ZASTOSOWANIA KOGNITYWISTYKI

Transkrypt

1 ZASTOSOWANIA KOGNITYWISTYKI PODSUMOWANIE ANALIZY PUBLIKACJI Z ZAKRESU KOGNITYWISTYKI ARTYKUŁY POLSKICH AUTORÓW Kraków,

2 ANALIZA PUBLIKACJI Z ZAKRESU KOGNITYWISTYKI Artykuły polskich autorów 1. Wprowadzenie O projekcie Projekt KOGNITYWISTYKA foresight poświęcony jest badaniom rozwoju nauk kognitywistycznych w Polsce oraz analizie możliwości ich aplikacji. Projekt finansowany jest z funduszy Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Realizowany jest w ramach osi priorytetowej 1. (Badania i rozwój nowoczesnych technologii), działania 1.1. (Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy), poddziałania (Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight). Cele Projektu Główny celem projektu KOGNITYWISTYKA foresight jest aktywizacja współpracy pomiędzy jednostkami naukowymi zajmującymi się kognitywistyką i przedsiębiorcami potencjalnie zainteresowanymi wynikami badań kognitywistycznych. Zakładamy, że realizacja tego celu wymaga diagnozy stanu aktualnego rozwoju kognitywistyki, przewidywania możliwych scenariuszy rozwoju, a także działań promocyjnych, które pozwolą wywołać zainteresowanie praktyków ofertą jednostek naukowych. Dlatego kolejne zadania projektu poświęcone będą przed wszystkim: określeniu obecnego poziomu rozwoju kognitywistyki w Polsce prognozowaniu rozwoju badań i teorii w zakresie nauk o poznaniu stworzeniu modeli predykcyjnych rozwoju kognitywistyki w Polsce stworzeniu serwisu internetowego poświęconego zastosowaniom kognitywistyki pobudzeniu transferu wiedzy pomiędzy naukowcami zajmującymi się kognitywistyką a potencjalnie zainteresowanymi wynikami badań przedsiębiorcami poprzez rozpowszechnienie wyników badań przeprowadzonych w ramach projektu Zespół Badawczy Projekt KOGNITYWISTYKA foresight jest realizowany przez zespół badawczy pod kierownictwem dr inż. Jakuba Barbasza z Instytutu Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Projekt jest realizowany przez trzy jednostki naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego: Instytut Fizyki, Instytut Filozofii oraz Instytut Psychologii. Głównymi wykonawcami projektu są dr hab. Józef Bremer, prof. UJ, filozof umysłu, kierownik Zakładu Kognitywistyki w Instytucie Filozofii UJ; dr Michał Cieśla informatyk z Zakładu Fizyki Stosowanej Instytutu Fizyki UJ oraz dr Michał Wierzchoń psycholog poznawczy z Zakładu Psychologii Eksperymentalnej Instytutu Psychologii UJ. 2

3 2. Analiza publikacji Uwagi wstępne W analizowanej bazie publikacji znalazło się 608 artykułów polskich autorów obejmujących tematycznie szeroko pojmowaną kognitywistykę. Publikacje obejmowały wszystkie dziedziny wchodzące w skład kognitywistyki od filozofii poprzez psychologię, językoznawstwo, neuronaukę do informatyki i sztucznej inteligencji. Baza obejmuje bardzo szeroki zakres artykułów - zarówno publikowane w prestiżowych branżowych czasopismach anglojęzycznych (np. International Journal of Psychophysiology, Neuropsychologia), publikacje w renomowanych czasopismach krajowych (np. Studia Psychologiczne, Przegląd Psychologiczny, Przegląd Elektroniczny) jak i regularnie wydawane publikacje pokonferencyjne, łącznie z konferencjami studenckodoktoranckimi (np. Rocznik Kognitywistyczny czy Teksty pokonferencyjne Poznańskiego Forum Kognitywistycznego). Języki Niniejsza analiza obejmuje artykuły publikowane w języku polskim i angielskim. Na publikacje w języku angielskim składają się te publikowane w międzynarodowych czasopismach naukowych (np. Cortex czy Neuropsychologia) jak i w anglojęzycznych czasopismach wydawanych w Polsce (Polish Psychological Bulletin). W skład publikacji polskojęzycznych wchodzą artykuły w renomowanych czasopismach znajdujących się na liście publikacji punktowanych Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego RP jak i mniej znane, ale dynamicznie rozwijające się czasopisma. W analizowanej bazie uwzględniono łącznie 608 artykułów. 502 artykuły zostały opublikowane w języku polskim (co stanowi 82,5%), 106 w języku angielskim (17,4%). Przyczyny tej dysproporcji mogą tkwić między innymi w tym, że część artykułów to teksty wystąpień z organizowanych cyklicznie konferencji, w których całość tematyki obejmuje kognitywistykę. Być może autorzy również preferują publikacje w rodzimych czasopismach ze względu na rozwój polskiej nauki czy specyfikę podejmowanych tematów. Kolejna przyczyna może tkwić w bardzo dużej konkurencji i zdecydowanie większym procencie manuskryptów odrzucanych na poziomie recenzji w renomowanych anglojęzycznych periodykach. Zakres tematyczny Na wykresie 1 przedstawiono liczbę artykułów w zakresie kognitywistyki opublikowanych przez polskich autorów z podziałem na określone dziedziny. Liczba artykułów z uwzględnieniem dziedziny Wykres 1 Liczba artykułów z uwzględnieniem dziedziny Artykuły wewnątrz poszczególnych dziedzin zostały zaklasyfikowane według subdziedziny. Dane te przedstawiono w tabeli 1.

