badanie polskiej wersji narzędzia

Transkrypt

1 PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2008;5(2): artykuł oryginaly oryginal article Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE) badanie polskiej wersji narzędzia Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE) - study of Polish version of the tool Joanna Rymaszewska 1, Renata Kłak 2, Agnieszka Synak 3 1 Pracownia Psychiatrii Konsultacyjnej i Medycyny Behawioralnej, Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu 2 Katedra i Klinika Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej Akademii Medycznej we Wrocławiu 3 Katedra Fizjoterapii w Medycynie Zachowawczej i Zabiegowej, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Słowa klucze: osoby w starszym wieku, ocena potrzeb, adaptacja narzędzia Key words: elderly, assessment of needs, adaptation of the instrument Streszczenie Aktualnie wzrasta zainteresowanie problematyką starości oraz planowaniem opieki medycznej opartej na rozpoznaniu potrzeb. Celem pracy było przygotowanie polskiej wersji kwestionariusza Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE) wraz z oceną wartości psychometrycznych. Metoda. Kwestionariusz składa się z 24 pozycji dotyczących pacjenta oraz dwóch dotyczących opiekuna (część A i B). Wersja skrócona (CANE-S) obejmuje sekcję pierwszą, która ocenia istnienie potrzeb w danym obszarze, wymagających leczenia lub interwencji. Analizowane są potrzeby fizyczne, psychologiczne, socjalne i środowiskowe oceniane przez badacza, pacjenta, opiekuna bądź członka personelu medycznego. Kolejne 4 sekcje pozwalają na analizę jakościową udzielanej pomocy. Przeprowadzono tłumaczenie oryginalnej, angielskiej wersji CANE na język polski z uwzględnieniem obowiązujących zasad translacyjnych oraz analizę rzetelności wewnętrznej, zgodności badaczy, trafności teoretycznej (treściowej) oraz praktyczności CANE-S. Do badania włączono 70 chorych leczonych nerkozastępczo (n=30; średnia wieku: 75,5±4,5) oraz rehabilitowanych (n=40; średnia wieku: 75,8±6,2). Wyniki. Ocenę spójności wewnętrznej przeprowadzono za pomocą współczynnika α Cornbacha, który dla ogólnych wyników oceny potrzeb w obu badanych grupach był wysoki i wyniósł: dla pacjentów 0,857, a dla badacza 0,841. Zgodność pomiędzy oceną potrzeb w opinii pacjenta i badacza sprawdzono przy pomocy współczynnika Cohen Kappa, który dla całości kwestionariusza wyniósł 0,864. Stwierdzono współzależność dodatnią w parach pozycji: pamięć a samoobsługa, pieniądze, zajmowanie się domem oraz samoobsługa a zajmowanie się domem. PGP 100 Adres do korespondencji: Dr hab. med. Joanna Rymaszewska Katedra i Klinika Psychiatrii AM we Wrocławiu Wyb. L. Pasteura 10, Wrocław tel: , ankarym@psych.am.wroc.pl Copyright 2008 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

2 106 Wnioski. Przeprowadzone badania kwestionariusza oceny potrzeb u osób starszych CANE w obu grupach pacjentów wskazują na jego wysoką trafność, rzetelność oraz praktyczność, co czyni go atrakcyjnym jak i efektywnym narzędziem do oceny potrzeb osób starszych w polskiej opiece zdrowotnej. Summary The growing interest can be observed currently in issues of old age and making plans for the medical care based on identifying patients needs. The aim of the study was to prepare the Polish version of Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE) together with the assessment of psychometric values. Method. The questionnaire form consists of 24 items concerning the patient needs and two concerning the carer (part and and B). The short version