Zadanie współfinansowane przez Samorząd Województwa Opolskiego ze środków PFRON. UWAGA! Noś przy sobie! UWAGA!

Transkrypt

1

2 Zadanie współfinansowane przez Samorząd Województwa Opolskiego ze środków PFRON Wydawca: Stowarzyszenie Bariery Informacje potrzebne laryngektomowanym znajdują się na stronie internetowej zakładka Stowarzyszenie Osób laryngektomowanych Pomysł i realizacja Sybilla Fusiarz Wszelkie prawa zastrzeżone. UWAGA! Noś przy sobie! UWAGA! Ja.. jestem po zabiegu usunięcia krtani. Oddycham przez otwór w szyi a nie przez nos lub usta! Pierwsza pomoc. Odsłoń otwór w mojej szyi, wprowadzaj powietrze w ten otwór powoli, jak przy metodzie usta-usta. Możesz uratować moje życie! Otwór w szyi u laryngektomowanego Zadzwoń pilnie: Imię, nazwisko i telefon:

3 Jak się czuję Szanowni Państwo, Kiedy ktoś zapyta jak się dziś czuję Grzecznie mu odpowiem, że "dobrze, dziękuję" To, że mam artretyzm, to jeszcze nie wszystko astma, serce mi dokucza i mówię z zadyszką puls słaby, krew moja w cholesterol bogata, lecz dobrze się czuję jak na swoje lata! Bez laseczki teraz chodzić już nie mogę choć zawsze wybieram najłatwiejszą drogę. W nocy przez bezsenność bardzo się morduję, ale przyjdzie ranek znów dobrze się czuję. Mam zawroty głowy, pamięć "figle płata", lecz dobrze się czuję jak na swoje lata! Oddaję w Wasze ręce poradnik do nauki mowy zastępczej. Cześć ćwiczeniową przygotowała mgr Alicja Wojakowska, neurologopeda, która wiele lat pracuje z laryngektomowanymi. Staraliśmy się aby przekazać wszystkie wskazówki w sposób czytelny i zrozumiały. Przedstawione ćwiczenia w tym podręczniku, możecie po obejrzeniu filmu, wykonywać poza domem. Z wierszyka mojego ten sens się wywodzi, że kiedy starość i niemoc przychodzi, to lepiej się zgodzić ze strzykaniem kości i nie opowiadać o swojej słabości. Zaciskając zęby z tym losem się pogódź i wszystkich wokoło chorobami nie nudź! Powiadają "starość okresem jest złotym" kiedy spać się kładę zawsze myślę o tym "uszy" mam w pudełku, "zęby" w wodzie studzę " oczy" na stoliku zanim się obudzę. Jeszcze przed zaśnięciem ta myśl mnie nurtuje, czy to wszystkie części, które się wyjmuje? Za czasów młodości - mówię bez przesady łatwe były biegi, skłony i przysiady. W średnim wieku jeszcze tyle sił zostało, żeby bez zmęczenia przetańczyć noc całą. A teraz na starość czasy się zmieniły, spacerkiem do sklepu, z powrotem bez sił. Dobra rada dla tych, którzy się starzeją niech zęby zacisną i z życia się śmieją! Kiedy wstaną rano, części pozbierają niech rubrykę zgonów w prasie przeczytają. Jeśli ich nazwiska tam nie figurują to znaczy, że zdrowi i dobrze się czują! Na nośniku USB (pen drive) jest zapisanych kilka folderów, każdy z nich nazwany. Pod nazwą kryją się zawarte w nich treści. Wystarczy kliknąć i otworzyć interesujący Was folder. Jeśli macie jakiekolwiek problemy, pytania zadzwońcie do nas lub napiszcie. Stowarzyszenie Bariery Opole ul. Damrota 2a bariery@interia.eu tel Życzę sukcesów i wytrwałości. Sybilla Fusiarz 14 Autor: Major Stanisław Jakiel Prezes Stowarzyszenia Bariery 3

4 Uzyskanie dźwięcznego odbicia: 4 SPIS TREŚCI: 1. Od Wydawcy... str.3 2. Sesja terapeutyczna z pacjentami po laryngektomii... str.5 3. Zastosowanie izometrycznych ćwiczeń ruchowych... str.6 4. Ćwiczenia usprawniające motorykę układu artykulacyjnego i mięśniowego... str.6 5. Ćwiczenia oddechowe... str.8 6. Zasady ogólne dotyczące ćwiczeń oddechowych... str Ćwiczenia fonacyjne... str Ćwiczenie elementów prozodycznych mowy... str Uzyskanie odbicia... str Jak się czuję... str Karta pierwszej pomocy... str.15 Powietrze do przełyku można wprowadzać trzema sposobami: Metodą aspiracyjną Podczas wdechu powietrze zostaje wprowadzone do przełyku na skutek ujemnego ciśnienia w klatce piersiowej; Metodą iniekcyjną Powietrze jest wprowadzane do przełyku w pierwszej fazie połykania za pomocą ruchów języka (najbardziej ekonomiczna, ułatwia tworzenie spółgłosek wybuchowych: p, t, k, Metodą połykania (pojemność powietrza w przełyku ok. 200 ml). Głowa odchylona silnie ku tyłowi, usta rozchylone, wykonanie wdechu a następnie pochylenie się całym ciałem ku przodowi z równoczesnym uciskaniem oburącz nadbrzusza i wydaniem głośnego dźwięku odbijania powietrza; Można też zastosować metodę połykania powietrza lub płynów gazowanych w celu nagromadzenia powietrza w przełyku, a następnie uzyskanie dźwięcznego odbicia). 13

