Odpowiedzialność cywilna diagnosty laboratoryjnego

Transkrypt

1 diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2013 Volume 49 Number Praca poglądowa Review Article Odpowiedzialność cywilna diagnosty laboratoryjnego Liability laboratory diagnostician Iwona Wrześniewska-Wal, Anna Augustynowicz Szkoła Zdrowia Medycznego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Streszczenie W niniejszym artykule przedstawiono problematykę odpowiedzialności cywilnej diagnosty laboratoryjnego. Uwzględniono zróżnicowanie odpowiedzialności diagnosty laboratoryjnego w zależności od formy prawnej nawiązania współpracy pomiędzy diagnostą laboratoryjnym a podmiotem leczniczym. Omówiono rodzaje odpowiedzialności cywilnej oraz przesłanki warunkujące powstanie obowiązku naprawienia szkody. Wskazano również sposoby naprawienia szkody wyrządzonej pacjentowi. Summary In this article the problem of liability laboratory diagnostician. Takes into account the diversity of responsibility laboratory diagnostician, depending on the legal form of the cooperation between the laboratory diagnostician and therapeutic entity. The types of liability and prerequisites shall be obliged to repair the damage. It also identifies ways to fix the damage caused to the patient. Słowa kluczowe: odpowiedzialność cywilna, diagnosta laboratoryjny, odszkodowanie, szkoda Key words: liability, laboratory diagnostician, damages, injury Wstęp Obowiązujący system prawnych zapewnia pacjentowi ochronę w razie naruszenia jego praw a także wyrządzenia szkody w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych. W tych sytuacjach pacjent może dochodzić swoich roszczeń zarówno w procesie karnym, jak i cywilnym. Prawnokarna ochrona pacjenta z uwagi na grożące sankcje jest dla sprawcy najbardziej dolegliwa. W zależności od tego z jakim rodzajem zachowania personelu medycznego mamy do czynienia oraz skutku jaki owo zachowanie spowodowało, sprawca może podlegać odpowiedzialności na podstawie określonych przepisów kodeksu karnego [1]. Tytułem przykładu można by wskazać, odpowiedzialność za przestępstwo naruszenia tajemnicy zawodowej. W świetle art. 266 k.k. naruszenie tajemnicy zawodowej jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch. Diagnosta laboratoryjny może także ponieść odpowiedzialność karną w razie popełnienia błędu medycznego. Odpowiedzialność cywilna jest odpowiedzialnością majątkową za szkody wyrządzone innej osobie podczas wykonywania obowiązków zawodowych czy prowadzenia działalności gospodarczej. Odpowiedzialność ta wynika z przepisów kodeksu cywilnego [2]. Oczywistym jest, iż diagnosta laboratoryjny uczestnicząc w toku postępowania diagnostyczno-terapeutycznego może przyczynić się do wyrządzenia szkody majątkowej. Zwłaszcza w razie popełnienia błędu medycznego. Pytanie tylko czy i ewentualnie po spełnieniu jakich warunków zobowiązany jest do jej naprawienia? Udzielenie odpowiedzi na to pytania wymaga krótkiego przedstawienia rodzajów odpowiedzialności cywilnej oraz charakterystyki przesłanek warunkujących powstanie odpowiedzialności. Rodzaje odpowiedzialności cywilnej Odpowiedzialność cywilna może być odpowiedzialnością kontraktową bądź deliktową. Jeżeli obowiązek naprawienia szkody wynika z umowy mówimy o odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 k.c.). Źródłem szkody jest tu niewykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, najczęściej zawartej wcześniej umowy. Odpowiedzialność wynikająca z ustawy to odpowiedzialność deliktowa (art. 415 k.c.). W tym przypadku dopiero czyn niedozwolony wyrządzający szkodę powoduje powstanie zobowiązania między stronami w postaci roszczenia odszkodowawczego. Oznacza to, że wcześniej nie istniał pomiędzy poszkodowanym pacjentem a sprawcą czynu jakikolwiek stosunek prawny. Rozróżnienie odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej warto zobrazować na przykładach. W szkodach medycznych rodzaj odpowiedzialności cywilnej zależy od formy wykonywania zawodu przez personel medyczny oraz relacji prawnych łączących personel medyczny z pracodawcą i pa- 419

