Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu

Transkrypt

1 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu

2 Raport przygotowany przez Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL) we współpracy z: JLL, PwC i HAYS Poland Koordynator projektu: Janusz Górecki, Head of Business Analysis Unit, ABSL janusz.gorecki@absl.pl ABSL 2014 Wszystkie prawa autorskie do niniejszego utworu należą do ABSL. Z wyłączeniem wyjątków przewidzianych prawem, używanie, udostępnianie, przetwarzanie, kopiowanie, dokonywanie adaptacji, modyfikowanie lub retransmisja niniejszego utworu, w części lub w całości, dokonane w jakiejkolwiek formie, bez zgody ABSL wyrażonej na piśmie, jest naruszeniem prawa autorskiego.

3 Spis treści 1. Dlaczego Poznań? 4 2. Usługi dla biznesu w Poznaniu 9 3. Rynek nieruchomości biurowych Rynek pracy Wsparcie inwestorów 25

4 POZNAŃ Liczba ludności [2013] 550 tys. osób Liczba studentów [2013] 127 tys. osób Liczba studentów kierunków filologicznych >8 tys. osób Liczba szkół wyższych 27 Liczba absolwentów [2013] 35 tys. osób Gdańsk 310 km Szczecin 284 km Berlin 270 km Warszawa 310 km Łódź 203 km Wrocław 167 km Praga 443 km Rycina 1 Odległości z Poznania do wybranych miast [w km] Źródło: opracowanie własne ABSL Kraków 442 km

5 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu 5 1. Dlaczego Poznań? Kluczowe informacje Poznań jest jednym z największych miast w Polsce. To doskonale skomunikowany, ważny ośrodek akademicki, gospodarczy oraz kulturalny Polski i Europy Środkowo-Wschodniej. Poznań należy do najsilniejszych gospodarczo miast Polski. Atutem miasta jest silna, stabilna, zróżnicowana gospodarka, oparta na przedsiębiorczości mieszkańców oraz silnych, dużych firmach polskich i zagranicznych. Poziom bezrobocia w Poznaniu od lat należy do najniższych w Polsce. Miasto posiada ocenę wiarygodności kredytowej (rating) na poziomie A- z prognozą stabilną, która została przyznana przez agencję ratingową Fitch Ratings. To najwyższa możliwa do uzyskania przez polski samorząd ocena ratingowa tej agencji, równa ocenie wiarygodności kredytowej kraju. Wybrane atuty inwestycyjne Poznania Wybrane wydarzenia okołobiznesowe w Poznaniu Atrakcyjne położenie: w połowie drogi pomiędzy Berlinem a Warszawą (autostrada A2, szybkie połączenia kolejowe), Znakomita infrastruktura komunikacyjna: połączenia autostrady A2 z siecią dróg miejskich i międzynarodowym lotniskiem, Wysoka jakość rynku pracy, WorkGate Warsztaty firm z sektora nowoczesnych usług biznesowych połączone z rekrutacją studentów i absolwentów Tydzień SSC/BPO Projekt, którego celem jest zapoznanie młodzieży szkolnej z możliwościami jakie daje sektor nowoczesnych usług biznesowych Konkurencyjny poziom kosztów inwestycji, Przyjazne inwestorom środowisko wspierane przez miasto i uczelnie wyższe, Szybki rozwój rynku nieruchomości biurowych Dni Przedsiębiorczości Poznań (DPP) Konferencja Projekt Inwestor Największa konferencja o tematyce inwestycji komercyjnych w Polsce

