Nr 945. Informacja. Sytuacja finansowa przemysłu spożywczego w podziale na eksporterów i nieeksporterów w pierwszym półroczu 2002

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Sytuacja finansowa przemysłu spożywczego w podziale na eksporterów i nieeksporterów w pierwszym półroczu 2002 Grudzień 2002 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski Informacja Nr 945 Grupa badanych przedsiębiorstw obejmuje wyłącznie podmioty średnie i duże, tj. firmy zatrudniające powyżej 49 osób. W pierwszym półroczu 2002 r. było producentów artykułów spożywczych i napojów, w tym 524 eksporterów i 933 nieeksporterów. Wśród eksporterów z branży spożywczej zdecydowanie przeważali eksporterzy niewyspecjalizowani, tj. firmy, które główną część swojej produkcji sprzedają na rynku krajowym. Na producentów wyspecjalizowanych w eksporcie, przypadało zaledwie 10% eksporterów z tej branży. W raporcie przedstawiono wyniki finansowe przedsiębiorstw z przemysłu spożywczego w podziale na eksporterów i nieeksporterów na tle ogółu podmiotów eksportujących i nieeksportujących.

2 BSiE 1 1. Uwagi metodologiczne 1. W przedstawieniu sytuacji finansowej podmiotów przemysłu spożywczego wykorzystano wyniki badania dotyczącego kondycji finansowej eksporterów, prowadzonego systematycznie przez Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego na zamówienie Ministerstwa Gospodarki (do 1996 r. Ministerstwa Współpracy Gospodarczej z Zagranicą), począwszy od 1994 r. Monitoring ten prowadzony jest co kwartał w układzie narastającym. Oznacza to, że w danym roku mamy cztery okresy badawcze: I kw., I-II kw., I-III kw. i I-IV kw. tzn. cały rok. Ostatnie, dostępne dane obejmują 2002 r. 2. Grupa podmiotów przemysłu spożywczego została wybrana spośród przedsiębiorstw wypełniających co kwartał sprawozdania GUS o przychodach, kosztach i wyniku finansowym (F-01). Od 2000 r. zbiór podmiotów przekazujących co kwartał sprawozdania F-01 obejmuje firmy zatrudniające powyżej 49 osób. Oznacza to, że w grupie badanych przedsiębiorstw nie ma podmiotów małych (zatrudniających do 49 pracowników), lecz są tylko firmy średnie i duże (zatrudniejące od 50 pracowników). 3. Ze zbioru podmiotów sporządzających kwartalne sprawozdania F-01 wydzielono eksporterów, tzn. takie podmioty, które wykazują, że część ich przychodów pochodzi z eksportu. Pozostałe podmioty zaliczono do nieeksporterów. 4. Wśród eksporterów wyodrębniono tzw. eksporterów wyspecjalizowanych, tj. podmioty, których udział eksportu w przychodach ogółem przekracza 50%. Wyniki finansowe tych przedsiębiorstw wyspecjalizowanych w eksporcie zależą przede wszystkim od rezultatów uzyskanych w działalności eksportowej. Pozostałą podgrupę eksporterów, tj. firmy, których udział eksportu w przychodach ogółem wynosi co najwyżej 50%, nazwano eksporterami niewyspecjalizowanymi. W praktyce są to podmioty sprzedające głównie na rynku krajowym. 5. Jako podmioty przemysłu spożywczego przyjmuje się tu przedsiębiorstwa działające w dziale 15 sekcji D (przemysł przetwórczy 1 ) obejmującym produkcję artykułów spożywczych i napojów. 6. Podstawowym wskaźnikiem obrazującym sytuację finansową przedsiębiorstw jest rentowność obrotu brutto tj. relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności (w %). Uzupełniający charakter mają: a) Rentowność obrotu netto, tj. wynik finansowy netto do przychodów z całokształtu działalności (w %), b) (tzw. rentowność operacyjna), tj. wynik na działalności operacyjnej do przychodów ze sprzedaży produktów, towarów (w %). W badaniu przyjęto, że wskaźnik ten ukazuje wyłącznie rentowność z działalności "czysto" operacyjnej i nie uwzględnia m.in. tzw. pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych (np. przychodów i kosztów sprzedaży majątku trwałego), przychodów i kosztów finansowych, zysków i strat nadzwyczajnych. c) Wskaźnik płynności II stopnia, tj. relacja należności i roszczeń, środków pieniężnych oraz papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu do zobowiązań krótkoterminowych (w %). d) Wskaźnik udziału kosztów pracy w przychodach z całokształtu działalności, tj. relacja wynagrodzeń i innych kosztów z tytułu pracy (w tym składki na ubezpieczenia społeczne) do przychodów z całokształtu działalności. 1 W prasie i literaturze fachowej stosuje się również nazwę przetwórstwo przemysłowe i działałność produkcyjna.

