rozprawy doktorskiej mgr Krzysztofa ZYSKI przed zagrożeniami terrorystycznymi Recenzja

Transkrypt

1 dr hab. inż. Jan Rajchel, prof. UPl-l Siedlce r. Instytut Nauk Społecznych i Bezpieczeństwa Wydział Humanistyczny UPH Siedlce ul. Żytnia Siedlce e-majl: jan.rajchel@uph.edu.pl Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Krzysztofa ZYSKI pt. Polityczna-militarne uwarunkowaniaochrony lotnictwa cywilnego RP przed zagrożeniami terrorystycznymi napisanej pod kierunkiem naukowym dr. hab. inż. Tadeusza Compy 1. Opinia ogólna Przedłożona mi do recenzji dysertacja autorstwa Pana mgr. Krzysztofa Zyski jest opracowaniem, które należy ocenić pozytywnie. Praca stanowi potwierdzenie biegłej znajomości Autora międzynarodowych regulacji prawnych, przepisów prawa krajowego oraz rozwiązań funkcjonalnych systemów bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego, szczególnie tych. które dotyczą funkcjonowania portów lotniczych. Co więcej. podjęty temat jest aktualny i istotny ze względu na ciągły, a nawet można określić. dynamiczny rozwój transportu powietrznego. Rozwój transportu lotniczego pociąga za sobą wzrost zagrożeń bezpieczeństwa. w tym zagrożeń o charakterze terrorystycznym. które można rozpatrywać na gruncie prawa jak też w aspekcie politologicznym Takie ujęcie naukowe tematu. jest interdyscyplinamym podejściem do kwestii bezpieczeństwa i ochrony lotnictwa cywilnego.

2 2. Ocena merytoryczna 2.1. Znaczenie podjętego tematu badań Podjęta tematyka badanjest nadal relatywnie nowatorska w naukach o polityce. Bardzo pozytywnie oceniam wybór tematu dysertacji. Szeroko rozumiany terroryzm powietrzny w aspekcie zagrożeń polityczno-militarnych jest przedmiotem badań w naukach o bezpieczeństwie. a prawne uwarunkowania ochrony w naukach prawnych. Jako zagrożenie transportu lotniczego, od niedawna stał się także przedmiotem badan politologicznych jako polityka transportowa. czy też polityka lotnicza. Świadczy to o wyodrębnieniu się tzw. polityki szczegółowej państwa. W naukach o polityce brakuje opracowań związanych z politykami szczegółowymi. stąd też należy podkreślić. że wybór tematu przez Autora jest trafny. Autor dysertacji wybral wartościowy temat badan. dotychczas nieopracowany w sposób wystarczający i kompleksowy na gruncie polskiej literatury przedmiotu. Temat jest nie tylko warżościowy w sensie poznawczym, lecz także istotny ze względu na swoja aktualność. Koniec lat 60. ubiegłego wieku przyniósł niespotykaną do tej pory eskalację zjawiska terroryzmu powietrznego. Wiele aktów uprowadzen i sabotażu miało miejsce zarówno na pokładach samolotów. jak i w portach lotniczych. Coraz częściej ofiary działań terrorystów liczone były w dziesiątkach i setkach osób oraz znacznych stratach materialnych. T erroryzrn powietrzny stał się najbardziej medialnym zagrozeniem bezpieczeństwa powietrznego. Skłanianie się terrorystów w kierunku mediów jest efektem ubocznym powszechnej polityki antyterrorystycznej, nieświadomie podsycanej przez w środkach masowego przekazu. Za apogeum terroryzmu lotniczego należy uznać przeprowadzone przez AL. Kaidę zamachy na World Trade Center i Pentagon w 2001 r., które były. w opinii większości badaczy. najwiekszą udaną operacją terrorystyczną w historii ludzkości. Wydarzenia te, można uznać za początek kryzysu politycznego. militarnego i zasiegu globalnym. Jak zauwaza Doktorant,,.Akty terroru powietrznego przeszły ogromną ewolucje. od porwań samolotów w celu emigracyjnym, przez porwania dla osiągnięcia, drogą szantażu. konkretnych celów politycznych, zamachy bombowe o motywacji odwetowej. aż po ataki na wybrane obiekty naziemne za pomocą uprowadzonych rejsowych samolotów pasażerskich". (s..9) lx)