2 Odpowiedzialność cywilna diagnosty laboratoryjnego cjentem. Lekarz, diagnosta laboratoryjny, pielęgniarka czy położna zatrudnieni w podmiocie leczniczym na podstawie umowy o pracę nie zawierają z pacjentem żadnej umowy. Nie działają wówczas w imieniu własnym, lecz wykonują zadania podmiotu leczniczego. Ich odpowiedzialność ma wyłącznie charakter deliktowy. Gdy pacjent leczy się prywatnie zawiera z lekarzem prowadzącym praktykę lekarską czy diagnostą laboratoryjnym prowadzącym medyczne laboratorium diagnostyczne, ustną lub pisemną umowę o udzielanie świadczeń zdrowotnych. W związku z tym w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy ponoszą oni odpowiedzialność kontraktową. Jeśli niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy spowoduje powstanie szkody na osobie pacjenta powstaje dodatkowo odpowiedzialność deliktowa. Jeżeli diagnosta laboratoryjny wykonał badanie laboratoryjne materiału nie mającego wartości diagnostycznej (np. zbyt długi okres czasu pomiędzy pobraniem materiału a przeprowadzeniem badania, przechowywanie materiału w nieodpowiednich warunkach) wynik może być błędny. Jeżeli pacjent będzie musiał ponownie wykonać badanie laboratoryjne ponosząc za nie koszty, diagnosta laboratoryjny zobowiązany będzie do ich zwrotu. Gdy na podstawie błędnego wyniku badania laboratoryjnego podjęte będzie postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne, które spowoduje szkodę (np. ciężką reakcję alergiczną), diagnosta laboratoryjny może dodatkowo ponieść odpowiedzialność deliktową. Niezbędnym warunkiem dla powstania odpowiedzialności cywilnej jest łączne spełnienie następujących przesłanek: wystąpienie zdarzenia wyrządzającego szkodę, powstanie szkody, związek przyczynowy łączący szkodę z tym zdarzeniem i wina. W odpowiedzialności cywilnej wystąpienie szkody jest najistotniejszym warunkiem. Jednak sama w sobie nie jest warunkiem wystarczającym dla powstania odpowiedzialności. Istotny jest związek przyczynowy pomiędzy szkodą a zdarzeniem, z którym prawo łączy obowiązek odszkodowawczy. Przy czym kodeks cywilny stoi na gruncie tzw. adekwatnego związku przyczynowego stanowiąc art k.c., że zobowiązany do odszkodowania odpowiada tylko za normalne następstwa swego działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Nie wystarczy więc stwierdzić istnienie związku przyczynowego jako takiego. Wymagane jest bowiem też stwierdzenie, że chodzi o następstwa normalne. Diagnosta laboratoryjny może ocenić w trakcie badania wstępnego, czy dana próbka była prawidłowo transportowana (np. w odopowiedniej temperaturze), czy jest wystarczająca ilość materiłu do przeprowadzenia badania. Jeżeli szkoda w postaci np. rozstroju zdrowia spowodowanego zastosowaniem niewłaściwej terapii, jest następstwem błędnego wyniku badania laboratoryjnego wykonanego na materiale transportowanym niezgodnie z ustalonymi procedurami można mówić o zaistnieniu normalnego związku przyczynowego. Kodeks cywilny nie zawiera ustawowej definicji szkody uznając, że jest to pojęcie wystarczająco określone przez język potoczny [3]. Zauważyć przy tym należy, że w języku potocznym szkoda jest kategorią ekonomiczną, a nie prawną [4]. Mimo to, kodeksowy brak definicji szkody nie wzbudził i nadal nie wzbudza kontrowersji. Określenie pojęcia szkody w znaczeniu prawnym