3 2 BSiE e) Wskaźnik udziału kosztów materiałowych w przychodach z całokształtu działalności, tj. relacja kosztów zużycia materiałów i energii do przychodów z całokształtu działalności. f) Wskaźnik udziału kosztów finansowych w przychodach z całokształtu działalności, tj. relacja kosztów finansowych do przychodów z całokształtu działalności. Ważnym składnikiem kosztów finansowych są odsetki do zapłacenia, z reguły zależne od rynkowych stóp procentowych. Wskaźnik ten pokazuje jaką część przychodów należy przeznaczyć na obsługę zadłużenia. g) Wskaźnik udziału usług obcych w przychodach z całokształtu działalności, tj. relacja usług obcych do przychodów z całokształtu działalności. 7. W niniejszem opracowaniu informacje o liczebności badanej grupy przedsiębiorstw i jej wynikach finansowych podano dla dwóch okresów: dla u 2001 r. i dla u 2002 r. Dane dla u 2002 r. (ostatnie dostępne dane) lepiej porównywać z analogicznym okresem roku poprzedniego, tj. z em 2001 r., a nie np. z I-IV kwartałem 2001 r., tj. danymi za cały rok. Przy tym pierwszym układzie porównania eliminuje się wahania sezonowe. Jak świadczy analiza danych historycznych, z reguły wyniki finansowe przedsiębiorstw pogarszają się w pod koniec roku. Oznacza to, że wskaźniki rentowności z I- IV kwartału są z reguły gorsze niż niż w I-II kwartale. Wiąże się to z praktyką księgowania w przedsiębiorstwach polegającą na tym, że w IV kwartale, w okresie sporządzenia bilansu, występuje urealnienie należności, co najczęściej prowadzi do pogorszenia wyników. 8. Wyniki finansowe eksporterów przedstawiono według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), stosowanej przez Główny Urząd Statystyczny od 2000 roku. PKD dzieli gospodarkę na sekcje, działy, grupy, klasy i podklasy. 2. Producenci artykułów spożywczych i napojów na tle ogółu przedsiębiorstw W pierwszej połowie 2002 r. było w Polsce przedsiębiorstw średnich i dużych, tj. podmiotów zatrudniających powyżej 49 osób (firmy te mają obowiązek przekazywać co kwartał finansowe sprawozdania F-01). Wśród nich podmiotów uzyskiwało część swoich przychodów z eksportu. Jak już wspomniano, nazywamy tę grupę eksporterami. Reszta, tj podmiotów nie prowadziła działalności eksportowej (nieeksporterzy). Najwięcej podmiotów działało w sekcji D, tj. w przemyśle przetwórczym (tablica 1 i 2). W I-II kwartale 2002 r. udział przemysłu przetwórczego w ogólnej liczbie badanych przedsiębiorstw wyniósł 46,5%. U eksporterów wskaźnik ten wyniósł 73,6%, a u nieeksporterów 28,7%. W przemyśle przetwórczym branżą skupiającą najliczniejszą grupę firm były przedsiębiorstwa z działu 15 obejmującego produkcję artykułów spożywczych i napojów. Ilość firm średnich i dużych z branży spożywczej zmniejszyła się z w pierwszej połowie 2001 r. do w pierwszym półroczu 2002 r., tj. o 3%. W tym samym czasie liczba wszystkich badanych podmiotów (tj. firm średnich i dużych) spadła o 3,8%. Producenci z branży spożywczej stanowili naliczniejszą grupę firm zarówno wśród eksporterów, jak i nieeksporterów przemysłu przetwórczego. W I-II kwartale 2002 r. było 524 eksporterów artykułów spożywczych i napojów na ogólną liczbę firm eksportujących z sekcji D. Kolejnymi, pod względem liczebności eksporterów branżami w tej sekcji były działy produkcji maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie klasyfikowanych (492), produkcji metalowych wyrobów gotowych, z wyjątkiem maszyn (461), produkcji odzieży (420), produkcji mebli (361), produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (341) oraz produkcji drewna i wyrobów z drewna, z wyjątkiem mebli (250). Tablica 1. Liczba eksporterów w podziale sekcje PKD w I-II kwartale 2001 r.

4 BSiE 3 i w I-II kwartale 2002 r. Wyszczególnienie 2001 r r. Ogółem Górnictwo (C) Przetwórstwo przemysłowe (D) Zaopatrywanie w energię, gaz i wodę (E) 57 8 Budownictwo (F) Handel (G) Hotele (H) Transport i łączność (I) Obsługa nieruchomości, wynajem (K) Edukacja (M) 2 2 Ochrona zdrowia i opieka socjalna (N) 19 7 Pozostałe usługi (O) Tablica 2. Liczba nieeksporterów w podziale na sekcje PKD w I-II kwartale 2001 r. i w I-II kwartale 2002 r. Wyszczególnienie 2001 r r. Ogółem Górnictwo (C) Przetwórstwo przemysłowe (D) Zaopatrywanie w energię, gaz i wodę (E) Budownictwo (F) Handel (G) Hotele (H) Transport i łączność (I) Obsługa nieruchomości, wynajem (K) Edukacja (M) Ochrona zdrowia i opieka socjalna (N) Pozostałe usługi (O) Natomiast wśród nieeksporterów z sekcji D przewaga liczebna producentów artykułów spożywczych i napojów była znacznie wyraźniejsza. W pierwszym półroczu 2002 r. było 933 podmiotów z działu 15 na łączną liczbę wszystkich nieeksporterów z przemysłu przetwórczego. Następnymi w kolejności pod względem liczebności byli nieeksporterzy z działów produkcji maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie klasyfikowanych (243), produkcji metalowych wyrobów gotowych, z wyjątkiem maszyn (214) i produkcji wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych (206). W pierwszej połowie 2002 r. wśród eksporterów artykułów spożywczych i napojów było 53 eksporterów wyspecjalizowanych, tj. firm u których więcej niż połowa przychodów pochodziła z eksportu i 471 eksporterów niewyspecjalizowanych, tj. firm uzyskujących z eksportu nie więcej niż połowę przychodów (tablica 3). Podmioty z branży spożywczej odgrywały znacznie większą rolę wśród eksporterów niewyspecjalizowanych niż wśród eksporterów wyspecjalizowanych (tablica 4).