3 Problematyka ochrony lotnictw cywilnego w pełni zasługuje, aby być przedmiotem rozważań naukowych. Dzięki temu zostanie poszerzona nasza, dotychczas dość skromna, wiedza dotycząca polityki międzynarodowej i lotniczego. krajowej w dziedzinie ochrony transportu 2.2. Metodologia badań Pod względem zastosowanej metodologii praca została przygotowana poprawnie. Autor w sposób właściwy postawił hipotezy. pytania i cele badawcze. Analiza została przeprowadzona na gruncie metod i technik bac awczych właściwych naukom społecznym. Metody badawcze stosowane do rozwiązania podjętego przez Autora problemu naukowego wynikają wprost ze sformułowanych we wstępie rozważań, a stanowiły je przede wszystkim: metoda analizy porównawczej. Syntezy. wnioskowania dedukcyjnego i indukcyjnego oraz metodę horyzontu czasowego. Autor wskazuje również na zastosowanie metody sądów (opinii) ekspertów i naukowców. Jak sam twierdzi kolejną ważną metodą badawczą była obserwacja bezpośrednia. Niestety, opisane w części metodologicznej dysertacji. metody (s ) nie w pełni znajdują odzwierciedlenie w treści rozprawy. Wskazane metody badania sadów opinii ekspertów sprowadzają się tylko do analizy niektórych ich myśli zawartych w wybranych publikacjach. Brak jest jakiejkolwiek polemiki bezpośredniej z ekspertami chociażby w formie wywiadu. Trudno się również doszukać wyników badań metodą obserwacji bezpośrednich autora prowadzących do jakiś konkretnych wniosków czy propozycji rozwiązań. Doktorant jasno formułuje przedmiot i cel badań. którym jest: zdiagnozowanie zagrożeń w lotnictwie cywilnym ze strony ugrupowań terrorystycznych (...) oraz dokonanie oceny skuteczności działań o charakterze politycznym, prawnym i procedura/nym realizowanych przez społeczność międzynarodową. poszczególne państwa i organizacje lotnicze w zakresie ochrony lotnictwa przed zagrożeniami, W oparciu 0 przedmiot i cel badań Doktorant formułuje dziewięć zdań badawczych. z których wyodrębnia główny problem badawczy w postaci pytania, które brzmi: W jakim stopniu obecnie obowiązujące prawo (międzynarodowe i krajowe) oraz polityka międzynarodowa pozwala na skuteczne przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym w lotnictwie cywilnym? Następnie formułuje szczegółowe problemy badawcze w postaci sześciu pytań-

4 Głównemu problemowi badawczemu oraz problemom szczegółowym odpowiada sformułowana w postaci przypuszczenia hipoteza główna oraz sześć hipotez szczegółowych. Chociaż przyjęty tok rozumowania jest poprawny a metodologia badań zgodna z regułami to przyjęte problemy badawcze a szczególnie główna hipoteza wydają się zbyt szczegółowe a sposób ich sformułowania zbyt skomplikowany, Nie sprzyja to zrozumieniu głównej myśli przewodniej dysertacji a dodatkow o brak odniesienia w poszczególnych podrozdziałach tekstu dc konkretnych założeń metodologicznych praktyczne uniemozliwia zweryfikowanie przyję'ych założeń szczegółowych. Nie wpływa to jednak na możliwość zweryfikowania głównego celu badań, który autor osiągnął i opisał w rozdziale ll oraz częściowo zdiagnozował możliwości przeciwdziałania terroryzmowi powietrznemu w kolejnych trzech rozdziałach. Odpowiedź na główny problem badawczy można znaleźć w rozdziałach [II, W i V oraz w zakonczeniu, 2.3. Struktura rozprawy Rozprawa ma strukture rozważali opartych na jasnych kryteriach wyodrebnienia. składa się ze wstępu. pięciu rozdziałów, zakonczenia i bibliografii. Łącznie liczy 299 stron. Niewątpliwym osiągnięciem Autora jest dokonanie. na bazie zebranego materiału. kompleksowej analizy przedmiotu badawczego. ustaleń faktograficznych oraz postawienie wielu hipotez badawczych. Logiczna jest także wewnętrzna struktura rozdziałów, konstruowana zazwyczaj z. odwołaniem się do kryterium rzeczowego i problemowego porządkowania zawartych w nim treści. Rozdziały stanowią spójną całość. Przyjęty przez Autora podział konstrukcji pracy jest czytelny i konsekwentny. Struktura rozprawy jest wypracowana i przemyślana. oparta na klarownej koncepcji. Pewne wątpliwości budzi jedynie niezachowana proporcja objętościowa rozdziału V w stosunku do pozostałych. Chociaż z tematu dysertacji wynika. że jest to rozdział zasadniczy i niewątpliwie Autor właśnie tak go potraktował to jednak dwukrotnie wieksza objętość niż pozostałych rozdziałów budzi pewne wątpliwości. Jako błąd vy strukturze pracy należy uznać marginalne ujecie jednego z głównych wątków zasadniczej treści tematu. a mianowicie, militamych uwarunkowań ochrony lotnictwa cywilnego. Temu zagadnieniu Doktorant poświęcił tyko jeden podrozdział (5.11) zawarty na sześciu stronach tekstu, Jednak, poza tymi niedociągnięciami, należy stwierdzić, że zostały zachowane odpowiednie proporcje pomiędzy pozostałymi rozdziałami. logika podziału treści wynikania. oraz