of CANE (CANE-S) includes the first section which is judging existing of needs in given area requiring curing or intervention. Physical, psychological, social and environmental needs are being analysed judged by the researcher, the patient, the carer or the member of the medical staff. Further 4 sections let the given help the qualitative analysis. A translation was carried from English, original version of CANE according to translation principles. The internal reliability, inter-rater reliability, the theoretical validity (content validity) and feasibility of CANE-S were assessed. Dialysis patients (n=30; average of the age: 75,5±4,5) and rehabilitated patients (n=40; average of the age: 75,8±6,2) were included. Results. The assessment of the internal consistency was carried with the help of the factor α Cornbacha which for total sum of needs in both examined groups was high and elevated: for patients 0.857, and for the researcher The agreement between the assessment of needs in the opinion of the patient and the researcher was tested with the help of the factor Cohen Kappa, which for the whole questionnaire form elevated A positive correlation was stated in pairs of the items: the memory with the self-service, money, keeping house and the self-service with keeping house. Conclusions. Finding show high validity, reliability and feasibility of Polish version of CANE-S which appears to become the attractive as well as effective tool for the assessment of needs of older persons in the Polish health care. Badanie wykonano w ramach projektów działalności statutowej Katedry i Kliniki Psychiatrii oraz Katedry i Kliniki Nefrologii i Medycyny Transplantacji Akademii Medycznej we Wrocławiu. Wprowadzenie W wielu dziedzinach nauk humanistycznych można zauważyć coraz większe zainteresowanie problematyką starości. Przyczyną tego zjawiska jest postępujące starzenie się społeczeństw najwyżej rozwiniętych krajów świata. W Polsce po 2025 roku liczba osób starych będzie przewyższać liczbę ludzi młodych [1, 2]. Jest to związane z jednej strony ze zmniejszonym przyrostem naturalnym, a z drugiej wydłużaniem długości trwania życia. Stały wzrost liczby osób starszych oznacza wzrost liczby potencjalnych potrzeb tej grupy. W wieku senioralnym nakładają się na siebie i nasilają różne czynniki zagrażające zdrowiu jednostki. Prawdopodobnie z równą siłą działają czynniki inwolucji biologicznych struktur i ich funkcji, czynniki psychologiczne oraz społeczne. Stopniowy wzrost problemów zarówno somatycznych, jak i psychicznych, wpływa na specyfikę doznawanych potrzeb w tej grupie wiekowej pacjentów [3]. Potrzebę można zdefiniować jako odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie, jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społecznej, zachowania równowagi psychicznej. Z przyczyn pragmatycznych w opiece zdrowotnej potrzebę definiuje się pośrednio jako wymaganie określonej interwencji lub terapii, która pomoże zniwelować problem zdrowotny [4].

3 107 W ostatnich latach coraz częściej proponuje się planowanie opieki medycznej w oparciu o rozpoznane potrzeby, zwłaszcza te niezaspokojone, bowiem ma to zapewnić skuteczność i satysfakcję z leczenia, a tym samym poprawić jakość życia pacjentów [5]. Niezmiennie rosnące znaczenie tematu wymagań osób starszych skłoniło naukowców do konstruowania odpowiednich narzędzi oceny ich potrzeb, które umożliwią zapoznanie się ze spostrzeżeniami badacza, opiekuna i osoby badanej [6]. Skutkiem tych starań powstał kwestionariusz do oceny szerokiego spektrum potrzeb