OBIEKTY PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ WYSPY TENERYFA

Transkrypt

1 GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2011 Tom 6 Zeszyt 4 Katarzyna STANIENDA, Adam WASILCZYK Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa i Geologii, Instytut Geologii Stosowanej OBIEKTY PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ WYSPY TENERYFA Streszczenie. W artykule zaprezentowano obiekty przyrody nieożywionej, typowe dla wyspy Teneryfa. Opisano skały występujące w obszarze Parku Narodowego Teide, w tym samego wulkanu Teide, a ponadto utwory odsłaniające się w obszarach Montaña de Chinyero, Puerto de Santiago, Masca, Los Gigantes i Garachico. W obszarze Teneryfy dominują lawy, bazalty z widocznymi kryształami oliwinu, fonolity i skały maficzne. Można tu również spotkać trachity i andezyty, a na małych plażach czarny piasek wulkaniczny, zawierający pirokseny, oliwiny, skalenie oraz minerały żelaza (magnetyt). Słowa kluczowe: Teneryfa, Park Narodowy Teide, wulkan Teide, trachit, andezyt, piasek wulkaniczny, piroksen, oliwin, magnetyt OBJECTS OF INANIMATE NATURE OF THE TENERIFE ISLAND Summary. The objects of inanimate nature, typical for Tenerife Island were presented in this article. Rocks of the National Teide Park, including Teide Volcano, moreover rocks from outputs of Montaña de Chinyero, Puerto de Santiago, Masca, Los Gigantes and Garachico were described there. Lavas, basalts with visible olivine crystals, phonolites, and maphic rocks dominate in the area of Tenerife Island. Moreover it is possible to find there trachytes and andesites and on the beaches, black, volcanic sand with pyroxenes, olivines, feldspars and iron minerals (magnetite). Keywords: National Teide Park, Teide Volcano, trachyte, andesite, volcanic sand, pyroxene, olivine, magnetite 1. Wprowadzenie Teneryfa jest wyspą hiszpańską, największą ze wszystkich siedmiu zamieszkałych Wysp Kanaryjskich. Ma powierzchnię km 2, około 80 km długości i 50 km szerokości. Zlokalizowana jest na Oceanie Atlantyckim, ok. 300 km na północny zachód od Afryki. Jest

2 114 K. Stanienda, A. Wasilczyk wyspą pochodzenia wulkanicznego, na której dominuje teren górzysty, poprzecinany licznymi wąwozami. Występują również tereny pagórkowate i nizinne z urozmaiconą linią brzegową. Najwyższym wzniesieniem Teneryfy jest krater wulkanu Teide m n.p.m., który jest zarazem najwyższym szczytem Hiszpanii [2]. Teneryfa jest miejscem występowania wielu obiektów geologicznych; ma specyficzną budowę geologiczną oraz zróżnicowaną rzeźbę terenu, które są efektem zachodzących zarówno w przeszłości, jak i w teraźniejszości procesów geologicznych. Znajduje się tu jeden z najwyższych wulkanów świata Teide. Obiekty przyrody nieożywionej Teneryfy to głównie stożki wulkaniczne, w tym m.in. Pico del Teide, Pico Viejo, Montaña de Chinyero, jaskinie występujące w obrębie skał wulkanicznych, potoki lawowe, które można zaobserwować szczególnie w obszarze Parku Narodowego Teide oraz liczne odsłonięcia skał wulkanicznych law, bazaltów, trachitów, fonolitów oraz andezytów. 2. Budowa geologiczna Teneryfy Teneryfa należy do Archipelagu Wysp Kanaryjskich, który tworzy łańcuch wysp, rozciągających się na długości około 500 km wzdłuż wschodniej części Atlantyku. Wyspa ta jest oceanicznym stratowulkanem. Powstała około 30 mln lat temu w czasie ery kenozoicznej wskutek licznych erupcji wulkanicznych. Wiek najstarszych wychodni skał wulkanicznych, obejmujących tzw. starszą serię bazaltową (rys. 1), został określony na podstawie badań tych utworów przy wykorzystaniu analizy izotopów K Ar na około 8,5 3,3 mln lat [1, 5]. W skład tych serii wchodzą głównie lawy bazaltowe i utwory piroklastyczne. Serie te występują w trzech izolowanych, intensywnie zerodowanych, częściach wyspy, obejmujących masywy: Teno (północny zachód), Anaga (północny wschód) i El Roque del Conde (południowa część wyspy). Młodsze skały wulkaniczne, obejmujące pozostałe serie skał w tym utwory serii Dorsal (rys. 1) są reprezentowane głównie przez bazalty, a także przez trachybazalty, trachity i fonolity. Skały te są datowane na około 1,89 0,13 mln lat [1, 4, 5].