6 6 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Dlaczego Poznań? MAN Accounting Center MAN Accounting Center to centrum finansowo-księgowe Grupy MAN Truck & Bus światowego producenta z branży motoryzacyjnej. Głównym zadaniem centrum jest wdrażanie innowacyjnych rozwiązań finansowych w zakresie świadczonych usług księgowości zobowiązań, należności, środków trwałych, księgi głównej, a także procesów zakupów oraz rachuby płac. Poznańskie centrum obsługuje zamówienia dla klientów z 18 europejskich państw z użyciem 15 języków. Centrum rozpoczęło swoją działalność w Poznaniu we wrześniu 2006 roku i zatrudniało wtedy 50 osób. Dzisiaj w firmie zatrudnionych jest ponad 300 osób. Decydującym czynnikiem, który odegrał ogromną rolę w wyborze Poznania jako miejsca dla SSC MAN a, była dostępność wysoko wykwalifikowanych pracowników ze znajomością języków obcych. Kolejnym czynnikiem była obecność fabryki autobusów MAN niedaleko Poznania oraz dogodne skomunikowanie z Monachium, gdzie znajduje się centrala firmy. Podsumowując, jeśli mielibyśmy ponownie wybrać lokalizację naszego centrum, z pewnością byłby to Poznań. ABSL Regional Chapter w Poznaniu ABSL Regional Chapter w Poznaniu to lokalna grupa firm typu SSC/BPO złożona z inwestorów reprezentujących sektor nowoczesnych usług biznesowych. Do priorytetów poznańskiego oddziału ABSL należy wspieranie członków Związku w ich działalności, wymiana wiedzy i najlepszych praktyk służących budowaniu przyjaznego klimatu inwestycyjnego oraz podejmowanie inicjatyw służących promowaniu sektora nowoczesnych usług biznesowych w mieście. W tym celu firmy zrzeszone w poznańskim oddziale ABSL aktywnie współpracują m.in. z przedstawicielami Urzędu Miasta Poznania oraz szkół wyższych. Uczestnikami ABSL Regional Chapter są firmy: arvato Polska, Bridgestone, Carlsberg, Carl Zeiss, CenturyLink, Ciber, DFDS, Duni, Franklin Templeton, Grant Thornton, Holicon, Lorenz Snack- World, MAN, McKinsey, IKEA, Jeronimo Martins, Kennametal, Wavin, jak również przedstawiciele lokalnej administracji publicznej. Wojciech Skrudlik Head of ABSL Regional Chapter, Head of MAN Accounting Center

7 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Dlaczego Poznań? 7 Rycina 2 Mapa regularnych połączeń lotniczych Źródło: Port Lotniczy Poznań-Ławica [POZ] liczba pasażerów w 2013 roku Oslo Rygge Oslo Torp / Sandefjord Sztokholm Skavsta Edynburg Dublin Liverpool Bristol Kopenhaga Doncaster / Sheffield Londyn Stansted Londyn Luton Eindhoven DÜsseldorf Warszawa Frankfurt Paryż Beauvais Monachium Zadar Barcelona Palma de Mallorca Barcelona Girona Rzym Ciampino Dubrownik

8 8 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu CENTRA BPO, ITO, SSC, R&D w Poznaniu zatrudnienie we wszystkich centrach usług BPO, ITO, SSC, R&D w aglomeracji poznańskiej zatrudnienie w centrach usług BPO, ITO, SSC, R&D z kapitałem zagranicznym 50% wzrost zatrudnienia w centrach usług z kapitałem zagranicznym od początku 2012 roku 8 liczba nowopowstałych centrów usług z kapitałem zagranicznym ( ) - jest to trzeci najlepszy wynik w skali kraju (po Krakowie i Wrocławiu) prognozowane zatrudnienie w sektorze w 2015 roku, w tym >9,0 tys. osób w centrach z kapitałem zagranicznym 46 liczba centrów usług BPO, ITO, SSC, R&D w Poznaniu 38 taką liczbę centrów utworzyli inwestorzy zagraniczni, głównie z USA (13), Niemiec (5) i Wielkiej Brytanii (4) 20% wzrost zatrudnienia w centrach z kapitałem zagranicznym w okresie ostatnich 12 miesięcy ( ) 3 miejsce Poznania wśród głównych ośrodków usług dla biznesu w Polsce o największym wzroście zatrudnienia w centrach z kapitałem zagranicznym ( ) Rycina 3 Centra BPO, ITO, SSC, R&D w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL

9 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu 9 2. Usługi dla biznesu w Poznaniu Poznań jest jednym z czołowych ośrodków usług dla biznesu w Polsce. Dynamiczny wzrost branży w aglomeracji poznańskiej coraz częściej skupia uwagę podmiotów działających w skali globalnej, które decydują się na ulokowanie tutaj swoich centrów. Inwestorów przyciąga m.in. dostępność kadr o wysokich kompetencjach specjalistycznych i językowych - zwłaszcza w zakresie finansów i języka niemieckiego. Potencjał miasta znajduje również przełożenie w rozwoju działalności firm już działających na tutejszym rynku. Kluczowe informacje W aglomeracji poznańskiej funkcjonuje już 46 centrów usług BPO, ITO, SSC, R&D. 38 centrów utworzyli inwestorzy zagraniczni, głównie z USA (13), Niemiec (5) i Wielkiej Brytanii (4). Osiem centrów należy do firm z kapitałem polskim. Obecnie centra usług w aglomeracji poznańskiej zatrudniają już 9,0 tys. osób. Zdecydowana większość z nich (7,5 tys.) pracuje w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego. To siódmy wynik pod względem wielkości zatrudnienia w zagranicznych centrach usług w skali kraju. Większość zatrudnienia w sektorze wygenerowały firmy z kapitałem niemieckim, amerykańskim i polskim (łącznie 60% pracowników). Celem niniejszego raportu ABSL jest kompleksowa charakterystyka sektora nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu, wraz z omówieniem m.in. wybranych aspektów rynku nieruchomości biurowych w kontekście potrzeb inwestorów. W opracowaniu przyjęto szeroką definicję branży, obejmującą działalność: centrów usług wspólnych (SSC), firm świadczących usługi outsourcingu procesów biznesowych (BPO) oraz outsourcingu IT (ITO) a także centrów badawczo-rozwojowych (R&D). Poszczególne podmioty przyporządkowano do podstawowych typów centrów usług (BPO, ITO, SSC, R&D) na podstawie dominującego profilu ich działalności. Ważnym elementem projektu związanego z przygotowaniem niniejszej publikacji było uzyskanie informacji na temat centrów usług funkcjonujących w Poznaniu bezpośrednio od ich przedstawicieli. Kwestionariusz ankiety wypełniło 22 respondentów, reprezentujących centra usług zatrudniające w Poznaniu łącznie >5000 osób. Informacje uzyskane dzięki ankiecie pozwoliły na wykonanie zbiorczych opracowań statystycznych dotyczących bieżącej działalności omawianych podmiotów (analizy tematyczne).

10 10 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu 10% 4% 15% 24% 6% 52% 6% 34% 13% 19% 17% SSC BPO Niemcy Wielka Brytania ITO R&D USA Dania Polska Inne Rycina 4 Francja Zatrudnienie w poszczególnych typach centrów usług w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL Rycina 5 Struktura zatrudnienia w centrach usług według kraju pochodzenia kapitału Źródło: opracowanie własne ABSL Na polskiej mapie sektora nowoczesnych usług biznesowych Poznań można pozycjonować jako ośrodek wyspecjalizowany w zakresie usług finansowo-księgowych. Wymienionymi aktywnościami zajmuje się blisko 50% centrów w aglomeracji poznańskiej. Poznański sektor nowoczesnych usług biznesowych rozwija się bardzo dynamicznie. Świadczy o tym fakt, że co piąte centrum usług z kapitałem zagranicznym w Poznaniu rozpoczęło działalność w latach (m.in. DFDS, Mars, Newell Rubbermaid, Propex). Aż 8 nowopowstałych w tym okresie centrów usług to trzeci najlepszy wynik w skali kraju (po Krakowie i Wrocławiu). Stanowi to 12% wszystkich nowych centrów usług w Polsce. Nowopowstałe inwestycje wygenerują łącznie ponad 1,1 tys. nowych miejsc pracy. Wzrost zatrudnienia w centrach usług z kapitałem zagranicznym od początku 2012 roku wyniósł około 50%. Zakładając utrzymanie się obecnej dynamiki wzrostu można szacować, że do końca 2015 roku zatrudnienie w centrach usług z kapitałem zagranicznym w Poznaniu przekroczy osób, a biorąc pod uwagę również centra polskie - wyniesie osób. Zasięg geograficzny świadczonych usług Centra usług w Poznaniu obsługują procesy biznesowe firm z wielu różnych części świata. Zdecydowana większość z nich koncentruje się jednak na obsłudze klientów z Europy Zachodniej oraz Polski.

