Metodologia badania naukowego

Transkrypt

1 UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU Wydział Nauk Społecznych Instytut Psychologii 2019, Dr Paweł Kleka Metodologia badania naukowego Etyka www Problemy etyczne związane z praktyką badawczą Efektem złej nauki jest zła etyka R. Rosenthal Okłamywanie osób uczestniczących w badaniu naukowym. Narażanie osób badanych na cierpienie, wstyd, lęk i zaniżanie ich samooceny. Rola wywiadów posteksperymentalnych. Osoby specjalne : ochotnicy, strażacy, żołnierze, więźniowie, osoby upośledzone umysłowo, pacjenci, uczniowie. Wykładowca w roli badacza i student w roli osoby uczestniczącej w badaniu naukowym.

2 Zasady postępowania BADACZA wobec uczestników badania naukowego Zasady postępowania BADACZA wobec uczestników badania naukowego Zasada A. Badacz przed przystąpieniem do przeprowadzenia badania musi dokonać jego oceny z etycznego punktu widzenia. Zasada B. Badacz przed przystąpieniem do planowania i przeprowadzenia badania musi rozważyć czy udział w nim stanowi zagrożenie dla uczestników badań i stosownie do dokonanego rozpoznania postępować. Zasada C. Badacz ponosi pełną odpowiedzialność za etyczność całego badania, w tym także za postępowanie jego współpracowników, asystentów, studentów itp. Zasada E. Jeżeli ze względów metodologicznych badacz musi przeprowadzić badanie z utajnieniem jakichś elementów jego procedury, to powinien, przed przystąpieniem do jego realizacji, rozważyć alternatywne sposoby postępowania. Badacz badacz powinien zadbać o to, aby badanym wyjaśnione zostały powody, dla których wprowadzono ich w błąd. Zasada F. Badacz powinien respektować prawo uczestników badania do odmowy udziału w nim, albo wycofania się w jego trakcie. Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia wówczas, gdy uczestnicy badania pozostają w jakiejś zależności od badacza, np. wykładowca studenci, nauczyciel uczniowie. Zasady postępowania BADACZA wobec uczestników badania naukowego Zasady postępowania BADACZA wobec uczestników badania naukowego Zasada G. Badacz musi chronić uczestników badania przed różnorakimi formami psychicznego i fizycznego dyskomfortu; nie może ich narażać na doznawanie lęku, wstydu, bólu itp. Zasada D. Udział uczestników badania musi opierać się na jasno określonym porozumieniu. Niedopuszczalne są jakiekolwiek formy wywieranego nacisku. Badacz zobowiązany jest do udzielenia pełnej i szczegółowej informacji uczestnikom badania o wszystkich aspektach badania, w którym biorą oni udział oraz udzielenia odpowiedzi na wszystkie ich pytania dotyczące badania. Badacza obowiązuje honorowanie wszystkich podjętych wobec uczestników badania zobowiązań. Szczególnej troski wymagają dzieci i osoby niepełnosprawne biorące udział w badaniu. Zasada H. Po zakończeniu badania i opracowaniu jego rezultatów badacz musi wyjaśnić uczestnikom badania jego naturę oraz odpowiedzieć na wszystkie pytania i wątpliwości, jakie nasunęły się w trakcie badania. Zasada I. Jeżeli udział w badaniu może za sobą pociągnąć wystąpienie niepożądanych dla uczestników badania skutków, to badacz jest zobowiązany do zrobienia wszystkiego, co w efekcie zniosłoby owe przykre skutki udziału w badaniu. Zasada J. Wszystkie informacje o uczestnikach badania, które badacz uzyskał w trakcie badania, nie mogą być przez niego udostępnione osobom trzecim; musi być zachowana pełna dyskrecja, a uczestników badania należy zapewnić o pełnej ochronie wszystkich informacji ich dotyczących, a zebranych w trakcie prowadzenia badania.