5 4 BSiE Tablica 3. Liczba przedsiębiorstw w podziale na eksporterów i nieeksporterów w branży spożywczej (dział 15) w I-II kwartale 2001 r. i I-II kwartale 2002 r. Wyszczególnienie Przedsiębiorstwa, w tym: Nieeksporterzy , w tym: wyspecjalizowani niewyspecjalizowani W stosunku do u 2001 r., w I-II kwartale 2002 r. liczba eksporterów artykułów spożywczych i napojów zmniejszyła się z 660 do 524 firm tj. o 20,6%. Spadek ten nie zjawiskiem wyjątkowym, gdyż jednocześnie zmniejszyła się ilość eksporterów przemysłu wytwórczego (o 8,2%) i ilość ogółu eksporterów (o 16,5%). Liczba eksporterów artykułów spożywczych i napojów obniżyła się jednak w stosunkowo dużym stopniu. Warto dodać, że tak znaczne zmniejszenie liczby ogółu eksporterów w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego zanotowano po raz pierwszy od początku rozpoczęcia monitoringu dotyczącego kondycji eksporterów tj r. Tablica 4. Liczba eksporterów w podziale na wyspecjalizowanych i niewyspecjalizowanych w I-II kwartale 2001 r. i I-II kwartale 2002 r. Wyszczególnienie ogółem przemysł przetwórczy dział 15 (produkcja artykułów spożywczych i napojów) wyspecjalizowani - ogółem przemysł przetwórczy dział 15 (produkcja artykułów spożywczych i napojów) niewyspecjalizowani - ogółem przemysł przetwórczy dział 15 (produkcja artykułów spożywczych i napojów) Spadek liczby eksporterów w I-II kwartale 2002 r., w porównaniu do u roku poprzedniego, świadczy o masowym wycofywaniu się z działalności eksportowej w grupie średnich i dużych firm. Na podstawie danych o rentowności eksporterów, można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że spowodowane było to znacznym zmniejszeniem opłacalności w ostatnich miesiącach 2001 r. Rentowność obrotu brutto ogółu badanych eksporterów w 2001 r. wynosiła: 1,4% w I kwartale, 1,4% w I-II kwartale, 1,5% w I-III kwartale i 0,7% w I-IV kwartale. Ten ostatni wynik oznaczał dla samego IV kwartału ujemną rentowność brutto. Bardzo słabe wyniki eksporterów w trzech ostatnich miesiącach 2001 r. sprawiły, że wiele firm zaprzestało eksportować począwszy od 2002 r. Dotyczyło to także producentów z branży spożywczej.

6 BSiE 5 Podobnie jak wśród ogółu eksporterów, wśród eksporterów artykułów spożywczych i napojów szczególnie w dużym stopniu spadła liczba eksporterów niewyspecjalizowanych. Ilość ich zmniejszyła się o 22,1%, podczas gdy w przypadku eksporterów wyspecjalizowanych spadek wyniósł zaledwie 3,6%. 3. Eksport artykułów spożywczych i napojów na tle całego eksportu Eksport branży spożywczej rejestrowany w kwartalnych sprawozdaniach F-01 (a więc dotyczący przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 49 osób) wyniósł w pierwszym półroczu 2002 r. 2,47 mld zł (tablica 5), tj. 5,4% eksportu przemysłu przetwórczego i 4% całego badanego eksportu. Tablica 5. Eksport w I-II kwartale 2001 r. i w I-II kwartale 2002 r. (w mln zł) Wyszczególnienie Eksport ogółem, 61066, ,6 w tym: eksporterzy wyspecjalizowani 37011, ,8 eksporterzy niewyspecjalizowani 24055, ,8 Eksport z przemysłu przetwórczego ogółem, 46311, ,3 w tym: eksporterzy wyspecjalizowani 29547, ,8 eksporterzy niewyspecjalizowani 16763, ,5 Eksport z działu 15 ogółem, 2886,2 2474,0 w tym: eksporterzy wyspecjalizowani 778,0 624,2 eksporterzy niewyspecjalizowani 2108,2 1849,8 Wartość całego eksportu rejestrowanego w tych sprawozdaniach zwiększyła się z 61066,5 mln zł w pierwszym półroczu 2001 r. do 61436,6 mln zł w pierwszym półroczu 2002 r., tj. o 0,6%. W tym samym czasie eksport przemysłu przetwórczego obniżył się o 0,7%, w tym wywóz artykułów spożywczych i napojów aż o 14,3%. Spadek eksportu artykułów spożywczych i napojów był więc znacznie wyraźniejszy niż zmniejszenie się eksportu całej sekcji D. Można przypuszczać, że obserwowane wycofywanie się wielu przedsiębiorstw spożywczych z działalności eksportowej (świadczy o tym spadek liczby eksporterów) doprowadziło do poważnego spadku wartości eksportu tej branży. W skali całej badanej grupie przedsiębiorstw takie zjawisko nie nastąpiło, gdyż zaprzestanie eksportu przez niektóre przedsiębiorstwa zostało skompensowane przez wzrost wywozu pozostałych eksporterów. W pierwszej połowie 2002 r. spadek eksportu artykułów spożywczych i napojów miał miejsce zarówno w przypadku przedsiębiorstw zaliczanych do eksporterów wyspecjalizowanych, jak i podmiotów zaliczanych do eksporterów niewyspecjalizowanych. W tej pierwszej grupie eksport, w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego, obniżył się się o 19,8%, a w drugiej o 12,3%. Jak wynika z danych przedstawionych w tablicy 6, w I-II kwartale 2002 r. wartość eksportu przypadająca na jednego eksportera w branży spożywczej wyniosła 4,7 mln zł i była ponad dwukrotnie mniejsza niż analogiczna wielkość w przemyśle przetwórczym (10 mln zł). W stosunku do pierwszego półrocza 2001 r. wartość wywozu na jeden podmiot eksportujący zwiększyła się zarówno w dziale 15, jak i w całej sekcji D. Jednak w branży spożywczej zauważyć można znaczący spadek eksportu przypadającego na eksportera wyspecjalizowanego, a więc na firmę żyjącą z eksportu. O ile w I-II kwartale 2001 r. eksport ten wyniósł 14,15

