Związek Dealerów Samochodów, ul. 11 Listopada 28a, Michałowice tel.(22) , fax (22) ,

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 12 października 2018 roku OPINIA PRAWNA PRZEDMIOT OPINII Opinia niniejsza dotyczy umowy o współpracę (w niektórych wersjach określanej jako umowa ramowa o likwidację szkód ) zawieranej pomiędzy serwisem blacharsko-lakierniczym i PZU Pomoc S.A. - w zakresie 8 tej umowy, dotyczącego zapłaty na rzecz PZU Pomoc S.A. wynagrodzenia w wysokości sumy wartości procentowych liczonych od kosztów netto wszystkich napraw zleconych na podstawie umowy przez PZU Pomoc. STAN FAKTYCZNY W umowie o współpracę zawieranej pomiędzy PZU Pomoc S.A. i serwisem blacharsko-lakierniczym został zamieszczony 8, zgodnie z którym za każdy miesiąc rozliczeniowy warsztat samochodowy jest zobowiązany do zapłaty na rzecz PZU Pomoc S.A. wynagrodzenia w wysokości sumy wartości procentowych określonych w załączniku 1 do umowy i liczonych od kosztów netto wszystkich napraw zleconych na podstawie umowy przez PZU Pomoc i poszczególne podmioty współpracujące z PZU Pomoc. Powyższe wynagrodzenie ma być powiększone o obowiązująca stawkę podatku VAT, a podstawą wystawienia faktury przez PZU Pomoc będzie raport z napraw rozliczonych w danym miesiącu za pośrednictwem internetowej platformy wymiany danych. W założeniu twórców umowy, realizacja powyższego zapisu polega na kierowaniu zgłaszającego szkodę (właściciela pojazdu) przez ubezpieczyciela do konkretnego warsztatu samochodowego na podstawie zawartej umowy pomiędzy ubezpieczycielem a warsztatem, w zamian za określone wynagrodzenie. Opiniowana umowa nie zawiera w swojej treści żadnych zapisów dotyczących takiej kierowalności i wprost zobowiązania w tej kwestii po stronie PZU Pomoc S.A.

2 PYTANIE 1. Czy zapis 8 opisanej powyżej umowy o współpracę jest zgodny z przepisami prawa? 2. Czy pobierana opłata przez ubezpieczyciela wyczerpuje znamiona czynu nieuczciwej konkurencji? OCENA PRAWNA Zgodnie z brzmieniem art. 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej oraz prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym. Zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, czynem nieuczciwej konkurencji jest utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku, w szczególności przez pobieranie innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży. W zakresie tej regulacji najczęściej analizowanym stanem faktycznym było pobieranie dodatkowych opłat przez sklepy wielkopowierzchniowe. Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 19 grudnia 2012 roku zajął następujące stanowisko: ( )przewidziany w art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.) delikt pobierania innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży może przybrać postać, zawieranych obok umowy sprzedaży tego towaru do dużej sieci handlowej, tzw. porozumień marketingowopromocyjnych( ). Zasadnicze znaczenie przy konstruowaniu tego deliktu mają dwa elementy: utrudnienie przedsiębiorcy dostępu do rynku i nieuczciwy charakter takiego utrudnienia, sprzeczny z prawem. Praktyka pobierania innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży jest równocześnie zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej

3 konkurencji czynnością sprzeczną z klauzulą dobrych obyczajów, co jest wystarczającą podstawą do zakwalifikowania postępowania przedsiębiorcy jako czynu nieuczciwej konkurencji. W konsekwencji, zgodnie z art. 18 ust. 1 pkt 5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści na zasadach ogólnych, na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. W wyroku z dnia 15 grudnia 2014 roku Sąd Apelacyjny w Poznaniu wskazał - fakt, że doszło do podpisania porozumień w sprawie dodatkowych opłat nie ma istotnego znaczenia, ponieważ czyny nieuczciwej konkurencji określone w art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.) nie mogą być zalegalizowane w żaden sposób wolą stron. Zastrzeganie dodatkowych opłat przez przedsiębiorcę handlowego za samo to, że kupowane od dostawcy towary znajdą się w sprzedaży w sklepach należących do tego przedsiębiorcy, utrudnia w sposób oczywisty dostęp do rynku i w ten sposób narusza dobre obyczaje handlowe, o których mowa w art. 3 ust. 1 i art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Taka umowa, jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, jest nieważna. Zważyć należy, że ustawodawca w art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji posłużył się pojęciem umowy sprzedaży. Dokonując wykładni językowej należałoby przyjąć, że może on być stosowany jedynie w przypadku sprzedaży. Za szerokim zakresem zastosowania art. 15 przemawia to, że ustawodawca uznał w nim za nieuczciwe zaniżanie cen w stosunkach sprzedaży "towarów lub usług", pojęć tych jednak nie definiując. Z pewnością odnosi się on do umownych stosunków wymiany rzeczy oraz praw (art. 45, 535, 555 KC). Musi on jednak także znajdować zastosowanie do umów związanych ze świadczeniem wszelkich usług (np. transportowych, finansowych czy turystycznych) oraz do robót budowlanych (J. Szwaja (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2016). W tym miejscu należy przywołać art Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jak wskazuje się w doktrynie, zakres kompetencji stron do kształtowania treści stosunków zobowiązaniowych ustawodawca wyznaczył na dwa sposoby. Po pierwsze, w sposób pozytywny stanowiąc, że strony mogą ułożyć stosunek prawny". Po drugie, przepis określa zakres kompetencji stron także w sposób negatywny, wskazując granice, poza które ich działalność normotwórcza nie może wykraczać. Chodzi

4 tu o zakaz kształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób sprzeczny z właściwością (naturą) stosunku, ustawą i zasadami współżycia społecznego (E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2017, SIP Legalis). Analizując powyższe należy dojść do przekonania, że swoboda umów jest ograniczona celem stosunku prawnego, przepisami ustawy i zasadami współżycia społecznego. Tym samym, strony umowy nie mogą korzystając z uprawnień określonych w art KC umownie wyłączyć działania przepisów ustawy i niejako zalegalizować wprowadzenia dodatkowych opłat ustawowo zakazanych, albowiem ani treść, ani cel umowy nie mogą pozostawać w sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa oraz zasadami współżycia społecznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 13 października 2016 roku, I ACa 281/16). Mimo, iż brzmienie art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji mówi wprost o pobieraniu opłat innych niż marża handlowa za przyjęcie towaru do sprzedaży, to w ocenie opiniującego przepis ten będzie miał również zastosowanie do innych form opłat dodatkowych za swego rodzaju pośrednictwo przy umowach konstrukcyjnie podobnych. Przy czym oprócz powyższego zapisu należy mieć na uwadze również zgodność postanowień umownych z zasadami współżycia społecznego, zwłaszcza że katalog czynów nieuczciwej konkurencji nie został zamknięty. Pomimo, iż ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji posługuje się klauzulą generalną naruszenia dobrych obyczajów, to w świetle orzecznictwa pojęcia zasady współżycia społecznego i dobre obyczaje bywają utożsamiane (postanowienie Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 stycznia 2010 roku, I ACa 1032/09). Nawet przy wykonywaniu własnego prawa przedsiębiorca powinien zważać, czy postępując w ten sposób nie narusza interesów innych uczestników obrotu gospodarczego lub im nie zagraża. Wynika to z przyjętej przez polskiego ustawodawcę tzw. wewnętrznej teorii nadużycia prawa podmiotowego, której wyrazem jest art. 5 k.c. (J. Szwaja (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2016). Będący przedmiotem opinii 8 umowy ramowej, w ocenie opiniującego, może również stanowić naruszenie zawartej umowy o ubezpieczenie. Należy bowiem zauważyć, że rozliczanie napraw tzw. metodą serwisową najczęściej odbywa się na podstawie cesji roszczeń dokonanej pomiędzy uprawnionym z tytułu umowy ubezpieczenia a serwisem. W sytuacji dokonania takiej cesji serwis wchodzi w pełni w prawa i obowiązki uprawnionego do świadczeń z tytułu umowy ubezpieczenia w

5 zakresie likwidacji szkody. Naczelną zasadą umowy ubezpieczenia, szczególnie w zakresie ubezpieczenia o odpowiedzialności cywilnej, jest zasada pełnej kompensacji szkody, tj. pełnego usunięcia jej skutków i przywrócenie stanu/wartości sprzed zdarzenia ubezpieczeniowego. W sytuacji kiedy PZU Pomoc S.A. chce pobierać od serwisu (będącego w tej sytuacji, w swojej prawnej supozycji po dokonaniu cesji, uprawnionym z tytułu umowy ubezpieczenia) dodatkowe wynagrodzenie w istocie prowadzi to do zaniżenia należnego uprawnionemu (tutaj serwisowi) należnego świadczenia o wartość tego wynagrodzenia. Tym samym nie dochodzi do pełnego zaspokojenia roszczenia jakie powinno przysługiwać z tytułu umowy ubezpieczenia. WNIOSKI W ocenie opiniującego, regulacja przedstawiona w 8 umowy o współpracę musi zostać potraktowana jako czyn nieuczciwej konkurencji nie tylko jako wykraczający poza normy prawa, ale również jako sprzeczny z dobrymi obyczajami. Wobec dokonanej analizy art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji należy wywieść, że pomimo iż przepis ten dotyczy literalnie przyjmowania opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży, to dokonując wykładni systemowej i funkcjonalnej, a także ze względu na wyliczenie przykładowych przypadków utrudniania innym przedsiębiorcom dostępu do rynku w ustawie oraz uzyskania finalnie przez ubezpieczyciela na takiej praktyce zysku, może on mieć zastosowanie do opisywanego zapisu umowy ramowej. Na podstawie opiniowanego zapisu umowy celem ekonomicznym ubezpieczyciela jest uzyskanie wynagrodzenia od warsztatu samochodowego w zamian za kierowanie do niego pojazdów do naprawy. Należy w tym miejscu zauważyć, że w przedmiotowej umowie ramowej brak jest jakichkolwiek gwarancji ze strony PZU Pomoc S.A. w kwestii kierowalności. W tym zakresie umowa ta ani nie przewiduje żadnych mechanizmów gwarantujących kierowalność, ani nie określa chociażby ilości napraw jakie w danym okresie czasu PZU Pomoc S.A. ma skierować do przystępującego do umowy dealera. Tym samym PZU Pomoc S.A. otrzymuje obligatoryjnie zawsze wynagrodzenie za świadczenie, którego w ogóle nie musi spełniać. Na marginesie dodać tylko należy, że dealer nie ma nawet jak sprawdzić w jaki sposób kierowalność do niego się odbywa, a musi to robić na przykład poprzez własne badanie tajemniczego klienta, co jednakowoż również generuje dla niego koszty.

6 Tym samym, niewątpliwie w ujęciu szerokim opłatę uzyskaną z tytułu 8 należy zakwalifikować jako opłatę, o której mowa w art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, która stanowi utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku. Nawet gdyby ww. przepis interpretować ściśle i uznać, iż nie znajduje on zastosowania w takim przypadku, to należy przywołać przepisy ogólne. Mając na uwadze powyższe należy uznać, że 8 umowy o współpracy i pobieranie opłaty z tytułu kierowania klientów do warsztatu samochodowego wyczerpuje znamiona czynu nieuczciwej konkurencji. Zespół Prawny Związku Dealerów Samochodów