3 Obiekty przyrody nieożywionej 115 Rys. 1. Uproszczona mapa geologiczna Teneryfy [5] Fig. 1. Simplified geological map of Tenerife [5] 3. Obiekty przyrody nieożywionej wyspy Teneryfa Wśród obiektów przyrody nieożywionej Teneryfy można wyróżnić, oprócz występujących w wielu obszarach szczególnie na terenie Parku Narodowego Teide law, liczne odsłonięcia skał wulkanicznych bazaltów, trachitów, fonolitów oraz andezytów, a także stożki wulkaniczne, w tym główny wulkan Teneryfy Pico del Teide, oraz jaskinie utworzone w obrębie potoków lawowych i skał bazaltowych. Na szczególną uwagę zasługują: Park Narodowy Teide, obszar Montaña de Chinyero, skaliste wybrzeże Puerto de Santiago, bazaltowe klify Los Gigantes oraz obiekty przyrody nieożywionej miejscowości Masca i Garachico (rys. 2). W większości tych obszarów występują odsłonięcia utworów poszczególnych kompleksów magmowych wyspy Teneryfa, zaprezentowane w niniejszym artykule.

4 116 K. Stanienda, A. Wasilczyk Rys. 2. Lokalizacja wybranych obiektów przyrody nieożywionej wyspy Teneryfa [3] Fig. 2. Localization of the selected objects of inanimate nature of Tenerife Island [3] Obszar Parku Narodowego Teide Teren parku narodowego to obszar (rys. 2, punkt 1), w którym można spotkać liczne stożki wulkaniczne, wśród których dominuje uśpiony wulkan Teide (rys. 3) z rozległą kalderą o wysokości stożka wynoszącej m n.p.m. W jej wnętrzu i na zboczach można podziwiać potoki lawowe (rys. 4, 5), efekt ostatnich erupcji wulkanicznych Teide. Wnętrze kaldery i jej zbocza, a także główny stożek Teide są zbudowane głównie z lawy bazaltów i fonolitów. Wewnątrz głównego krateru można zaobserwować skupienia krystalicznej siarki (rys. 6, 7, 8). Ma ona diamentowy połysk, jasnożółtą barwę i igiełkowy pokrój kryształów. Lawa ma brunatną (rys. 9) lub czarną barwę (rys. 10), porfirową, miejscami afanitową strukturę i porowatą teksturę. W cieście skalnym widoczne są kryształy piroksenów, miejscami można też zaobserwować skaleniowce. Bazalty Teide to ciemnoszare lub czarne skały, o strukturze afanitowej, miejscami porfirowej, i zbitej, bezładnej teksturze (rys. 11). W bazaltach można często zaobserwować enklawy zielonkawego oliwinu (rys. 12). Wśród law nierzadko występują maficzne skały plutoniczne o czarnej barwie, drobnokrystalicznej strukturze i zbitej, bezładnej teksturze. W składzie mineralnym tych skał dominują drobne kryształy piroksenów, minerałów rudnych (prawdopodobnie magnetyt i chromit) oraz tabliczki plagioklazów zasadowych (rys. 13). Obszar podnóża Teide obfituje w liczne ostańce skalne o interesujących formach, zwane Roques de García. Niektóre są zbudowane ze skał fonolitowych o zróżnicowanym zabarwieniu ciasta skalnego od żółtawobeżowego do brunatnego, w zależności od zawartości związków żelaza (rys. 14).

