontroli w tym zakresie. 1. Zapewnienie warunków organizacyjno-kadrowych do realizacji zadania z zakresu wspierania rodziny Asystent rodziny zatrudniony był w Ośrodku w latach i 2017 (do 28 lutego). Od marca 2017 r. do dnia kontroli gmina nie zapewniała rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych kontynuacji wsparcia i pomocy asystenta rodziny. Ustawodawca nałożył na gminę obowiązek tworzenia i stałego rozwijania systemu wsparcia rodziny, natomiast od 1 stycznia 2015 r. zatrudnienie asystenta rodziny stało się obowiązkowe. Asystent rodziny aktywnie wspiera rodziny wychowujące dzieci, w których występują problemy trudne do pokonania samodzielnie, pomaga również rodzicom ubiegającym się o odzyskanie władzy rodzicielskiej. Jeśli dzieci znajdują się w pieczy zastępczej, rolą asystenta rodziny jest podjęcie działań mających na celu jak najszybszy powrót dzieci do rodziny. Należy zauważyć, że intencją ustawodawcy jest rozwój systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, czemu posłużyć może dyspozycja zawarta w art. 10 ust. 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która stanowi, że w przypadku, gdy wyznaczonym podmiotem jest ośrodek pomocy społecznej, w ośrodku można utworzyć zespół do spraw asysty rodzinnej. 3 Akta kontroli s

3 Ponadto, od 2012 r. istnieje możliwość ubiegania się o środki z budżetu państwa w ramach programu ogłaszanego przez Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej na dofinansowanie zadań własnych, którego celem jest stymulowanie podejmowania przez gminę takich działań, które służą wsparciu rodzin przeżywających trudności opiekuńczo-wychowawcze. Gmina Wilga w 2018 r. nie ubiegała się o te środki, nie przystąpiła do programu, nie prowadziła naboru na stanowisko asystenta rodziny. 2. Rzetelność sporządzanej sprawozdawczości Z art. 179 ustawy 4 wynika obowiązek składania przez wójta do 31 marca każdego roku radzie gminy rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawienia potrzeb w tym zakresie. Całość materiału przedkładanego radzie gminy przygotowywana jest przez podmiot, który faktycznie odpowiada za realizację tego zadania w gminie, a zatem przez Ośrodek. Ośrodek nie złożył rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawienia potrzeb w tym zakresie. Gmina wypełniła obowiązek wynikający z art. 176 pkt 6 ustawy, 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 lutego 2016 r. 5, poprzez przekazanie sprawozdania rzeczowo-finansowego z wykonywanych zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2018 r. i od 1 lipca do 31 grudnia 2018 r. Sprawozdania zawierały wartości zerowe - gmina nie zatrudniała asystenta rodziny oraz nie posiadała rodzin wspierających. 3. Prawidłowość, adekwatność i skuteczność udzielanej pomocy i wsparcia rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez działania prowadzone w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka Z przedstawionych podczas kontroli dokumentów wynika, że w okresie od marca 2017 r. do dnia kontroli, gmina Wilga nie zatrudniała asystenta rodziny, a z rodzinami pracowali pracownicy socjalni, realizując głównie zadania wynikające z ustawy o pomocy społecznej. Udzielali rodzinom wsparcia w formie świadczeń z pomocy społecznej i pracy socjalnej. Jedynie pod tym kątem pracownik socjalny dokonywał analizy i sporządzał wywiad środowiskowy, nie dokonywał natomiast analizy sytuacji rodziny pod względem opiekuńczo-wychowawczym. Rzadkie wizyty pracownika socjalnego nie pozwalały na dokonanie rzetelnej diagnozy sytuacji rodziny. Prowadzona przez pracowników socjalnych dokumentacja nie zawierała wyczerpujących ustaleń w zakresie występujących problemów opiekuńczo-wychowawczych, (kogo dotyczył, jaki to był problem, jaki zakres, jakie działania zaradcze powinny być podjęte i czy zostały podjęte). Pracownik socjalny nie wnioskował do kierownika o przydzielenie asystenta rodziny rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, do czego zobowiązuje art. 11 ust. 3 ustawy. Zgodnie z art. 18 ustawy, w celu wsparcia rodziny dziecko może zostać objęte opieką i wychowaniem w placówce wsparcia dziennego. Na terenie gminy Wilga nie funkcjonowały 4 Art. 179 ust. 1. W terminie do dnia 31 marca każdego roku wójt składa radzie gminy roczne sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawia potrzeby związane z realizacją zadań. 2. Rada gminy, biorąc pod uwagę potrzeby, o których mowa w ust. 1, uchwala gminne programy wspierania rodziny. 5 Akta kontroli s