osób w starszym wieku, Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE) [7]. Kwestionariusz CANE został opracowany na potrzeby określonego środowiska kulturowego, przy użyciu pojęć dla niego charakterystycznych. Zastosowanie tego narzędzia w nowych warunkach, zwłaszcza w innym obszarze językowym, bez sprawdzenia jego równoważności z wersją oryginalną, może być przyczyną uzyskania nierzetelnych wyników. Zachodzi zatem potrzeba sprawdzenia przydatności kwestionariusza poprzez przeprowadzenie oceny jego właściwości psychometrycznych rzetelności (reliability) i trafności (validity) [8]. W wielu krajach dokonano adaptacji kwestionariusza CANE. Ilość opublikowanych opracowań świadczy o dużym zainteresowaniu tego rodzaju narzędzim badawczym. W Lizbonie w maju 2006 r. w ramach europejskiego spotkania Międzynarodowego Towarzystwa Psychogeriatrycznego odbyło się pierwsze międzynarodowe sympozjum dotyczące CANE. Na spotkaniu przedstawiono adaptacje kwestionariusza przeprowadzone między innymi we Włoszech, Hiszpanii i Portugalii. W badaniach wersji oryginalnej oraz międzynarodowych adaptacji stwierdzono, że CANE ma dobre właściwości psychometryczne i może być stosowane do oceny potrzeb zarówno pacjentów ambulatoryjnych jak i do pacjentów hospitalizowanych oraz przebywających w domach opieki społecznej czy ośrodkach opiekuńczo-leczniczych. CANE to narzędzie najczęściej używane do kompleksowej oceny potrzeb pacjentów psychiatrycznych [9]. Cel pracy Celem pracy jest przygotowanie polskiej wersji narzędzia Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE) wraz z oceną jego wartości psychometrycznych. Materiał i metody Opis narzędzia. CANE jest narzędziem oceny potrzeb pacjenta w starszym wieku, skonstruowanym dla celów klinicznych i badawczych. Analizowane są potrzeby fizyczne, psychologiczne, socjalne i środowiskowe oceniane przez badacza, pacjenta, opiekuna bądź członka personelu medycznego. Badanie trwa średnio 30 minut. Badacz powinien dysponować ogólną wiedzą na temat potrzeb osób starszych, natomiast członek personelu medycznego powinien mieć doświadczenie i wiedzę na temat pracy z osobami starszymi, ich potrzeb oraz umiejętności planowania odpowiednich działań terapeutycznych. Narzędzie składa się z 24 pozycji dotyczących pacjenta oraz dwóch dotyczących opiekuna (część A i B). W czterech kolumnach dla każdej pozycji notuje się ocenę pacjenta (P), personelu np. lekarza czy pielęgniarki (L), opiekuna (O) oraz badacza (B). CANE w pełnej wersji składa się z pięciu sekcji. W sekcji 1 ocenia się istnienie potrzeby w danym obszarze. Potrzeba jest definiowana jako problem, który potencjalnie wymaga leczenia lub interwencji. Badacz powinien zadawać dodatkowe pytania, aby ustalić, czy istnieje znacząca potrzeba, która wymaga interwencji, oraz czy osoba badana otrzymuje odpowiednią pomoc w tym zakresie (potrzeba zaspokojona/potrzeba niezaspokojona). W sekcji 2 ocenia się pomoc z nieformalnych źródeł (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi) w ciągu ostatniego miesiąca. a w sekcji 3 - pomoc z lokalnej opieki zdrowotnej lub społecznej. W sekcji 4 zaznacza się opinie personelu, opiekuna i badacza na temat otrzymywanej przez osobę badaną pomocy i jej adekwatności. Dodatkowo sekcja 4 umożliwia ocenę satysfakcji pacjenta z pomocy, którą otrzymuje. Sekcja 5 służy do odnotowywania szczegółów zwłaszcza potrzeb niezaspokojonych. Informacje mogą mieć zasadnicze znaczenie przy formułowaniu efektywnego indywidualnego planu opieki. Narzędzie w wersji skróconej (CANE-S) zawiera jedynie sekcję 1.