5 Obiekty przyrody nieożywionej 117 Rys. 3. Wulkan Teide Fig. 3. Teide Volcano Rys. 4. Potok lawowy wewnątrz kaldery wulkanu Teide Fig. 4. Lava flow inside of Teide Volcano Caldera Rys. 5. Potok lawowy na zboczu wulkanu Teide Fig. 5. Lava flow on the slope of Teide Volcano Rys. 6. Krater wulkanu Teide Fig. 6. Crater of Teide Volcano Rys. 7. Krater wulkanu Teide Fig. 7. Crater of Teide Volcano Rys. 8. Siarka krystaliczna wulkanu Teide Fig. 8. Crystaline Sulfur of Teide Volcano

6 118 K. Stanienda, A. Wasilczyk Rys. 9. Brunatna lawa wulkanu Teide Fig. 9. Brown lava of Teide Volcano Rys. 10. Czarna lawa wulkanu Teide Fig. 10. Black lava of Teide Volcano Rys. 11. Bazalt wulkanu Teide Fig. 11. Basalt of Teide Volcano Rys. 12. Oliwin z bazaltu wulkanu Teide Fig. 12. Olivine from the basalt of Teide Volcano Rys. 13. Skała maficzna wulkanu Teide Fig. 13. Mafic Rock of Teide Volcano Rys. 14. Ostaniec fonolitowy w Parku Narodowym Teide Fig. 14. Phonolite Rock in the National Park of Teide

7 Obiekty przyrody nieożywionej 119 Obszar Montaña de Chinyero Obszar Montaña de Chinyero (rys. 2, punkt 2) znajduje się już poza Parkien Narodowym Teide, pomiędzy jego zachodnią granicą a miejscowościami Santiago del Teide i Masca. Na terenie tym znajduje się stożek wulkaniczny Montaña de Chinyero. Ostatnia erupcja wulkaniczna na Teneryfie, w 1909 roku, była związana z aktywnością stożka de Chinyero. Obecnie można tu podziwiać tylko efekty działalności wulkanicznej pokrywy oraz potoki lawowe (rys. 15, 16), a ponadto jaskinie powstałe w obrębie skał wulkanicznych (rys. 21, 22). Rys. 15. Lawa w okolicy Montaña de Chinyero Fig. 15. Lava in the area of Montaña de Chinyero Rys. 16. Lawa w okolicy Montaña de Chinyero Fig. 16. Lava in the area of Montaña de Chinyero Lawy obszaru Montaña de Chinyero, są podobne do występujących na obszarze Parku Narodowego Teide. Posiadają zmienną barwę od ciemnoszarej (rys. 18), poprzez brązowawą (rys. 19) do brunatnej (rys. 17, 20), afanitową, miejscami porfirową strukturę i porowatą teksturę. W niektórych przypadkach można zaobserwować teksturę fluidalną (rys. 18)- zaznacza się kierunek płynięcia lawy, czy też gąbczastą (rys.20)- widoczne są liczne, gęsto rozmieszczone w skale pustki po gazach. Charakterystyczną cechą law jest obecność szkliwa wulkanicznego. Rys. 17. Lawa z odsłonięcia w okolicy Montaña de Chinyero Fig. 17. Lava from the outcrop of Montaña de Chinyero area Rys. 18. Lawa z odsłonięcia w okolicy Montaña de Chinyero Fig. 18. Lava from the outcrop of Montaña de Chinyero area