4 Dziedzina Subdziedzina Liczba artykułów Psychologia poznawcza 101 Neuropsychologia 55 Psychologia ogólna 29 Psychologia społeczna 19 Psychologia różnic indywidualnych 17 Psychologia Psycholingwistyka 14 Psychofizjologia 11 Psychologia kliniczna 8 Psychologia rozwojowa 8 Ergonomia kognitywna 1 Metodologia 1 Subdziedzina nieokreślona 1 Filozofia umysłu 82 Filozofia Metateoria 45 Subdziedzina nieokreślona 11 Metodologia Psychologia+informatyka 20 Subdziedzina nieokreślona 16 Filozofia+informatyka 10 Językoznawstwo+informatyka 8 Interdyscyplinarne Psychologia+językoznawstwo 6 Psycholingwistyka + neuronauka 5 Neuronauka+filozofia 4 Neuronauka + informatyka 2 Psychologia+filozofia 1 Neuronauka 60 Sztuczna inteligencja 20 Informatyka Sieci neuronowe 12 Subdziedzina nieokreślona Językoznawstwo 5 Tabela 1 Liczba artykułów w zakresie kognitywistyki z podziałem na subdziedziny Podobnie jak to ma miejsce w przypadku książek z zakresu kognitywistyki (patrz oddzielny raport temu poświęcony), również w przypadku artykułów najliczniej reprezentowane dziedziny stanowią psychologia i filozofia. Wyraźniejszy niż w przypadku książek jest udział artykułów o charakterze interdyscyplinarnym. W przypadku artykułów również daje się zauważyć bardzo duża dysproporcja między liczbą publikacji w zakresie poszczególnych dziedzin. Wyraźne jest również symptomatyczne dla polskiej kognitywistyki sprofilowanie w stronę psychologii i filozofii. Korzystny wydaje się jednak fakt, że w przypadku artykułów, które stanowią główne medium komunikowania najnowszych odkryć naukowych udział publikacji interdyscyplinarnych jest stosunkowo duży. Liczba autorów Kolejny etap analizy obejmował liczbę autorów poszczególnych publikacji. Dane te przedstawiono zbiorczo na wykresie 2. 4

5 5 autorów, 1 Liczba publikacji a liczba autorów 6 autorów, 6 8 autorów, 2 4 autorów, 16 autorów, 7 2 autorów, 90 1 autor, 444 Wykres 2 Liczba autorów analizowanych artykułów Zdecydowana większość publikacji jest autorstwa tylko jednego autora. Stanowią one łącznie 7% wszystkich artykułów w analizowanej bazie. Prace napisane przez dwóch autorów stanowią 14,8%, przez, 6%. Prace pisane przez większe zespoły pojawiają się sporadycznie. Wynik ten wydaje się być symptomatyczny dla polskiej kognitywistyki. Jest to zjawisko bardzo niekorzystne zwłaszcza dla nauki z natury interdyscyplinarnej jaką właśnie jest kognitywistyka. Interdyscyplinarne podejście wymaga niemal z definicji tworzenia zespołów składających się z wąsko wyspecjalizowanych ekspertów. Wspomnieć należy, że ogólnie w dzisiejszej nauce można zauważyć również bardzo wyraźny trend w stronę projektów badawczych realizowanych przez zespoły badawcze a nie pojedynczych autorów. Charakter publikacji W analizowanej bazie znalazły się zarówno artykuły naukowe jak i popularnonaukowe. Obecność publikacji popularnonaukowych jest istotna ponieważ to właśnie tego typu publikacje umożliwiają większe upowszechnienie wiedzy wypracowanej przez kognitywistykę a co za tym idzie pośrednio jej komercjalizację. Sprzyja temu prostszy język przekazu, zarysowanie szerszego kontekstu oraz propozycje (czasami z konieczności uproszczone) rozwiązań praktycznych. Wykres przedstawia proporcję publikacji naukowych do popularnonaukowych obecnych w analizowanej bazie. Popularnonauko we, 29 Typ publikacji Naukowe, 579 Wykres Proporcja publikacji popularnonaukowych do naukowych w analizowanej bazie Niewielki odsetek publikacji popularnonaukowych w może wynikać stąd, że większość tego typu artykułów jest publikowana na stronach internetowych. Tego typu publikacje nie są objęte niniejszym raportem. Szerszy zakres 5