4 108 W wyniku badania za pomocą CANE otrzymuje się sumaryczną liczbę potrzeb ogółem oraz liczbę potrzeb zaspokojonych i potrzeb niezaspokojonych ((każdorazowo maksymalny wynik wynosi 24). Oceny Badacza (B) uwzględniają wszystkie zebrane informacje, dlatego są podstawą obliczania wyników [10]. Etapy badania. W pierwszym etapie dokonano tłumaczenia narzędzia w pełnej i skróconej wersji z uwzględnieniem polskich realiów systemu opieki zdrowotnej i społecznej. Następnie dokonano tłumaczenia zwrotnego przy pomocy niezależnego tłumacza. Otrzymaną wersję poddano analizie w zespole, po czym wersję polską i przetłumaczoną przesłano do oceny przez autorów wersji oryginalnej. Po wyjaśnieniu drobnych niezgodności i uwag uzyskano ostateczną polską wersję CANE. W drugim etapie przeprowadzono ocenę spójności wewnętrznej, rzetelności zgodności sędziów (inter- -rater) oraz analizę praktyczności (stosowalności) polskiej wersji narzędzia w obu grupach badanych. Analizę praktyczności CANE dokonano omawiając uwagi pod adresem narzędzia zgłaszane przez badaczy i badanych oraz analizę brakujących odpowiedzi i odmów wykonania lub niestosowania się do instrukcji. Materiał. Badanie przeprowadzono w dwóch grupach pacjentów w podeszłym wieku z różnymi schorzeniami somatycznymi, którzy wyrazili zgodę na udział w badaniu. Z badania wykluczono osoby ze zmianami funkcji poznawczych uniemożliwiającymi logiczny kontakt oraz osoby leczone z powodu zaburzeń psychiatrycznych. Grupa pierwsza, to pacjenci leczeni nerkozastępczo n=30, hemodializą (HD) n= 25 i dializą otrzewnową (DO) n=5. Średni czas dializoterapii wynosił 49±51,8 miesięcy. Wśród badanych było 16 kobiet i 14 mężczyzn, których wiek mieścił się w przedziale lat (średnia: 75,5±4,5). Grupa druga to 40 osób rehabilitowanych z powodu różnych schorzeń somatycznych (głównie udary, złamania, choroba zwyrodnieniowa stawów) w tym 26 kobiet i 14 mężczyzn w wieku lat (średnia: 75,8±6,2) mieszkających w Domu Pomocy Społecznej lub w domu rodzinnym. Analizy statystyczne. Ocenę rzetelności - spójność wewnętrzną narzędzia przeprowadzono w oparciu o współczynniki α Cornbacha liczone w 24 obszarach CANE i średnie Cornbacha oznaczane zarówno dla pacjenta, jak i badacza. W interpretacji wyników przyjmuje się, że wewnętrzna spójność skali jest dobra, jeśli współczynnik α Cornbacha wynosi minimum 0,7 [11]. Oceny zgodności pacjentów i badaczy dokonano za pomocą metody Cohen Kappa zarówno dla całości testu CANE jak i dla poszczególnych obszarów. Współczynnik Kappa przyjmuje wartości od 0 do 1. Wynik równy 1 oznacza pełną zgodność. Przeprowadzono badanie trafności treściowej, analizując korelacje pomiędzy wybranymi podobnymi i odmiennymi pytaniami skali. Sprawdzono użyteczność (praktyczność) narzędzia, oceniając ilość brakujących odpowiedzi, niezrozumienia instrukcji bądź pytań i potencjalne uwagi krytyczne wobec narzędzia i jego konstrukcji, także graficznej. Wyniki Analizy trafności i rzetelności dokonano na podstawie poprawnie wypełnionych ankiet CANE. Współczynniki Cronbacha dla ogólnych wyników oceny potrzeb w obu grupach badanych były wysokie i wynosiły: dla pacjentów rehabilitowanych , dla badacza w grupie pacjentów rehabilitowanych 0.805, dla pacjentów dializowanych , a dla badacza w grupie pacjentów dializowanych Natomiast współczynnik α Cornbacha dla wyników ogółu badanych pacjentów (rehabilitowanych i dializowanych) odpowiednio wyniósł: dla pacjentów 0,857 oraz dla badacza 0,841. Wyniki, z uwzględnieniem poszczególnych pozycji skali, przedstawiono w tabeli nr 1. Otrzymane dane posłużyły również do sprawdzenia rzetelności kwestionariusza, którą sprawdzono współczynnikiem Cohen Kappa. Analizie poddano ocenę potrzeb w opinii pacjenta i badacza. Wyniki sugerują wysoką zgodność w obu badanych grupach, jednak wyższa jest w grupie pacjentów rehabilitowanych. Współczynnik dla tej grupy badanych wyniósł 0,927, natomiast dla pacjentów dializowanych 0,797. Dla całości kwestionariusza współczynnik Kappa wyniósł 0,864. Poszczególne obszary kwestionariusza CANE uzyskały wartości od 0,411 do 1,000.