4 placówki wsparcia dziennego, gmina nie obejmowała rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych pomocą rodzin wspierających. Praca z rodziną 6 jest jedną z form wspierania rodziny. Artykuł 10 ust. 3 ustawy przewiduje jednak dodatkowy podział pracy z rodziną, wymieniony w pkt 1-5. Z informacji uzyskanych od osoby zastępującej panią wynika, że pracownicy socjalni informowali rodziny o możliwości korzystania z konsultacji i poradnictwa specjalistycznego (psychologicznego lub prawnego) świadczonego przez: Powiatową Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Garwolinie, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Garwolinie oraz punkt nieodpłatnej pomocy prawnej w Garwolinie. Ośrodek nie prowadził pracy z rodziną w formie: terapii i mediacji, usług dla rodzin z dziećmi, spotkań dla rodzin mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, zwanych grupami wsparcia. Dokonano analizy dokumentacji 19 losowo wybranych rodzin korzystających z pomocy świadczonej przez Ośrodek. W przypadku 1 rodziny wśród przyczyn wystąpienia z wnioskiem o udzielenie pomocy, pracownik socjalny w wywiadzie środowiskowym wskazał bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz prowadzenia gospodarstwa domowego. Ustalono, że w 5 rodzinach nie wskazano problemu bezradności rodziny w powyższym zakresie, pomimo zapisów w wywiadach środowiskowych świadczących o jej występowaniu. W jednej z tych 5 rodzin prowadzona była procedura Niebieskiej Karty: wywiad z 28 września 2018 r. wskazywał na nadużywanie alkoholu przez małżonka, konflikty, złe relacje małżeńskie, przeżywanie tych sytuacji przez dzieci 7. Dziecko z kolejnej rodziny, w związku z podejrzeniem stosowania wobec niego przemocy, przebywało przez ponad 5 miesięcy w 2017 r. w instytucjonalnej pieczy zastępczej, skąd powróciło do rodziny biologicznej w sierpniu 2017 r. Pracownik socjalny nie skierował działań pomocowych i monitorujących rodzinę, nie wnioskował o objęcie rodziny wsparciem asystenta rodziny. W ramach opisanej w tej rodzinie pracy socjalnej w wywiadzie z 20 sierpnia 2018 r. wykazał: spotkanie i rozmowa z rodzicami na temat problemów rodzinnych, sprawowania właściwej opieki nad dziećmi, wzajemnego wspierania się w wypełnianiu funkcji opiekuńczych i wychowawczych. W wywiadzie z 2 stycznia 2018 r. rubryka dotycząca pracy socjalnej nie została wypełniona, a ocena sytuacji rodziny składała się ze zdania w brzmieniu: Rodzina wielodzietna, dochód na osobę jest niski 8. Ponadto 4 rodziny z terenu gminy Wilga (w tym 3 z ww. rodzin) objęte były nadzorem kuratora. Zaznaczyć należy, że objęcie rodziny nadzorem kuratora lub pracą socjalną nie zwalnia gminy z obowiązku zapewniania rodzinie wsparcia i pomocy asystenta rodziny. Ustalono, że dokonana przez pracowników w wywiadach środowiskowych ocena sytuacji większości rodzin wskazuje na diagnozę nieadekwatną do sytuacji, a także powierzchowne sporządzanie ww. dokumentów. Większość wywiadów/planów pomocy nie była zatwierdzona przez kierownika Ośrodka (pusta ostatnia strona wywiadu), co może świadczyć o tym, że nie zapoznał się z nimi. Z powyższej analizy wynika, że w przypadku 5 rodzin zachodzą przesłanki wskazujące na potrzebę objęcia rodzin wsparciem asystenta rodziny, nie zaś tylko otrzymania pomocy w postaci świadczeń pomocy społecznej. 6 Art. 8 ust. 2 Wspieranie rodziny jest prowadzone w formie 1) pracy z rodziną; 2) pomocy w opiece i wychowaniu dziecka. 7 Akta kontroli s Akta kontroli s

