EUROPEJSKA PERSPEKTYWA UKRAINY REZOLUCJA STOWARZYSZENIA PASOS

Transkrypt

1 EUROPEJSKA PERSPEKTYWA UKRAINY REZOLUCJA STOWARZYSZENIA PASOS 1. Wysiłki dyplomatyczne, podjęte w Kijowie w ostatnich tygodniach 2004 roku są dowodem na to, że Unia Europejska potrafi formułować i wprowadzić w życie wspólną politykę zagraniczną, przynajmniej na granicy wschodniej. Szybka i konkretna reakcja Unii na fałszerstwa wyborcze oraz naruszenia procedur demokratycznych u bliskich sąsiadów potwierdziła przywiązanie UE do wartości, które legły u jej podstaw, takich jak demokracja i sprawiedliwość, tym samym odrzucając krótkoterminowe podejście do polityki w regionie. Stowarzyszenie PASOS, w którego skład wchodzą 23 niezależne instytucje badawcze z 17 krajów Europy i Azji Środkowej, z satysfakcją odnotowuje sukces wysiłków mediatorów, które umożliwiły powtórzenie ukraińskich wyborów prezydenckich 26 grudnia. 2. Zmiany zachodzące na Ukrainie w niemałym stopniu są wynikiem rozszerzenia UE o jej sąsiadów: Polskę, Słowację i Węgry, które to kraje, wraz z siedmioma innymi, stały się członkami Unii w maju 2004 roku. Nowe, proaktywne podejście Unii najlepiej zademonstrował znaczący wkład prezydentów dwóch nowych krajów członkowskich, Polski i Litwy, w negocjacje mające na celu wypracowanie pokojowego i demokratycznego rozwiązania kryzysu na Ukrainie. W połączeniu z wysiłkami dyplomatycznymi Javiera Solany, wysokiego przedstawiciela ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, dynamiczne zaangażowanie Unii stało się mocnym sygnałem woli wsparcia procesów demokratycznych w kraju sąsiadującym z UE. Powyższe inicjatywy dyplomatyczne zostały gorąco przyjęte przez dzielnych Ukraińców, którzy spędzili wiele nocy w namiotach na ulicach stolicy, jak też przez tych nowych członków Unii, których z Ukrainą łączy wspólne doświadczenie nieodległej przeszłości autorytarnego systemu komunistycznego. 3. Stowarzyszenie PASOS uważa, że wydarzenia w Kijowie potwierdzają nasze przekonanie o wadze wniosków płynących z historii naszych krajów oraz o potrzebie kierowania się w polityce zagranicznej takimi podstawowymi wartościami jak demokracja, sprawiedliwość 1 z 5

2 i pluralizm. Jedynie stosując takie podejście możemy zagwarantować, że wolność i suwerenność żadnego z krajów nie zostaną ograniczone mentalnością czasów zimnej wojny, w której samostanowienie narodów było drugorzędne wobec podziału na sfery wpływów. Pierwszorzędne znaczenie ma teraz podtrzymanie zainteresowania Unii Europejskiej sukcesem Ukrainy, która jest jej największym sąsiadem po Rosji i Turcji. Po tym, gdy w zeszłym miesiącu wyznaczono datę rozpoczęcia negocjacji w kwestii członkostwa Turcji w UE, otwarcie drzwi dla członkostwa Ukrainy stanowiłoby ważny sygnał dla Ukraińców, że ich sąsiedzi w UE z otwartymi ramionami witają ich odwagę w walce o uczciwe wybory. 4. Wzywamy kraje członkowskie i instytucje Unii Europejskiej do zaoferowania godnego uwagi i ambitnego pakietu rozwiązań dla Ukrainy doceniając fakt, że społeczeństwo ukraińskie zademonstrowało swoje przywiązanie do podstawowych wartości europejskich, oraz że kraj ten odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu stabilności całemu regionowi Europy Wschodniej. Obecne propozycje unijne, takie jak Umowa o Partnerstwie i Współpracy, Plan Działania czy też Polityka Sąsiedztwa, nie koncentrują się na najważniejszych kwestiach oraz nie biorą w wystarczającym stopniu pod uwagę dynamicznej ewolucji Ukrainy od postradzieckiego modelu demokracji sterowanej do prawdziwie pluralistycznego systemu politycznego, zbliżającego się do modelu europejskiego. 5. Instytucje Unii Europejskiej powinny prowadzić zróżnicowaną politykę sąsiedztwa, maksymalnie otwartą na zmiany zachodzące w każdym państwie sąsiadującym z UE, tak by nie stwarzać ryzyka, że pozostałe kraje sąsiadujące odbiorą sygnał przeciwny do zamierzonego. Tak na przykład zainteresowanie przyjęciem reform wyraźnie odróżnia Ukrainę od innego sąsiada Unii, Białorusi, wymuszając zmianę koncepcji, na której opierają się stosunki Unii z tymi państwami. Uwzględnienie palących potrzeb krajów sąsiadujących w propozycjach unijnych stanowiłoby pierwszy krok na drodze do uznania pozytywnych zmian na Ukrainie. 6. Unia Europejska musi być w stanie dostosować się do zmian zachodzących w krajach sąsiadujących. W historycznym roku 1989 zmiany w Polsce i na Węgrzech znalazły bezpośrednie wsparcie ze strony Unii dzięki szybkiemu wprowadzeniu programu 2 z 5