11 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu 11 Rozwój sektora w Poznaniu Dominująca część analizowanych podmiotów (86%) rozszerzyła w latach zakres świadczonych przez siebie usług. Ponadto w 82% centrów wzrósł stopień zaawansowania obsługiwanych procesów, w zdecydowanej większości znacząco. Wyniki analizy planów centrów wskazują, że zdecydowana większość badanych podmiotów (77%) zadeklarowała rozszerzenie zakresu swojej działalności w najbliższych dwóch latach Centra usług z kapitałem zagranicznym zlokalizowane w Poznaniu zatrudniają przeciętnie około 200 osób. Zdecydowanie najwięcej podmiotów co centra zatrudniające poniżej 100 osób, jednak wygenerowały one mniej niż 10% miejsc pracy w branży. Kilka największych firm skupia za to około połowy zatrudnienia w poznańskich centrach usług. Warto dodać, że wzrost zatrudnienia do końca 2015 roku deklaruje zdecydowana większość analizowanych centrów usług. SSC BPO 10 ITO R&D Rycina 6 Liczba centrów usług w Poznaniu w podziale na ich typy Źródło: opracowanie własne ABSL Zatrudnienie Liczba centrów > <100 0 Przedział zatrudnienia Rycina 7 Liczba i zatrudnienie centrów usług w Poznaniu w podziale na ich wielkość Źródło: opracowanie własne ABSL Zatrudnienie Liczba centrów

12 12 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu Struktura branżowa firm obsługiwanych przez centra usług w Poznaniu Udział centrów świadczących usługi na rzecz poszczególnych branż 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0 Produkcja towarów przemysłowych i konsumenckich Usługi konsumenckie (w tym handel i dystrybucja) Technologie i Telekomunikacja Usługi finansowe (bankowe, ubezpieczeniowe, inwestycyjne) Energia, usługi komunalne (media), surowce i półprodukty Ochrona zdrowia Sektor publiczny Inne branże Rycina 8 Struktura branżowa firm (klienci zewnętrzni i wewnętrzni) obsługiwanych przez centra usług zlokalizowane w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL na postawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (n=22) Poznań jako lokalizacja usług biznesowych Mówiąc w skrócie, Poznań ma wszelkie cechy dobrej lokalizacji usług biznesowych: dużą, dobrze wyszkoloną kadrę pracowniczą o wysokich i różnorodnych umiejętnościach językowych, konkurencyjny poziom kosztów inwestycji i rozwiniętą infrastrukturę, a także przyjazne inwestorom środowisko wspierane przez miasto i przez uczelnie wyższe. Wszystkie te czynniki przyciągnęły już znaczną liczbę centrów usług biznesowych, które z powodzeniem działają w Poznaniu. W każdej z tych kategorii Poznań wytrzymuje porównanie z niemal wszystkimi miastami w Polsce czy Europie Środkowo-Wschodniej. Nie ma więc nic zaskakującego w tym, że Poznań często pojawia się na krótkiej liście miast rozważanych jako nowa lokalizacja centrum usług. Firmy, które już mają swoje centra w Poznaniu wydają się być bardzo zadowolone ze swej decyzji lokalizacyjnej, wskazując przy tym na te same korzyści, co wymienione powyżej. Nadal jednak Poznań nie jest tak rozpoznawalny jak Kraków lub niektóre stolice krajów Europy Środkowej i Wschodniej o wysokiej koncentracji usług biznesowych. W zestawieniu z wielkością miasta lub dostępnością kadry pracowniczej liczba centrów biznesowych w Poznaniu wydaje się być jeszcze niezbyt wysoka. Pomimo wszystkich swoich pozytywnych cech, dla wielu firm spoza Polski Poznań nadal pozostaje zbyt mało znany. Z tego powodu dla wielu osób podejmujących decyzje w procesie wyboru lokalizacji firm łatwiej jest po prostu wskazać lepiej znane sobie miejsce. Jednakże odzew ze strony naszych klientów, którzy odwiedzają Poznań jako potencjalną lokalizację swojego centrum, jest bardzo pozytywny, a wielu taka wizyta otwiera oczy. Nawet jeśli wybierają oni inną lokalizację na swoje centrum, ogólna świadomość zalet Poznania stale wzrasta. Jeśli chodzi o promocję miasta, na pewno jednym z wyróżników Poznania jest przyjazne, otwarte na współpracę podejście ze strony władz miasta oraz istniejącej już społeczności usług biznesowych, doświadczane i doceniane przez gości. Ponieważ wiele szeroko znanych specjalistycznych centrów usług i zakładów produkcyjnych już działa z powodzeniem w Poznaniu, pozostaje prawdopodobnie kwestią czasu, kiedy miasto osiągnie swój pełen potencjał jako miejsce lokowania usług biznesowych. Warunki podstawowe są już tu spełnione, a potencjał szybko wzrasta w miarę rozwoju branży w Poznaniu. Marek Wencki PwC Poland, Senior Manager, Advisory Shared Services & Outsourcing