5 2.4. Szczegółowa ocena merytoryczna poszczególnych części rozprawy Poziom merytoryczny rozprawy zasługuje na pozytywną ocenę. Jej treść łączy elementy opisu i analizy. Autor wykorzystał obszerny, wnikliwie gromadzony material empiryczny. Praca sklada się z pięciu rozdziałów, które mają charakter przedmiotowy. Wstęp do dysertacji został skonstruowany zgodnie z przyjętymi zasadami i zawiera wszystkie, niezbędne elementy. Autor syntetycznie scharakteryzował strukturę pracy, zaprezentował wykorzystane metody badawcze, szeroko przedstawił źródła, dokonując pełnej oceny i krytyki wykorzystanych źródeł, a także stanu literatury. Doktorant wyrażnie wskazuje, we wprowadzeniu, cel badań, problemy badawcze, formułuje główna i szczegółowe hipotezy badawcze (s ). Hipotezy i pytania badawcze są sformułowane dojrzale. interesująco i świadczą o dociekliwości badawczej Doktoranta. Za zbędnie jednak uważam na stronie 17 rozbudowanie przez Doktoranta wprowadzenia do głównej hipotezy badawczej. W rozdziale pierwszym, Zagrożenia terrorystyczne we współczesnym świecie, Autor dokonuje kategoryzacji zagrożeń bezpieczeństwa, wyjaśnia etymologię terminu terroryzm a także odnosi się do jego żródeł. Analizuje podłoze i przyczyny a także przytacza typologię terroryzmu. Dużo uwagi poświęca współczesnym metodom i sposobom działania terrorystów. Wyraźnie wskazuje, żejest to obecnie największe zagrożenie bezpieczeństwa w lotnictwie. W rozdziale drugim, Zagrożenia bezpieczeństwa powietrznego, wyjaśniono zasadnicze różnice pomiędzy bezpieczeństwem powietrznym, bezpieczeństwem ruchu lotniczego a bezpieczeństwem lotnictwa. Autor udanie polemizuje z opiniami naukowymi, wskazując wlasny punkt widzenia powyższych zagadnień. W dalszej części charakteryzuje żródła współczesnych zagrożeń i ich skutki dla funkcjonowania lotnictwa cywilnego. Diagnozuje bezpieczeństwo operacyjne oraz zagrożenia ze strony czynnika ludzkiego. W dalszej części rozdziału analizuje formy i metody działań ugrupowań terrorystycznych oraz przytacza najbardziej spektakularne przykłady aktów bezprawnej ingerencji. W końcu dokonuje oceny zagrożeń terrorystycznych w Pclsce w oparciu o analizę danych CBOS, ABW i badań własnych. W rozdziale trzecim, Ochrona lotnictwa cywilnego w myśl postanowień konwencji międzynarodowych,autor dokonał analizy międzynarodowych aktów prawnych, dotyczących ochrony lotnictwa cywilnego przed zagrożeniami takimi jak: bezprawne zawładniecie statkiem powietrznym oraz terroryzm powietrzny. Dokonując analizy powyższych regulacji 5