3 PHARE, którym wkrótce zostały objęte wszystkie kraje wstępujące na drogę przemian demokratycznych i rynkowych. Wiele instytucji-członków PASOS znajduje się w krajach, które skorzystały z tej inicjatywy, a w naszych społeczeństwach żywa jest pamięć tego, jak ważna była pomoc Unii u progu przemian demokratycznych. Tym większą mamy świadomość pilnej potrzeby wykorzystania sprzyjającego klimatu dla reform, zanim wygaśnie początkowy entuzjazm społeczny, a na jego miejscu pojawi się zmęczenie procesem reform, co doprowadzi do nieuniknionego spowolnienia, a nawet częściowego odwrotu od początkowych zdobyczy. Wzywamy więc wszystkie zainteresowane kraje członkowskie Unii oraz Komisję Europejską do zwołania w najbliższym terminie szczytu UE-Ukraina, na którym wspólnie uzgodnione zostaną priorytety unijnej pomocy finansowej. 7. Pomoc techniczna oraz wsparcie dla powstających instytucji demokratycznych na Ukrainie zakłada przejrzystość oraz rządy prawa, którym przysłuży się uznanie determinacji kraju w jego dążeniu do statusu gospodarki rynkowej i członkostwa w Światowej Organizacji Handlu. Ponadto, powszechny charakter pokojowej rewolucji ukraińskiej powoduje, że na europejskich politykach spoczywa większa odpowiedzialność. Kraju liczącego 48 milionów mieszkańców u wrót rozszerzonej Unii Europejskiej nie zbliżą do Europy niewielkie korekty obecnej polityki unijnej, która zdaniem wielu Ukraińców nie odpowiada ich aspiracjom. Doświadczenia przemian krajów Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej dowodzą, że proces bliskiej integracji z innymi demokracjami i gospodarkami rynkowymi stanowi mocną podstawę dla reform. Szczyt UE-Ukraina powinien więc zaoferować perspektywę stowarzyszenia z Unią jako otwartą możliwość oraz przyjąć deklarację, że stopień integracji zależy wyłącznie od woli Ukrainy. Deklaracja ta wymagałaby włączenia do Planu Działania do roku 2006 mechanizmów pozwalających na przegląd i ocenę postępów Ukrainy w kluczowych obszarach wspólnie uzgodnionych postanowień. 8. W długoterminowej perspektywie instytucje UE powinny podnieść faktyczny status Kijowa w rozmowach poprzez przyjęcie zasady, że wszystkie kwestie stosunków UE z Ukrainą są omawiane bezpośrednio ze stroną ukraińską bez uprzednich konsultacji z krajami trzecimi, oraz że stanowisko krajów trzecich nie nakłada warunków lub 3 z 5