8 120 K. Stanienda, A. Wasilczyk Rys. 19. Lawa z odsłonięcia w okolicy Montaña de Chinyero Fig. 19. Lava from the outcrop of Montaña de Chinyero area Rys. 20. Lawa z odsłonięcia w okolicy Montaña de Chinyero Fig. 20. Lava from the outcrop of Montaña de Chinyero area Jaskinie obszaru Montaña de Chinyero zwykle występują w obrębie skał bazaltowych (rys. 21, 22). Bazalt wykazuje barwę od szarej do czarnej, strukturę afanitową i zbitą, bezładną teksturę (rys. 23). Rys. 21. Jaskinia w rejonie Montaña de Chinyero Fig. 21. Cave in the Montaña de Chinyero area Rys. 22. Jaskinia w rejonie Montaña de Chinyero Fig. 22. Cave in the Montaña de Chinyero area Fig.23. Bazalt z odsłonięcia w okolicy Montaña de Chinyero Fig.23. Basalt from the outcrop of Montaña de Chinyero area

9 Obiekty przyrody nieożywionej 121 Puerto de Santiago Puerto de Santiago to mała miejscowość położona na zachodnim wybrzeżu Teneryfy (rys. 2, punkt 3). Atrakcjami Puerto de Santiago są skaliste wybrzeże (rys. 24) oraz małe plaże, pokryte czarnym piaskiem wulkanicznym (rys. 25). Wśród skał budujących wybrzeże dominują bazalty, ale można też tu spotkać trachity, fonolity i lawy. Bazalty mają barwę od ciemnoszarej do czarnej, strukturę porfirową i porowatą teksturę (rys. 26). W afanitowym cieście skalnym są widoczne zielonkawe kryształy oliwinu wielkości do 1,5 mm, a miejscami drobne kryształy skaleniowców wielkości ok. 0,5 mm. Trachity rejonu Puerto de Santiago (rys. 27) to skały o szarej barwie, porfirowej strukturze i zbitej, bezładnej teksturze. W afanitowym cieście skalnym uwidaczniają się tabliczki skaleni wielkości ok. 1 mm. Rys. 24. Wybrzeże bazaltowe w Puerto de Santiago Fig. 24. Basaltic coast in the Peurto de Santiago Rys. 25. Plaża z piaskiem wulkanicznym w Puerto de Santiago Fig. 25. Beach with volcanic sand in the Peurto de Santiago Rys. 26. Bazalt z odsłonięcia w Puerto de Santiago Fig. 26. Basalt from the outcrop of Puerto de Santiago Rys. 27. Trachit z odsłonięcia w Puerto de Santiago Fig. 27. Trachyte from the outcrop of Puerto de Santiago Na plażach Puerto de Santiago spotyka się czarny piasek wulkaniczny o strukturze psamitowej, grubo-, a miejscami średnioziarnistej (rys. 28, 29). W składzie mineralnym

10 122 K. Stanienda, A. Wasilczyk piasku dominują ciemnoszare ziarna piroksenów, zielonkawe oliwiny oraz białe lub szare ziarenka zasadowych plagioklazów. Ponadto, lecz w mniejszej ilości, występują też minerały akcesoryczne o charakterystycznych połyskach metalicznym bądź półmetalicznym (prawdopodobnie magnetyt i chromit). Rys. 28. Piasek wulkaniczny z Puerto de Santiago Fig. 28. Volcanic sand from the Puerto de Santiago Rys. 29. Piasek wulkaniczny z Puerto de Santiago Fig. 29. Volcanic sand from the Puerto de Santiago Los Gigantes Miejscowość Los Gigantes znajduje się w obszarze zachodniego wybrzeża Teneryfy, w gminie Santiago del Teide, w odległości ok. 1 km od Puerto de Santiago (rys. 2, punkt 4). Charakterystycznym elementem tej miejscowości jest system urwistych, bazaltowych klifów Masywu Teno, sprawiających wrażenie masywów skalnych wyrastających z oceanu (rys. 30, 31). Wysokość klifów w niektórych obszarach wynosi 800 m. Rys. 30. Klif bazaltowy (Los Gigantes) Fig. 30. Basalt Cliff (Los Gigantes) Rys. 31. Klif bazaltowy (Los Gigantes) Fig. 31. Basalt Cliff (Los Gigantes)