5 odbicia do formowania głosu-zassanie powietrza do przełyku, a następnie wymawianie na odbitym powietrzu sylab: KAAA, PAAA, TAAA; - tworzenie krótkich wyrazów - wymawianie na odbitym powietrzu słów dwusylabowych: PAPA, TATA, KASZA, KA- SIA, BECZKA; - tworzenie krótkich wyrazów - wymawianie na odbitym powietrzu słów trzysylabowych np. KAPOTA; - tworzenie krótkich zdań, łączenie wyrazów: KACZKA DZI- WACZKA, CZTERY BECZKI, KASIA CZYTA, Ćwiczenie zdań pytających: KTO TAM?, KTO TU?, KTO TY?, KTO POWIE?, KTO POWIEDZIAŁ? Ćwiczenie elementów prozodycznych mowy (czytanie tekstu) - wyrazistość artykulacji - tempo mowy - rytm mowy -melodia mowy Dalszy etap postępowania terapeutycznego umiejętność zaczerpnięcia powietrza do przełyku, a następnie uzyskanie dźwięcznego odbicia. - ćwiczenia zassania powietrza do przełyku - dźwięczne odbicie ruktus 12 Sesja terapeutyczna z pacjentami po laryngektomii mgr Alicja Wojakowska Proces terapeutyczny pacjentów po laryngektomii dążący do wytworzenia mowy przełykowej, zajmujący się usprawnieniem podstawowych funkcji życiowych obejmuje ćwiczenia mięśni twarzy, języka, warg, żwacza i zwieracza przełyku, ćwiczenia oddychania i fonacji. Terapia tych rejonów i czynności jest szczególnie istotna w przypadku osłabienia mięśni twarzy, szyi, karku, żwacza i zwieracza przełyku, narządów artykulacyjnych, czyli te mięśnie, które są pomocne w aspiracji powietrza do przełyku i nauce mowy przełykowej. Osłabienie tych grup mięśniowych w wyniku działań operacyjnych może prowadzić do powstania zespołu bólowego ze strony obręczy barkowej i ograniczenia ruchomości mięśnia. 5

6 Zastosowanie izometrycznych ćwiczeń ruchowych (rozciągających) Rozciąganie mięśni karku - pochylenie głowy do boku z elementami oporowania ćwiczenie wykonać w obie strony, - skłony głowy w dół i w górę, - pełne obroty głowy kręcenie głowy wdech przy odchyleniu głowy do tyłu, wydech przy jej zgięciu do klatki piersiowej, - spleść dłonie na potylicy i wywieramy nacisk dłońmi do przodu, a głową do tyłu. Napięcie utrzymać 5-10 sek. - unoszenie barków wdech i ich opuszczanie wydech. Ćwiczenia usprawniające motorykę układu artykulacyjnego i mięśniowego. Mięśnie twarzy wykonują wiele czynności odzwierciedlają uczucia, poruszają szczękami, ale również pomagają w mowie. Ruchy mimiczne: - napinanie policzka prawego i lewego - nadymanie policzków i łagodne rozchylenie warg - wessanie policzków w głąb jamy ustnej i szpatułkami ściągnąć do środka po przekątnej 6 - wciągnięte powietrze wydychać wolno i równomiernie przez otwarte usta (broda obsunięta w dół) - powtórz ćwiczenie wymawiając przy wydechu wydłużoną głoskę fff lubsss... -jedną rękę położyć na brzuchu, drugą, trzymając zapaloną świecę, umieść w odległości około cm od twarzy na wysokości ust, - wykonać szybki, pełny wdech ustami i tracheostomą - powietrze wydychać równomiernie dmuchając tak, żeby utrzymać jak najdłużej odchylony płomień świecy, - powtórz ćwiczenie dmuchając na płomień tak, by rytmicznie pochylał się i podnosił. - słomkę włożyć do szklanki z wodą, wciągnąć powietrze i szybko wprowadzić je do wody i wywołać w niej bąbelki, - przez rurkę zdmuchnąć papierki z gładkiej powierzchni, - próbować gwizdać gwizdkiem Ćwiczenia fonacyjne wykorzystanie głośnego odbicia do formowania głosu - zassanie powietrza do przełyku, a następnie wymawianie na odbitym - wydłużona artykulacja samogłosek - fonacja spółgłosek k, g, p, t - fonacja sylab ka, ga, pa, ta - wykorzystanie głośnego 11