pozostawiono orzecznictwu i nauce. Przez szkodę rozumie się uszczerbek majątkowy, ale także niemajątkowy (krzywdę), jakiego doznaje poszkodowany we wszelkiego rodzaju dobrach chronionych przez prawo. Szkoda majątkowa przybiera postać szkody na mieniu lub na osobie. Szkoda majątkowa związana ze świadczeniami medycznymi to przede wszystkim szkoda na osobie. Polega ona na takim naruszeniu dóbr osobistych określonej osoby, w następstwie którego dochodzi, obok albo wespół z wyrządzeniem krzywdy, w sposób pośredni do negatywnych następstw w majątku tej osoby. Szkoda taka może być konsekwencją błędu personelu medycznego. I tak np. jeśli w następstwie błędu diagnosty laboratoryjnego doszło u pacjenta do czasowej utraty zdolności do pracy zarobkowej a przy tym potrzeby zakupu leków, stosowania specjalnej diety, co z kolei spowodowało uszczerbek (szkodę) majątkowy [5]. Uszczerbek majątkowy wynikający z otrzymywanego zasiłku chorobowego, który co do zasady jest niższy aniżeli wynagrodzenie, czy też związany np. z koniecznością poniesienia wydatków na zakup leków. Dodatkowo warto zaznaczyć, iż o odpowiedzialności cywilnej diagnosty laboratoryjnego można mówić tylko wówczas, gdy podczas wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej nie zachował należytej staranności. Zgodnie z art. 355 k.c. należyta staranność to taka, która jest ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju. Przyjmuje się, że przez należytą staranność rozumie się pewien sposób postępowania przy podejmowanych czynnościach. Ma on charakter pewnego ogólnego modelu lub wzorca. Ocena zatem, czy w danym przypadku doszło do naruszenia zasad należytej staranności, polega w praktyce na zestawieniu konkretnego postępowania diagnosty laboratoryjnego z wzorcem postępowania. Powstaje pytanie jakie regulacje stanowią wzorzec postępowania w odniesieniu do należytej staranności przy wykonywaniu badań przez diagnostów laboratoryjnych? Ocena postępowania diagnosty pod kątem dołożenia należytej staranności przy podejmowanych czynności powinna zostać dokonana w oparciu o wzorzec wynikający z przepisów prawa oraz opracowane i wdrożone, w ramach danego laboratorium, procedury i zasady. Należy również podkreślić, że niedochowanie należytej staranności jest utożsamiane z niedbalstwem (czyli formą winy nieumyślnej), gdy uchybieniu towarzyszy niewłaściwe nastawienie sprawcy np. nieuwaga, pośpiech [6]. Naprawienie szkody Funkcję naprawienia szkody wypełnia świadczenie odszkodowawcze. Zgodnie z art k.c. świadczenie odszkodowawcze polega bądź na przywróceniu stanu sprzed wyrządzenia szkody, bądź na zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej. Odszkodowanie może być jednorazowe lub w formie renty a w przypadku szkody niemajątkowej w for- 420

3 mie zadośćuczynienia pieniężnego [7]. Poszkodowany pacjent może domagać się zwrotu kosztów leczenia (np. kosztów zakupu leków, wyrobów medycznych) i opieki nad nim oraz kosztów rehabilitacji poniesionych przez członków jego najbliższej rodziny (także wydatków związanych z odwiedzinami najbliższej rodziny w szpitalu). Jeżeli poszkodowany pacjent stał się osobą niepełnosprawną i nie może wykonywać pracy w swoim zawodzie, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do wykonywania innego zawodu (np. koszt kursów komputerowych). Może żądać zwrotu kosztów sprawowanej nad nim opieki niezależnie od tego, kto ją sprawuje - osoba bliska np. żona czy inna. Jednak ewentualna utrata zarobków przez żonę nie może przekraczać wynagrodzenia osoby mającej odpowiednie kwalifikacje do wykonywania takiej opieki [8]. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, które ma charakter trwały poszkodowany pacjent może domagać się odpowiedniej renty, jeżeli utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość (art k.c.). Renta może mieć charakter tymczasowy, jeżeli w chwili wydania wyroku, szkody nie da się dokładnie ustalić (art k.c.). Renta z tytułu utraty zdolności do pracy powinna rekompensować poszkodowanemu uszczerbek w jego dochodach z tytułu pracy zarobkowej lub prowadzonej działalności gospodarczej. Będzie ona równa różnicy między hipotetycznymi dochodami, które osiągałby, gdyby nie doszło do zdarzenia szkodzącego a dochodami, które pacjent uzyskuje, będąc poszkodowanym, uwzględniając także świadczenia otrzymywane z tytułu ubezpieczenia społecznego. Ponadto roszczenie o rentę przysługuje niepracującej żonie, wychowującej dzieci i prowadzącej gospodarstwo domowe. Zadośćuczynienie to forma rekompensaty pieniężnej z tytułu uszczerbku w dobrach osobistych. Instytucję zadośćuczynienia precyzuje art. 445 k.c. i 448 k.c.. Osobie poszkodowanej, która w wyniku wyrządzonej jej szkody doznała uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, sąd może przyznać odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jest to świadczenie jednorazowe i pieniężne. Celem jego zasądzenia jest złagodzenie cierpień fizycznych i psychicznych poszkodowanego. Zadośćuczynienie pieniężne spełnia przede wszystkim funkcję kompensacyjną i tym samym jego wysokość musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość. Jednak przy medycznych szkodach na osobie, zwłaszcza nieodwracalnych, pogląd o wyłącznie kompensacyjnej funkcji zadośćuczynienia nie jest uzasadniony [9]. W takich przypadkach oprócz charakteru kompensacyjnego zadośćuczynienie powinno spełniać funkcję represyjną wobec osoby odpowiedzialnej za szkodę. W orzecznictwie ukształtował się pogląd, że Zadośćuczynienie ma charakter uznaniowy, lecz nie dowolny, zależy od uznania i oceny przez sąd konkretnych okoliczności sprawy [10]. Sąd określając wysokość należnego zadośćuczynienia bierze pod uwagę wszelkie okoliczności sprawy mające wpływ na wysokość doznanej krzywdy. W szczególności chodzi tu takie elementy jak: stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego (kalectwo), długotrwałość choroby, cierpień, leczenia, rehabilitacji (bolesność zabiegów, dokonywane operacje, leczenie sanatoryjne), wiek i płeć poszkodowanego, poczucie bezradności życiowej i jego możliwości w przyszłości (niemożność wykonywania zawodu, uprawiania sportu, zawarcia związku małżeńskiego, posiadania dzieci) a także ujemne skutki zdrowotne, jakie pacjent będzie musiał znosić w przyszłości. W przeciwieństwie do szkody majątkowej zadośćuczynienie to świadczenie obejmujące wszystkie cierpienia doznane przez poszkodowanego. Także te, które będzie odczuwał w przyszłości. Z tego względu jest świadczeniem osobistym, czyli co do zasady wygasa wraz ze śmiercią poszkodowanego. Jednak w dwóch sytuacjach może dojść do przejścia roszczenia o zadośćuczynienie na spadkobierców poszkodowanego pacjenta. Jeżeli roszczenie zostało uznane na piśmie przez sprawcę czynu oraz gdy za życia poszkodowanego zostało wytoczone powództwo o to roszczenie. Natomiast najbliższej rodzinie zmarłego pacjenta przysługuje na podstawie art k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, za śmierć członka rodziny. Charakter stosunku prawnego łączącego diagnostę laboratoryjnego z podmiotem leczniczym Dotychczasowe rozważania prowadzą do zasadniczego pytania, postawionego zresztą już we wstępie rozważań na jakich zasadach diagnosta laboratoryjny może być zobowiązany do ponoszenia kosztów naprawienia szkody pacjentowi? I dalej jaki jest jego udział w wynagrodzeniu szkody. Podstawowe znaczenie dla udzielania odpowiedzi na to pytanie ma