Stan aktualny, perspektywy i bariery rozwoju infrastruktury transportowej w powiecie chełmskim, bialskim i włodawskim

Transkrypt

1 PROJEKT SYSTEMOWY KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY Stan aktualny, perspektywy i bariery rozwoju infrastruktury transportowej w powiecie chełmskim, bialskim i włodawskim Ekspertyza naukowa dr Tomasz Kijek Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie tomasz.kijek@up.lublin.pl dr Agnieszka Komor Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie agnieszka.komor@up.lublin.pl dr Anna Matras-Bolibok Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie anna.matras@up.lublin.pl 1

2 Spis treści 1. Wstęp Metodyka badania Charakterystyka powiatów bialskiego, chełmskiego i włodawskiego na tle województwa lubelskiego Stan infrastruktury transportowej w powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim Infrastruktura drogowa Przejścia graniczne Infrastruktura kolejowa Perspektywy i bariery rozwoju infrastruktury transportowej w powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim Wnioski i rekomendacje: Aneks Spis tabel Spis rysunków Bibliografia

3 1. Wstęp Zgodnie z definicją zaproponowaną przez Radę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej infrastruktura transportowa oznacza wszystkie drogi dla różnych rodzajów transportu, tj. transportu kolejowego, transportu drogowego i transportu śródlądowego, konieczne do zapewnienia przepływu i bezpieczeństwa ruchu 1. W szerokim ujęciu podstawowymi elementami infrastruktury transportu są drogi lądowe, drogi wodne, koleje, porty lotnicze, porty morskie, rurociągi i telekomunikacja, których wspólną funkcją jest przemieszczanie osób i ładunków 2. Infrastrukturę transportową można rozpatrywać w trzech wymiarach, tj. technicznym, ekonomicznym i organizacyjnym. W przypadku aspektu technicznego typowe cechy infrastruktury transportowej to 3 : a) niepodzielność techniczna - wynikająca z minimalnej wartości parametrów obiektu warunkujących jego użyteczność, tj. zrealizowanie inwestycji w zakresie mniejszym niż techniczne minimum jest niemożliwe, b) długi okres żywotności współczesne budowle infrastrukturalne są użytkowane nawet przez okres 100 lat, np. mosty betonowe, c) długi okres powstawania realizacja inwestycji infrastrukturalnych jest zazwyczaj rozłożona w czasie, d) brak mobilności obiektów infrastruktury przeważnie nie można przenieść, gdyż są one nierozłącznie związane z terenem. Powyższe cechy infrastruktury transportowej mają określone skutki ekonomiczne, do których należą: wysoka kapitałochłonność, brak bezpośrednich efektów, niepodzielność ekonomiczna oraz problemy z likwidacją. 1 Rozporządzenie Komisji EWG nr 2598/70. 2 D. Biehl, The Contribution of Infrastructure to Regional Development, European Communities, Luxembourg, 1986, s K. Wojewódzka-Król, R. Rolbiecki, Infrastruktura transportu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 2008, s

4 Podstawowe funkcje infrastruktury transportowej to: funkcja lokalizacyjno-integrująca w aspekcie lokalizacji obiektów produkcyjnych, rozwoju gron produkcyjnych oraz integracji przestrzennej, jak również funkcja stymulująca do rozwoju społeczno-gospodarczego 4. W odniesieniu do rozwoju na poziomie regionalnym skutki inwestycji w infrastrukturę transportową mogą dotyczyć rynku dóbr i rynku pracy 5. W pierwszym przypadku rozwinięta infrastruktura transportowa pozwala na obniżkę kosztów logistyki, co przekłada się na obniżkę cen towarów, a w konsekwencji wzrost produkcji. W drugim przypadku inwestycje w obiekty infrastrukturalne pozwalają na większą mobilność pracowników, przy niższych kosztach transportu. Zaistniałe efekty usprawnień infrastrukturalnych pozwalają na poprawę efektywności i skuteczności funkcjonowania istniejących firm, prowadząc do wzrostu produkcji i zatrudnienia. Z drugiej strony korzystne warunki transportowe przyczyniają się do powstawania nowych firm, które poprzez inwestycje tworzą przesłanki do rozwoju regionu (rysunek 1). 4 M. Ratajczak, Infrastruktura w gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań, 1999, s Transport and Regional Development, Goodbody Economic Consultants, Dublin ( ). 4

5 Rysunek 1. Wpływ infrastruktury transportowej na rozwój regionalny Rozwój infrastruktury transportowej Rynek produktu Rynek pracy Rozwój firm Nowe firmy Rozwój regionalny Źródło: Transport and Regional Development, op. cit. Analizując efekty rozwoju infrastruktury transportowej, nie można zapominać o występowaniu efektów zewnętrznych, które mogą mieć charakter pozytywny i negatywny. W przypadku korzyści zewnętrznych związanych z infrastrukturą transportową najczęściej wymienia się skrócenie czasu przejazdu, niższe koszty użytkowania pojazdów, poprawę bezpieczeństwa ruchu, a w konsekwencji zmniejszenie wypadkowości. Z kolei, podstawowym kosztem społecznym inwestycji infrastrukturalnych w zakresie transportu jest negatywny wpływ na środowisko naturalne. 5

6 2. Metodyka badania Przedmiotem ekspertyzy jest problematyka dotycząca infrastruktury transportowej. Zakres podmiotowy badań obejmuje trzy powiaty, tj. powiat chełmski, bialski i włodawski. Zakres czasowy badań dotyczy lat Podstawowym celem badań jest diagnoza stanu aktualnego oraz określenie perspektyw i barier rozwoju infrastruktury transportowej w powiecie chełmskim, bialskim i włodawskim. Realizacja celu głównego wiązała się z wypełnieniem następujących celów szczegółowych: 1. Przedstawienie charakterystyk powiatów bialskiego, włodawskiego i chełmskiego na tle województwa lubelskiego. 2. Zdiagnozowanie zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwoju infrastruktury transportowej w powiatach. 3. Ocenę stanu infrastruktury transportowej w powiatach. 4. Określenie perspektyw i barier rozwoju infrastruktury transportowej w powiatach. Realizacja sformułowanych celów poznawczych umożliwiła zweryfikowanie głównej tezy badawczej ekspertyzy: Istotnym uwarunkowaniem rozwoju infrastruktury transportowej powiatów chełmskiego, bialskiego i włodawskiego jest ich nadgraniczne położenie na wschodniej granicy Polski i Unii Europejskiej. Wykorzystanie tego potencjału wymaga odpowiedniej infrastruktury transportowej. Osiągnięcie sformułowanych celów wymagało zastosowania następujących metod badawczych: 1 Metody statystyczne, w tym statystki deskryptywne, tj. średnia, wskaźniki struktury oraz indeksy dynamiki. 2 Metody analizy i syntezy. 3 Metody tabelarycznej i opisowej prezentacji wyników. 6