7 6 BSiE mln zł, to w I-II kwartale 2002 r. już tylko 11,8 mln zł. Natomiast w przypadku eksporterów niewyspecjalizowanych z tej branży nastąpił wzrost średniego eksportu o blisko 13%, z 3,48 mln zł do 3,93 mln zł. Należy przypuszczać, że wycofanie się z działalności eksportowej przez wielu niewyspecjalizowanych eksporterów artykułów spożywczych i napojów zaowocowało przechwyceniem tego eksportu przez inne firmy z tej podgrupy eksporterów. Tablica 6. Wartość eksportu przypadająca na jednego eksportera w I-II kwartale 2001 r. i w I-II kwartale 2002 r. (w mln zł) Wyszczególnienie Przemysł przetwórczy, w tym: eksport ogółem 9,32 10,08 eksport realizowany przez eksporterów wyspecjalizowanych 20,62 21,51 eksport realizowany przez eksporterów niewyspecjalizowanych 4,74 5,00 Branża spożywcza (dział 15), w tym: eksport ogółem 4,37 4,72 eksport realizowany przez eksporterów wyspecjalizowanych 14,15 11,78 eksport realizowany przez eksporterów niewyspecjalizowanych 3,48 3,93 4. Charakterystyka niektórych większych przedsiębiorstw eksportujących artykuły spożywcze i napoje Jak wynika z danych przedstawionych w punkcie 2, w dziale produkcji artykułów spożywczych i napojów (dział 15) zdecydowanie dominowali eksporterzy niewyspecjalizowani. W I- II kwartale 2002 r. było ich 471 na łączną liczbę 524 eksporterów operujących w tym dziale. O ile na eksporterów wyspecjalizowanych przypadało 64,8% całego badanego eksportu i 65,6% eksportu przemysłu przetwórczego, o tyle w przypadku działu 15 wskaźnik ten wynosił zaledwie 25,1% (na podstawie tablicy 5). Oznacza to, że 3/4 eksportu przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze i napoje była realizowana przez eksporterów niewyspecjalizowanych, tj. przez firmy, których większość przychodów pochodzi ze sprzedaży na rynek krajowy. Na podstawie listy rankingowej "Gazety Bankowej" przedstawiającej 500 największych polskich przedsiębiorstw w 2001 r., 2 do podmiotów o największym udziale eksportu w przychodach ogółem wśród producentów artykułów spożywczych i napojów zaliczyć było można takie firmy jak: - Zakłady Przetwórstwa Cykorii SA Wierzchosławice (forma własności: krajowa własność prywatna; 474 miejsce na liście największych firm pod względem przychodów ogółem; wielkość przychodów 111,3 mln zł; rentowność brutto 3 5,8%; 40% udział eksportu w sprzedaży; zatrudnienie 655 osób), - Toruń - Pacific sp. z o.o. (krajowa własność prywatna; 262 miejsce; przychody 339,3 mln zł; rentowność brutto - brak danych; 19% udział eksportu; 601 osób), 2 Gazeta Bankowa nr 17 z dnia kwietnia 2002 r. 3 Rentowność brutto jest tu definiowana jako relacja zysku brutto powiększonego o zapłacone odsetki od kredytów i pożyczek, pomniejszonego o odsetki otrzymane do wartości przychodów ogółem.

8 BSiE 7 - Indykpol SA Olsztyn (krajowa własność prywatna; 207 miejsce; przychody 508,1 mln zł; rentowność brutto 2,6%;16% udział eksportu; 1651 osób), - Danone sp. z o.o. (własność zagraniczna; 126 miejsce; przychody 860,8 mln zł; rentowność brutto 13,6%; 13% udział eksportu; 1076 osób), - Mlekovita SM Wysokie Maz. (własność spółdzielcza; 154 miejsce; przychody 716,1 mln zł; rentowność brutto 1,1%; 13% udział eksportu; 1287 osób), - Cukrownia Lublin SA (własność Skarbu Państwa w spółce; 471 miejsce; przychody 112,3 mln zł; rentowność brutto 14,4%; 12% udział eksportu; 497 osób), - Kruszwica SA (największy udział: własność zagraniczna; 163 miejsce; przychody 670,5 mln zł; rentowność brutto 6,7%; 11% udział eksportu; 723 osób), - Mlekpol SM Grajewo (własność spółdzielcza; 161 miejsce; przychody 676,8 mln zł; rentowność brutto 3,8%; 10% udział eksportu; 1227 osób), - Morliny SA Ostróda (krajowa własność prywatna; 238 miejsce; przychody 407,6 mln zł; rentowność brutto 0,0%; 9% udział eksportu; brak danych o zatrudnieniu), - Rolimpex SA Warszawa (największy udział: krajowa własność prywatna; 89 miejsce; przychody 1232,8 mln zł; rentowność brutto 0,5%; 6% udział eksportu; 1075 osób), - Wilbo SA Władysławowo (krajowa własność prywatna; 350 miejsce; przychody 222,6 mln zł; rentowność brutto 1,9%; 6% udział eksportu; 710 osób), - Extrob SA Kutno (krajowa własność prywatna; 371 miejsce; przychody 201,3 mln zł; rentowność brutto 1,1%; 6% udział eksportu; 495 osób), - SM Gostyń (własność spółdzielcza; 383 miejsce; przychody 183 mln zł; rentowność brutto 0,6%; 5% udział eksportu; 465 osób), - Farmutil HS Holding SA Śmiłowo (krajowa własność prywatna; 158 miejsce; przychody 688,6 mln zł; rentowność brutto 2,4%; 4% udział eksportu; 2860 osób), - OPPM Białystok (przedsiębiorstwo państwowe; 344 miejsce; przychody 232,1 mln zł; rentowność brutto -6,7%; 4% udział eksportu; 1437 osób), - Zakłady Mięsne Mazury SA Ełk (największy udział: krajowa własność prywatna; 289 miejsce; przychody 293 mln zł; rentowność brutto 0,4%; 3% udział eksportu; 1010 osób), - Kamis - Przyprawy SA Stefanowo (krajowa własność prywatna; 395 miejsce; przychody 177,2 mln zł; rentowność brutto 7,3%; 3% udział eksportu; 758 osób). Oczywiście wszystkie wyżej wymienione firmy zaliczyć trzeba do eksporterów niewyspecjalizowanych. Jak wynika z powyższego zestawienia, wśród największych firm (bo znajdujących się na liście 500 największych przedsiębiorstw polskich) z branży rolno-spożywczej, podmiotami o najwyższym udziale eksportu w sprzedaży są z reguły firmy kontrolowane przez kapitał polski (przeważnie prywatny). Jednak stwierdzenie to należy uzupełnić uwagą, że wiele firm, w tym zagranicznych, nie podało swych danych do rankingu. Cztery z wyżej wymienionych podmiotów znalazły się na liście 100 największych eksporterów do Unii Europejskiej w 2001 r. opublikowanej także przez Gazetę Bankową 4. Chodzi tu o takie przedsiębiorstwa jak: - Indykpol SA (59 miejsce na liście pod względem wartości eksportu do UE; poziom tego eksport 71,2 mln zł), - Mlekovita SM Wysokie Maz. (67 miejsce na liście; eksport do UE 57,3 mln zł), - Mlekpol SM Grajewo (74 miejsce na liście; eksport do UE 44,5 mln zł), - Morliny SA Ostróda (97 miejsce na liście; eksport do UE 12,0 mln zł). 4. Wyniki finansowe producentów artykułów spożywczych i napojów w podziale na eksporterów i nieeksporterów 4 Gazeta Bankowa nr. 44 z 29 paxdziernika 2002 r.