5 109 Tab. 1. Spójność wewnętrzna kwestionariusza CANE w oparciu o współczynnik α Cronbacha dla poszczególnych grup badanych oraz w obu grupach łącznie Table 1. Internal consistency reliability of CANE questionnaire based on α Cronbach factor for study subgroups and for the whole study group Pacjenci Obszary potrzeb Rehabilitowani n=40 Dializowanin=30 Ogółem n=70 pacjent badacz pacjent badacz pacjent badacz Mieszkanie 0,75 0,78 0,84 0,69 0,84 0,83 Zajmowanie się domem 0,76 0,78 0,85 0,70 0,85 0,83 Posiłki/wyżywienie 0,76 0,78 0,85 0,71 0,85 0,83 Samoobsługa 0,76 0,78 0,84 0,71 0,85 0,83 Opieka nad innymi 0,79 0,81 0,86 0,73 0,86 0,84 Codzienna aktywność 0,78 0,80 0,84 0,69 0,85 0,82 Pamięć 0,78 0,80 0,85 0,70 0,85 0,83 Wzrok i słuch 0,78 0,79 0,85 0,71 0,85 0,83 Mobilność i upadki 0,76 0,78 0,84 0,68 0,84 0,82 Oddawanie moczu 0,78 0,80 0,85 0,71 0,85 0,84 Zdrowie fizyczne 0,79 0,81 0,84 0,70 0,85 0,83 Leki/narkotyki 0,78 0,81 0,85 0,70 0,85 0,84 Objawy psychotyczne 0,79 0,81 0,86 0,72 0,86 0,84 Stres psychologiczny 0,78 0,79 0,85 0,70 0,85 0,83 Inf. na temat zdrowia i leczenia Bezpieczeństwo własne (samouszkodzenia) Bezpieczeństwo własne (niezamierzone samouszkodzenia) 0,79 0,82 0,85 0,72 0,85 0,84 0,79 0,81 0,87 0,73 0,86 0,84 0,79 0,81 0,85 0,70 0,86 0,84 Przemoc 0,78 0,80 0,85 0,71 0,86 0,84 Zachowanie 0,79 0,80 0,86 0,69 0,86 0,83 Alkohol 0,79 0,80 0,86 0,72 0,86 0,84 Życie towarzyskie 0,78 0,80 0,84 0,72 0,84 0,83 Bliskie relacje 0,80 0,81 0,84 0,73 0,85 0,84 Pieniądze 0,75 0,78 0,84 0,73 0,84 0,83 Zapomogi 0,78 0,80 0,84 0,74 0,84 0,84 α Cornbach dla całego kwestionariusza 0,786 0,805 0,854 0,72 0,857 0,841

6 110 Wysoka zgodność jest obserwowana w zakresie takich obszarów CANE jak: mieszkanie, dbanie o dom, posiłki, samoobsługa, dbanie o innych, codzienna aktywność, pamięć, wzrok/słuch/komunikacja, mobilność/upadki, nietrzymanie moczu, leki, stres psychologiczny, informacje o leczeniu, bezpieczeństwo. Niższe wartości dotyczą pozycji: zdrowie fizyczne, przemoc, zachowanie, życie towarzyskie, bliskie relacje, pieniądze i zapomogi. W obszarach takich jak: samoobsługa, codzienna aktywność, zdrowie fizyczne, bezpieczeństwo własne (niezamierzone samouszkodzenia), życie towarzyskie zgodność dla pacjentów dializowanych jest znacznie niższa niż w grupie pacjentów rehabilitowanych. Wyższą zgodność uzyskali tylko w takich obszarach jak wzrok/słuch, przemoc, bezpieczeństwo własne (samouszkodzenia). W celu sprawdzenia trafności treściowej kwestionariusza wykonano korelacje pomiędzy odpowiedziami pacjenta a badacza w wybranych obszarach potrzeb (tab. 3). Przeprowadzono analizę pozycji, między którymi oczekiwano znaleźć współzależność dodatnią (trafność zbieżną): pamięć a samoobsługa, pamięć a pieniądze, pamięć a bezpieczeństwo własne (samouszkodzenia), pamięć a zajmowanie się domem, samoobsługa a zajmowanie się domem. Otrzymane wyniki wykazały, że korelacje tych pozycji ocenianych przez