13 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu 13 2% 13% Struktura zatrudnienia w centrach usług według podziału na rodzaje świadczonych usług 5% 35% 1% 2% 11% 3% 10% 16% 18% 7% 8% 32% 9% Usługi konsumenckie (w tym handel i dystrybucja) Produkcja towarów przemysłowych i konsumenckich Energia, usługi komunalne (media), surowce i półprodukty Ochrona zdrowia 28% Technologie i Telekomunikacja Usługi finansowe (bankowe, ubezpieczeniowe, inwestycyjne) Inne branże Obsługa klienta Finanse i księgowość Usługi bankowe, ubezpieczeniowe i inwestycyjne Marketing Rycina 9 Struktura zatrudnienia centrów usług, w podziale na branże ich klientów (zewnętrznych i wewnętrznych) Źródło: opracowanie własne ABSL na postawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (n=5 743) Usługi IT Zarządzanie łańcuchem dostaw Zarządzanie zasobami ludzkimi Zarządzanie zaopatrzeniem Inne procesy Rycina 10 Struktura zatrudnienia w centrach usług w Poznaniu wg rodzajów świadczonych usług Źródło: opracowanie własne ABSL na postawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (n=5 046) Współpraca centrów usług z uczelniami wyższymi Centra usług biznesowych w Poznaniu chętnie korzystają z możliwości współpracy z uczelniami wyższymi. Najczęstszą formą aktywności centrów w tym zakresie (86% wskazań) jest kooperacja z akademickimi biurami karier i wspomaganie procesów rekrutacji oraz uczestnictwo w targach pracy. Centra usług angażują się również w działalność dydaktyczną (wykłady), realizują wspólnie z uczelniami projekty edukacyjne oraz wspierają działalność organizacji studenckich. Firmy w Poznaniu mogą liczyć na wsparcie ze strony Urzędu Miasta, który m.in. pośredniczy w kontaktach z uczelniami wyższymi.

14 14 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu Języki, w których centra świadczą usługi Centra usług w Poznaniu świadczą swoje usługi w co najmniej 28 językach przede wszystkim europejskich, ale również w arabskim, chińskim czy japońskim. Warto również dodać, że wśród języków wykorzystywanych w centrach, niewymienionych osobno na wykresie znalazły się: bułgarski, chorwacki, litewski, ukraiński, estoński, rumuński, słoweński i turecki. 100% 90% 80% 70% 60% 28 języków 50% 40% 30% 20% 10% 0 Angielski Niemiecki Polski Francuski Włoski Hiszpański Duński Holenderski Portugalski Szwedzki Rosyjski Czeski Norweski Fiński Słowacki Węgierski Inne języki Rycina 11 Języki używane w centrach usług w Poznaniu Źródło: badania własne ABSL (n=21) Świadczenia pozapłacowe oferowane przez centra usług Wszystkie analizowane centra usług w Poznaniu oferują swoim pracownikom dodatki pozapłacowe. Większość z nich daje możliwość wyboru pracownikom kilku różnych dodatków (od 4 do 5). W centrach, które oferują dodatki pozapłacowe pracownikom, najczęściej oferowanymi świadczeniami są: dofinansowanie kursów językowych (91%), karta typu Benefit (82%) oraz pakiet medyczny (82%). Należy podkreślić, że podobnie jak w centrach usług zlokalizowanych w innych miastach, możliwość korzystania z wybranych dodatków pozapłacowych jest zależna, w niektórych przypadkach, od stanowisk zajmowanych przez pracowników.