ustalenie rodzajów umów zawieranych przez podmioty lecznicze z diagnostami laboratoryjnymi. W myśl art. 16 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej diagnosta wykonuje swoje czynności w laboratorium. Spełnienie warunku wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratorium wymaga zatrudnienia w nim lub utworzenia prywatnego medycznego laboratorium diagnostycznego i wykonywania w nim badan laboratoryjnych. Generalnie można wyróżnić dwie formy prawne zatrudnienia diagnostów w laboratorium, tj. stosunek pracy oraz umowy cywilnoprawne [11]. Jeżeli osoba zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem mamy do czynienia ze stosunkiem pracy- art Kodeksu pracy [12]. W tym miejscu warto podkreślić, że w przypadku diagnosty laboratoryjnego polecenia przełożonych dotyczą przede wszystkim organizacji pracy. Mniejsze znaczenie odgrywają polecenia przełożonych odnośnie sposobu wykonania pracy. W tym zakresie diagnosta pracuje według posiadanej wiedzy fachowej, czyli według reguł wiedzy zawodowej [13]. Zatrudnienie nie musi mieć jednakże charakteru pracowniczego. Praca może być świadczona także na podstawie umów cywilnoprawnych [14]. Istotą tych 421

4 Odpowiedzialność cywilna diagnosty laboratoryjnego umów jest równorzędność zawierających je podmiotów oraz duża swoboda kształtowania treści umowy. Zgodnie z art k.c. strony mogą decydować o rodzaju nawiązywanego stosunku prawnego. Swoboda stron w kształtowaniu treści umowy obejmuje prawo wyboru określonego rodzaju i typu umowy oraz prawo kształtowania treści stosunku prawnego. Diagnosta laboratoryjny chcąc prowadzić własną działalność gospodarczą może utworzyć medyczne laboratorium diagnostyczne będące przedsiębiorstwem podmiotu leczniczego. Jednocześnie przyjmujemy, że w obecnym stanie prawnym nie jest możliwe jednoosobowe wykonywanie czynności diagnostyki laboratoryjnej tylko po zarejestrowaniu działalności gospodarczej bez wpisu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Nie jest także dopuszczalne wykonywanie zawodu diagnosty laboratoryjnego w formie praktyki prywatnej [11]. Odpowiedzialność cywilna diagnosty laboratoryjnego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę Problematykę odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez pracownika osobie trzeciej regulują przepisy kodeksu pracy. Innymi słowy kwestie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną pacjentowi nakładają się na kwestie odpowiedzialności pracowniczej wynikającej z przepisów prawa pracy. Mając na względzie te przepisy diagnosta laboratoryjny, który udziela świadczeń zdrowotnych w podmiocie leczniczym na podstawie umowy o pracę (zatrudnienie pracownicze), nie ponosi indywidualnej odpowiedzialności cywilnej za wyrządzone pacjentom szkody. Kodeks pracy (w art k.p.) konstruuje tzw. immunitet pracowniczy, który chroni pracownika przed odpowiedzialnością za szkody wyrządzone pacjentom przy wykonywaniu czynności zawodowych. Odpowiedzialność ponosi zatem wyłącznie podmiot leczniczy (na podstawie art. 430 k.c. wyłącznie lub w zbiegu z art. 474 k.c.). Przy czym podmiot leczniczy naprawiający szkodę pacjenta ma tzw. roszczenie zwrotne (regresowe) w stosunku do pracownika, który spowodował powstanie szkody. Zakres odpowiedzialności pracownika, w omawianym przypadku diagnosty laboratoryjnego, zależy od stopnia winy. Kolokwialnie rzecz ujmując od stopnia winy zależy to, ile diagnosta laboratoryjny w ramach roszczenia zwrotnego zwróci pracodawcy. W przypadku winy nieumyślnej diagnosta laboratoryjny odpowiada w granicach określonych w art. 119 k.p. Przewidziane w tym przepisie odszkodowanie, ograniczone jest do trzymiesięcznego wynagrodzenia obliczanego na podstawie