pacjenta i badacza są dodatnie i mają porównywalne wartości, poza jedną parą. Pomiędzy pozycją dotyczącą pamięci a bezpieczeństwem własnym nie potwierdzono istotnej statystycznie korelacji zarówno w ocenie pacjenta, jak i badacza. Przeprowadzono analizę wyników pod kątem brakujących odpowiedzi, ale nie stwierdzono braków ani w odpowiedziach badaczy, ani samych pacjentów. Nie zarejestrowano także w trakcie przeprowadzania badania żadnych istotnych negatywnych uwag pod adresem narzędzia. Pytania pomocnicze nie wymagały wyjaśniania. Badacze nie zgłaszali również uwag pod adresem instrukcji. Jedynie tabela zbiorcza wyników budziła pewne wątpliwości. Padały pytania, czy należy sumować potrzeby w każdej z kolumn. Odpowiednio zacienione lub wykreślone pola wskazują na brak takiej potrzeby. Omówienie Przeprowadzona analiza rzetelności wykazała wysokie współczynniki α Cornbacha we wszystkich 24 obszarach kwestionariusza - zarówno dla poszczególnych grup, jak i w obu badanych grupach łącznie. Wartości współczynnika α Cornbacha przedstawione w tabeli nr 1 sugerują, że żadne z pytań nie zmienia w istotny sposób jego wartości, więc wkład każdego z nich jest podobny na wynik skali. Wskazuje to na bardzo dobrą spójność wewnętrzną kwestionariusza CANE. Podobnie zadowalają uzyskane wskaźniki rzetelności między badaczami oraz trafności treściowej. Badania porównujące ocenę potrzeb osób starszych przez pacjentów, badaczy i personel wskazują, że badacze identyfikują znacznie mniej potrzeb niż pozostali członkowie personelu i opiekunowie [12, 13]. W badaniu Hancock i wsp. różnicę tę zaobserwowano zwłaszcza w grupie osób z otępieniem, identyfikujących mniej potrzeb. Badacze, w porównaniu z personelem i opiekunami, identyfikowali znacząco mniej potrzeb psychologicznych i socjalnych, szczególnie dotyczących codziennej aktywności i towarzystwa. Walters i wsp. posługując się κ testem, dla porównania zgodności oceny pacjentów i profesjonalistów wykazali zaledwie zadawalający poziom tej zgodności w 18 z 24 pozycji, umiarkowany w 6, a bardzo dobry w żadnej [13]. W prezentowanym badaniu w całej grupie wysoki współczynnik kappa (0,7 1,0) dotyczył wszystkich pozycji poza alkoholem. Podobnie w celu zbadania wiarygodności kwestionariusza CANE w populacji brytyjskiej Reynolds i wsp. przeprowadzili analizę korelacji zbieżnych i rozbieżnych pomiędzy pacjentem a badaczem w wybranych obszarach potrzeb, w których oczekiwali znaleźć zależność, tj.: pamięć a samoobsługa, pamięć a pieniądze, pamięć a bezpieczeństwo własne (samouszkodzenia), pamięć a zajmowanie się domem, samoobsługa a zajmowanie się domem. Wyniki korelacji wykazały trafność kwestionariusza [7]. Narzędzie okazało się instrumentem przyjaznym dla osoby badanej nie sprawiało trudności odpowiadanie na pytania osobom w podeszłym wieku, cierpiącymi na różne schorzenia somatyczne. Instrukcja była zrozumiała dla badaczy. CANE okazało się narzędziem praktycznym w użyciu.

