Interpretacja odpowiedzialności prawnej rozszerzony zakres obowiązków członków rad nadzorczych

Transkrypt

1 Jaki jest zakres odpowiedzialności cywilnej i karnej członków tych rad z tytułu sporządzania sprawozdań finansowych i sprawozdań z działalności spółek zgodnie ze znowelizowaną ustawą o rachunkowości? Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/46/WE z 14 czerwca 2006 r. zobowiązuje Państwa Członkowskie - w ramach własnego ustawodawstwa - do nałożenia na członków organów administrujących, zarządzających i nadzorczych spółki wspólnego obowiązku zapewnienia, by roczne sprawozdanie finansowe, roczne sprawozdanie z działalności oraz oświadczenie o stosowaniu zasad ładu korporacyjnego były sporządzane i publikowane zgodnie z wymogami Dyrektywy. Tam, gdzie znajduje to zastosowanie, muszą być one również zgodne z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1606/2002. Jednocześnie Państwa Członkowskie zobowiązane zostały do stosowania własnych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych dotyczących odpowiedzialności prawnej wobec członków organów administrujących, zarządzających oraz nadzorczych, przynajmniej wobec spółki, w przypadku uchybienia wskazanemu powyżej obowiązkowi. Powyższa regulacja została implementowana do polskiego systemu prawnego w drodze ustawy z 18 marca 2008 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz.U. Nr 63, poz. 393) która w art. 1 ust. 1 pkt 4 wprowadziła do ustawy o rachunkowości art. 4a. Nowy przepis przewiduje, że kierownik jednostki oraz członkowie rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego jednostki są zobowiązani do zapewnienia, aby sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie z działalności jednostki spełniały wymagania przewidziane w ustawie o rachunkowości. Uprzednio obowiązujące regulacje ustawy o rachunkowości nie nakładały na radę nadzorczą tego typu obowiązków. Natomiast regulacje ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037) w odniesieniu do rad nadzorczych spółek z o.o., akcyjnych i komandytowo-akcyjnych przewidują zobowiązanie do sprawowania stałego nadzoru nad działalnością spółki (art , art oraz art k.s.h.) w tym zobowiązanie do dokonywania oceny sprawozdań finansowych spółek w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak też ze stanem faktycznym, a także składania zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny (art , art oraz art pkt 2 w związku z art k.s.h.). 1 / 7

2 Zmiana pozycji rady nadzorczej w związku ze sporządzaniem sprawozdania finansowego i sprawozdania z działalności spółek jest istotna. Rada nadzorcza z pozycji podmiotu, który jedynie następczo dokonuje kontroli i oceny sprawozdania finansowego bez wpływu na jego tworzenie, awansowała do pozycji podmiotu, który ma uczestniczyć w procesie sporządzania sprawozdania finansowego oraz sprawozdania zarządu z działalności. Nie można nie zaznaczyć, że powołane regulacje k.s.h. odnoszą się jedynie do spółek z o.o., akcyjnych i komandytowo-akcyjnych, podczas gdy przepisy zawarte w ustawie o rachunkowości odnoszą się do wszystkich jednostek wymienionych w art. 2 ust. 1 ustawy, w tym także zagranicznych osób prawnych, zagranicznych jednostek nieposiadających osobowości prawnej, prowadzących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność osobiście, przez osobę upoważnioną, przy pomocy pracowników - w odniesieniu do działalności prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na wielkość przychodów, a więc do podmiotów, których działalność nie jest regulowana przez przepisy k.s.h., a w których występować może rada nadzorcza. Podkreślić należy, że zgodnie z obecnym brzmieniem ustawy o rachunkowości, za członka organu jednostki uważa się osobę fizyczną, pełniącą funkcję członka zarządu lub innego organu zarządzającego, członka rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego, jak również innego organu administrującego jednostki, powołaną do pełnienia tej funkcji zgodnie z postanowieniami umowy spółki, statutu lub innymi obowiązującymi jednostkę przepisami prawa (art. 3 ust. 1 pkt 5a). Należy więc uznać, że przedstawione zasady odpowiedzialności odnoszą się jedynie do osób, które zostały powołane do pełnienia funkcji w radzie nadzorczej zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa i wewnętrznymi regulacjami jednostki. 2 / 7

3 Opisane zmiany w zakresach obowiązków rady nadzorczej przekładają się w sposób bezpośredni na zakres odpowiedzialności cywilnoprawnej i karnej członków tego organu. Poszerzenie to jest rezultatem zarówno nowych reżimów odpowiedzialności ustanowionych wraz z wprowadzeniem obowiązków, jak i zastosowania do członków rad nadzorczych obowiązujących uprzednio regulacji, które jednak przed wprowadzeniem zmian do ustawy o rachunkowości nie obejmowały członków tego organu. Zmiany w zakresie odpowiedzialności cywilnej Opisana zmiana ustawy o rachunkowości wprowadziła również art. 4a ust. 2, zgodnie z którym kierownik jednostki oraz członkowie rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego jednostki odpowiadają solidarnie wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem stanowiącym naruszenie obowiązku wynikającego z ust. 1. Zgodnie z powołanym przepisem członkowie rady nadzorczej odpowiadają wobec spółki za szkodę powstałą po stronie spółki w związku z niewykonaniem bądź błędnym wykonaniem przez nich zobowiązania do zapewnienia, że sprawozdanie finansowe jednostki oraz sprawozdanie z jej działalności sporządzone zostały zgodnie z wymogami ustawy o rachunkowości. Podstawową przesłanką odpowiedzialności członka rady nadzorczej pozostaje naruszenie obowiązku wynikającego z art. 4a ustawy o rachunkowości, a więc niezapewnienie sporządzenia sprawozdania finansowego i sprawozdania z działalności spółki w zgodzie z przepisami ustawy o rachunkowości. 3 / 7