3 Usprawiedliwienie okłamywania uczestników badania Badanie z udziałem dzieci Cel badania jest bardzo ważny i nie można go osiągnąć w inny sposób; Ponieważ uczestnicy badania będą po jego zakończeniu w pełni poinformowani o celu badania, więc można założyć, że nie wpłynie to na osłabienie ich zaufania do badacza; Uczestnicy badania mogą, w każdej chwili, wycofać się z udziału w samym badaniu; Uczestnicy badania mogą wycofać swoje wyniki po zakończeniu badania; Badacz ponosi pełną odpowiedzialność za wywołanie i zneutralizowanie efektów stresu powstałego na skutek uczestnictwa w badaniu. Prawo do autonomii i niezależności Dorośli nie są pośrednikami między badaczem i dzieckiem i nie mogą decydować za niego Dzeci muszą samodzielnie podejmować decyzję o udziale Przeciwko okłamywaniu uczestników badań Zalecany sposób postępowania Fałszywe informacje uniemożliwiają prezentowanie samego siebie zgodnie z własną wolą po odkłamaniu badania osoby mogą poczuć się potraktowane przedmiotowo, zmanipulowane i wykorzystane NIE WYSTARCZY samo ujawnienie prawdziwego celu - niezbędne jest uzasadnienie, dlaczego taka procedura była konieczna Powinniśmy sporządzić scenariusz przebiegu badania. Następnie powinniśmy zasięgnąć opinii ekspertów, np. komisji etycznej, którzy ocenią elementy scenariusza. Jeżeli skonstruowaliśmy skalę do oceny konsekwencji udziału w badaniu, to można prosić o jego wypełnienie osoby podobne do tych, które mamy zamiar poddać badaniom. Osoby te będą pytane o to, czy zgodziłyby się wziąć udział w opisywanym badaniu. Jeżeli wyrażają zgodę, to jest to wskazówką, iż może badacz przystąpić do kompletowania próby oraz przeprowadzania badania. Powinniśmy uzyskać zgodę wytypowanych przez nas osób na ich udział w badaniu.

4 Badanie naukowe a badanie diagnostyczne Dwie strony internetu Nadmierne informowanie o potencjalnym ryzyku (nawet małym): W wyniku uczestnictwa w baniu może się Pani (Panu) pogorszyć nastrój Paradoksalnie zwiększa to poczucie zagrożenia Otwarte i publiczne badanie wymusza przestrzeganie standardów etycznych Łatwość zbierania danych i dostępność prób, stwarza pokusę pójścia na skróty Po zakończeniu badań istnieje możliwość skorzystania z pomocy psychologicznej Depersonalizacja osoby badanej Etyczne badanie internetowe Etyka badań w internecie Za etyczny można uznać tylko i wyłącznie taki eksperyment, który poza zapewnieniem właściwej relacji z osobą badaną i respektowaniem jej praw, spełni również wszelkie kryteria rzetelnego, dobrze przygotowanego badania naukowego. Karcz-Czajkowska, A. (2014). DOI /emeth

5 Problem publicznych danych Prawa Fakt istnienia publicznych danych nie jest równoważny ze zgodą na ich wykorzystanie w badaniach Prawo wglądu osoby badanej w wyniki zbiorcze Prawo usunięcia swoich wyników Obietnice Zgoda na udział w badaniu Anonimowość Zasada poufności Zgoda na badanie jest potwierdzeniem wiedzy o okolicznościach badania, jest więc relatywna = ważna tylko w zakresie poznanych okoliczności

6 Badacz w społeczności uczonych badacz w społeczeństwie Wyniki badań naukowych Badacz w społeczności Informowanie społeczności uczonych o uzyskanych rezultatach badawczych. Badacz jako członek zespołu badawczego. Badacz jako ekspert. Rezultat badawczy jako podstawa praktycznego działania. Badacz jako nauczyciel akademicki. Obszary problemowe: nastawienie na konfirmację wyników pomaganie hipotezom. Postępowanie badacza reguluje Dobra praktyka naukowa opracowana przez Zespół Etyki w Nauce przy Ministrze Nauki (2004)