7 3. Charakterystyka powiatów bialskiego, chełmskiego i włodawskiego na tle województwa lubelskiego Powiat bialski, powiat chełmski i powiat włodawski stanowią jednostki administracyjne województwa lubelskiego. Znajdują się one we wschodniej części województwa, granicząc z Ukrainą i Białorusią (rysunek 2). Rysunek 2. Podział administracyjny województwa lubelskiego Źródło: ( ). Największym z analizowanych powiatów jest powiat bialski, będący jednym z trzech największych powiatów w Polsce. W roku 2011 w 19 gminach i 2 miastach powiatu mieszkało 114,05 tys. ludności. Kolejnym powiatem pod względem wielkości i gęstości zaludnienia jest powiat chełmski. W jego skład wchodzi 15 gmin, w tym 1 miejska i 14 gmin wiejskich. Zajmuje obszar ha, który w 2011 roku zamieszkiwało 80,2 tys. osób, zaś 7

8 średnia gęstość zaludnienia wynosiła 43 osoby na km 2. Powiatem o najmniejszej powierzchni i najsłabiej zaludnionym jest powiat włodawski, położony w dorzeczu rzeki Bug. Jego gęstość zaludnienia wynosiła tylko 32 osób na 1 km 2, podczas gdy w województwie lubelskim wskaźnik ten wynosił 86 osób/km 2. Analizując gęstość zaludnienia w poszczególnych powiatach można stwierdzić, że są one relatywnie słabo zurbanizowane i zaludnione. Wszystkie z analizowanych powiatów mają charakter typowo rolniczy, w których rolnictwo jest podstawowym działem gospodarki zapewniającym bazę surowców pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. W powiecie bialskim w 2011 roku zatrudnienie w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie znajdowało 58% z ogółu pracujących, zaś w przypadku powiatów chełmskiego i włodawskiego udział ten kształtował się odpowiednio na poziomach 74% oraz 51%, i znacznie przekraczał wartość wskaźnika dla województwa lubelskiego, tj. 38%. W odniesieniu do pozostałych sekcji gospodarki największa liczba podmiotów we wszystkich powiatach występowała w ramach sekcji handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych i wynosiła odpowiednio: powiat bialski 1670 podmiotów, powiat chełmski 936 podmiotów oraz powiat włodawski 723 podmioty. Biorąc pod uwagę strukturę przemysłu w analizowanych powiatach, należy zauważyć, że w powiecie bielskim dominującymi działami są przetwórstwo rolnospożywcze, przemysł drzewny i metalowy. Z kolei, w powiecie chełmskim głównymi zakładami przemysłowymi są cementowania Chełm, Zakłady Meblarskie Meblotap, Spółdzielnia Mleczarska Biomlek, Zakład Produkcji Skórzanej Escott oraz Huta Szkła Marta, zaś na obszarze powiatu włodawskiego funkcjonują takie przedsiębiorstwa, jak: Huta Szkła w Dubecznie, Przedsiębiorstwo Sko-pak w Orchówku, Zakład Mięsny K. Łojewskiego, oraz firma Wisberg. Dominacja rolnictwa oraz usług tradycyjnych w strukturze gospodarek analizowanych powiatów przekłada się na relatywnie niski poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto ich mieszkańców. Najniższe przeciętne wynagrodzenia brutto w roku 2011 zostało odnotowane w powiecie bialskim i wyniosło ono 2732,50 zł. 8

9 Najbardziej zbliżonym poziomem przeciętnego wynagrodzenia w porównaniu do średniej dla województwa lubelskiego cechował się powiat włodawski. Zgodnie z danymi prezentowanymi w tabeli 1, można zauważyć odwrotnie proporcjonalną zależność pomiędzy przeciętnym poziomem miesięcznego wynagrodzenia a stopą bezrobocia, która dla powiatu włodawskiego wynosiła aż 22,8% i było prawie dwukrotnie wyższa niż w całym województwie lubelskim. O niskim potencjale gospodarczym powiatów bialskiego i chełmskiego świadczą dochody ich budżetów na 1 mieszkańca. W przypadku powiatu bialskiego dochody te były o 176 zł niższe niż dla województwa lubelskiego. Najbardziej korzystna sytuacja występowała w powiecie włodawskim, gdzie dochody na 1 mieszkańca przekraczały o 644 zł średnią dla województwa. Tabela 1. Wybrane charakterystyki powiatów bialskiego, chełmskiego i włodawskiego na tle województwa lubelskiego w 2011 r. Charakterystyki Woj. Powiat Powiat Powiat lubelskie bialski chełmski włodawski Gminy Miasta Powierzchnia (ha) Ludność w tys. osób 2171,86 114,05 80,20 39,94 Ludność na 1 km 2 (gęstość zaludnienia) Pracujący ogółem w tys. osób 803,56 324,49 22,54 9,87 Stopa bezrobocia 13,2 15,1 18,1 22,8 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł 3257, , , ,66 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 89,8 75,4 78,6 80,0 Podmioty gospodarcze sektor publiczny sektor prywatny Dochody budżetu powiatu na 1 mieszkańca w zł 900,87 726,03 779, ,38 Środki z Unii Europejskiej na finansowanie programów i projektów unijnych w tys. zł 4593, Wydatki budżetu powiatu na 1 mieszkańca w zł 947,59 718,77 943, ,30 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS, ( ). Niewątpliwym atutem powiatów jest posiadanie przez nie różnorodnych walorów przyrodniczych. Usytuowanie powiatu bialskiego na obszarze nizinnym o umiarkowanym 9

10 klimacie, wyróżniającym się czystym powietrzem i wodami, nie zdegradowanymi lasami i glebami stwarza dobre warunki do produkcji zdrowej żywności i rozwoju agroturystyki. Z kolei, wysoka lesistość terenu i gęsta sieć jezior to największe bogactwo powiatu włodawskiego zarówno w aspekcie gospodarczym jak i przyrodniczym. Powiat chełmski poza niskim zanieczyszczeniem środowiska naturalnego cechuje się licznymi walorami przyrodniczymi zabezpieczanymi poprzez tworzenie parków i obszarów chronionego krajobrazu 6. Kolejną mocną stroną powiatów jest ich przygraniczna lokalizacja stwarzająca możliwości współpracy transgranicznej. Przez powiaty bialski i chełmski przebiegają odcinki drogowe i kolejowe transeuropejskich szlaków komunikacyjnych sieci TEN-T, które obejmują trasę od Warszawy do Terespola oraz trasę Lublin-Chełm-Dorohusk. Pomimo przebiegu sieci TEN-T województwo lubelskie i jego poszczególne powiaty traktowane są raczej jako regiony peryferyjne komunikacyjnie 7. Należy zauważyć, że w powiecie włodawskim nie funkcjonuje żadne przejście graniczne, zaś w powiecie chełmskim działa tylko jedno przejście kolejowe i jedno przejście drogowe. Najwięcej przejść granicznych znajduje się w obszarze terytorialnym powiatu bialskiego, tj. jedno kolejowe i trzy drogowe przejścia graniczne. 6 ( ).; ( ). 7 Szczegółowe omówienie stanu infrastruktury transportowej zostanie przedstawione w kolejnych rozdziałach ekspertyzy. 10