zarobków pobieranych w danym podmiocie leczniczym w dniu wyrządzenia szkody [15]. Natomiast w razie winy umyślnej diagnosta laboratoryjny odpowiada w pełnej wysokości szkody. Umyślne wyrządzenie szkody zachodzi wówczas, gdy diagnosta laboratoryjny objął swym zamiarem nie tylko umyślne naruszenie obowiązków, ale także powstanie szkody [16]. W przypadku szkód medycznych, zwłaszcza wyrządzonych w szpitalach, w wielu sytuacjach odpowiedzialność za jej spowodowanie trudno przypisać tylko jednej osobie. W przypadku wyrządzenia szkody przez kilku pracowników, np. przez lekarza i diagnostę laboratoryjnego, każdy z nich odpowiada za część szkody, stosowanie do przyczynienia się i stopnia winy. Jeżeli nie można ustalić stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych. W tym miejscu warto zadać pytanie, na jakiej podstawie diagnosta laboratoryjny jest zobowiązany do wypłaty na rzecz pracodawcy odszkodowania? Z cala pewnością nie dzieje się to z automatu. Pracodawca - podmiot leczniczy nie jest uprawniony np. do wstrzymania wypłaty wynagrodzenia pracownikowi, w jego opinii, odpowiedzialnemu za powstanie szkody. Zwrot świadczenia wypłaconego przez pracodawcę może wynikać z ugody zawartej pomiędzy podmiotem leczniczym a diagnostą laboratoryjnym. Albowiem pracownik poczuwając się do odpowiedzialności za wyrządzona szkodę może zgodzić się na wypłatę stosownej rekompensaty pracodawcy. W razie braku porozumienia w tym zakresie pracodawcy podmiotowi leczniczemu pozostaje droga sądowa. W myśl art. 122 k.p. pracownikowi należy udowodnić umyślne wyrządzenie szkody i jej wysokość (dowód ciąży na zakładzie pracy) [17]. Większość szkód medycznych wyrządzanych jest z winy nieumyślnej. Czy zatem trzymiesięczne wynagrodzenie diagnosty laboratoryjnego to jedyne ryzyko w razie wyrządzenia przez niego szkody? Otóż nie. Omówiona powyżej zasada wyłącznej odpowiedzialności pracodawcy za szkody wyrządzone przez pracownika przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych nie ma charakteru bezwzględnego. W doktrynie i orzecznictwie ścierają się co najmniej trzy koncepcje na ten temat. Po pierwsze pracownik zawsze jest odpowiedzialny wobec osoby trzeciej za wyrządzoną szkodę, chociaż na podstawie art. 120 k.p. w pierwszej kolejności odpowiada pracodawca. Po drugie pracownik nigdy nie ponosi odpowiedzialności cywilnej za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej- literalne brzmienie art. 120 k.p. przesądza jednoznacznie o wyłącznej odpowiedzialności pracodawcy. Po trzecie dopuszczalne jest przyjęcie osobistej odpowiedzialności pracownika w ściśle określonych sytuacjach. Większość doktryny przychyla się do stanowiska, że istota art. 120 k.p. sprowadza się jedynie do wskazania, że w pierwszej kolejności do naprawienia szkody wyrządzonej pacjentowi przez diagnostę laboratoryjnego - pracownika zobowiązany jest pracodawca. Przepis ten wprowadza zatem ochronę pracownika przed egzekwowaniem od niego obowiązku naprawienia szkody. Jednak brzmienie tego przepisu nie wyłącza osobistej odpowiedzialności diagnosty laboratoryjnego, która istnieje według prawa cywilnego dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej [18]. Podobne stanowisko można odnaleźć w orzecznictwie. Z uwagi na potrzebę ochrony interesów poszkodowanych Sąd Najwyższy dopuszcza bezpośrednią odpowiedzialność pracownika. Pogląd taki został wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego, gdzie wskazuje 422