6 prawnych. wskazał na ich ulomnos'c' i niską skuteczność w zwalczaniu piractwa powietrznego. Szkoda. że Autor nie pokusił się na całościowe podsumowanie wlasnych. szczegółowych badań i pozostawił czytelnika w konieczności powrotu do wniosków zawartych w poszczególnych podrozdziałach. Jest to niewątpliwie pewna niedoskonałość rozdziału trzeciego, Rozdział czwarty Polityczna-prawne uwarunkowania ochrony lotnictwa cywilnego w Unii Europejskiej poświęcony jest europejskiej polityce i strategii w zakresie ochrony lotnictwa cywilnego przed aktami bezprawnej ingerencji. Autor rozpatrywał powyższe zagadnienie w dwóch płaszczyznach. Pierwszej. odnoszącej sie do bezpieczeństwa ogólnego. oraz drugiej. odnoszącej się do spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Dokonano analizy europejskich konwencji antyterrorystycznych pod kątem ich skuteczności w zwalczaniu terroryzmu powietrznego. Na podkreślenie zasługują wnioski Autora. które można sprowadzić do stwierdzenia, że w prawie międzynarodowym. jak i w ustawodawstwie wewnętrznym niektórych państw Unii Europe skiej funkcjonują odrębne (różne) przepisy pozwalające na ściganie i karanie sprawców za nachów terrorystycznych. Autor udowadnia. że funkcjonujące konwencje antyterrorystycznc są ułomne w stosunku do współczesnych zagrożeń. Największymi ich wadami jest: sektarowos'ć, niejednolite zasady ekstradycji ale przede wszystkim koncentracja na likwidacji skt tków niż zapobieganiu. W ostatnim rozdziale piątym. ()chron lotnictwa cywilnego przed zagrożeniami zerrorysiyczltymi w Polsce, przedstawiono regulacje prawne, dotyczące ochrony lotnictwa w Polsce. Dokonano szczegółowej analizy uwarunkowań prawnych dotyczących ochrony środków transportu lotniczego i portów lotniczych. Omówiono szczegółowo postanowienia Krajowego Programu Ochrony lotnictwa Cywilnego, przeanalizowano organizację ochrony portu lotniczego i jego infrastruktury. Opisane Zostały procedury ochrony statków powietrznych w locie i na ziemi. ze szczególnym uwzględnieniem postępowania na wypadek bezprawnej ingerencji czy sabotażu. Zwrócono uwagę na rolę podmiotów wojskowych w zwalczaniu zagrożeń bezpieczeństwa w lotnictwie. Niestety. zamieszczone na stronach 279 i 280. podsumowanie tego rozdziału. sprowadza się w zasadzie. do wnioskowania dotyczącego tylko jednej z ważnych kwestii. których rozdział dotyczył (linii lotniczych). Podsumowanie części merytorycznej zostało zawarte w zakończeniu dysertacji. W tej części Doktorant odniósł się ogólnie do problemów będących przedmiotem badań formułując wnioski koncowe. Niestety nie pokusił się o wyrazne odniesienie się do postawionego celu badan, problemów i przyjętych hipotez. co uważam za największą niedoskonałość recenzowanej dysertacji.