7 Naukowe nadużycia Naukowe nadużycia Nierzetelność w nauce (scientific misconduct) są to występki przeciwko etyce w nauce polegające na zmyślaniu, fałszowaniu lub plagiatorstwie przy aplikowaniu o fundusze, przy prowadzeniu i recenzowaniu badań naukowych, lub też prezentowaniu ich wyników. Fałszowanie polega na manipulacji materiałem badawczym, wyposażeniem lub metodą oraz na zmienianiu lub pomijaniu danych doświadczalnych w ten sposób, że wyniki badań nie zostają prawdziwie przedstawione w raportach. Naukowe nadużycia Naukowe nadużycia Zmyślanie polega na preparowaniu, rejestrowaniu i publikowaniu wyników nie uzyskanych. Plagiatorstwo polega na przywłaszczeniu cudzych idei, metod, wyników lub określeń bez właściwego odniesienia. Plagiatem jest także nieautoryzowane wykorzystanie informacji uzyskanych w trakcie poufnego recenzowania wniosków i rękopisów.

8 Naruszanie prawa własności intelektualnej Zasady autorstwa publikacji naukowych Profesor Jan Strelau zestawił listę najczęściej popełnianych grzechów związanych z naruszaniem prawa własności intelektualnej: cytowanie cudzej myśli bez powoływania się na jej autora; przepisywanie całych akapitów z cudzych tekstów jedynie z powołaniem się na autora, jednak bez podania źródła publikacji oraz stron(y), z których cytowany akapit pochodzi; publikowanie rycin lub tabel cudzych autorów bez powoływania się na źródła z których pochodzą; publikowanie rycin lub tabel bez uprzedniego uzyskania zgody wydawcy lub (i) autora; przepisywanie własnych, już opublikowanych tekstów bez powoływania się na ich źródło; cytowanie bibliografii z drugiej ręki w taki sposób, aby czytelnik miał wrażenie jakoby autor miał dostęp (czytał) do tego źródła; domaganie się współautorstwa publikacji (lub zgoda na to) bez wkładu merytorycznego, a jedynie z tytułu zależności służbowej. Współautorstwa honorowe są niedopuszczalne. Nie stanowią tytułu do współautorstwa takie działania, jak: pozyskiwanie funduszy, dostarczenie materiałów, wykształcenie współautorów w stosowaniu metod, zbieranie i zestawianie danych, kierowanie instytucją, w której badania są prowadzone. Współudział w publikacji innych osób niż współautorzy musi być odpowiednio zaznaczony (zwyczajowo w podziękowaniach). źródło: Dobra praktyka badań naukowych. Rekomendacje. Zasady autorstwa publikacji naukowych Minimalnym kryterium współautorstwa stanowi udział w: stworzeniu koncepcji badań, przeprowadzeniu badań, interpretacji wyników przygotowaniu publikacji w obszarze specjalności współautora Open Science Co najmniej w takiej części jaka wystarcza, aby podjął on za nią publiczną odpowiedzialność. Gdy występuje dwóch lub więcej autorów publikacji, jeden z nich za zgodą pozostałych formalnie przyjmuje odpowiedzialność za całość publikacji. źródło: Dobra praktyka badań naukowych. Rekomendacje.

9 Zaplanuj Zarejestruj Zbierz dane Analizuj Publikuj www Dane surowe Dostęp do danych Dane analizowane Protokół pre-rejestracji Jasno opisz hipotezy, zmienne i planowane analizy Upewnij się, że wiadomo, które zmienne będą poddawane manipulacji w ramach jakich hipotez, i jakie analizy są potrzebne, by je udowodnić Opisz jak zmienne będą mierzone, zbierane i przeliczane Pamiętaj o operacjonalizacji zmiennych latentnych (np. przez opisanie planowanej analizy czynnikowej) Sformułuj hipotezy kierunkowe, jeśli teoria pozwala na takie przewidywania Podaj przyjęty próg istotności Wyniki Podaj wszystkie interkcje między zmiennymi, które zamierzasz zbadać. Podaj ich liczbę Jeśli jakiejś analizy nie można było przewidzieć powinna ona znaleźć się w sekcji Eksploracja danych Tabele Ryciny Opisz jaki jest status danych w momencie pre-rejestracji. Jeśli był przeprowadzony pilotaż opisz go