5 się, iż poszkodowany może dochodzić naprawienia szkody także bezpośrednio od pracownika, nawet jeżeli pracownik nieumyślnie wyrządził mu szkodę czynem niedozwolonym i jeżeli zakład pracy na skutek upadłości nie jest w stanie wypłacić należnego odszkodowania [19]. Umowy cywilnoprawne Sytuacja przedstawia się inaczej, gdy diagnosta laboratoryjny zatrudniony jest na podstawie umowy cywilnoprawnej. Co prawda i w tym przypadku diagnosta laboratoryjny może ponosić odpowiedzialność wobec pacjenta za szkodę wyrządzoną mu z własnej winy. Jest to więc odpowiedzialność deliktowa. Przy czym w tej sytuacji ponosi on solidarną odpowiedzialność z podmiotem leczniczym za wyrządzone szkody (art. 441 k.c.). Odpowiedzialność solidarna to wcale nie oznacza, że w równych częściach czy też po połowie. Art k.c. stwierdza bowiem, że kilku dłużników (podmiot leczniczy, diagnosta laboratoryjny i lekarz) może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel (pacjent) może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników (podmiotu leczniczego, diagnosty laboratoryjnego i lekarza) łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników (podmiotu lub diagnosty) zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). Zatem w tej sytuacji każdy z dłużników: zarówno podmiot leczniczy jak i diagnosta laboratoryjny odpowiada za całość zobowiązania. Przy czym wybór dłużnika należy do pacjenta, jako wierzyciela określonego zobowiązania. Sytuacja pacjenta- wierzyciela jest wyraźnie korzystniejsza niż dłużnika diagnosty laboratoryjnego zwłaszcza, gdy przedmiot zobowiązania jest podzielny np. pieniądze [3]. Zatem pokrzywdzony pacjent może wnieść powództwo tylko przeciwko podmiotowi leczniczemu, tylko przeciwko diagnoście laboratoryjnemu lub pozwać solidarnie podmiot leczniczy i diagnostę laboratoryjnego. Fakt, że pacjent pozwał tylko podmiot leczniczy nie oznacza, że diagnosta laboratoryjny zwolniony będzie od odpowiedzialności za wyrządzona szkodę. Jeżeli sąd zobowiąże podmiot leczniczy do naprawienia szkody, która powstała wskutek błędu diagnosty laboratoryjnego, podmiot może dochodzić zwrotu wypłaconego świadczenia. Zgodnie bowiem z art k.c. ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy. Oczywistym jest, że diagnosta laboratoryjny zobowiązany będzie do zwrotu świadczenia tylko i wyłącznie wówczas, gdy szkoda powstała z jego winy. Diagnosta laboratoryjny może dobrowolnie dokonać zwrotu wypłaconego świadczenia. W razie ewentualnego sporu sadowego na podmiocie leczniczym będzie ciążył obowiązek wykazania okoliczności uzasadniających odpowiedzialność diagnosty laboratoryjnego oraz wysokość powstałej szkody. Diagnosta laboratoryjny nie będzie ponosił odpowiedzialności za szkodę w zakresie w jakim inna osoba przyczyniła się do jej powstania. Albowiem fakt, że doszło do błędu medycznego popełnionego przez diagnostę laboratoryjnego nie oznacza automatycznie, że tylko on przyczynił się do powstania szkody. Jeżeli np. wyniki badań diagnostycznych nie odpowiadają stanowi klinicznemu pacjenta powinno to zwrócić uwagę lekarza. A w konsekwencji skutkować dalszą diagnostyką. Jeżeli lekarz nie podejmuje żadnych działań być może także i on przyczynił się do powstania szkody. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody (art k.c.). W tym miejscu warto wskazać, że medyczne laboratorium diagnostyczne będące podwykonawcą innego podmiotu leczniczego (np. samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, instytutu badawczego) za wyrządzone szkody ponosi odpowiedzialność solidarną z tym podmiotem. Umowa pomiędzy podmiotem leczniczym a medycznym laboratorium diagnostycznym zawierana jest w trybie art. 26 i 27 ustawy o działalności leczniczej. Solidarna odpowiedzialność tych podmiotów wynika z art. 27 ust. 7 ustawy. Skutkiem tego rozwiązania jest to, że poszkodowany będzie mógł dochodzić roszczeń przeciwko jednej, dowolnie przez siebie wybranej, stronie umowy albo