OCHRONA PRZYRODY W PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ

Transkrypt

1 UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU Wydział Biologii OCHRONA PRZYRODY W PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ INGEROWAĆ CZY NIE INGEROWAĆ W PROCESY PRZYRODNICZE? Audytorium im. Józefa Paczoskiego 2 marca 2018 r. 10:00 Powitanie uczestników i otwarcie seminarium prof. dr hab. Przemysław Wojtaszek dziekan Wydziału Biologii UAM w Poznaniu Wystąpienia zaproszonych gości prowadzenie dr hab. Łukasz Kaczmarek 10:10 dr ANNA KUJAWA Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, Poznań 10:35 prof. dr hab. JACEK HILSZCZAŃSKI Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary 11:00 dr hab. PRZEMYSŁAW CHYLARECKI Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa 11:25-12:00 Przerwa kawowa 12:00 prof. dr hab. JAN HOLEKSA Wydział Biologii UAM, Poznań 12:25 prof. dr hab. JERZY SZWAGRZYK Wydział Leśny, Uniwersytet Rolniczy, Kraków 12:50 prof. dr hab. ZBIGNIEW MIREK Instytut Botaniki PAN, Kraków 13:15-13:30 Przerwa 13:30 Otwarta dyskusja prowadzenie dr hab. Marek Kasprowicz 14:55 15:00 Podsumowanie Łukasz Kaczmarek i Marek Kasprowicz

2 Streszczenia referatów PUSZCZA BIAŁOWIESKA GĘSTWINA FORM OCHRONY JAK ZNALEŹĆ DOBRY KIERUNEK DZIAŁAŃ? ANNA KUJAWA Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, Poznań Polska część Puszczy Białowieskiej zarządzana jest przez Dyrekcję Białowieskiego Parku Narodowego oraz przedstawicieli Lasów Państwowych gospodarujących w trzech nadleśnictwach Białowieża, Hajnówka i Browsk. Na obszarze tego, unikatowego w skali globu, kompleksu leśnego, będącego przyrodniczym obiektem światowego dziedzictwa UNESCO, współwystępują różne formy ochrony przyrody: park narodowy, rezerwaty przyrody, obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, ochrona gatunkowa (w tym strefowa) roślin, zwierząt i grzybów. Oprócz nich teren Puszczy został uznany za międzynarodową ostoję ptaków (IBA) oraz rezerwat biosfery UNESCO. Zakres i kierunek ochrony wyznaczają obowiązujące dokumenty (m.in. plany ochrony lub plany zadań ochronnych, ustawa o ochronie przyrody). Istotne w ochronie przyrody Puszczy Białowieskiej są też zobowiązania Polski zawarte w (przygotowanym przez stronę Polską) wniosku o uznanie całej Puszczy za przyrodniczy obiekt światowego dziedzictwa UNESCO. Spór o to, w jakim zakresie chronić przyrodę w Puszczy Białowieskiej, trwa już dziesiątki lat. Wszystkie dotychczasowe próby powiększenia parku narodowego na obszar całej Puszczy i zwiększenia zakresu ochrony spontanicznych procesów przyrodniczych zakończyły się fiaskiem. Jak będzie teraz?

3 BIORÓŻNORODNOŚĆ CHRZĄSZCZY SAPROKSYLICZNYCH I MOTYLI DZIENNYCH PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ W ŚWIETLE ZABURZEŃ ŚRODOWISKOWYCH JACEK HILSZCZAŃSKI Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Pomimo wieloletnich badań prowadzonych na obszarze Puszczy Białowieskiej, obiekt ten wciąż nie został dostatecznie dobrze poznany pod wieloma względami. Dotyczy to także różnorodności owadów Puszczy Białowieskiej w tym chrząszczy saproksylicznych i motyli dziennych, a także aspektów kształtujących ową różnorodność takich jak różnorakie zaburzenia, które w dużym stopniu przyczyniły się do zachowania unikatowości tego obiektu przyrodniczego. Badania nad stanem populacji wybranych chrząszczy saproksylicznych uznawanych za gatunki parasolowe, prowadzono w latach Do badań wybrano gatunki, których obecność świadczy o wysokiej jakości i ciągłości występowania środowisk związanych z martwym drewnem w ekosystemach leśnych. Inwentaryzacji z zastosowaniem analiz entomologicznych zamarłych drzew poddano następujące gatunki: ponurka Schneidera Boros schneideri, zgniotka cynobrowego Cucujus cinnaberinus oraz zgniotka szkarłatnego C. haematodes. Poszukiwano także śladów obecności kozioroga dębosza Cerambyx cerdo oraz oceniono występowanie pachnicy próchniczki Osmoderma barnabita przy pomocy odłowów do feromonowych pułapek żywołownych. Zbadano także zróżnicowanie tego gatunku na poziomie genetycznym. Przeprowadzono także inwentaryzację 6. gatunków motyli dziennych, tzw. gatunków naturowych, czyli figurujących w załącznikach do dyrektywy siedliskowej i notowanych z Puszczy Białowieskiej. Zebrane dane pozwolą odpowiedzieć na pytanie o konsekwencje występowania zaburzeń w tym minionej działalności człowieka na ten ekosystem i jego różnorodność biologiczną. Możliwe będzie porównanie większości inwentaryzowanych elementów we fragmentach Puszczy cechujących się różnymi warunkami przyrodniczymi czy poziomem antropopresji łącznie z Parkiem Narodowym. Ostatecznie, uzyskane wyniki będą służyć do sformułowania obiektywnych wniosków odnośnie przyszłej ochrony tego unikatowego obiektu przyrodniczego.