9 8 BSiE W badanym okresie u 2002 r. pozycja finansowa ogółu eksporterów w stosunku do ogółu nieeksporterów wyraźnie poprawiła się w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (tablice 7 i 8). W zakresie rentowności brutto przewaga eksporterów nad nieeksporterami zwiększyła się z 0,3 pkt proc. w I-II kwartale 2001 r. (dla eksporterów wskaźnik ten wyniósł 1,4% a dla nieeksporterów 1,1%) do 1,2 pkt proc. w I-II kwartale 2002 r. (1,9% wobec 0,7%). W zakresie rentowności netto przewaga ta podniosła się odpowiednio z 0,2 pkt proc. (0,3% wobec 0,1%) do 1,1 pkt proc. (0,8% wobec -0,3%), a zakresie rentowności operacyjnej z 1,1 pkt proc. (2,8% wobec 1,7%) do 3 pkt proc. (4,4% wobec 1,4%). Wydaje się, że wyraźny wzrost przewagi finansowej eksporterów nad nieeksporterami w relacji do u 2001 r. był w dużym stopniu spowodowany wspomnianym już wycofaniem się wielu przedsiębiorstw z działalności eksportowej w pierwszej połowie 2002 r. Jest bardzo prawdopodobne, że te przedsiębiorstwa, które zaprzestały eksportować miały słabą rentowność. Ich przejście ze zbioru eksporterów do nieeksporterów poprawiło wyniki tej pierwszej grupy firm i jednocześnie pogorszyło kondycję tej drugiej grupy podmiotów. Tablica 7. Sytuacja finansowa ogółu eksporterów i ogółu nieeksporterów w okresie u 2001 r. Wskaźnik Nieeksporterzy Rentowność obrotu brutto (w %) 1,4 1,1 Rentowność obrotu netto (w %) 0,3 0,1 (w %) 2,8 1,7 Płynność II stopnia (w %) 76,6 75,6 Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %) 13,7 14,8 Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w %) 30,8 18,8 Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %) 5,4 4,2 Udział usług obcych w przychodach ogółem (w %) 11,7 12,6 Tablica 8. Sytuacja finansowa ogółu eksporterów i ogółu nieeksporterów w okresie u 2002 r. Wskaźnik Nieeksporterzy Rentowność obrotu brutto (w %) 1,9 0,7 Rentowność obrotu netto (w %) 0,8-0,3 (w %) 4,4 1,4 Płynność II stopnia (w %) 76,4 76,5 Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %) 12,5 15,7 Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w %) 31,1 16,8 Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %) 4,4 3,1 Udział usług obcych w przychodach ogółem (w %) 13,9 12,8 Bezpośrednią przyczyną wyraźnej przewagi finansowej eksporterów nad nieeksporterami w okresie u 2002 r. były dużo lepsze rezultaty uzyskane w działalności czysto operacyjnej. Świadczy o tym porównanie wskaźników rentowności obrotu brutto i rentowności operacyjnej. Natomiast eksporterzy, jako bardziej zadłużeni niż nieeksporterzy, mają gor-