15 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0 Dofinansowanie kursów językowych Karta Benefit (lub inna tego typu) Pakiet medyczny Zajęcia sportowe Rycina 12 Świadczenia pozapłacowe oferowane przez centra usług w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL na postawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (n=22) Dofinansowanie studiów wyższych Ubezpieczenie na życie Wycieczki turystyczne Dodatkowe ubezpieczenie zdrowotne (inne niż pakiet medyczny) Fundusz emerytalny Zakup akcji na preferencyjnych zasadach Inne 5,0 4,5 Opinie o miejscu prowadzenia działalności 4,0 3,5 W badaniu ankietowym zapytano przedstawicieli centrów usług o opinię dotyczącą cech Poznania jako miejsca prowadzenia działalności. Wyniki pokazują, że przeciętna ocena wszystkich opiniowanych cech utrzymywała się zdecydowanie powyżej średniej (w skali od 1 do 5). 3,0 2,5 2,0 1,5 Rycina 13 Opinie przedstawicieli centrów dotyczące wybranych cech miejsca prowadzenia działalności Źródło: opracowanie własne ABSL na postawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (n=19) 1,0 Dostępność nowoczesnej powierzchni biurowej Wizerunek miasta w opinii inwestorów Dostępność komunikacyjna Jakość komunikacji miejskiej Dostępność wysoko wykwalifikowanej kadry Współpraca z władzami lokalnymi

16 16 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu Inne charakterystyki branżowe 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0 Fixed Price Time & Material (Cost-Plus) FTE based (rate card) Transaction based Benefit based Revenue based Demand based Inne Rycina 14 Modele rozliczeń w centrach usług biznesowych w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL na postawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (n=22) 100% 90% 80% 70% 6% 8% 8% 13% 100% Całkowite koszty operacyjne ponoszone przez centra usług 60% Inne bezpośrednie koszty operacyjne 50% Sprzęt i telekomunikacja 40% 30% 65% Ogólne koszty administracyjne (włączając koszty rekrutacji i szkoleń) Koszty nieruchomości i wyposażenia biurowego 20% 10% 0 Wynagrodzenia i świadczenia pozapłacowe Rycina 15 Analiza kosztów operacyjnych centrów usług w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL na postawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (n=11)

17 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu 17 Tabela 1 Lista centrów usług BPO, ITO, SSC, R&D w Poznaniu Nazwa Kraj pochodzenia Typ centrum Rok założenia Zatrudnienie Kategorie usług dla biznesu świadczonych przez centrum arvato Poland Niemcy BPO 1999 >1000 F&A, Procurement, HR, IT, Supply Chain Management Contact Center Francja BPO Customer Operations Administration Personnel Services Polska BPO Customer Operations Franklin Templeton USA SSC Financial Services, F&A, Procurement, HR, Customer Operations, Legal Processes, IT McKinsey USA SSC Support Services, F&A, HR Holicon Polska BPO Customer Operations Carlsberg Dania SSC F&A, Procurement, Supply Chain Management MAN Niemcy SSC F&A, Procurement, HR GlaxoSmithKline Services Wielka Brytania SSC IT Roche Szwajcaria SSC IT Ikea Szwecja SSC F&A, HR, IT Bridgestone Japonia SSC F&A Samsung Korea Południowa R&D R&D Talex Polska ITO IT DFDS Dania SSC F&A Jerónimo Martins Portugalia SSC F&A, HR Ciber USA ITO, SSC IT, F&A, HR itelligence Niemcy ITO IT Newell Rubbermaid USA SSC Customer Operations Rule Financial Wielka Brytania ITO IT Sii Francja ITO IT Dalkia Services Francja SSC F&A, Procurement, HR, IT, Supply Chain Management Mars USA SSC F&A, HR Business Consulting Center Polska ITO IT

18 18 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Usługi dla biznesu w Poznaniu Nazwa Kraj pochodzenia Typ centrum Rok założenia Zatrudnienie Kategorie usług dla biznesu świadczonych przez centrum ZETO Polska ITO IT Addconnect Contact Center Polska BPO Customer Operations Carl Zeiss Niemcy SSC 2012 <100 F&A CenturyLink USA ITO 2013 <100 IT BAE Systems Wielka Brytania ITO 2012 <100 IT Lorenz Snack-World Niemcy SSC 2008 <100 F&A, IT Unilever międzynarodowy R&D 2009 <100 R&D Kennametal USA SSC 2010 <100 Customer Operations Grant Thornton Wielka Brytania BPO 1996 <100 F&A Propex USA SSC 2013 <100 Customer Operations Duni Szwecja SSC 2005 <100 F&A Owens-Illinois USA SSC 2014 <100 F&A OEX Business Services Polska BPO 2011 <100 Customer Operations, Document Management, Marketing Wavin Holandia SSC 2013 <100 F&A, Procurement Mentor Graphics USA R&D 2009 <100 R&D Wikia USA R&D 2007 <100 R&D EXIDE Technologies USA SSC 2012 <100 F&A Grace USA R&D 2007 <100 R&D HolidayCheck Szwajcaria SSC 2012 <100 IT External Services Polska BPO 2007 <100 F&A, HR Opus Capita Finlandia BPO 2011 <100 F&A Open Text Kanada BPO 2000 <100 IT Źródło: opracowanie własne ABSL