6 tego typu tekstów pojawi się w opracowaniu obejmującym publikacje indeksowane przez wyszukiwarkę GOOGLE. Czas publikacji Wykres 4 przedstawia liczbę publikacji w zakresie kognitywistyki w kolejnych latach z podziałem na język w jakim zostały opublikowane. Analiza wykresu wskazuje na znaczny przyrost liczby publikacji w drugiej połowie ostatniej dekady XX wieku. Za ten przyrost odpowiada głównie wzrost liczby publikacji w języku polskim. Na wykresie nie zostały uwzględnione artykuły, które obecnie są w druku (łącznie 4) oraz publikacje, w których brakuje roku wydania (łącznie 28). Dane te świadczą o dużej dynamice rozwoju polskiej kognitywistyki i jej potencjale Liczba artykułów w danym roku w zależności od języka Po polsku Po angielsku Wykres 4 Liczba publikacji w danym roku w zależności od języka Objętość pracy W kolejnej części analizowano objętość artykułów. Danymi w tym zakresie dysponowano w przypadku 282 publikacji. Takich informacji nie było w przypadku 26 publikacji. Średnia objętość artykułu w zakresie kognitywistyki wynosi 12,7 strony (SD=1,64). Są to zatem teksty średniej dugości. Najkrótsze teksty składają się z zaledwie jednej strony. Najdłuższy tekst ma 205 stron. Liczba autorów a język W kolejnej fazie analizy sprawdzono relację między liczbą autorów a językiem publikacji. Dane te przedstawiono na wykresie 5. Liczba autorów a język publikacji Polski Angielski % 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 5 Liczba autorów a język publikacji Z wykresu wynika jasno, że największy procentowo udział w publikacjach anglojęzycznych mają prace autorstwa większych zespołów ( autorów i więcej). Zatem jak już wspomniano wyżej, większe szanse na zaistnienie na polu nauki światowej mają zespoły badawcze a nie działający w pojedynkę autorzy. Wykres ten dobitnie pokazuje znaczenie kooperacji jako kluczowego elementu koniecznego do osiągnięcia sukcesu w nauce. 6

7 Liczba autorów a czas publikacji Kolejny etap analizy obejmował sprawdzenie, czy wraz z upływem czasu wzrasta udział publikacji tworzonych przez więcej niż jednego autora. Za względu na niewielką liczbę artykułów będących wynikiem pracy więcej niż jednego autora, wszystkie te prace włączono do jednej kategorii (nie dzieląc na prace będące autorstwa dwóch, trzech itd. autorów). Wyniki przedstawiono na wykresie 6. Z zaprezentowanych danych jasno wynika, że wzrostowi liczby publikacji nie towarzyszą większe zmiany w proporcji liczby autorów (1 versus więcej niż 1) Liczba autorów a rok publikacji Jeden autor Więcej niż jeden autor Wykres 6 Liczba artykułów w zakresie kognitywisyki w zależności od roku publikacji i liczby autorów (1 versus więcej niż jeden) Liczba autorów a zakres tematyczny publikacji W kolejnym kroku sprawdzono, w jaki sposób publikują autorzy w poszczególnych dziedzinach. Największy udział publikacji będących dziełem zespołu badawczego pojawia się w przypadku neuronauki. Również w przypadku psychologii stosunkowo duży udział mają artykuły napisane przez więcej niż jednego autora. Zbiorcze dane przedstawiono na wykresie 7. Dla czytelności wszystkie artykuły mające więcej niż autorów zaklasyfikowano do jednej kategorii. Dziedzina publikacji a liczba autorów autor 2 autorów autorów Powyżej autorów 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 7 Liczba autorów a zakres dziedzinowy publikacji 7

8 . Syntetyczne wnioski Z przedstawionych danych wynika, że liczba publikacji w zakresie kognitywistyki jest relatywnie duża. Można również odnotować wyraźny wzrost liczby publikacji w ciągu ostatnich 15 lat. Niniejsza analiza wskazuje również pewne problemy i bolączki polskiej kognitywistyki. Po pierwsze należy wskazać niedobór publikacji będących owocem pracy zespołów badawczych (zdecydowana większość artykułów ma tylko jednego autora). Brak efektywnie funkcjonujących zespołów badawczych może również być przyczyną drugiego problemu, jaką jest relatywnie niewielki udział artykułów publikowanych w języku angielskim. Publikacje anglojęzyczne mają kluczowe znaczenie dla rozwoju nauki, bo to one właśnie w sposób bezpośredni komunikują odkrycia naukowe całej społeczności badaczy a tym samym przyczyniają się do rozwoju światowej nauki. Autorzy raportu: Jakub Barbasz, Józef Bremer, Michał Wierzchoń, Michał Cieśla, Dominika Czajak, Krzysztof Cipora. 8