10 BSiE 9 sze rezultaty w działalności finansowej. O większym zadłużeniu eksporterów świadczy także wyższy udział kosztów finansowych w przychodach ogółem. O ile dla eksporterów wskaźnik ten w I-II kwartale 2002 r. wynosił 4,4%, o tyle dla nieeksporterów tylko 3,1%. Zarówno w pierwszym półroczu 2001 r., jak w pierwszych sześciu miesiącach 2002 r. sytuacja finansowa branży spożywczej była korzystniejsza niż ogółu podmiotów średnich i dużych. W pierwszym z tych okresów rentowność obrotu brutto w tym przemyśle wyniosła 2,9%, a we wszystkich podmiotach 1,3%. W drugim okresie było to odpowiednio: 3,6% i 1,4%. 5 Producenci artykułów spożywczych i napojów mieli lepsze wyniki niż całość badanych przedsiębiorstw zarówno w grupie eksporterów, jak i nieeksporterów (por. tablice 9 i 10 z tablicami 7 i 8). Tablica 9. Sytuacja finansowa eksporterów i nieeksporterów artykułów spożywczych i napojów w okresie u 2001 r. Wskaźnik Nieeksporterzy Rentowność obrotu brutto (w %) 2,7 3,3 Rentowność obrotu netto (w %) 1,5 2,3 (w %) 4,7 3,8 Płynność II stopnia (w %) 77,5 79,5 Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %) 10,6 10,4 Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w %) 42,8 60,2 Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %) 4,0 1,9 Udział usług obcych w przychodach ogółem (w %) 7,6 6,1 W branży spożywczej finansowy układ eksporterzy-nieeksporterzy rozwijał się w podobnym kierunku jak w przypadku całej gospodarki, tzn. zmienił się na korzyść eksporterów. W pierwszym półroczu 2001 r. finansową przewagę w dziale 15 obejmującym produkcję artykułów spożywczych i napojów mieli nieeksporterzy (tablica 9). Osiągnęli oni lepsze wyniki w rentowności obrotu brutto i netto z całej działalności. Jednak w zakresie rentowności operacyjnej pokazującej główny nurt działalności przedsiębiorstwa korzystniej prezentowali się eksporterzy. Ich wskaźnik rentowności operacyjnej wyniósł 4,7%, podczas gdy dla nieeksporterów kształtował się on na poziomie 3,8%. Jednak eksporterzy uzyskali gorsze wyniki w zakresie działalności finansowej. Spowodowane było to większym stopniem zadłużenia, co odzwierciedla znacznie wyższy niż u nieeksporterów udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (4% wobec 1,9%). W pierwszym półroczu 2002 r. kondycja finansowa eksporterów artykułów spożywczych i napojów dość wyraźnie poprawiła się w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego. Podstawowy wskaźnik rentowności obrotu brutto zwiększył się z 2,7% do 4,3%, rentowność obrotu netto odpowiednio z 1,5% do 2,9%, a rentowność operacyjna z 4,7% do 5,8% (tablice 9 i 10). W tym samym czasie kondycja nieeksporterów z tej branży pogorszyła się, czego wyrazem był spadek rentowności brutto z 3,3% do 2,2%, rentowności netto z 2,3% do 1,4%, a rentowności operacyjnej z 3,8% do 2,9%. W rezultacie odwróceniu uległ układ sił na linii eksporterzy-nieeksporterzy. O ile w pierwszym półroczu 2001 r. finansowo przeważali ci drudzy, to w I-II kwartale 2002 r. sytuacja była odwrotna. 5 "Biuletyn Statystyczny" nr 8, GUS, Warszawa, wrzesień 2002 r.

11 10 BSiE Tablica 10. Sytuacja finansowa eksporterów i nieeksporterów artykułów spożywczych i napojów w okresie u 2002 r. Wskaźnik Nieeksporterzy Rentowność obrotu brutto (w %) 4,3 2,2 Rentowność obrotu netto (w %) 2,9 1,4 (w %) 5,8 2,9 Płynność II stopnia (w %) 83,0 73,1 Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %) 9,9 11,2 Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w %) 45,6 55,2 Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %) 2,3 1,8 Udział usług obcych w przychodach ogółem (w %) 8,8 6,1 Poprawa sytuacji finansowej eksporterów artykułów spożywczych i napojów w I-II kwartale 2002 r., w stosunku do u 2001 r. była przede wszystkim związana z przyczynami operacyjnymi. Inne czynniki, (głównie chodzi tu o działalność finansową) także oddziaływały korzystnie na ogólny wynik finansowy brutto, gdyż jednocześnie nastąpił spadek wskaźnika udziału kosztów finansowych w przychodach ogółem, z 5,4% do 4,4%. Względne zmniejszenie kosztów finansowych miało miejsce także i u nieeksporterów z tej branży. Zjawisko obniżenia kosztów finansowych wystąpiło również u eksporterów ogółem i nieeksporterów ogółem. Spowodowane było to generalnym spadkiem stóp procentowych w Polsce. Stopa kredytu lombardowego obniżyła się z 19,5% w końcu I półrocza 2001 r. do 11,5% w końcu I półrocza 2002 r. W tym samym czasie stopa redyskontowa spadła z 18% do 10%. 6 Warto zauważyć, że zarówno eksporterzy, jak nieeksporterzy artykułów spożywczych i napojów wykazywali słabe wyniki w zakresie płynności finansowej. Wyrazem tego jest wskaźnik płynności II stopnia kształtujący się poniżej 100%. U eksporterów i u nieeksporterów z działu 15 wystąpiły odmienne tendencje w zakresie udziału kosztów pracy w przychodach ogółem. U tych pierwszych wskaźnik ten w badanym okresie zmniejszył się (z 10,6% do 9,9%), natomiast u drugich wzrósł (z 10,4% do 11,2%). Być może w sektorze eksportowym presja na redukcję kosztów, w tym kosztów pracy, była wyższa. W praktyce oznaczałoby to, że większe zwolnienia pracowników miały miejsce w firmach eksportujących. W dziale produkcji artykułów spożywczych i napojów eksporterzy wykazywali, generalnie rzecz biorąc, niższy udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem i wyższy udział usług obcych w tych przychodach. 5. Wyniki finansowe eksporterów artykułów spożywczych i napojów w podziale na eksporterów wyspecjalizowanych i niewyspecjalizowanych W badanym okresie pozycja finansowa ogółu eksporterów wyspecjalizowanych, zdecydowanie poprawiła się w stosunku do ogółu eksporterów niewyspecjalizowanych. O ile w I-II kwartale 2001 r. lepszą kondycję finansową wykazywali eksporterzy, dla których udział eksportu w przychodach ogółem wynosił co najwyżej 50% (tablica 11), o tyle w I-II kwartale 2002 r. przeważali eksporterzy sprzedający głównie na rynkach zagranicznych (tablica 12). Stało się to tak głównie wskutek zdecydowanej poprawy wyników uzyskiwanych przez eksporterów wyspecjalizowanych. Traktowany jako podstawowy wskaźnik rentowności obrotu 6 "Biuletyn Statystyczny" nr 7, GUS, Warszawa, sierpień 2002 r.