19 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Rynek nieruchomości biurowych Podaż i aktywność budowlana deweloperów Dynamiczny rozwój sektora nowoczesnych usług biznesowych, jak również historycznie silna ekonomia Poznania wpłynęły na szybki rozwój rynku nieruchomości biurowych w tym mieście w ostatnich latach. Poznań posiadający m 2 nowoczesnych biur zajmuje 6 pozycję w Polsce. W ciągu ostatnich 5 lat zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w mieście prawie podwoiły się ( m 2 nowych budynków oddano do użytku w latach ) i tym samym Poznań oferuje obecnie potencjalnym najemcom większą liczbę opcji najmu do wyboru, zarówno patrząc pod kątem lokalizacji jak i jakości biura. Pod kątem biurowym miasto podzielone jest na pięć stref, w tym największą z nich jest Centrum. Łącznie ta strefa oferuje m 2 nowoczesnej powierzchni biurowej w 23 istniejących budynkach (około połowa podaży), w tym m.in.: Andersia Tower oraz Andersia Business Center, Szyperska Office Center, Poznań Financial Center, Globis czy Delta. Zachodni rejon, z m 2 nowoczesnych biur w 11 istniejących budynkach (20% zasobów), jest drugim pod kątem wielkości dystryktem biurowym w mieście. Obecnie w trakcie budowy znajduje się Business Garden Poznań faza I (dwa budynki o łącznej powierzchni do wynajęcia m 2 ) największy realizowany projekt biurowy zarówno w strefie jak i w mieście. Kolejnym kształtującym się obszarem biurowym w Poznaniu jest wschodnia część miasta. Ta strefa skupia 15% całkowitej istniejącej podaży w mieście, w tym kompleks biurowy zrealizowany przez Echo Investment - Malta Office Park ( m 2 ) oraz oddany do użytku w 2013 r. biurowiec Malta House, którego deweloperem jest firma Skanska. Warto wspomnieć, że Malta House jest pierwszym biurowcem w Poznaniu z certyfikatem LEED % % % % % 0 Kraków Wrocław Trójmiasto Poznań Katowice Łódź Szczecin Lublin 0% Rycina 16 Poznań na tle innych miast Polski aktywność budowlana i współczynnik powierzchni niewynajętej Źródło: JLL, I kw W budowie - wynajęte (m²) Współczynnik powierzchni niewynajętej % W budowie - niewynajęte (m²)