5 Zgodnie z art. 10 ust. 4 ustawy praca asystenta rodziny powinna być również świadczona dla rodziny, z której dzieci czasowo umieszczone są poza rodziną. Ustalono, że na terenie gminy Wilga zamieszkuje ojciec biologiczny czworga dzieci umieszczonych (przez inną gminę) w pieczy zastępczej i nie jest z nim prowadzona praca w kierunku powrotu dzieci. Praca asystenta rodziny polega na zindywidualizowanej pracy w rodzinie, z rodziną i dla rodziny, dlatego też zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy, praca asystenta rodziny nie może być łączona z wykonywaniem obowiązków pracownika socjalnego na terenie gminy, w której praca ta jest prowadzona. Ponadto ustawa o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem wprowadziła kolejne zadania dla asystenta rodziny, dlatego istotne jest, aby gmina dysponowała asystentem rodziny gotowym przewodzenia rodzinom po systemie oferowanego wsparcia oraz do koordynowania poradnictwa (w zakresie: przezwyciężania trudności w pielęgnacji i wychowywaniu dziecka, wsparcia psychologicznego, pomocy prawnej, w szczególności w zakresie praw rodzicielskich i uprawnień pracowniczych, dostępu do rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz świadczeń opieki zdrowotnej) 9. Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowanych działań, mających na celu przywrócenie rodzinom zdolności do wypełniania tych funkcji 10, dlatego w pierwszej kolejności konieczne jest rzetelne zdiagnozowanie problemu. Na gminie skupia się nie tylko obowiązek udzielania pomocy rodzinie przeżywającej trudności, ale też prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. W celu realizacji tego zadania istotne jest dokonywanie analizy i oceny zjawisk mających wpływ na sytuację osób wymagających wsparcia w środowisku lokalnym, wykazanie aktywności przy identyfikowaniu monitorowaniu osób i rodzin wymagających pomocy, w szczególności: ustalenie zasad postępowania odnośnie wymiany informacji dotyczącej rodzin z problemami; stosowanie procedur weryfikowania własnych informacji i ustalenia wspólnych działań; wykorzystanie innych możliwości, odnośnie dotarcia do wszystkich osób potrzebujących pomocy i wsparcia. W Ośrodku nie przyjęto zasad weryfikowania własnych informacji i ustalania wspólnych działań, jak również nie ustalono zasad postępowania odnośnie wymiany informacji, w celu dotarcia do wszystkich osób potrzebujących wsparcia. Zauważyć należy, że Ośrodek powinien posiadać pełną wiedzę o rodzinach potrzebujących pomocy i wykorzystać wszelkie metody, aby do nich dotrzeć, a rozpoznawanie potrzeb i monitorowanie sytuacji rodzin z dziećmi jest obowiązkowe i należy do zadań asystenta rodziny. Wojewoda Mazowiecki negatywnie ocenił sposób organizacji i realizacji przez gminę zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Za stwierdzone nieprawidłowości odpowiedzialność ponosi pani, jako Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wildze oraz Wójt Gminy Wilga, a ich przyczyną jest brak 9 Art. 8 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem (Dz. U. z 2019 r., poz. 473). 10 Art. 2 ust. 1. Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania tych funkcji. 5

6 zatrudnienia asystenta rodziny, a tym samym zapewnienia rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wsparcia i pomocy asystenta rodziny. Brak asystenta rodziny przyczynił się również do nie zachowania kontynuacji tej formy pomocy rodzinom potrzebującym wsparcia, które były wcześniej pod opieką asystenta rodziny. Gmina nie dysponowała przygotowanym do pracy asystentem rodziny, aby kontynuować tą formę pomocy rodzinom potrzebującym wsparcia, jak również od marca 2017 r. nie była przygotowana na przyjęcie wniosku o przydzielenie asystenta rodziny od osób uprawnionych z ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem. Zapewnianie wsparcia i pomocy asystenta rodziny w przypadku zaistnienia okoliczności wskazanych w ustawie powinno odbywać się automatycznie. Pracownicy socjalni nie mogą realizować zadań określonych ustawowo dla asystenta rodziny. Na podstawie art. 197 d ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli i wobec stwierdzonych nieprawidłowości kieruję do pani następujące zalecenia pokontrolne: rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych zapewnić wsparcie asystenta rodziny, a tym samym wypełniać obowiązek gminy wynikający z art. 3, art. 4 pkt 1 i 2, art. 8 ust. 1 i 2, art. 11 ust. 4 pkt 1 i art. 15 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Uwagi i wnioski pokontrolne Ponadto zwracam uwagę na potrzebę: wypracowania mechanizmów identyfikowania wszystkich rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w celu objęcia ich wsparciem w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka, przyjęcia zasad współpracy i sprawnej wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi instytucjami i podmiotami zaangażowanymi w udzielanie wsparcia rodzinom, podjęcia działań w celu nawiązania współpracy z rodzinami, które mogłyby stanowić rodzinę wspierającą dla rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi, rozważenia potrzeb gminy w zakresie wspierana rodzin w formie pomocy w opiece i wychowaniu, poprzez prowadzenie przez gminę placówki wsparcia dziennego, wypełniania obowiązku wynikającego z art. 179 ustawy składania radzie gminy rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawiania potrzeb związanych z realizacją zadania. Pouczenie Zgodnie z art. 197 d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2018 r. poz. 998, z późn. zm.) oraz 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli (Dz. U. poz. 1477) kontrolowana jednostka może w terminie 7 dni od dnia otrzymania wystąpienia pokontrolnego, zgłosić do Wojewody Mazowieckiego zastrzeżenia do wydanego wystąpienia lub/i do zawartych 6

7 w nim zaleceń pokontrolnych na adres: Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie, Wydział Polityki Społecznej, plac Bankowy 3/5, Warszawa. W przypadku nieuwzględnienia przez Wojewodę Mazowieckiego zastrzeżeń oraz w przypadku nie zgłoszenia zastrzeżeń do zaleceń, kontrolowana jednostka jest obowiązana w terminie 30 dni od otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego powiadomić wojewodę o sposobie realizacji uwag, wniosków i zaleceń. W przypadku uwzględnienia zastrzeżeń odpowiadając na zalecenia należy mieć na uwadze zmiany wynikające z powyższego faktu. Jednocześnie przypominam, że w przypadku osób, które nie realizują zaleceń pokontrolnych mają zastosowanie przepisy art. 198 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI Beata Trzcińska STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI Monika Zambrzycka z up. WOJEWODY MAZOWIECKIEGO Anna Olszewska Dyrektor Wydziału Polityki Społecznej 7