12 BSiE 11 brutto podniósł się w tej podgrupie eksporterów z 0,2% w pierwszym półroczu 2001 r. do 2,7% w pierwszej połowie 2002 r. Jednocześnie rentowność obrotu netto zwiększyła się z - 0,5% do 1,5%, a rentowność operacyjna z 2% do 4,1%. W tym samym czasie u eksporterów sprzedających przede wszystkim na rynku krajowym rentowność brutto wzrosła z 1,6% do 1,8%, rentowność netto z 0,4% do 0,6%, a rentowność operacyjna z 2,9% do 4,4%. Tablica 11. Sytuacja finansowa ogółu eksporterów wyspecjalizowanych i ogółu eksporterów niewyspecjalizowanych w okresie u 2001 r. Wskaźnik wyspecjalizowani niewyspecjalizowani Rentowność obrotu brutto (w %) 0,2 1,6 Rentowność obrotu netto (w %) -0,5 0,4 (w %) 2,0 2,9 Płynność II stopnia (w %) 73,3 77,3 Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %) 14,2 13,6 Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w 49,2 27,3 %) Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %) 5,4 5,4 Udział usług obcych w przychodach ogółem (w %) 13,8 11,3 Tablica 12. Sytuacja finansowa ogółu eksporterów wyspecjalizowanych i ogółu eksporterów niewyspecjalizowanych w okresie u 2002 r. Wskaźnik wyspecjalizowani niewyspecjalizowani Rentowność obrotu brutto (w %) 2,7 1,8 Rentowność obrotu netto (w %) 1,5 0,6 (w %) 4,1 4,4 Płynność II stopnia (w %) 75,1 76,7 Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %) 14,1 12,1 Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w %) 45,0 27,7 Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %) 4,4 4,3 Udział usług obcych w przychodach ogółem (w %) 13,7 14,0 W rezultacie, w I-II kwartale 2002 r. lepsze wyniki w zakresie rentowności z całej działalności uzyskali eksporterzy wyspecjalizowani, a więc firmy żyjące z eksportu. Korzystniejsze wyniki tej podgrupy eksporterów były osiągnięte przy wyższym wskaźniku udziału kosztów materiałowych w przychodach ogółem. Natomiast przewaga finansowa eksporterów wyspecjalizowanych nie była spowodowana czynnikami operacyjnymi. Pod względem rentowności operacyjnej lepiej bowiem prezentowali się eksporterzy niewyspecjalizowani. Sytuacja finansowa eksporterów wyspecjalizowanych w branży spożywczej była w badanym okresie znacznie gorsza niż w całej badanej grupie przedsiębiorstw. Zarówno w pierwszym półroczu 2001 r. jak i w pierwszej połowie 2002 r. eksporterzy wyspecjalizowani artykułów spożywczych i napojów uzyskali ujemne wskaźniki rentowności brutto i netto (tablica

13 12 BSiE 13 i 14). Natomiast eksporterzy niewyspecjalizowani artykułów spożywczych i napojów mieli lepsze wyniki niż ogół tej podgrupy eksporterów. Tablica 13. Sytuacja finansowa eksporterów wyspecjalizowanych i eksporterów niewyspecjalizowanych w dziale 15 w okresie u 2001 r. Wskaźnik wyspecjalizowani niewyspecjalizowani Rentowność obrotu brutto (w %) -1,3 2,8 Rentowność obrotu netto (w %) -1,8 1,6 (w %) -0,5 4,9 Płynność II stopnia (w %) 72,6 77,7 Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %) 9,3 10,6 Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w %) 59,9 42,2 Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %) 4,1 4,0 Udział usług obcych w przychodach ogółem (w %) 5,6 7,7 W dziale 15 eksporterzy wyspecjalizowani wykazują wyraźnie wyższy niż eksporterzy niewyspecjalizowani wskaźnik udziału kosztów materiałowych w przychodach ogółem. W pierwszej połowie 2002 r. różnica w tym wskaźniku u obu podgrup eksporterów wyniosła aż 18,9 pkt proc. (63,9% - 45%). Natomiast w obu podgrupach podobny poziom wykazuje wskaźnik udziału kosztów pracy w przychodach ogółem. W badanym okresie zaobserwowano niewielki wzrost tego wskaźnika u eksporterów sprzedających głównie na rynki zagraniczne oraz nieznaczny jego spadek u eksporterów sprzedających przede wszystkim na rynku krajowym. W przemyśle spożywczym, w I-II kwartale 2001 r. eksporterzy sprzedający głównie na rynkach zagranicznych (wyspecjalizowani) mieli znacznie gorsze wyniki niż eksporterzy sprzedający przede wszystkim na rynek krajowy (niewyspecjalizowani). Warto przypomnieć, że podobnie było w skali całej badanej grupie przedsiębiorstw. W pierwszym półroczu 2002 r. nastąpiła dość wyraźna poprawa wyników finansowych eksporterów niewyspecjalizowanych z działu 15 w stosunku do analogicznego okresu z roku poprzedniego. W tym samym czasie sytuacja finansowa eksporterów wyspecjalizowanych z tego działu poprawiła się w stopniu minimalnym. Rentowność obrotu brutto pierwszej podgrupy eksporterów zwiększyła się z 2,8% do 4,4%, a rentowność obrotu netto z 1,6% do 3%. Natomiast w przypadku eksporterów sprzedających głównie na rynki zagraniczne wskaźniki te podniosły się odpowiednio z -1,3% do -1,2%, oraz z -1,8% do -1,7%. Mniejsza poprawa w w rentowności w przypadku eksporterów wyspecjalizowanych była spowodowana nie tyle względami operacyjnymi, co innymi czynnikami. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim czynniki związane z działalnością finansową. Jeśli udział kosztów finansowych w przychodach ogółem obniżył się w sytuacji eksporterów niewyspecjalizowanych z 4% do 2,2%, to w przypadku eksporterów wyspecjalizowanych spadek ten wyniósł tylko 0,3 pkt proc. Porównując położenie dwóch wyodrębnionych podgrup eksporterów w branży spożywczej należy także zwrócić uwagę na odmienne tendencje w zakresie wskaźnika płynności finansowej. O ile płynność II stopnia zwiększyła się z 77,7% w I-II kwartale 2001 r. do 85,1% w I-II kwartale roku następnego u eksporterów sprzedających przede wszystkim na rynku krajo-