20 20 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Rynek nieruchomości biurowych w Poznaniu Północne i Południowe obszary Poznania cieszą się umiarkowanym zainteresowaniem ze strony deweloperów. Największymi inwestycjami biurowymi na północy są Winogrady Business Center i Murawa Office Park, a na południu - Skalar Business Center. Pod koniec I kw roku deweloperzy realizowali w Poznaniu prawie m 2 biur, z czego ponad połowa przypadała na pierwszą fazę projektu Business Garden Poznań. Jest to wysoki poziom w porównaniu z latami ubiegłymi. Aktualnie około 10% realizowanej powierzchni biurowej jest zabezpieczone umowami przednajmu zawieranymi przed lub w trakcie budowy biurowca. Popyt W całym 2013 roku popyt na nowoczesne powierzchnie biurowe w Poznaniu osiągnął poziom około m 2, co jest wynikiem prawie dwa razy wyższym niż w 2012 roku. Można się spodziewać, że popyt na biura w Poznaniu w 2014 roku powinien być zbliżony do wolumenu zarejestrowanego w 2013 roku. Do największych transakcji zawartych w 2013 roku należy zaliczyć: Franklin Templeton (3 140 m 2 ), Skanska (2 500 m 2 ) obydwie umowy typu pre-let w Malta House, Newell Rubbermaid (1 925 m 2 w Andersia Business Center) i Arvato Polska (1 900 m 2 przedłużenie umowy w biurowcu Globis). Współczynnik powierzchni niewynajętej Pod koniec I kw roku współczynnik powierzchni niewynajętej w Poznaniu wynosił 12,3%, co przekłada się na około m 2 dostępnej powierzchni biurowej w istniejących budynkach. Co ciekawe, pomimo sporego rozproszenia wolnej powierzchni (moduły różnych wielkości są dostępne w 29 istniejących biurowcach), prawie 60% wolnej powierzchni w mieście jest skupione w zaledwie pięciu obiektach. Dodatkowo w aktualnie realizowanych budynkach biurowych wolnych pozostaje ponad m 2 nowoczesnej powierzchni biurowej, co daje najemcom jeszcze szersze spektrum wyboru biura. Ze względu na relatywnie wysoki poziom przyszłej podaży należy się spodziewać, że poznański rynek będzie sprzyjał najemcom w perspektywie najbliższych 12 miesięcy. Stawki czynszu Najwyższe czynsze transakcyjne w Poznaniu pozostają na poziomie porównywalnym do innych polskich miast i na koniec I kw roku oscylowały w granicach / m 2 / m-c i w najlepszych lokalizacjach powinny się utrzymywać w 2014 roku na tym samym poziomie. Wrocław Poznań Warszawa (poza Centrum) Kraków Katowice Trójmiasto Szczecin Łódź Lublin Rycina 17 Najwyższe czynsze transakcyjne ( / m 2 / m-c) Źródło: JLL, I kw. 2014

21 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Rynek nieruchomości biurowych w Poznaniu OBORNICKA LECHICKA 24 J. H. DĄBROWSKIEGO LUTYCKA GDYŃSKA GNIEŹNIEŃSKA BUKOWSKA ŻEROMSKIEGO GRUNWALDZKA TOWAROWA KRÓLOWEJ ZAWADY LOTNISKO ŁAWICA ROZBUDOWA GRUNWALDZKA 8 GŁOGOWSKA 21 DOLINA WILDA HETMAŃSKA JADWIGI L. ZAMENHOFA BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO POZNAŃ DWORZEC GŁÓWNY MODENIZACJA Rycina 18 Mapa powierzchni biurowych w Poznaniu Źródło: JLL Główne istniejące budynki biurowe 1 Andersia Business Center 2 Andersia Tower 3 City Park 4 Delta 5 Finansista 6 Globis Poznań 7 SIGMA 8 Klaster Grunwaldzka - Pixel 9 Kupiec Poznański 10 Malta House 11 Malta Office Park (A, B, C, D, E, F) 12 Mercator 13 Murawa Office Park 14 Nickel Technology Park Poznań I i II 15 Nowe Garbary Office Center 16 Okrąglak & Kwadraciak 17 Omega 18 PGK Centrum I i II 19 Poznań Business Center 20 Poznańskie Centrum Finansowe 21 Skalar Business Center 22 Szyperska Office Center 23 Victoria Business Center 24 West Point Business Center 25 Winogrady Business Center Główne budynki biurowe w trakcie budowy 1 Business Garden Poznań faza I 2 Centrum Biurowe Podwale 3 Nobel Tower 4 UBIQ 34 Rama komunikacyjna I Rama komunikacyjna II Rama komunikacyjna III

22 22 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu Rynek nieruchomości biurowych w Poznaniu POZNAŃ Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych w liczbach m 2 to całkowite zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Poznaniu 92% o tyle wzrosły zasoby biurowe Poznania w ciągu 5 ostatnich lat 27% wynajętych zasobów powierzchni biurowej w Poznaniu zajmuje sektor nowoczesnych usług biznesowych m 2 powierzchni biurowej w budowie wynoszą miesięczne transakcyjne stawki czynszu za m 2 /miesięcznie za najlepsze powierzchnie biurowe w Poznaniu m 2 istniejącej powierzchni biurowej czeka aktualnie na najemców 51 umów najmu podpisali najemcy w nowoczesnych budynkach biurowych w Poznaniu w 2013 r m 2 wyniósł ich wolumen m 2 powierzchni biurowej trafi na rynek w 2014 roku 56 nowoczesnych budynków biurowych jest aktualnie w Poznaniu Rycina 19 Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych w liczbach Źródło: JLL, I kw. 2014