11 4. Stan infrastruktury transportowej w powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim 4.1. Infrastruktura drogowa Podstawowym wskaźnikiem opisującym poziom rozwoju infrastruktury drogowej danego obszaru terytorialnego jest długość dróg publicznych. Istotnym parametrem określającym jakość dróg publicznych jest rodzaj ich nawierzchni. Drogi publiczne ze względu na rodzaj nawierzchni dzielą się na drogi o nawierzchni twardej oraz drogi o nawierzchni gruntowej. Do dróg o nawierzchni twardej zalicza się drogi o nawierzchni twardej ulepszonej (z kostki kamiennej, klinkieru, betonu, z płyt kamienno-betonowych, bitumu) oraz drogi o nawierzchni nieulepszonej (o nawierzchni tłuczniowej i brukowej). Do dróg o nawierzchni gruntowej zalicza się natomiast drogi o nawierzchni z gruntu rodzimego oraz utrwalone w wyniku specjalnych zabiegów i preparacji gruntu rodzimego przy pomocy mieszanin wykonanych z gliny, żwiru, żużla itp. Są to zatem drogi o najniższej jakości. Ponadto, ze względu na funkcje w sieci drogowej, drogi publiczne dzielą się na drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne 8. Do dróg krajowych zalicza się 9 : - autostrady i drogi ekspresowe oraz drogi leżące w ich ciągach do czasu wybudowania autostrad i dróg ekspresowych, - drogi międzynarodowe, - drogi stanowiące inne połączenia zapewniające spójność sieci dróg krajowych, - drogi dojazdowe do ogólnodostępnych przejść granicznych obsługujących ruch międzynarodowy osobowy i ciężarowy, - drogi alternatywne dla autostrad płatnych, - drogi stanowiące ciągi obwodnicowe dużych aglomeracji miejskich, - drogi o znaczeniu obronnym. 8 Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, tekst jednolity, Dz.U. z 2013 poz. 260, art.2. 9 Ibidem, art

12 Do dróg wojewódzkich zalicza się drogi inne niż określone jako krajowe, stanowiące połączenia między miastami, mające znaczenie dla województwa i drogi o znaczeniu obronnym nie zaliczone do dróg krajowych. Do dróg powiatowych zalicza się drogi inne niż podano wcześniej stanowiące połączenia miast będących siedzibami powiatów z siedzibami gmin i siedzib gmin między sobą. Do dróg gminnych zalicza się drogi o znaczeniu lokalnym nie zaliczone do innych kategorii, stanowiące uzupełniającą sieć dróg służących miejscowym potrzebom, z wyłączeniem dróg wewnętrznych 10. Na obszarze powiatu bialskiego zlokalizowane są 4 drogi krajowe (rysunek 3), o łącznej długości 126,6 km, do których należą) 11 : nr 2 - E-30 Berlin - Warszawa - Moskwa o funkcji drogi międzynarodowej, będąca odcinkiem drogowym transeuropejskiego szlaku komunikacyjnego sieci TEN-T nr 68 - stanowiąca odgałęzienie drogi Nr 2 do drogowego przejścia granicznego dla ruchu towarowego w Kukurykach, nr 19 - granica państwa - Białystok - Międzyrzec Podlaski - Lublin - Rzeszów, nr 63 - granica państwa - Węgorzewo - Giżycko - Siedlce - Radzyń Podlaski - Sławatycze. 10 Ibidem, art. 6, 6a, Strategia Rozwoju Powiatu Bialskiego na lata , Włodawa, lipiec Załącznik do Uchwały nr XVIII/110/2008 Rady Powiatu w Białej Podlaskiej z dnia 25 lutego 2007, Biała Podlaska

13 Rysunek 3. Elementy infrastruktury drogowej i kolejowej w powiecie bialskim Źródło: Strategia Rozwoju Powiatu Bialskiego na lata , Włodawa, lipiec Załącznik do Uchwały nr XVIII/110/2008 Rady Powiatu w Białej Podlaskiej z dnia 25 lutego 2007, Biała Podlaska 2007, s Przez powiat włodawski przebiegają 2 drogi krajowe (rysunek 4), o łącznej długości 38,6 km, do których należą 12 : nr 63 - granica państwa - Węgorzewo Łomża Siedlce Łuków Radzyń Podlaski Wisznice Sławatycze - granica państwa, przebiegająca przez północną część powiatu, 12 Strategia Rozwoju Powiatu Włodawskiego na lata , Włodawa, lipiec

14 mająca najistotniejsze znaczenie dla obsługi ruchu tranzytowego przez przejścia graniczne, nr 82 - Lublin Włodawa granica państwa, mająca znaczenie regionalne obsługujące ruch tranzytowy. Rysunek 4. Elementy infrastruktury drogowej w powiecie włodawskim. Źródło: ( ). 14

15 Przez powiat chełmski przebiega natomiast droga krajowa nr 12 Lublin Piaski Chełm Dorohusk granica państwa (rysunek 5), o łącznej długości 47,2 km13. Rysunek 5. Elementy infrastruktury drogowej i kolejowej w powiecie chełmskim Źródło: Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata , Chełm 2008, s. 13. Uzupełnieniem dróg krajowych na obszarach terytorialnych powiatów są drogi wojewódzkie. Na obszarze powiatu bialskiego zlokalizowanych jest 7 dróg wojewódzkich, o łącznej długości 180 km, do których należą: nr Łuków-Międzyrzec Podlaski, 13 Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata , Chełm

16 nr Międzyrzec Podlaski - Parczew - Ostrów Lubelski - Łęczna, nr Sarnaki - Konstantynów - Biała Podlaska, nr Biała Podlaska - Wisznice - Włodawa Chełm Rejowiec - Krasnystaw, nr Wisznice - Parczew - Siemień - Lubartów, nr Terespol - Kodeń - Sławatycze - Włodawa - Dorohusk - Horodło - Zosin, nr Siedlce - Łosice - Konstantynów - Terespol. Przez powiat włodawski przebiegają 4 drogi wojewódzkie o łącznej długości 165,5 km, do których należą: nr Biała Podlaska - Wisznice - Włodawa Chełm Rejowiec - Krasnystaw, nr Terespol Kodeń Sławatycze Włodawa Dorohusk Zosin łącząca przejścia graniczne na wschodniej granicy państwa, nr Przewłoka Wyryki Adampol, nr Parczew Kołacze Wola Uhruska. Na terenie powiatu chełmskiego sieć dróg krajowych obejmuje 9 dróg wojewódzkich, o łącznej długości 143,7 km, do których należą: nr Biała Podlaska - Wisznice - Włodawa Chełm Rejowiec - Krasnystaw, nr Terespol - Kodeń - Sławatycze - Włodawa - Dorohusk - Horodło - Zosin, nr Parczew Kołacze Wola Uhruska. nr 838 Cyców Wola Korbutowa - Fajsławice nr 839 Cyców, Siedliszcze Marynin Pawłów Rejowiec nr 841 Cyców Wierzbica Staw nr 843 Chełm Kraśniczyn Zamość nr 844 Chełm Hrubieszów granica państwa nr 846 Małochwiej Duży Wojsławice - Teratyn Jak wskazują dane zaprezentowane w tabeli 2. najdłuższą sieć dróg publicznych powiatowych na swoim obszarze terytorialnym wśród analizowanych powiatów posiadał powiat bialski, najniższą zaś włodawski. W 2011 r. długość dróg powiatowych w powiecie bialskim stanowiła 15%, w powiecie włodawskim - 3%, zaś w powiecie chełmskim- 6,2% 16