7 Zasady ogólne dotyczące ćwiczeń oddechowych - ćwiczenia należy wykonywać przynajmniej dwa razy dziennie, - ćwiczenia należy wykonywać przed jedzeniem lub przynajmniej godzinę po posiłku, - przed przystąpieniem do ćwiczeń oddechowych należy rozluźnić mięśnie szyi (swobodne skręty głowy w prawo i w lewo, ruch okrężny głową, chowanie głowy w ramionach), - podczas ćwiczeń należy zachować swobodną pozycję ramion i barków (bez czynnego unoszenia ramion), - podczas ćwiczeń nie należy odchylać głowy do tyłu; głowa powinna być lekko pochylona do przodu, - nigdy nie należy wydychać całego nabranego powietrza. Ćwiczenia: - stanąć należy na lekko rozstawionych nogach, - objąć dłońmi boki klatki piersiowej (na wysokości dolnej części żeber) tak, aby kciuki były zwrócone do tyłu, - wykonać szybki, pełny wdech uchylonymi ustami i tracheostomą rozsuwając żebra w bok z równoczesnym wysunięciem powłok brzusznych do przodu, 10 - uśmiechanie się zaoporowanie ruchu kącików ust w kierunku do środka twarzy i lekko ku dołowi - ściągnięcie ust i zagwizdanie - zaoporowanie ruchu górnej wargi w górę i w bok a ruch dolnej wargi w dół i w bok - pokazanie zębów górnych - opór położony jest nad górną wargę pokazanie zębów dolnych - zaoperowanie ruchu dolnej wargi w dół i dośrodkowo. Mięsień obniżający wargę dolną i mięsień szyi pracują jednocześnie. - zmarszczenie brody - zaoporowanie ruchu brody w dół i na zewnątrz Ćwiczenie warg: - zaciskanie i rozluźnianie warg - wykonanie układów artykulacyjnych odpowiadających głoskom u e, i o ; - wessanie dolnej wargi pod górną i górną pod dolną - wessanie warg do jamy ustnej - parskanie wargami Ćwiczenie języka - oblizywanie warg językiem - oblizywanie dziąseł 7

8 8 - lizanie podniebienia z próbą przyssania go do podniebienia - napinanie mięśnia języka i rozluźnianie - mlaskanie środkiem języka Ćwiczenia żuchwy Ćwiczenia rozluźniające układ żwaczy i zwieracz przełyku -ziewanie z szeroko otwartymi ustami wraz z ruchami obrotowymi głowy i szyi - wzdychanie - wyciąganie brody do przodu (wdech) i chowanie jej do tyłu (wydech), ruch wycofywania brody zatrzymać na 2-3 sek. Ćwiczenia oddechowe Po laryngektomii duże zmiany zachodzą w układzie oddechowym: zmniejszenie częstości oddechów na skutek wyłączenia fizjologicznej roli nosa i braku oporów na początku wdechu, zapadnięcie się pęcherzyków płucnych i zmniejszenie wentylacji pęcherzykowej Powstałe zaburzenia równowagi mięśniowej po zabiegu operacyjnym wpływają na ruchomość klatki piersiowej i obręczy barkowej co dodatkowo upośledza czynność wentylacyjną płuc. Pogorszenie parametrów oddecho- wych prowadzi w konsekwencji do zmniejszenia ogólnej wydolności fizycznej Celem zaproponowanych ćwiczeń jest wyrobienie właściwych nawyków oddechowych tzn. wyćwiczenie właściwego toru oddechowego niezbędnego do wytworzenia głosu, wyrobienie prawidłowego rytmu oddechowego, zwiększanie udziału przepony i mięśni brzucha oraz opanowanie wydłużonego oddechu. Oddychanie przeponowo - brzuszny polega na tym, iż podczas wdechu następuje równomierne poszerzenie całej klatki piersiowej wspomagane pracą przepony. Tor taki jest optymalny dla wytworzenia głosu zastępczego. Przed przystąpieniem do ćwiczeń należy ocenić dotychczasowy sposób oddychania. Zwracamy uwagę na ramiona czy podczas wdechu zostały uniesione, oraz na klatkę piersiową, w jakim obszarze została maksymalnie poszerzona. Przy prawidłowo wykonanym wdechu ramiona są ustalone, nie zmieniają swojej pozycji, natomiast klatka piersiowa wypełnia się równomiernie, rozszerzając jednoczenie na boki w swej części dolnej. Dokonane spostrzeżenia pozwolą nam na ustalenie, czy przystępując do ćwiczeń będziemy doskonalić dotychczasowy, prawidłowy sposób oddychania, czy zmieniać, eliminując nieprawidłowe nawyki oddechowe. 9