przeciwko wszystkim stronom tej umowy. Tym samym wzrasta realność zaspokojenia roszczeń poszkodowanego [20]. Podsumowanie Każda osoba wykonująca zawód medyczny powinna zapoznać się z przepisami regulującymi wykonywanie zawodu i ściśle ich przestrzegać, by uniknąć niebezpieczeństwa odpowiedzialności dyscyplinarnej, cywilnej oraz karnej. Z punktu widzenia odpowiedzialności karnej czy dyscyplinarnej nie ma znaczenia charakter stosunku prawnego łączącego diagnostę laboratoryjnego z podmiotem leczniczym. Ma on natomiast kluczowe znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialności cywilnej. Rodzaj zawartej umowy umowa o pracę lub cywilnoprawna ma istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony majątku osobistego diagnosty laboratoryjnego. W przypadku umowy o pracę jest ona w istotny sposób ograniczona. Nie ma natomiast ograniczeń w odniesieniu do umów cywilnoprawnych. W związku z tym warto, aby w przypadku umów cywilnoprawnych diagności laboratoryjni pamiętali o zawarciu umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. W przypadku umowy ubezpieczenia warto zapoznać się w pierwszej kolejności zapoznać się z ogólnymi warunkami umów, które stanowią integralną część umowy ubezpieczenia. Powinny one wskazywać obowiązki osoby ubezpieczonej np. moment w którym diagnosta laboratoryjny powinien zawiadomić o szkodzie towarzystwo ubezpieczeniowe (np. w moment otrzymania pisemnego wezwania do zapłaty, doręczenie pozwu). Z ogólnych warunków umów może również wynikać, aby wszelkie negocjacje czy zawarcie ugody z pacjentem uprzednio uzgadniać z towarzystwem ubezpieczeniowym. 423

6 Odpowiedzialność cywilna diagnosty laboratoryjnego Piśmiennictwo 1. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.). 2. Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). 3. Czachórski W, Brzozowski A, Safjan M, Skowrońska - Bocian E. Zobowiązania zarys wykładu. Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa Szponar. Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i osobie. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Filar M, Krześ S, Marszałkowska-Krześ E, Zaborowski P. Odpowiedzialność lekarzy i zakładów opieki zdrowotnej. LexisNexis, Warszawa Nesterowicz M. Prawo medyczne. TNOiK, Toruń Wyrok Sądu Najwyższego z 12 października 1999 r. II UKN 141/99, LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2007 r. II CSK 474/06, LEX nr Wałachowska M. Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę. TNOiK, Toruń Wyrok Sądu Najwyższego z 27 sierpnia 1969 r. I PR 224/69, OSNCP 1970; 6: poz Augustynowicz A. Diagnosta laboratoryjny w laboratorium formy prawne nawiązania współpracy. Diagn Lab; 2012: 48: Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.). 13. Kubot Z. Status prawny diagnosty laboratoryjnego, Prawo i Medycyna, 2010; 4: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1999 r. I PKN 432/99, OSNP 2001/9/310. Prawo Pracy 2000; 4: 31, LEX nr Uchwała Sądu Najwyższego z 27 czerwca 1975 r. V PZP 4/ Uchwała Sądu Najwyższego z 29 grudnia 1975 r. V PZP 13/75, LEX nr Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 8 marca 2007 r. III APa 2/07, Lex nr Serwach M. Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzona osobie trzeciej konsekwencję cywilnoprawne oraz ubezpieczeniowe. Prawo Asekuracyjne 2011; 2: Wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2008 r. II CSK 618/ Borowicz K, Puzoń W, Ryba M. Ustawa o działalności leczniczej z komentarzem oraz wybranymi aktami wykonawczymi. INFOR, Warszawa Adres do korespondencji: dr n. prawn. Iwona Wrześniewska-Wal Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowe Warszawa, ul. Kleczewska 61/63 tel Zaakceptowano do publikacji: