Międzynarodowe Prawo inwestycyjne

Transkrypt

1 Wykłady Specjalizacyjne Międzynarodowe Prawo inwestycyjne Marek Jeżewski Wydawnictwo C. H. Beck

2 Wykłady Specjalizacyjne Międzynarodowe prawo inwestycyjne

3

4 Wykłady Specjalizacyjne Międzynarodowe Prawo inwestycyjne Marek Jeżewski Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2011

5 Redakcja: Aneta Flisek Publikacja Międzynarodowe prawo inwestycyjne została doinansowana przez Uniwersytet Kardynała stefana wyszyńskiego w warszawie. wydawnictwo c.h. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: PanDawer Druk i oprawa: Interdruk, Warszawa ISBN ISBN e book

6 Asi i Ani, mojej Żonie i Córce, z wyrazami największej miłości

7

8 Pragnę złożyć serdeczne podziękowania Doktorowi Wojciechowi Sadowskiemu, z którym miałem niewątpliwą przyjemność długoletniej dyskusji na tematy będące przedmiotem niniejszej książki, i którego uwagi po przeczytaniu jej pierwszej wersji były niezwykle wartościowe i inspirujące. Dziękuję również redaktorom wydawnictwa C.H. Beck, Paniom: Kseni Rzepce, Katarzynie Iwaniuk, a zwłaszcza Anecie Flisek, za przychylność, pomoc i współpracę przy wydaniu książki. Moje podziękowania, za nieustającą inspirację naukową oraz przywilej pracy pod Jego skrzydłami, kieruję również do Profesora Cezarego Mika, kierownika Katedry Prawa Międzynarodowego i Europejskiego UKSW w Warszawie.

9

10 Spis treści Wykaz skrótów... XVII Wykaz podstawowej literatury... XXI Wstęp... XXIII Rozdział I. Zagadnienia podstawowe Zakres międzynarodowego prawa inwestycyjnego... 1 I. Międzynarodowe prawo inwestycyjne a prawo międzynarodowe publiczne Ogólne prawo międzynarodowe jako lex generalis Stan wyższej konieczności Formy odpowiedzialności Implementacja odpowiedzialności Podsumowanie Prawo międzynarodowe publiczne jako element wykładni systemowej Wykładnia w świetle prawa ogólnego Wykładnia w świetle innych reżimów szczególnych prawa międzynarodowego Prawo międzynarodowe publiczne jako prawo właściwe Właściwość prawa międzynarodowego wynikająca z kontraktu Właściwość prawa międzynarodowego wynikająca z traktatu inwestycyjnego Właściwość prawa międzynarodowego wynikająca z prawa właściwego dla danego mechanizmu arbitrażowego Właściwość prawa międzynarodowego jako elementu prawa krajowego II. Międzynarodowe prawo inwestycyjne a prawo prywatne międzynarodowe Uwagi ogólne Prawo kolizyjne Normy merytoryczne lex mercatoria III. Międzynarodowe prawo inwestycyjne a prawo krajowe Uwagi ogólne Prawo krajowe jako fakt IX

11 Spis treści 3. Prawo krajowe jako czyn zabroniony Prawo krajowe jako okoliczność egzoneracyjna Inwestycja dokonana niezgodnie z prawem krajowym Brak tytułu własności jako przesłanka negatywna wywłaszczenia Podsumowanie Prawo krajowe jako lex loci arbitri Uznanie i wykonanie orzeczenia arbitrażowego Uchylenie orzeczenia arbitrażowego Podsumowanie Prawo krajowe jako prawo właściwe dla meritum sporu Wola stron wyrażona w kontrakcie Artykuł 42 Konwencji ICSID Klauzula traktatowa Podsumowanie IV. Zakres międzynarodowego prawa inwestycyjnego. Podsumowanie Podmioty międzynarodowego prawa inwestycyjnego I. Państwa Uwagi ogólne Państwo jako suweren Państwo jako strona zobowiązania międzynarodowego względem inwestora Organy państwa De facto organy Podmioty prywatne działające na podstawie instrukcji lub pod kontrolą organów Podsumowanie Państwo jako gwarant przestrzegania standardów przez inwestora zagranicznego Działania regulacyjne Klauzula nieobniżania standardów Podsumowanie II. Organizacje międzynarodowe Organizacje integracji gospodarczej Organizacje regulacyjne Światowa Organizacja Handlu Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Bank Światowy Podsumowanie III. Podmioty prywatne Osoby izyczne X

12 Spis treści 1.1. Przynależność państwowa osób izycznych w prawie zwyczajowym Przynależność państwowa osób izycznych w traktatach inwestycyjnych Przynależność państwowa na podstawie Konwencji ICSID Podsumowanie Osoby prawne Zasady ustalania przynależności państwowej osób prawnych Korporacje wielonarodowe Osobowość prawnomiędzynarodowa podmiotów prywatnych Źródła międzynarodowego prawa inwestycyjnego I. Uwagi wstępne II. Traktaty III. Zwyczaj międzynarodowy IV. Zasady ogólne prawa V. Orzecznictwo VI. Międzynarodowe kontrakty państwowe Umiędzynarodowienie kontraktu Umiędzynarodowienie na podstawie woli stron Umiędzynarodowienie przez klauzulę ramową Umiędzynarodowienie przez klauzulę jurysdykcyjną Typowe klauzule kontraktów międzynarodowych Klauzula stabilizacyjna Klauzula arbitrażowa Klauzula prawa właściwego Pojęcie inwestycji I. Uwagi ogólne II. Pojęcie inwestycji w traktatach inwestycyjnych Deinicje w traktatach powszechnych Deinicje w traktatach regionalnych Deinicje w traktatach dwustronnych Podsumowanie III. Pojęcie inwestycji w ramach Międzynarodowego Centrum Rozwiązywania Sporów Inwestycyjnych Uwagi ogólne Obiektywne znaczenie inwestycji IV. Poszczególne elementy deinicji inwestycji Wkład pieniężny lub niepieniężny Oczekiwanie zarobku lub zysku Założenie występowania ryzyka Określony czas trwania inwestycji XI

13 Spis treści 5. Przyczynienie się do rozwoju gospodarczego państwa przyjmującego V. Podsumowanie Rozdział II. Standardy relatywne Klauzula największego uprzywilejowania I. Rozwój historyczny klauzuli największego uprzywilejowania II. Klauzula największego uprzywilejowania w traktatach inwestycyjnych Traktaty powszechne Traktaty regionalne Traktaty dwustronne III. Zasada eiusdem generis IV. Pojęcie klauzuli największego uprzywilejowania Podmioty stosunku Przedmiot klauzuli Rozróżnienie na traktowanie inwestycji i traktowanie inwestora Klauzula największego uprzywilejowania a standardy materialnoprawne Klauzula najwyższego uprzywilejowania a postanowienia proceduralne V. Wyłączenia stosowania klauzuli największego uprzywilejowania VI. Relacja do innych standardów Klauzula traktowania narodowego I. Rozwój historyczny klauzuli traktowania narodowego II. Klauzula traktowania narodowego w traktatach inwestycyjnych Traktaty powszechne Traktaty regionalne Traktaty dwustronne III. Znaczenie klauzuli traktowania narodowego Porównanie sytuacji lub podmiotów Porównanie traktowania ze strony państwa Zamiar dyskryminacyjny IV. Relacja do innych standardów Rozdział III. Standardy obiektywne Zakaz traktowania dyskryminacyjnego i arbitralnego I. Wstęp II. Zakaz traktowania dyskryminacyjnego i arbitralnego w traktatach inwestycyjnych Traktaty powszechne Traktaty regionalne Traktaty dwustronne XII

14 Spis treści III. Znaczenie zakazu traktowania dyskryminacyjnego i arbitralnego Dyskryminacja Arbitralność IV. Relacje do innych standardów Traktowanie bezstronne i słuszne I. Rozwój historyczny standardu II. Klauzula traktowania bezstronnego i słusznego w traktatach inwestycyjnych Traktaty powszechne Traktaty regionalne Traktaty dwustronne III. Status prawny standardu traktowania bezstronnego i słusznego Uwagi wstępne Status standardu w prawie międzynarodowym Autonomiczny charakter standardu Zasady wykładni postanowień traktatowych zawierających standard Obiektywny (niezależny) charakter standardu IV. Znaczenie standardu traktowania bezstronnego i słusznego Uwagi wstępne Bezstronność (ang. fairness) Ochrona uzasadnionych oczekiwań Zapewnienie stabilnych i przewidywalnych ram prawnych Zapewnienie rzetelnego procesu Przejrzystość (transparency) Zakaz działań arbitralnych i dyskryminacyjnych V. Standard traktowania uczciwego i równego a zobowiązania kontraktowe i zakaz wywłaszczenia Zobowiązania kontraktowe Wywłaszczenie Pełna ochrona i bezpieczeństwo I. Historyczny rozwój standardu pełnej ochrony i bezpieczeństwa II. Pełna ochrona i bezpieczeństwo w traktatach inwestycyjnych Traktaty powszechne Traktaty regionalne Traktaty dwustronne III. Status standardu pełnej ochrony i bezpieczeństwa IV. Znaczenie standardu pełnej ochrony i bezpieczeństwa Fizyczna ochrona i bezpieczeństwo Bezpieczeństwo prawne Wolność transferów kapitałowych I. Uwagi ogólne II. Zasada swobody przepływu kapitału Traktaty powszechne dotyczące inwestycji XIII

15 Spis treści 2. Traktaty ponadregionalne normujące przepływ kapitału Regionalne traktaty inwestycyjne Traktaty regionalne normujące przepływ kapitału Traktaty dwustronne III. Zakres swobody transferu Podział na transfer kapitału i płatności Rodzaje transakcji objętych swobodą Warunki swobodnego transferu IV. Ograniczenia swobody przepływu kapitału Rozdział IV. Standardy pośrednie Pacta sunt servanda I. Uwagi wstępne II. Klauzula ramowa w traktatach inwestycyjnych Traktaty powszechne Traktaty regionalne Traktaty dwustronne III. Charakter prawny zasady pacta sunt servanda IV. Znaczenie klauzul ramowych Klauzula ramowa a jurysdykcja trybunałów arbitrażowych Klauzula ramowa a odpowiedzialność państwa z tytułu naruszenia zobowiązań Charakter zobowiązań objętych klauzulą ramową Zakres podmiotowy klauzuli ramowej V. Podsumowanie Zakaz wywłaszczenia i środków o skutku równoważnym I. Uwagi wstępne II. Zakaz wywłaszczenia w traktatach inwestycyjnych Traktaty powszechne Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ Traktaty regionalne Traktaty dwustronne III. Pojęcie wywłaszczenia Nacjonalizacja Wywłaszczenie bezpośrednie Wywłaszczenie pośrednie IV. Działalność regulacyjna państwa a wywłaszczenie V. Warunki legalności wywłaszczenia Cel publiczny Zasady rzetelnego postępowania Niedyskryminacyjny charakter wywłaszczenia Odpowiednie odszkodowanie VI. Wywłaszczenie praw niematerialnych XIV

16 Spis treści Rozdział V. Dochodzenie roszczeń Odpowiedzialność państwa za naruszenie zobowiązań względem inwestora I. Uwagi ogólne II. Przesłanki i zasada odpowiedzialności Czyn zabroniony Możliwość przypisania czynu Naruszenie zobowiązania Szkoda III. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność Zgoda Samoobrona Środki odwetowe Siła wyższa (force majeure) Stan wyższej konieczności Konsekwencje skutecznego powołania się na okoliczności wyłączające bezprawność IV. Formy odpowiedzialności Zaprzestanie naruszenia Obowiązek naprawienia szkody Restytucja Odszkodowanie pieniężne Satysfakcja Rozwiązywanie sporów międzypaństwowych I. Uwagi wstępne II. Opieka dyplomatyczna Więź prawna Osoby izyczne Osoby prawne Wyczerpanie drogi krajowej III. Spory międzypaństwowe na podstawie traktatów inwestycyjnych Spory inwestor państwo I. Uwagi wstępne II. Zgoda na arbitraż III. Ograniczenia zgody na arbitraż Okres oczekiwania Wyczerpanie drogi krajowej Klauzula rozłącznego wyboru forum (fork in the road) Tożsamość stron sporu Tożsamość roszczenia Tożsamość przedmiotu sporu IV. Wybór forum Międzynarodowe Centrum Rozwiązywania Sporów Inwestycyjnych XV

17 Spis treści 2. Dodatkowe ułatwienia Międzynarodowego Centrum Rozwiązywania Sporów Inwestycyjnych Reguły Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego Międzynarodowa Izba Handlowa w Paryżu Sztokholmska Izba Handlowa V. Skład orzekający VI. Przebieg postępowania arbitrażowego Notyikacja sporu/wezwanie na arbitraż Stanowiska pisemne Rozprawa Stanowiska pisemne po rozprawie VII. Postępowania incydentalne Środki tymczasowe Zarzuty wstępne VIII. Orzeczenie arbitrażowe IX. Uchylenie orzeczenia arbitrażowego Przesłanki uchylenia orzeczenia arbitrażowego Niewłaściwe ustanowienie trybunału Oczywiste przekroczenie kompetencji Korupcja po stronie członka trybunału Poważne naruszenie reguł proceduralnych o zasadniczym znaczeniu Brak uzasadnienia Postępowanie w sprawie uchylenia orzeczenia arbitrażowego Skutki prawne X. Wykonanie orzeczenia arbitrażowego Uznanie i wykonanie orzeczenia arbitrażowego na podstawie Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych Uznanie i wykonanie orzeczenia arbitrażowego na podstawie Konwencji ICSID Uznanie i wykonanie orzeczenia arbitrażowego w innych instrumentach Wykonanie orzeczenia arbitrażowego a immunitet suwerenny państwa Indeks rzeczowy XVI

18 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa EKPCz... Konwencja z r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, potocznie Europejska Konwencja Praw Człowieka (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) KonwUznOrzArb... Konwencja nowojorska z r. o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (Dz.U. z 1962 r. Nr 9, poz. 41) KonwICSID... Konwencja waszyngtońska z r. o rozwiązywaniu sporów inwestycyjnych między państwami i obywatelami innych państw (tzw. Konwencja ICSID) KWPT... Konwencja wiedeńska z r. o prawie traktatów (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439) PPMU... ustawa z r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.) TFUE... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz.Urz. UE C 83 z r., s. 47) TKE... Traktat Karty Energetycznej oraz Protokół Karty Energetycznej z r. dotyczący efektywności energetycznej i odnośnych aspektów ochrony środowiska (Dz.U. z 2003 r. Nr 105, poz. 985) TUE... Traktat z r. o Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30) 2. Organy orzekające ETPCz... Europejski Trybunał Praw Człowieka MTS... Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości STSM... Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (do 1946 r.) TS UE... Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (potocznie Europejski Trybunał Sprawiedliwości) XVII

19 Wykaz skrótów 3. Publikatory i czasopisma Dz.U.... AJIL... BYBIL... EJIL... JWIT... RIAA... Dziennik Ustaw American Journal of International Law British Year Book of International Law European Journal of International Law Journal of World Investment and Trade Reports of International Arbitration Awards 4. Inne skróty ACIA... ASEAN Comprehensive Investment Agreement art.... artykuł Artykuły KPM o odpowiedzialności państw... Artykuły Komisji Prawa Międzynarodowego o odpowiedzialności międzynarodowej państw za naruszenie prawa międzynarodowego ASEAN... Stowarzyszenie Państw Azji Południowo-Wschodniej BIT... Bilateral Investment Treaty CUP... Cambridge University Press UE... Unia Europejska GATT... Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu GATS... Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami KNU... klauzula największego uprzywilejowania KPM... Komisja Prawa Międzynarodowego lit.... litera MAI... Wielostronne Porozumienie w sprawie Inwestycji MCRSI... Międzynarodowe Centrum Rozwiązywania Sporów Inwestycyjnych MERCOSUR... Wspólny Rynek Południa MIGA... Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycyjnych MIH... Międzynarodowa Izba Handlowa NAFTA... Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu niepubl.... niepublikowany NMŁG... Nowy Międzynarodowy Ład Gospodarczy OECD... Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych orz.... orzeczenie orz. arbitr.... orzeczenie arbitrażowe XVIII

20 Wykaz skrótów OUP... Oxford University Press post.... postanowienie s.... strona SIH... Sztokholmska Izba Handlowa TRIMS... Porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów Środków Inwestycyjnych UNCITRAL... Komisja Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego UNIDROIT... Międzynarodowy Instytut do spraw Uniikacji Prawa Prywatnego ust.... ustęp WTO... Światowa Organizacja Handlu wyr.... wyrok wyr. arbitr.... wyrok arbitrażowy ze zm.... ze zmianami ZO ONZ... Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych XIX