14 BSiE 13 wym, o tyle w przypadku eksporterów wyspecjalizowanych wskaźnik ten zmniejszył się odpowiednio z 72,6% do katastrofalnie niskiego poziomu 39,9%. Tablica 14. Sytuacja finansowa eksporterów wyspecjalizowanych i eksporterów niewyspecjalizowanych w dziale 15 w okresie u 2002 r. Wskaźnik wyspecjalizowani niewyspecjalizowani Rentowność obrotu brutto (w %) -1,2 4,4 Rentowność obrotu netto (w %) -1,7 3,0 (w %) 0,8 5,9 Płynność II stopnia (w %) 39,9 85,1 Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %) 10,5 9,9 Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w %) 63,9 45,0 Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %) 3,8 2,2 Udział usług obcych w przychodach ogółem (w %) 5,6 8,9 Podsumowanie 1. Przemysł spożywczy (dział 15 według PKD) skupia najliczniejszą grupę średnich i dużych firm w przemyśle przetwórczym. W pierwszym półroczu 2002 r. było 1457 producentów artykułów spożywczych i napojów, w tym 524 eksporterów i 933 nieeksporterów. Wśród eksporterów z branży spożywczej zdecydowanie przeważali eksporterzy niewyspecjalizowani, tj. firmy, w których udział eksportu w przychodach wynosił co najwyżej 50%. Na eksporterów wyspecjalizowanych, tj. na podmioty sprzedające głównie na rynkach zagranicznych, przypadało zaledwie 10,1% eksporterów z tej branży. 2. W stosunku do pierwszego półrocza 2001 r., w pierwszej połowie 2002 r. liczba eksporterów z przemysłu spożywczego zmniejszyła się o 20,6%. Spadek ten był silniejszy niż w przypadku liczebności eksporterów z przemysłu wytwórczego (o 8,2%) i liczebności wszystkich badanych eksporterów (o 16,5%). Zmniejszenie grupie eksporterów w badanym okresie świadczy o wycofywaniu się z działalności eksportowej w grupie średnich i dużych firm. Prawdopodobnie spowodowane było to znacznym pogorszeniem opłacalności eksportu w IV kwartale 2001 r. Słabe wyniki eksporterów w tym okresie sprawiły, że wiele firm zaprzestało eksportować począwszy od 2002 r. Dotyczyło to także producentów z branży spożywczej. 3. Obserwowane wycofywanie się wielu przedsiębiorstw spożywczych z działalności eksportowej doprowadziło do znacznego spadku wartości eksportu tej branży. Podczas gdy eksport przemysłu przetwórczego obniżył się w pierwszym półroczu 2002 r. tylko o 0,7%, to wywóz artykułów spożywczych i napojów zmniejszył się aż o 14,3% (z 2,88 mld zł do 2,47 mld zł). W branży spożywczej wartość eksportu przypadającego na jednego eksportera niewyspecjalizowanego zwiększyła się 3,5 mln do 3,9 mln zł, a analogiczny wskaźnik dla eksporterów wyspecjalizowanych spadł z 14,2 do 11,8 mln zł. Oznacza to, że przeciętne przedsiębiorstwo z branży spożywczej, żyjące z działalności eksportowej, zanotowało znaczny spadek eksportu w pierwszej połowie 2002 r. 4. Wśród 100 największych eksporterów do Unii Europejskiej w 2001 r. znalazły się 4 producentów artykułów spożywczych i napojów. Były to: Indykpol SA, Spółdzielnia Mleczarska Mlekovita Wysokie Maz., Spółdzielnia Mleczarska Mlekpol Grajewo oraz Morliny

15 14 BSiE SA Ostróda. Warto podkreślić, że są to firmy będące własnością prywatnego kapitału krajowego (lub kontrolowane przez ten kapitał). 5. Zarówno w pierwszym półroczu 2001 r. jak w pierwszych sześciu miesiącach 2002 r. sytuacja finansowa branży spożywczej była korzystniejsza niż ogółu podmiotów średnich i dużych. Producenci artykułów spożywczych i napojów mieli lepsze wyniki niż całość badanych przedsiębiorstw zarówno w grupie eksporterów jak i nieeksporterów. 6. W pierwszym półroczu 2002 r. kondycja finansowa eksporterów artykułów spożywczych i napojów dość wyraźnie poprawiła się w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego. Podstawowy wskaźnik rentowności obrotu brutto zwiększył się z 2,7% do 4,3%. W tym samym czasie kondycja nieeksporterów z tej branży pogorszyła się, czego wyrazem był spadek rentowności brutto z 3,3% do 2,2%. W rezultacie odwróceniu uległ układ sił na linii eksporterzy-nieeksporterzy w przemyśle spożywczym. O ile w pierwszym półroczu 2001 r. finansowo przeważali ci drudzy, to w I-II kwartale 2002 r. sytuacja była odwrotna. 7. Niepokojący jest fakt, że sytuacja finansowa producentów wyspecjalizowanych w eksporcie w branży spożywczej była w badanym okresie stosunkowo słaba, np. znacznie gorsza niż w całej badanej grupie przedsiębiorstw. Zarówno w pierwszym półroczu 2001 r. jak i w pierwszej połowie 2002 r. eksporterzy artykułów spożywczych i napojów sprzedający głównie na rynkach zagranicznych uzyskali ujemne wskaźniki rentowności brutto i netto. Zanotowali oni także katastrofalne pogorszenie w zakresie płynności finansowej. 8. Natomiast eksporterzy niewyspecjalizowani z branży spożywczej mieli lepsze wyniki niż ogół tej podgrupy eksporterów. W pierwszej połowie 2002 r. nastąpiła dość wyraźna poprawa wyników finansowych eksporterów niewyspecjalizowanych z działu 15 w stosunku do u z roku poprzedniego. Rentowność obrotu brutto tej podgrupy eksporterów zwiększyła się z 2,8% do 4,4%. W tym samym czasie taki sam wskaźnik dla eksporterów wyspecjalizowanych z tego działu poprawił się w stopniu minimalnym: z -1,3% do -1,2%.