11 Obiekty przyrody nieożywionej 123 Masca Miejscowość Masca jest położona w północno-zachodniej części wyspy, w odległości ok. 4 km na północny zachód od Santiago del Teide i ok. 10 km od Puerto de Santiago (rys. 2, punkt 5). Do miejscowości tej prowadzą wąskie drogi. Atrakcją tego miejsca Teneryfy są strzeliste skały pochodzenia wulkanicznego. Wśród skał dominują bazalty (rys. 32, 33), ale spotyka się również trachity (rys. 34, 35). Bazalty mają barwę od szarej do ciemnoszarej, strukturę zwykle porfirową i zbitą, bezładną teksturę. W afanitowym cieście skalnym można zaobserwować kryształy zielonkawego oliwinu wielkości do 1,5 mm i czarnego piroksenu o wielkości ok. 1 mm (rys. 33). Trachity natomiast mają barwę jasnoszarą, strukturę porfirową i teksturę zbitą, bezładną. W jasnoszarym cieście skalnym są widoczne liczne tabliczki skaleni o wielkości dochodzącej do 4 mm (rys. 34, 35). Rys. 32. Odsłonięcie bazaltu (Masca) Fig. 32. The outcrop of basalt (Masca) Rys. 33. Bazalt z odsłonięcia w wiosce Masca Fig. 33. Basalt from the outcrop of Masca Village Rys. 34. Odsłonięcie trachitu (Masca) Fig. 34. The outcrop of trachyte (Masca) Rys. 35. Trachit z odsłonięcia w wiosce Masca Teide Fig. 35. Trachyte from the outcrop of Masca Village

12 124 K. Stanienda, A. Wasilczyk Garachico Miejscowość Garachico znajduje się w zachodniej części północnego wybrzeża Teneryfy (rys. 2, punkt 6). W obszarze tym, podobnie jak w pozostałych rejonach wyspy, występują liczne odsłonięcia skał wulkanicznych, wśród których dominują odsłonięcia bazaltów (rys. 36). Bazalty rejonu Garachico to skały o barwie od ciemnoszarej do czarnej, strukturze porfirowej i zbitej, bezładnej teksturze, miejscami porowatej. W afanitowym cieście skalnym są widoczne kryształy zielonkawego oliwinu wielkości ok. 2 mm (rys. 37), miejscami białe, izometryczne kryształy skaleniowców wielkości ok. 3 mm (rys. 38). Rys. 36. Odsłonięcie bazaltu w Garachico Fig. 36. The outcrop of basalt in Garachico Rys. 37. Bazalt z oliwinami z odsłonięcia w Garachico Fig. 37. Basalt with olivine from the outcrop of Garachico Rys. 38. Bazalt ze skaleniowcami z odsłonięcia w Garachico Fig. 38. Basalt with feldspatoids from the outcrop of Garachico W okolicach miejscowości Garachico można również spotkać głazy prawdopodobnie pochodzące z tego obszaru, pozyskiwane przy budowie dróg. Na szczególną uwagę zasługuje głaz andezytowy (rys. 39). Skała posiada szarą barwę, strukturę porfirową i zbitą, bezładną