7 111 Tab. 2. Zgodność pacjent-badacz w obu grupach badanych Table 2. Interrater reliability in both subgroups and in whole study group: kappa scores and p-value Pacjenci Obszary potrzeb Rehabilitowani n=40 Dializowani n=30 Ogółem n=70 kappa p-value kappa p-value kappa p-value Mieszkanie e e-09 0,922 0,00e+00 Zajmowanie się domem e e-10 0,916 0,00e+00 Posiłki/wyżywienie e e-10 0,945 0,00e+00 Samoobsługa e e-05 0,809 3,38e-13 Opieka nad innymi e e-12 1,000 0,00e+00 Codzienna aktywność e e-05 0,761 2,81e-13 Pamięć e e-09 0,810 0,00e+00 Wzrok i słuch e e-08 0,742 0,00e+00 Mobilność i upadki e e-11 0,934 0,00e+00 Oddawanie moczu e e-07 0,853 0,00e+00 Zdrowie fizyczne e e-04 0,719 2,02e-13 Leki/narkotyki e e-04 0,865 1,04e-14 Objawy psychotyczne e-16 NaN NaN 1,000 0,00e+00 Stres psychologiczny e e-08 0,763 2,22e-16 Inf. na temat zdrowia i leczenia Bezpieczeństwo własne (samouszkodzenia) Bezpieczeństwo własne (niezamierzone samouszkodzenia) e e-07 0,908 0,00e+00 NaN NaN e-12 1,000 0,00e e e-06 0,789 2,22-16 Przemoc e e-08 0,845 0,00e+00 Zachowanie e e-02 0,411 9,04e-06 Alkohol e-05 NaN NaN 0,588 5,43e-09 Życie towarzyskie e e-05 0,767 6,00e-15 Bliskie relacje e e-08 0,907 0,00e+00 Pieniądze e e-07 0,847 0,00e+00 Zapomogi e e-07 0,916 2,22e-15 Cohen Kappa dla całego kwestionariusza e e+00 0,864 0,00e+00

8 112 Tab. 3. Korelacje obszarów ilustrujące aspekt rzetelność kwestionariusza Table 3. Correlation coefficients illustrating aspect of construct validity CANE BADANE OBSZARY Pacjent p-value Badacz p-value Pamięć/samoobsługa 0,32 0,01 0,26 0,03 Pamięć/pieniądze 0,46 0,00 0,45 0,00 Pamięć/bezpieczeństwo własne (samouszkodzenia) 0,12 0,32 0,11 0,37 Pamięć/zajmowanie się domem 0,27 0,02 0,24 0,04 Samoobsługa/zajmowanie się domem 0,45 0,00 0,39 0,00 CANE umożliwia ocenę potrzeb zarówno przez pacjenta, jak i jego opiekunów oraz profesjonalistów. Dzięki temu możliwa jest identyfikacja tych obszarów niezaspokojonych potrzeb postrzeganych przez pacjenta, które są trudne do zaobserwowania przez opiekunów i profesjonalistów, szczególnie: nietrzymanie moczu, problemy ze wzrokiem/ słuchem, pamięcią oraz informacje na temat leczenia [13]. Związek potrzeb osób w starszym wieku, zaspokojonych lub nie, z odczuwaną przez nie jakością życia, a pośrednio także leczenia nie budzi wątpliwości [14]. Okazuje się, że właśnie subiektywne doznania, wśród których znajdują się potrzeby pacjenta, są niezbędne do oceny zarówno zadowolenia ze standardu warunków życiowych, jak i satysfakcji z usług medycznych [15]. Ideą świadczeń nowoczesnej podstawowej i psychiatrycznej opieki zdrowotnej powinno być konstruowanie jej elementów w najbardziej optymalny, zorientowany na pacjenta i adekwatny do jego potrzeb sposób. Pozwoli to zapewnić odbiorcy usług medycznych jak najbardziej specjalistyczną i skuteczną pomoc. Spostrzeżenie na temat bagatelizowania opinii osób korzystających z usług medycznych powinno pociągnąć za sobą odpowiednie działania. Uważa się, że najbliższym czasie wzrośnie znaczenie potrzeb pacjenta między innymi w praktyce klinicznej, monitorowaniu terapii oraz w badaniach naukowych [16]. Przeprowadzona walidacja polskiej wersji narzędzia CANE dała dobre wyniki pozwalające na stosowanie kwestionariusza do diagnozowania potrzeb osób starszych z różnymi problemami somatycznymi w populacji naszego kraju. Wnioski Przeprowadzone badania kwestionariusza oceny potrzeb u osób starszych CANE w obu grupach pacjentów wskazują na jego wysoką trafność, rzetelność oraz praktyczność, co