17 długości dróg województwa lubelskiego. W latach nastąpiły nieznaczne zmiany w zakresie długości dróg powiatowych o nawierzchni twardej i twardej ulepszonej we wszystkich analizowanych powiatach. Znaczący spadek o niemal 30% dróg powiatowych o nawierzchni gruntowej odnotowano w powiecie włodawskim. Długość tych dróg zmniejszyła się również w powiecie bialskim o ponad 15%. Jedynie w powiecie chełmskim miał miejsce wzrost długości dróg powiatowych o najniższej jakości nawierzchni o niemal 10%. Tabela 2. Długość dróg publicznych powiatowych według rodzaju nawierzchni w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach w km Dynamika Wyszczególnienie nawierzchnia twarda Polska , , , , , , ,1 101,7 województwo lubelskie 9186,6 9184,1 9176,9 9186,6 9239,0 9261, ,6 110,6 powiat bialski 879,4 884,1 879,7 885,1 887,9 895,2 892,6 101,5 powiat włodawski 278,0 275,0 277,4 277,4 280,4 280,9 281,2 101,2 powiat chełmski 578,9 622,0 622,0 622,0 616,9 616,9 617,8 106,7 nawierzchnia twarda ulepszona Polska , , , , , , ,6 102,9 województwo lubelskie 9120,1 9134,3 9126,9 9138,6 9192,7 9219, ,9 110,8 powiat bialski 871,7 879,1 874,7 880,1 882,9 890,2 887,6 101,8 powiat włodawski 275,0 275,0 277,1 277,1 280,1 280,6 280,3 101,9 powiat chełmski 576,4 619,4 619,4 619,4 614,9 614,9 615,8 106,8 nawierzchnia gruntowa Polska 13880, , , , , , ,1 82,0 województwo lubelskie 1650,8 1594,7 1571,0 1551,4 1512,1 1496,6 1453,4 88,0 powiat bialski 246,9 240,7 238,4 233,0 230,2 222,9 209,6 84,9 powiat włodawski 131,0 112,0 109,7 109,7 95,4 94,9 94,6 72,2 powiat chełmski 105,3 109,3 109,3 109,3 116,4 116,4 115,5 109,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Wśród analizowanych powiatów również pod względem długości gminnych dróg powiatowych dominował powiat bialski (por. tabela 3.). W 2011 r. długość dróg gminnych w powiecie bialskim stanowiła 10,5%, w powiecie włodawskim - 2%, zaś w powiecie chełmskim- 6,3% długości dróg województwa lubelskiego. 17

18 Należy podkreślić, że w latach nastąpiło wyraźne zwiększenie długości gminnych dróg publicznych w analizowanych powiatach. Największy przyrost tego wskaźnika, relatywnie wyższy niż w Polsce i całym województwie lubelskim, miał miejsce w powiecie chełmskim, gdzie w zależności od rodzaju nawierzchni drogi wzrósł on o 66% (nawierzchnia twarda), 56% (nawierzchnia twarda ulepszona) i 38% (nawierzchnia gruntowa). Można zatem stwierdzić, że w powiecie chełmskim wyraźnie rozbudowała się sieć gminnych dróg publicznych, jak również zwiększyła się jej jakość. Tabela 3. Długość dróg publicznych gminnych według rodzaju nawierzchni w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach w km Dynamika Wyszczególnienie nawierzchnia twarda Polska 92674, , , , , , ,6 126,16 woj. lubelskie ,1 6063,7 6344,9 7081,5 7688,9 7894,9 138,6 powiat bialski 379,4 391,8 411,2 431,6 486,1 503,3 536,5 141,4 powiat włodawski 62,7 64,2 64, ,9 90,2 143,9 powiat chełmski 278,7 272,8 294,9 314, , ,8 nawierzchnia twarda ulepszona Polska 71525, , , , , , ,4 137,2 woj. lubelskie 4845,3 4977,3 5256,5 5511, ,9 144,5 powiat bialski 365, ,4 418,8 466,2 483,1 513,5 140,5 powiat włodawski 57,1 58,7 59,8 60,1 63,9 66,6 70,5 123,5 powiat chełmski 246, ,2 268,1 322,5 351,1 383,4 155,7 nawierzchnia gruntowa Polska , , , , , , ,9 woj. lubelskie 9716,8 9696,5 9566,8 9793,2 9315, , ,5 121,6 powiat bialski ,3 1631,3 1596,9 1705,3 1693,8 1754,4 105,9 powiat włodawski 379,5 378,1 385,9 383,5 389,2 385,5 374,2 98,6 powiat chełmski 616,6 621,2 597,5 587,1 683,5 871,8 850,1 137,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Istotnym wskaźnikiem, który pozwala określić stopień rozwoju infrastruktury transportowej danego obszaru jest gęstość dróg publicznych. Jak wynika z danych zaprezentowanych na rysunku 6. analizowane powiaty charakteryzowały się niższą gęstością dróg publicznych powiatowych o najwyższej jakości, czyli dróg twardych ulepszonych oraz twardych, w porównaniu do średniej wojewódzkiej i krajowej. Najsłabiej pod tym względem 18

19 wypadł powiat włodawski, gdzie w 2011 r. badany wskaźnik był o około 40% niższy (0,22 km/km2) niż średnia krajowa (0,37 km/km2) i wojewódzka (0,40 km/km2). Pozytywnie należy jednak ocenić fakt, że we wszystkich badanych powiatach w 2011 r. dominowały drogi publiczne powiatowe o nawierzchni utwardzonej. Największą gęstością i najlepszą jakością dróg publicznych powiatowych wśród analizowanych powiatów charakteryzował się powiat chełmski, w którym długość dróg utwardzonych w przeliczeniu na km2 powierzchni powiatu wynosiła 0,33 km (tabele 4 i 5). Na nieznacznie niższym poziomie, równym 0,32 km wskaźnik ten ukształtował się w powiecie bialskim. W latach wskaźnik gęstości dróg publicznych powiatowych kształtował się w analizowanych powiatach na relatywnie stałym poziomie. Rysunek 6. Gęstość dróg publicznych powiatowych według rodzaju nawierzchni w powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim, województwie lubelskim oraz w Polsce w 2011 r. 0,450 0,400 0,350 0,300 0,250 0,200 0,150 0,100 0,050 0,000 Polska województwo lubelskie powiat bialski powiat włodawski powiat chełmski nawierzchnia twarda nawierzchnia twarda ulepszona nawierzchnia gruntowa Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). 19