13 Obiekty przyrody nieożywionej 125 teksturę. W cieście skalnym dobrze są widoczne kryształy amfiboli o charakterystycznym przekroju poprzecznym słupka. Ich wielkość dochodzi nawet do 2 cm (rys. 40). Rys. 39. Głaz andezytowy w okolicy Garachico Fig. 39. Andesite rock in the area of Garachico Rys. 40. Andezyt z okolic Garachico z widocznymi kryształami amfiboli Fig. 40. Andesite from the area of Garachico with visible amphibole crystals 4. Podsumowanie Wyspa Teneryfa to miejsce występowania licznych obiektów geologicznych. Jej specyficzna budowa geologiczna oraz rzeźba terenu są efektem procesów magmowych, głównie wulkanicznych (znajduje się tutaj także jeden z najwyższych wulkanów świata Teide), a także plutonicznych oraz zróżnicowanych procesów wietrzenia i erozji. Skały magmowe Teneryfy stanowią charakterystyczny rodzaj utworów typowych dla łańcucha Archipelagu Wysp Kanaryjskich. Serie najstarszych kompleksów odsłaniają się w trzech izolowanych, intensywnie zerodowanych częściach wyspy, obejmujących masywy: Teno (północny zachód), Anaga (północny wschód) i El Roque del Conde (południowa część wyspy), natomiast kompleksy obejmujące utwory młodsze są spotykane w pozostałych obszarach wyspy. Przedstawione w artykule obiekty przyrody nieożywionej obejmują odsłonięcia law, bazaltów, trachitów, fonolitów oraz andezytów, stożki wulkaniczne, a także jaskinie, utworzone w obrębie potoków lawowych i skał bazaltowych. Odsłonięcia skał reprezentatywnych dla poszczególnych kompleksów magmowych występują: w Parku Narodowym Teide (lawy, bazalty z oliwinami, fonolity, skały maficzne bogate w skalenie oraz siarka stożków wulkanicznych, m.in. Pico del Teice i Pico Viejo), w obszarze Montaña

14 126 K. Stanienda, A. Wasilczyk de Chinyero (lawy, bazalty) oraz w okolicach miejscowości Puerto de Santiago (bazalty, trachity, piasek wulkaniczny), Los Gigantes (bazalty), Masca (bazalty, trachity) i Garachico (bazalty z fenokryształami oliwinów, bazalty ze skaleniowcami oraz andezyty). Bibliografia 1. Ancochea E. et al.: Volcanic evolution of the island of Tenerife (Canary Islands) in the light of new K-Ar data. J. Volcanol. Geotherm. Res., Vol. 44, 1990, p Machowski R., Rzętała M.: Teneryfa i La Gomera wyspy przyrodniczych osobliwości dla geografów. Z badań nad wpływem antropopresji na środowisko, nr 12, 2011, s Mysid Tenerife Canary Islands mapa wyspy Teneryfa, /wiki/tenerife. 4. Stupnicka E.: Zarys geologii regionalnej świata. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa Recenzent: Prof. dr hab. inż. Tadeusz Kapuściński Abstract The objects of inanimate nature, typical for Tenerife Island were presented in this article. These objects include rock outcrops, volcanic cones, caves and rock massives. Rocks of the National Teide Park, especially Teide Volcano, rocks from outputs of Montaña de Chinyero, Puerto de Santiago, Masca, Los Gigantes and Garachico and their macroscopic description were presented there. There are lots of different geological objects on Tenerife Island. Characteristic geological building and morphology of this Island are the effects of magmatic processes, mainly volcanic (in the centre of island is the one of the biggest volcanoes of the world- Teide), plutonic and also weathering and erosion processes which were going during different geological periods. Magmatic rocks of Tenerife Island are type of rocks characteristic for complex of the range of Archipelago of Canary Islands. The outcrops of rocks of the oldest complexes are possible to find in the areas of three, isolated and intensive eroded parts of island: the area of

15 Obiekty przyrody nieożywionej 127 the Teno Massive (NW), area of Anaga (NE) and area of El Roque del Conde (S part of island). Outcrops of younger rock complexes occur in other areas of Tenerife Island. Presented in this article objects of inanimate nature include the outcrops of lavas, basalts, trachytes, phonolites and andesites, volcanic cones, caves formed inside of lava streams and basalt massives. Outcrops of the rocks typical for distinguished magmatic complexes occur in the National Teide Park (lavas, basalts with visible olivine crystals, phonolites, maphic rocks rich in feldspars and sulphur of volcanic cones Pico del Teice, Pico Viejo and others), in the area of Montaña de Chinyero (lavas, basalts), in the area of the Puerto de Santiago City (basalts, trachytes, volcanic sands), in the area of Los Gigantes (basalts), in the area Masca Village (basalts, trachytes) and the area of the Garachico (basalts with olivine phenocrystals, basalts with feldspatoids and andesites).