7 Pod względem formalnym pracę ocenić naleźy jako poprawną. Należy zwrócić uwagę na rzeczowość opracowania, klarowną i uporządkowaną narrację, oraz komunikatywność tekstu. Dysertacja charakteryzuje się poprawnością terminologiczną, cechuje ją zwartość i komunikatywność. Język pracy jest jasny, precyzyjny i zrozumiały i w pełni zgodny ze standardami naukowymi. Na pochwałę zasługuje wysoki poziomi edytorski pracy. Przypisy zostały wykonane prawidłowo, podają wykorzystane źródła, mają też charakter uzupełniający i dygresyjny. Jako niewątpliwą zasługę Doktoranta należy uznać rzeczowa polemikę z uznanymi autorytetami naukowymi, owocującą powstaniem nowatorskich opinii, sadów czy definicji (np ). Niemniej jednak. Autor nie uniknął pewnych nieprawidłowości, które nie rzutują w sposób znaczący, na poprawność merytoryczną dysertacji. Do najczęściej spotykanych błędów należy zaliczyć dość liczne, niepotrzebne powtarzanie pewnych, tych samych fragmentów, własnego tekstu lub cytowań. (np. s.. 5 i 70, s. 16 i 74 czy i 82). W tekście dysertacji doktorant nie uniknął równieź pewnych uogólnień i kolokwializmów (np. 5. 6, 69,73) Baza źródłowa Doktorant wykazał się dobrą znajomością literatury i aktów prawnych. dokonał właściwego doboru literatury źródłowej, o czym świadczy nie tylko treść rozprawy, ale także syntetyczne omówienie stanu badań i literatury przedmiotu, który dokonał we wstępie. Baza źródłowa jest dowodem właściwie przeprowadzonej kwerendy, znacznej dociekliwości Autora i umiejętności wykorzystania przez niego znacznej ilości różnorodnych źródeł. Literatura naukowa, na którą powołuje się Autor, stanowiąca podstawę dysertacji, świadczy o znajomości opracowań naukowych poświęconych prezentowanym zagadnieniom. Baza źródłowa obejmuje kilkaset pozycji [1] stron) bibliografii: opracowań zwartych oraz dokumentów, tj. konwencje, ustawy, rozporządzenia. Dysertacja w znacznej części została oparta o krajowe i zagraniczne materiały źródłowe. Zagraniczna literatura stanowi znaczną część aktów prawnych. Autor wykorzystał również 48 źródeł internetowych. W tym miejscu za błąd, należy uznać, brak daty dostępu, do cytowanych stron internetowych, co może utrudnić ich weryfikację. Należy podkreślić istotny wkład Autora w zgromadzenie odpowiednich materiałów źródłowych do przeprowadzonej w dysertacji analizy. Dysertacja nie zawiera załączników, spisu tabel, rysunków oraz wykazu skrótów. W przypadku trzech pierwszych pozycji, ze względu na stosunkowo małą ilość tych elementów 7

8 w tekście. nie ma takiej potrzeby. Natomiast, ze względu na specyfikę tematu rozprawy. różnorodność nazw poszczególnych instytucji. struktur organizacyjnych, stanowisk i procedttr. występujących zarówno w języku polskim jak i angielskim zasadnym wydaje sie konieczność sporządzenia i zamieszczenia w tekście wykazu skrótów. Na zakończenie swojej recenzji kieruję prośbę do Doktoranta o ustosunkowanie sie do następujących kwestii: 1. W związku z brakiem bezpośredniego ustosunkowania się Doktoranta w dysertacji do weryfikacji zakładanych rezultatów badań. proszę o podsumowanie wyników badań u treści autoreferatu. 2. W podrozdziale CZ.] zostala stomiułovi'ana nowa definicja systemu bezpieczeńst»'a powietrznego. Jakie są różnice. w stosunku do dotychczas funkcjonujących w literaturze przedmiotu definicji, oraz wyjaśnienie. przyjętym we własnym toku rozumowania. założenia. że bezpieczeństwo lotnictwajest elementem syste-mu bezpieczeństwa? 3. Jedna z metod badawczych, wskazana; u części metodologicznej rozprawy. była obserwacja bezpośrednia prowadzona podczas sluzby Doktoranta w Afganistanie. W której części rozprawy znalazła ona zastosowanie? 3. Wnioski i konkluzje końcowe Wymienione powyżej sugestie i uwagi k ytyczne. nie mają wpływu na zmianę mojej pozytywnej opinii o recenzowanej rozprawie doktorskiej. które spełnia kryteria pracy naukowej tj.: stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego; _ wykazuje ogólna wiedzę teoretyczną Doktoranta w dyscyplinie nauk o polityce i bezpieczeństwie; potwierdza umiejętność Doktoranta w zakresie samodzielnego prowadzenia badań naukowych. Podstunowując. bardzo pozytywnie oceniam. aktualność wyboru tematu jak również wartość merytoryczną pracy i przyjętą metodologię badań. Pan mgr Krzysztof Zyska wykazała się znajomością podjętej tematyki zarówno w warstwie opisu. jak i analizy. Konkludując. należy podkreślić. że praca doktorska mgr Krzysztofa Zyski jest opracowaniem wartościowym merytorycznie. ma charakter nowatorski. wnosi istotny wkład

9 w badania nad problematyką międzynarodowej polityki w zakresie przeciwdziałania terroryzmowi powietrznemu. Mając na uwadze powyższe rozważania, stwierdzam, iż rozprawa mgr Krzysztofa Zyski spelnia wymagania określone w art. 13 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki z późniejszymi zmianami. doktorskiego. Wnioskuję ( dopuszczenie mgr Krzysztofa Zyski do dalszych etapów przewodu Janóajchel % Egz. nr 5