20 Tabela 4. Gęstość dróg publicznych powiatowych o nawierzchni twardej w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach Dynamika Wyszczególnienie Polska 0,366 0,366 0,366 0,366 0,366 0,366 0, ,7 województwo lubelskie 0,366 0,366 0,365 0,366 0,368 0,369 0, ,6 powiat bialski 0,319 0,321 0,319 0,321 0,322 0,325 0, ,5 powiat włodawski 0,221 0,219 0,221 0,221 0,223 0,224 0, ,2 powiat chełmski 0,325 0,330 0,330 0,330 0,327 0,327 0, ,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Tabela 5. Gęstość dróg publicznych powiatowych o nawierzchni twardej ulepszonej w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach Dynamika Wyszczególnienie Polska 0,349 0,350 0,350 0,350 0,352 0,353 0, ,9 województwo lubelskie 0,363 0,364 0,363 0,364 0,366 0,367 0, ,8 powiat bialski 0,317 0,319 0,318 0,319 0,320 0,323 0, ,8 powiat włodawski 0,219 0,219 0,221 0,221 0,223 0,223 0, ,9 powiat chełmski 0,324 0,328 0,328 0,328 0,326 0,326 0, ,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Jak wynika z danych zaprezentowanych na rysunku 7. analizowane powiaty charakteryzowały się wyraźnie niższą gęstością dróg publicznych gminnych o najwyższej jakości, czyli dróg twardych ulepszonych oraz twardych, w porównaniu do średniej wojewódzkiej i krajowej. Najsłabiej pod tym względem wypadł powiat włodawski, gdzie w 2011 r. badany wskaźnik wyniósł 0,07 km/km2 i był ponad pięciokrotnie niższy niż średnia krajowa (0,37 km/km2). Negatywnie należy również ocenić fakt, że we wszystkich badanych powiatach w 2011 r. dominowały drogi publiczne gminne o nawierzchni gruntowej. Największą gęstością i najlepszą jakością dróg publicznych gminnych wśród analizowanych powiatów charakteryzował się powiat chełmski, w którym długość dróg twardych i twardych ulepszonych w przeliczeniu na km2 powierzchni powiatu wynosiła odpowiednio 0,24 i 0,20 km. W powiecie bialskim natomiast odnotowano najwyższy 20

21 wskaźnik gęstości dróg o najsłabszej jakości nawierzchni gruntowej, o ponad 60 i 40% wyższy niż odpowiednio średnia krajowa i wojewódzka. Rysunek 7. Gęstość dróg publicznych gminnych według rodzaju nawierzchni w powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim, województwie lubelskim oraz w Polsce w 2011 r. 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 Polska województwo lubelskie powiat bialski powiat włodawski powiat chełmski nawierzchnia twarda nawierzchnia twarda ulepszona nawierzchnia gruntowa Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Pozytywnie należy odnieść się do zmian w zakresie jakości dróg publicznych gminnych w analizowanych powiatach w latach We wszystkich powiatach wzrosła gęstość dróg gminnych o nawierzchni twardej i był to przyrost wyższy niż średnia wojewódzka oraz krajowa (tabela 6.). Tabela 6. Gęstość dróg publicznych gminnych o nawierzchni twardej w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach Dynamika Wyszczególnienie Polska 0,30 0,30 0,31 0,32 0,34 0,36 0,37 126,1 województwo lubelskie 0,23 0,23 0,24 0,25 0,28 0,31 0,31 138,6 powiat bialski 0,14 0,14 0,15 0,16 0,18 0,18 0,19 141,4 powiat włodawski 0,05 0,05 0,05 0,05 0,06 0,06 0,07 143,9 powiat chełmski 0,16 0,14 0,16 0,17 0,21 0,23 0,24 156,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). 21

22 W latach we wszystkich badanych powiatach wzrosła gęstość sieci drogowej o nawierzchni twardej ulepszonej (rysunek 8). W powiecie włodawskim był to jednak przyrost o 20 i 14 pp. niższy niż odpowiednio w województwie lubelskim i całym kraju. Największą zmianę badanego wskaźnika odnotowano w powiecie chełmskim, gdzie wzrósł on o 47% relatywnie bardziej niż w kraju i województwie lubelskim (tabela 7). Rysunek 8. Gęstość dróg publicznych gminnych o nawierzchni twardej ulepszonej w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach ,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 Polska województwo lubelskie powiat bialski powiat włodawski powiat chełmski Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Tabela 7. Gęstość dróg publicznych gminnych o nawierzchni twardej ulepszonej w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach Dynamika Wyszczególnienie Polska 0,23 0,23 0,25 0,25 0,28 0,30 0,31 137,2 woj. lubelskie 0,19 0,20 0,21 0,22 0,25 0,27 0,28 144,7 powiat bialski 0,13 0,14 0,14 0,15 0,17 0,18 0,19 140,4 powiat włodawski 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,06 123,5 powiat chełmski 0,14 0,13 0,14 0,14 0,17 0,19 0,20 146,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). 22

23 Istotnym wymiarem rozwoju infrastruktury transportowej jest społeczna dostępność dróg publicznych, czyli długość dróg przypadająca na ludność danego obszaru. Jak wskazują dane zaprezentowane na rysunku 9., w 2011 r. w analizowanych powiatach wskaźnik ten w odniesieniu do dróg powiatowych był wyraźnie wyższy ponad dwukrotnie niż średnia dla kraju i o 2/3 niż w województwie lubelskim. Warto podkreślić, że najwyższą społeczną dostępnością charakteryzowały się w badanych powiatach drogi powiatowe o nawierzchni utwardzonej. Największą społeczną dostępnością dróg powiatowych o nawierzchni utwardzonej odnotowano w 2011 r. w powiecie bialskim, gdzie ich długość na 10 tys. ludności wynosiła 78 km. Na zbliżonym poziomie, równym 77 km, wskaźnik ten kształtował się w powiecie chełmskim, zaś w powiecie włodawskim na poziomie 70 km. Rysunek 9. Społeczna dostępność dróg publicznych powiatowych według rodzaju nawierzchni w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w 2011 r. (w km na 10 tys. ludności) 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Polska województwo lubelskie powiat bialski powiat włodawski powiat chełmski nawierzchnia twarda nawierzchnia twarda ulepszona nawierzchnia gruntowa Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Można stwierdzić, że w latach społeczna dostępność dróg gminnych o nawierzchni utwardzonej utrzymywała się na relatywnie stałym poziomie. W tym okresie wzrosła ona nieznacznie (zaledwie o około 2%) w powiatach bialskim i włodawskim, zaś w chełmskim nieznacznie spadła (tabela 8). 23