czyni go atrakcyjnym, jak i efektywnym narzędziem do oceny potrzeb osób starszych w polskiej opiece zdrowotnej. Piśmiennictwo [1] Straś-Romanowska M. Późna starość. Wiek starzenia się. w: Psychologia rozwojowa człowieka. Wyd.:Harwas-Napierała B., Trempała J., PWN, Warszawa 2003; 2: [2] Ośrodek Informacji ONZ. Raport Starzenie się ludności na świecie. Warszawa: un.org.pl/rozwoj_spoleczny/age4.pdf [3] Wing JK, Roth R. Effectiveness of psychological interventions with older people. In: Fonagy A, Roth P. (eds.). In What Works for Whom? A Critical Review of Psychotherapy Research. New York: Guilford Press; s [4] Slade M, Leese M, Taylor R, et al. The association between needs and quality of life in an epidemiologically representative sample of people with psychosis. Acta Psychiat Scand 1999; 100:

9 113 [5] Wiersma D, Busschbach J. Are needs and satisfaction care associated with quality of life? An epidemiological survey among the severly mentally ill in the Netherlands. Eur Arch Psychiatr ClinNeurosci 2001; 251: [6] Gordon DS, Carter H, Scott S. Profiling the care needs of the population with dementia: A survey in central Scotland. Int J Geriatr Psychiat 1997; 12: [7] Reynolds T, Thornicroft G, Abas M, et al. Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE): development, validity and reliability. Brit J Psychiat 2000; 176: [8] Majkowicz M. Problemy metodologiczne i techniki badawcze jakości życia w chorobach nowotworowych. W: Jakość życia w chorobie nowotworowej wybrane zagadnienia (red. Meyza J.) Warszawa: Centrum Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie s [9] Bhat M, Greaves S, Orell M. Needs of liaison psychiatry referrals from general hospital wards. In: Orrell M, Hancock G. (eds.). The Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE). Gaskell: London; [10] Orrell M, Hancock G. The Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE). Gaskell: London; [11] Cronbach.J. Coefficient alpha and the internal structure of tests. Psychometrika 1951;16: [12] Hancock GA, Reynolds T, Woods B, Thornicroft G, Orrell M. The need of the older people with mental health problems according to the user, the carer and the staff. Int J Geriatr Psychiat 2003; 18: [13] Walters K, Iliffe S, See Tai S, Orell M. Assessing needs from patient, carer and professional perspectives: CANE in primary care. Age and Ageing 2000; 29: [14] Phelan M, Slade M, Thornicroft G, et al. The Camberwell Assessment of Need: the validity and reliability of an instrument to assess the Leeds of people with severe mental illness. Brit J Psychiatr 1995; 167: [15] Neville P, Boyle A, Baildon S. A descriptive survey of acute bed usage for dementia care in old age psychiatry. Int J Geriatr Psych 1999; 14: [16] Martin CR, Tweed AE, Metcalfe MS. A psychometric evaluation of the Hospital Anxiety and Depression Scale in patients diagnosed with end-stage renal disease. Br J Clin Psychol 2004; 43(Pt 1): Revieved/Zrecenzowano Accepted/Zatwierdzono do druku

10 114 KOMUNIKAT REDAKCJI Zaproszenie do publikacji Redakcja uprzejmie zaprasza do nadsyłania pełnotekstowych artykułów oryginalnych i krótkich doniesień badawczych mieszczących się w tematyce czasopisma wcześniej nie publikowanych oraz nieprzedłożonych do innych wydawnictw, celem rozważenia Publikacji w Psychogeriatrii Polskiej Wszystkie przedłożone artykuły zostaną niezależnie zrecenzowane. Wydawca Psychogeriatrii Polskiej Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego Wrocław, ul. Nożownicza 4/8 fozp@fozp.org.pl