4 ograniczeń w formie lub treści tych stosunków. Ukraińscy wyborcy zaprezentowali godną podziwu niezależność postaw, która winna być przez nas odpowiednio uszanowana. Społeczeństwa nowych krajów członkowskich Unii pamiętają, że jednym z podstawowych postulatów wszystkich rewolucji roku 1989 było wyraźne porzucenie koncepcji sfer wpływów. 9. Ukraińska opinia publiczna oczekuje szybkiego i wyraźnego sygnału ze strony Unii Europejskiej, że Ukraina jest akceptowana w rodzinie narodów europejskich. Szczególnie ważnym z punktu widzenia życia codziennego Ukraińców byłoby podjęcie w najbliższej perspektywie kroków w kierunku uproszczenia warunków, na jakich mogą oni podróżować po terytorium UE, a w szczególności nowych państw członkowskich, z którymi łączą je różnorodne więzi historyczne, kulturowe i gospodarcze. Jednocześnie Komisja Europejska winna przedstawić warunki i harmonogram docelowego zniesienia wymogu wizowego wobec obywateli Ukrainy podróżujących do Unii Europejskiej. 10. Członkowie PASOS wyrażają wspólne przekonanie, że aktywna polityka wschodnia Unii Europejskiej winna promować podstawowe wartości wspólnoty wewnątrz oraz między krajami sąsiadującymi, nie wyłączając Rosji. Stosunki ukraińsko-rosyjskie oparte o wzajemne poszanowanie suwerenności leżą w bezpośrednim interesie całej Unii Europejskiej (biorąc pod uwagę zależności pomiędzy UE, Ukrainą i Rosją w dziedzinie polityki energetycznej bądź migracji). Niedawne oświadczenia Rosji potwierdzają, że Moskwa zdaje sobie sprawę z faktu, iż dzięki postępom w integracji Ukrainy z europejską architekturą bezpieczeństwa, rynków oraz norm demokratycznych, Kijów stałby się cennym i przewidywalnym partnerem dla Moskwy. Unijny model budowy zaufania poprzez konsensus, wprowadzany w życie w regionie Europy Południowo-Wschodniej, może okazać się godnym uwagi naszych wschodnich sąsiadów. PASOS, 10 stycznia 2005 W skład PASOS wchodzą następujące instytucje: * Instytut Badań Współczesnych (ICS), Albania 4 z 5

5 * Centrum Rozwoju Ekonomicznego (CED), Bułgaria * Instytut Europejski (EI), Bułgaria * Międzynarodowe Centrum Badań Mniejszości i Stosunków Międzykulturowych (IMIR), Bułgaria * EUROPEUM Instytut na rzecz Polityki Europejskiej, Czechy * PRAXIS, Centrum Badań Strategicznych, Estonia * Instytut Studiów Strategicznych, Gruzja * Centrum Studiów Strategicznych przy Uniwersytecie Środkowoeuropejskim (CPS), Węgry * Centrum Badawcze Polityki Publicznej (PPRC), Kazachstan * Centrum Polityki Publicznej Providus, Łotwa * Instytut Eurobałkańskiego Centrum Administracji i Polityki Publicznej, Macedonia * Instytut Polityki Publicznej (IPP), Mołdawia * Instytut na rzecz Rozwoju i Inicjatyw Społecznych 'Viitorul' (IDIS), Mołdawia * Instytut Spraw Publicznych (ISP), Polska * Centrum na rzecz Pomocy Wsi, Rumunia * Centrum na rzecz Polityki Gospodarczej, Rumunia * Instytut Polityki Publicznej (IPP-Romania), Rumunia * STRATEGIA - Sankt Petersburskie Centrum Nauk Humanistycznych i Studiów Politycznych, Rosja * Centrum Pomocy Prawnej Samorządom Lokalnym, Rosja * Institute for Public Affairs (IVO), Słowacja * Instytut Pokoju, Instytut Współczesnych Studiów Społecznych i Politycznych, Słowenia * Inicjatywa Rozwoju Samorządu Lokalnego, Wielka Brytania * Międzynarodowe Centrum Studiów Strategicznych (ICPS), Ukraina. 5 z 5