24 Tabela 8. Społeczna dostępność dróg publicznych powiatowych według rodzaju nawierzchni w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach (km na 10 tys. ludności) Dynamika Wyszczególnienie nawierzchnia twarda Polska 29,99 30,01 30,00 29,99 29,97 29,71 30,19 100, 7 woj. lubelskie 42,15 42,27 42,36 42,49 42,83 42,51 46,79 111,0 powiat bialski 77,16 77,68 77,50 78,09 78,68 78,28 78,26 101,4 powiat włodawski 69,02 68,63 69,63 69,94 70,94 69,93 70,41 102,0 powiat chełmski 78,66 77,92 78,37 78,60 78,32 76,60 77,04 97,9 nawierzchnia twarda ulepszona Polska 28,60 28,67 28,70 28,74 28,81 28,61 29,14 101,9 woj. lubelskie 41,84 42,04 42,13 42,27 42,61 42,32 46,53 111,2 powiat bialski 76,48 77,24 77,06 77,65 78,24 77,84 77,82 101,8 powiat włodawski 68,27 68,63 69,56 69,87 70,86 69,86 70,19 102,8 powiat chełmski 78,32 77,59 78,05 78,28 78,07 76,35 76,79 98,0 nawierzchnia gruntowa Polska 3,64 3,49 3,39 3,29 3,17 3,04 2,95 81,2 woj. lubelskie 7,57 7,34 7,25 7,18 7,01 6,87 6,69 88,4 powiat bialski 21,66 21,15 21,00 20,56 20,40 19,49 18,38 84,8 powiat włodawski 32,52 27,95 27,54 27,66 24,14 23,63 23,69 72,8 powiat chełmski 14,31 13,69 13,77 13,81 14,78 14,45 14,40 100,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Jak wskazują dane zaprezentowane na rysunku 10, w 2011 r. powiaty bialski i chełmski odnotowały wyższą społeczną dostępność dróg gminnych o nawierzchni utwardzonej niż średnia wojewódzka i krajowa. W powiecie włodawskim wskaźnik ten był niższy o 40% niż średnia dla kraju i o 20% niż w województwie lubelskim. Negatywnie należy ocenić fakt, że największą społeczną dostępnością charakteryzowały się w badanych powiatach drogi gminne o nawierzchni gruntowej. 24

25 Rysunek 10. Społeczna dostępność dróg publicznych gminnych według rodzaju nawierzchni w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w 2011 r. (km na 10 tys. ludności) 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Polska województwo lubelskie powiat bialski powiat włodawski powiat chełmski nawierzchnia twarda nawierzchnia twarda ulepszona nawierzchnia gruntowa Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Największą społeczną dostępnością dróg gminnych o nawierzchni twardej i twardej ulepszonej odnotowano w powiecie chełmskim, gdzie długość tych dróg na 10 tys. ludności wynosiła w 2011 r. odpowiednio 58 oraz 48 km. Na zbliżonym poziomie, równym odpowiednio 47 i 45 km, wskaźniki te ukształtowały się w powiecie bialskim (tabela 9). Pozytywnie należy odnieść się do zwiększenia się w analizowanych powiatach w latach społecznej dostępności dróg gminnych o nawierzchni utwardzonej (tabela 9). W powiecie chełmskim zwiększyła się ona o ponad 50%, zaś w powiatach bialskim i włodawskim o odpowiednio 41 i 45%. 25

26 Tabela 9. Społeczna dostępność dróg publicznych gminnych według rodzaju nawierzchni w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach (km na 10 tys. ludności) Dynamika Wyszczególnienie nawierzchnia twarda Polska 24,29 24,73 25,60 26,18 28,03 29,14 30,31 124,8 woj. lubelskie 26,14 26,74 27,99 29,35 32,83 35,29 36,35 139,1 powiat bialski 33,29 34,43 36,23 38,08 43,08 44,01 47,04 141,3 powiat włodawski 15,57 16,02 16,24 16,39 18,47 19,14 22,59 145,1 powiat chełmski 37,87 34,17 37,16 39,78 49,13 53,83 57,61 152,1 nawierzchnia twarda ulepszona Polska 18,75 19,18 20,15 20,81 23,10 24,04 25,46 135,8 woj. lubelskie 22,23 22,91 24,27 25,49 28,53 30,96 32,28 145,2 powiat bialski 32,08 33,21 35,10 36,95 41,31 42,24 45,02 140,4 powiat włodawski 14,18 14,65 15,01 15,15 16,17 16,58 17,65 124,5 powiat chełmski 33,47 30,31 32,91 33,88 40,94 43,59 47,81 142,9 nawierzchnia gruntowa Polska 29,80 29,82 29,15 28,71 27,14 31,30 31,25 104,9 woj. lubelskie 44,58 44,63 44,16 45,30 43,18 56,42 54,39 122,0 powiat bialski 145,38 144,66 143,71 140,90 151,12 148,11 153,82 105,8 powiat włodawski 94,22 94,36 96,87 96,69 98,47 95,97 93,70 99,4 powiat chełmski 83,78 77,82 75,29 74,19 86,78 108,25 106,00 126,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Jak wynika z danych zaprezentowanych na rysunku 11. liczba samochodów osobowych w przeliczeniu na 1 tys. ludności w powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim była w latach zbliżona do średniej krajowej i wojewódzkiej. W 2011 r. najwyższym wśród analizowanych powiatów udziałem samochodów osobowych charakteryzował się powiat włodawski, gdzie liczba samochodów wyniosła ponad 500 i była o 30 i 60 sztuk wyższa niż odpowiednio średnia krajowa i wojewódzka. 26

27 Rysunek 11. Liczba samochodów osobowych na 1 tys. ludności w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach ,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 Polska Lubelskie Bialski Włodaw ski Chełmski Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Powiat włodawski wyróżniał się na tle pozostałych analizowanych powiatów również pod względem liczby samochodów ciężarowych i motocykli w przeliczeniu na 1 tys. ludności (rysunek 12 i 13). W 2011 r. liczba samochodów ciężarowych w przeliczeniu na 1 tys. ludności w powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim była niższa w porównaniu do średniej krajowej i wojewódzkiej. Należy jednak zaznaczyć, że w latach liczba tych pojazdów systematycznie wzrastała (rysunek 12). 27