4 Kolejną przesłanką odpowiedzialności członka rady nadzorczej jest powstanie po stronie spółki szkody. Jeżeli nawet sprawozdanie finansowe lub sprawozdanie z działalności sporządzone zostanie niezgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, a w wyniku tego spółka nie poniesie szkody, odpowiedzialność opisana powyżej nie powstanie. Należy uznać, że obowiązek naprawienia szkody wynikający z powołanej regulacji obejmuje obowiązek wyrównania całego uszczerbku, który realnie zaistniał w sferze interesów majątkowych spółki. W ramach obowiązku pokrycia szkody naprawie podlega więc tzw. szkoda rzeczywista (damnum emergens) - cała strata, jaką spółka poniosła na skutek sporządzenia sprawozdania finansowego niezgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości. Jak wskazał SN w wyroku z r. (II CR 304/57, OSN 1958, nr 3, poz. 76): szkodę majątkową stanowi różnica między obecnym stanem majątkowym poszkodowanego, a tym stanem, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę". Obowiązek naprawienia szkody obejmuje także tzw. utracone korzyści ( lucrum cessans) a więc korzyści, jakie osiągnęłaby spółka, gdyby zobowiązania wynikające z art. 4a ustawy o rachunkowości zostały wypełnione poprawnie. Zgodnie z ugruntowanym poglądem doktryny, rozmiar szkody podlegającej usunięciu należy oceniać według zasady adekwatnego związku przyczynowego 1. Odpowiedzialność kierownika jednostki, członków rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego jednostki ma charakter odpowiedzialności solidarnej. Oznacza to, że spółka, bo to spółka uprawniona będzie do dochodzenia roszczeń, może występować z żądaniem w stosunku do każdego z zobowiązanych bądź od wszystkich razem. Jednocześnie zaspokojenie spółki przez jednego z zobowiązanych zwolni od odpowiedzialności pozostałe podmioty. 4 / 7

5 Zmiany w zakresie odpowiedzialności karnej Opisana zmiana ustawy o rachunkowości obejmująca wprowadzenie do ustawy art. 4a skutkuje także tym, że zastosowanie do członków rad nadzorczych znajdą przepisy karne zawarte już uprzednio w ustawie o rachunkowości. Nie dotyczyły one jednak wcześniej członków tego organu. W pierwszej kolejności wskazać należy na art. 77 ustawy o rachunkowości, zgodnie z którym każdy, kto wbrew jej przepisom nie sporządza sprawozdania finansowego, sporządza go niezgodnie z przepisami ustawy lub dopuszcza do zawarcia w tym sprawozdaniu nierzetelnych danych, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie. Odpowiedzialność dotyczyć będzie sytuacji, gdy sprawozdania w ogóle nie sporządzono, jeśli zostało sporządzone w sposób niekompletny lub gdy zostanie sporządzone z przekroczeniem terminów ustawowych. Natomiast niesporządzenie lub sporządzenie sprawozdania z działalności jednostki z naruszeniem przepisów ustawy nie będzie powodować odpowiedzialności w trybie powołanego artykułu. Kolejnym przepisem karnym, przewidującym odpowiedzialność członka rady nadzorczej w świetle nowego brzmienia ustawy o rachunkowości jest art. 79 ustawy, zgodnie z którym osoba, która wbrew przepisom ustawy nie poddaje sprawozdania finansowego badaniu przez biegłego rewidenta, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jak wskazano, członek rady nadzorczej zobowiązany jest zapewnić, aby sprawozdanie finansowe odpowiadało przepisom ustawy o rachunkowości, co oznacza, że w sytuacji gdy przepisy ustawy to przewidują, powinien zapewnić, aby zostało ono poddane badaniu przez biegłego rewidenta. 5 / 7

6 Oba wskazane powyżej występki stanowią przestępstwa umyślne, a wymiar kar ustalany jest zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego. W myśl art. 33 Kodeksu karnego grzywnę należy wymierzać w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki. Najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360. Ustalając stawkę dzienną sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać złotych. W kontekście powyższych rozważań wskazać należy także na kolizję, do jakiej dochodzić może pomiędzy powołanym art. 79 ustawy o rachunkowości a art. 587 k.s.h. Zgodnie z powołaną regulacją, kto, przy wykonywaniu obowiązków wymienionych w tytule III i IV k.s.h., ogłasza dane nieprawdziwe albo przedstawia je organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Izabela Górska-Machyńska z Jarosław Rymer Kancelaria Radcy Prawnego Uwaga: niniejszy artykuł stanowi rozdział 2 książki dr. André Helina i dr. Janusza Wisłowskiego Odpowiedzialność członków rad nadzorczych za sprawozdawczość finansową spółek, zasady i tryb funkcjonowania komitetu audytu". 6 / 7

7 Książkę tę prezentujemy w Biuletynie w dziale Literatura biznesu". 1. Z. Radwański, Zobowiązania - część ogólna, Warszawa 1998, s / 7