4 MITOLOGIA SPORU O PUSZCZĘ BIAŁOWIESKĄ PRZEMYSŁAW CHYLARECKI Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa Trwający od blisko 3 lat kolejny konflikt wokół Puszczy Białowieskiej (PB) jest dobrym przykładem publicznej dyskusji, w którym faktyczny przedmiot sporu jest z powodzeniem zastępowany przez dyskusję o zagadnieniach pobocznych. Problem, który wywołał reakcję organizacji ekologicznych (NGO) i Komisji Europejskiej (KE), dotyczy w istocie intensywnej wycinki świerków - nie przewidzianej w PUL na lata , a prowadzonej w imię zatrzymania gradacji kornika drukarza. Wycinka została wprowadzona Aneksem do PUL nadleśnictwa Białowieża podpisanym 25 marca 2016 r. oraz Decyzją nr 51 DGLP z 17 lutego 2017 r. Oba dokumenty nie posiadały wymaganej prawem dla obszarów Natura 2000 oceny oddziaływania na środowisko (tzw. oceny habitatowej), a ich realizacja stanowi ewidentne zagrożenie dla właściwego stanu ochrony gatunków i siedlisk, dla ochrony których powołano w Puszczy obszar Natura Medialna dyskusja będąca pokłosiem reakcji NGO oraz KE na te decyzje, była z powodzeniem wekslowana na tematy mające znikome znaczenie dla istoty sporu, odwracając uwagę opinii publicznej od tematów niewygodnych dla Ministerstwa Środowiska (MŚ) i Lasów Państwowych (LP). Dyskusja koncentrowała się na zagadnieniach związanych z inwentaryzacją zasobów przyrodniczych, postulowanym spadkiem różnorodności biologicznej, niespójnością różnych reżimów ochronnych, dziewictwem Puszczy, utworzeniem powierzchni referencyjnych, zagrożeniami stwarzanymi przez kornika dla trwałości Puszczy itd. W efekcie, powstała cała lista tematów zastępczych, tworząca swoistą mitologię przekazu medialnego budowanego przez LP i Ministerstwo Środowiska. Ogniskują one dyskusję na urojonych problemach, oddalając rozwiązanie faktycznego problemu i stwarzając - przy kontynuacji nasilonej wycinki świerków - pogłębiające się zagrożenie dla walorów PB. W swoim wystąpieniu postaram się wskazać, na ile narracja dotycząca Puszczy proponowana przez LP i MŚ dotyczy zagadnień istotnych dla sporu o legalność działań prowadzonych przez te podmioty w PB, a na ile kwestii o mniejszym znaczeniu dla ochrony tego obszaru.

5 GRADACJA KORNIKA DRUKARZA W PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ ZA I PRZECIW INGERENCJI W PROCESY PRZYRODNICZE JAN HOLEKSA Wydział Biologii UAM, Poznań Kontrowersja: ograniczać gradację kornika drukarza, czy nie ingerować w jej przebieg jest najważniejsza. Wiąże się ona z innymi spornymi zagadnieniami: ile w Puszczy ma być ochrony biernej, a ile czynnej oraz jak rozległy ma być park narodowy. Są liczne argumenty przemawiające za ważnością ochrony procesów przyrodniczych w Puszczy na jak największej powierzchni. Są one zarazem argumentami przeciw ingerencji w przebieg gradacji kornika drukarza. Wielkość Puszczy Białowieskiej sprzyja osiągnięciu równowagi dynamicznej przez puszczańskie lasy. Ochrona procesów w tak rozległym kompleksie leśnym jest najlepszym sposobem zachowania jego różnorodności biologicznej. Kolejną cechą lasów Puszczy Białowieskiej jest stan ich zachowania wyrażający się między innymi udziałem ponad 100 letnich drzewostanów. Podkreślić trzeba jeszcze rozpowszechnienie w Puszczy lasów liściastych zajmujących żyzne siedliska. Potrzeba ochrony procesów przyrodniczych w rozległej Puszczy Białowieskiej wynika także z niewielkiej powierzchni lasów poddanych w naszym kraju takiej ochronie. Równie liczne są jednak argumenty przemawiające za ingerencją w procesy przyrodnicze kształtujące puszczańskie lasy, w tym za ingerencją w przebieg gradacji kornika drukarza. W Puszczy Białowieskiej, podobnie jak na innych obszarach Europy Środkowej, może dojść do rozległych zniszczeń drzewostanów i nawet jej rozległość może okazać się niewystarczająca dla osiągnięcia równowagi dynamicznej. Mogą się ujawnić niekorzystne skutki takich zdarzeń, ponieważ Puszcza jest obecnie rozległą wyspą lasu odizolowaną od sąsiednich kompleksów leśnych terenami lasu pozbawionymi. Białowieskie lasy są unikatowe pod względem bogactwa gatunkowego, na które składają się między innymi gatunki związane ze świerkami. Jeśli udział świerka zmniejszy się radykalnie, to obecność niektórych gatunków z nim związanych może być w Puszczy zagrożona. Ich powrót do Puszczy z sąsiednich lasów może okazać się utrudniony z powodu jej przestrzennej izolacji, a nawet niemożliwy, ponieważ w najbliżej położonych lasach części tych gatunków już zapewne nie ma. Puszcza zmienia się też w związku z przemianami w jej użytkowaniu. Skutkiem jest zanikanie gatunków będących śladem przeszłych związków człowieka z Puszczą; gatunków, które również składają się na jej wyjątkowe bogactwo przyrodnicze.

6 Tych kilkanaście argumentów za i przeciw ingerencji prowadzi do wniosku, że w Puszczy Białowieskiej powinien być park narodowy znacznie większy od obecnego, w którym dominująca metodą ochrony przyrody jest zabezpieczenie przebiegu procesów przyrodniczych. Jednocześnie na znacznej powierzchni należy prowadzić zrównoważoną gospodarkę leśną łączącą produkcję drewna z ochroną bogactwa przyrodniczego puszczańskich lasów.

7 CZY PUSZCZA Z NAZWY TYLKO STANIE SIĘ PRAWDZIWĄ PUSZCZĄ LEŚNĄ JERZY SZWAGRZYK Wydział Leśny, Uniwersytet Rolniczy, Kraków W moim wystąpieniu mam zamiar poruszyć następujące wątki: Czy Puszcza Białowieska jest obiektem wyjątkowym? Co przesądza o wyjątkowości Puszczy Białowieskiej i co jest jej największą wartością? Dlaczego rozwiązania, które gdzie indziej dobrze się sprawdzają, w Puszczy Białowieskiej są szkodliwe? Co zrobić, żeby Puszcza Białowieska stałą się prawdziwą puszczą leśną?

8 ŹRÓDŁA SPORU I KONFLIKTÓW WOKÓŁ PUSZCZY ZBIGNIEW MIREK Instytut Botaniki PAN, Kraków Wśród wielości źródeł obecnego sporu i konfliktów, które ujawniły się w ostatnim czasie, pragnę zwrócić uwagę na kilka podstawowych; dotyczą one: założeń ideowych i przyjętej koncepcji obiektywnych uwarunkowań formalno-prawnych selektywnego wykorzystywania wiedzy naukowej stanu świadomości dyskutantów odmiennych interesów różnych grup społecznych niespójności myślenia instrumentalnego traktowania problemów ochrony przyrody nieliczenia się z obiektywnymi uwarunkowaniami W każdej z tych grup można wyróżnić dodatkowo bardziej szczegółowo ujęte kwestie. Każde z przywołanych źródeł warte jest odrębnej analizy, która pozwala pełniej zdiagnozować i zrozumieć całość problematyki oraz znaleźć adekwatne rozwiązania.