28 Rysunek 12. Liczba samochodów ciężarowych na 1 tys. ludności w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach ,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Polska Lubelskie Bialski Włodaw ski Chełmski Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). Powiaty włodawski i chełmski wyraźnie dominowały pod względem liczby motocykli (w przeliczeniu na 1000 ludności), których liczba była ponad 2,5-krotnie wyższa niż średnio w województwie i kraju (rysunek 13). Rysunek 13. Liczba motocykli na 1 tys. ludności w Polsce, województwie lubelskim oraz powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim w latach ,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Polska Lubelskie Bialski Włodaw ski Chełmski Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS; ( ). 28

29 Jak wynika z przeprowadzonej analizy liczba pojazdów systematycznie wzrastała w latach , co niewątpliwe wskazuje na konieczność zapewnienia odpowiedniej nośności dróg na obszarach terytorialnych analizowanych powiatów Przejścia graniczne Na terenie województwa lubelskiego funkcjonuje sześć drogowych, cztery kolejowe i dwa lotnicze przejścia graniczne o charakterze międzynarodowym. Przejścia graniczne zlokalizowane są na terenie dwóch spośród analizowanych powiatów: bialskim oraz chełmskim. Są to przejścia rangi międzynarodowej o znaczącej roli w obsłudze ruchu granicznego na wschodniej granicy Polski. W powiecie włodawskim natomiast nie funkcjonuje żadne przejście graniczne. W obszarze terytorialnym powiatu bialskiego na granicy z Białorusią funkcjonuje jedno kolejowe i trzy drogowe przejścia graniczne. Do przejść tych należą 14 : Przejście kolejowe: o Terespol-Brześć - zlokalizowane w korytarzu II TEN-T: Berlin- Kunowice- Poznań- Warszawa- Terespol- Mińsk- Moskwa czynne całą dobę dla międzynarodowego ruchu osobowego, towarowego i uproszczonego ruchu granicznego. Przejścia drogowe: o Kukuryki-Kozłowicze - przejście czynne całą dobę dla międzynarodowego ruchu towarowego. Przejście graniczne wybudowane w 1984 roku dla odciążenia Drogowego Przejścia Granicznego w Terespolu. W 1999 roku rozszerzony został zasięg terytorialny przejścia w Kukurykach o Terminal Samochodowy w Koroszczynie. Stare przejście łączy z terminalem droga celna o długości około 5 km. Łączna powierzchnia terminalu wynosi 46, ( ). 29

30 ha, w tym część budżetowa 20,51 ha. Przepustowość przejścia wynosi 4000 pojazdów na dobę. o Drogowe Przejście Graniczne w Terespolu - obsługuje ruch osobowy. Przekazane zostało do eksploatacji w 1972 r. Przepustowość przejścia wynosi 2700 środków transportu osobowego na dobę. o Drogowe Przejście Graniczne w Sławatyczach - otwarte zostało w dniu r. Zgodnie z ustaleniami ze stroną białoruską dokonywane są tu wspólne odprawy graniczne na obu kierunkach ruchu. Po stronie białoruskiej brak jest obiektów drogowego przejścia granicznego. Przejście posiada 14 pasów odpraw. Jego przepustowość wynosi 2000 środków transportu osobowego na dobę. Liczba podróżnych przekraczających granicę powiatu bialskiego z Białorusią (w obie strony) wyniosła w 2005 roku prawie 4,2 mln osób. W analizowanym roku granicę ( w obie strony) przekroczyło prawie 1,4 mln samochodów osobowych, ponad 327tys. samochodów ciężarowych i 22 tys. autokarów oraz ok. 6,9 tys. pociągów osobowych, a także 6,4tys. pociągów towarowych 15. Na obszarze powiatu chełmskiego funkcjonuje kolejowe i drogowe przejście graniczne z Ukrainą w miejscowości Dorohusk, co jest jednym z najważniejszych atutów powiatu w obszarze infrastruktury transportowej. Zarówno przejście drogowe, jak i kolejowe czynne są całą dobę dla międzynarodowego ruchu osobowego oraz towarowego W 2010 r. przez drogowe przejście graniczne granicę polsko-ukraińską przekroczyło ponad 2 mln osób, natomiast przez kolejowe przejście graniczne niemal 130 tys. osób. 15 Ibidem. 30

31 4.3. Infrastruktura kolejowa Sieć kolejowa na terenie powiatu chełmskiego jest dość dobrze rozwinięta, zarówno pod względem gęstości jak i stanu technicznego. Przez obszar powiatu przebiega magistrala kolejowa z Warszawy do Kijowa (przez Lublin, Rejowiec Fabryczny, Chełm i przejście graniczne w Dorohusku). Łączna długość linii kolejowych wynosi 104 km, w tym 50,7 km to linie zelektryfikowane, a 31,2 km to linie szerokotorowe. Dostęp powiatu do linii szerokotorowej 63 (granica państwa Dorohusk Zawadówka) należy uznać za niewątpliwy atut powiatu, konieczna jest jednak kompleksowa modernizacja całego odcinka linii szerokotorowej oraz wyposażenie stacji granicznej w Dorohusku w odpowiednią infrastrukturę zmiany systemów kołowych. Infrastruktura kolejowa jest w dużym stopniu wykorzystywana do przewozu pasażerów 16. Przez obszar terytorialny powiatu bialskiego przebiega jedna z głównych europejskich linii kolejowych - linia E-20, należąca do II Paneuropejskiego Korytarza Transportowego Zachód - Wschód łączącego Berlin z Moskwą. Na obszarze powiatu bialskiego na tej linii kolejowej o długości 67 km zlokalizowanych jest 5 stacji towarowych (Terespol, Małaszewicze, Chotyłów, Międzyrzec Podlaski) oraz 10 przystanków osobowych. Z uwagi na znaczenie linii, została ona objęta między innymi Umową Europejską o Głównych Międzynarodowych Liniach Kolejowych oraz Umową Europejską o Ważniejszych Międzynarodowych Liniach Transportu Kombinowanego i Obiektów Towarzyszących 17. PKP wykonuje kursy: międzynarodowe do Moskwy, Saratowa, Mińska, Brześcia, Berlina i Pragi, krajowe kursy pośpieszne relacji Terespol-Kraków, Terespol - Warszawa, Terespol- Szczecin. 16 Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego, op. cit, s Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego, op. cit., s

32 kursy regionalne relacji Terespol-Warszawa, Terespol - Siedlce, Terespol - Lublin, Terespol - Łuków, Terespol - Międzyrzec. Na terenie powiatu bialskiego zlokalizowane są dwa dworce kolejowe (Terespol, Międzyrzec Podlaski) oraz dziesięć przystanków (Małaszewicze, Dobrynka, Chotyłów, Perkowice, Ogrodniki, Porosiuki, Sokółe, Szachy, Sitno i Misie). W powiecie włodawskim brak jest regularnie czynnej sieci kolejowej obsługującej przewozy pasażerskie. W 2012 r. w okresie między sierpniem a październikiem zostało uruchomione weekendowe połączenie Chełm-Włodawa. Przewóz osób realizowany był na zamówienie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego oraz samorządów Miasta Chełm, Powiatu Włodawskiego oraz gmin Chełm, Ruda-Huta, Wola Uhruska i Włodawa. Prezydent Miasta Chełm, Starosta Włodawski oraz wójtowie gmin: Chełm, Ruda Huta, Włodawa i Wola Uhruska podjęli działania na rzecz ponownego uruchomienia sezonowego połączenia pasażerskiego w 2013 roku. Szansą na rozwój infrastruktury kolejowej w powiecie włodawskim powinno być niewątpliwie przywrócenie linii kolejowej w trójkącie Chełm Kowel Brześć, co pozwoliłoby na dynamiczny rozwój tego regionu. W tym zakresie planowana jest budowa mostu kolejowego na Bugu, w Orchówku, który stanowiłby równocześnie kolejowe przejście graniczne. Korzystałyby z niego pociągi pasażerskie, jak i towarowe ( ) 32

33 5. Perspektywy i bariery rozwoju infrastruktury transportowej w powiatach bialskim, włodawskim i chełmskim Zgodnie z obowiązującymi przepisami w Polsce drogi publiczne można podzielić na drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne. 19 Drogi krajowe (w tym m.in. autostrady i drogi ekspresowe) administrowane są przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad, drogi wojewódzkie są zarządzane przez samorząd województwa (instytucją wykonującą obowiązki zarządcy dróg wojewódzkich na terenie regionu lubelskiego jest Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie), drogi powiatowe stanowią własność właściwego samorządu powiatu, natomiast drogi gminne - samorządów gminnych. Wyjątek stanowią drogi położone w granicach administracyjnych miast na prawach powiatu, gdzie prezydent miasta jest zarządcą ruchu na wszystkich drogach publicznych, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych. Do ważnych perspektyw rozwoju infrastruktury transportowej na analizowanym terenie należą uwarunkowania zewnętrzne, związane z polityką transportową państwa, dotyczące inwestycji planowanych na szczeblu krajowym. Istotne znaczenie dla rozwoju infrastruktury mają duże projekty inwestycyjne, generujące jednocześnie impulsy rozwojowe dla gospodarki w skali lokalnej i ponadlokalnej. W tym kontekście należy podkreślić, że przez teren powiatu bialskiego ma przebiegać fragment autostrady A2łączącej wschodnią granicę Polski z granicą zachodnią (Świecko Poznań, Łódź Warszawa Biała Podlaska Kukuryki) i stanowiącej część transeuropejskich szlaków komunikacyjnych sieci TEN-T. Węzeł Lubelska : Siedlce-Kukuryki jest obecnie w przygotowaniu -opracowane zostały warianty budowy autostrady, której długość w zależności od wariantu wynosi od około 164,7 km do około 168,9 km (razem z autostradową obwodnicą Mińska Mazowieckiego). Lokalizacja planowanych wariantów A-2 w jednostkach 19 Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, tekst jednolity, Dz.U. z 2013 poz

34 administracyjnych dotyczy - oprócz jednostek wchodzących w skład województwa mazowieckiego - powiatu bialskiego (Międzyrzec Podlaski, Drelów, Biała Podlaska, Leśna Podlaska, Janów Podlaski, Rokitno, Zalesie i Terespol) oraz powiatu łukowskiego (Trzebieszów). Poza samą autostradą inwestycja obejmuje również obsługę terenów sąsiadujących, w tym m.in. drogi lokalne obsługujące przyległe tereny, bezkolizyjne przejazdy drogowe przez autostradę dla istniejących dróg (powiatowych i gminnych), a także budowę towarzyszących urządzeń infrastruktury technicznej (energetycznej, wodociągowej, gazociągowej, kanalizacyjnej) oraz infrastruktury ochrony środowiska. Realizacja inwestycji przyczyni się do usprawnienia ruchu do przejścia granicznego, ułatwienia komunikacji ze stolicą powiatu i województwa oraz z innymi regionami kraju. Wśród ważnych projektów inwestycyjnych na terenie powiatu chełmskiego wymienić należy drogę ekspresową S12 łączącą autostradę A1 (Piotrków Trybunalski) z granicą państwa (Dorohusk), stanowiącą fragment transeuropejskich szlaków komunikacyjnych sieci TEN-T. Odcinek Piaski-Dorohusk wraz z obwodnicą Chełma(omijającą miasto Chełm od strony północnej) w chwili obecnej jest w przygotowaniu - opracowano warianty przebiegu drogi wraz ze wskazaniem wariantu rekomendowanego do dalszych prac nad dokumentacją. Zakres inwestycji obejmuje ponadto budowę lub przebudowę dróg dojazdowych dla obsługi ruchu lokalnego i dróg bocznych, urządzeń infrastruktury technicznej (telekomunikacyjnej, energetycznej, sanitarnej, gazowej i wodociągowej) oraz ochrony środowiska a także miejsc obsługi podróżnych. 34

35 Rysunek 14. Mapa stanu budowy dróg w województwie lubelskim Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, ( ). 35

36 W ramach perspektyw rozwoju infrastruktury transportowej istotną rolę odgrywają inwestycje w infrastrukturę kolejową. W ramach Projektu Wieloletniego Programu Inwestycji Kolejowych do roku 2015na analizowanym terenie planowane są następujące inwestycje: 20 w powiecie bialskim - Modernizacja linii kolejowej E 20 /C-E 20 na odcinku Siedlce- Terespol, budowa infrastruktury GSM-R na linii kolejowej E 20/C-E 20 na odcinku Kunowice Terespol oraz modernizacja mostu na linii kolejowej nr 2 Warszawa-Terespol; w powiecie chełmskim - modernizacja linii kolejowej nr 63 Dorohusk Zawadówka Naftobaza na odcinku Granica Państwa Dorohusk-Wólka Okopska, poprawa bezpieczeństwa i likwidacja zagrożeń eksploatacyjnych na przejazdach kolejowych, modernizacja przejazdów kolejowych w celu podniesienia bezpieczeństwa ruchu na skrzyżowaniach linii kolejowych z drogami publicznymi w zakresie urządzeń zabezpieczenia przejazdów. Jednym z celów inwestycji w infrastrukturę kolejową jest zwiększenie prędkości przewozu osób i towarów. W wyniku modernizacji dopuszczalna prędkość na linii kolejowej przebiegającej przez powiat bialski (E 20) będzie wynosić od 120 km/h do 200 km/h, natomiast na linii kolejowej zlokalizowanej na terenie powiatu chełmskiego (nr 63) nie będzie przekraczać 120 km/h. 20 Wieloletni Program Inwestycji Kolejowych do roku 2015, Infrastruktura kolejowa zarządzana przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. (Projekt), Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, grudzień 2012http://bip.transport.gov.pl/pl/bip/programy_i_strategie/transport_kolejowy/wieloletni_program_inw_kolej _10_13, ( ). 36