Profil regionalny województwo śląskie

Transkrypt

1 Profil regionalny województwo śląskie

2 Spis treści 1 Streszczenie oraz wnioski Tło i cel badań Definicje i metodologia Główne wnioski Wprowadzenie Gospodarka regionu a przedsiębiorczość Podaż usług wspierających Organizacja usług wspierających Grupy beneficjentów Rodzaje usług wspierających Promocja, jakość i ceny usług wspierających Cele usług wspierających Popyt na usługi Ilość firm korzystających z usług Świadomość istnienia usług Typy, zakres i potrzeba dostarczanych usług Warunki dostarczania usług Przyszły potencjał dla usług Podsumowanie i wnioski Załącznik: Lista ośrodków województwa śląskiego dostarczających usługi wraz ze wskazaniem na programy, które są w nich realizowane Spis tabel Spis wykresów

3 1 Streszczenie oraz wnioski 1.1 Tło i cel badań Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznacza podjęcie wyzwań rozwojowych przez nasz kraj oraz wprowadzenie zasad polityki spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej. Narodowy Plan Rozwoju przyjęty przez Radę Ministrów w lutym 2003 roku oraz sektorowe programy operacyjne opublikowane przez Ministerstwo Gospodarki odnoszą się do wyzwań związanych z naszym członkostwem w UE. I tak w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjności Gospodarki w ramach wskazanych dwóch priorytetów mają być m.in. realizowane zadania zwiększenia dostępu małych i średnich firm do specjalistycznej pomocy doradczej oraz poprawy dostępu do wysokiej jakości usług wsparcia. Liczne instrumenty wsparcia sektora MSP zostały już wdrożone i są dostępne. Są one finansowane ze źródeł publicznych krajowych, ze środków UE oraz ze środków samorządowych. Rozwój MSP jest powszechnie uznany jako klucz do ograniczania różnic rozwojowych pomiędzy Polską, a krajami UE. Kraje Unii Europejskiej przyjęły 19 czerwca 2000 roku Europejską Kartę Małych Przedsiębiorstw. Polska przyjęła ją w kwietniu 2002 roku. Perspektywa wstąpienia Polski do Unii Europejskiej oznacza m.in., że unijna polityka regionalna wraz ze swoimi instrumentami będzie dostępna w kraju. Wsparcie sektora MSP stanowi znaczący udział w tej polityce. Stąd potrzeba oceny istniejących instrumentów wsparcia małych firm z punktu widzenia ich adekwatności do rzeczywistych potrzeb sektora. Ten ogólny cel przyświeca podejmowaniu niniejszego projektu. Inną ważną przesłanką podejmowania badań nad usługami wsparcia dla sektora małych firm jest przyjęcie przez Radę Ministrów w ostatnim okresie dwóch dokumentów: Kierunków działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku (luty 2003) oraz Przedsiębiorczość w Polsce (czerwiec 2003). Stwarzają one perspektywę rozszerzenia zakresu i dostępu do wspieranych przez państwo usług doradczych, szkoleniowych i konsultingowych dla sektora MSP. Jednocześnie ostatnie lata wskazują, że spowolnienie wzrostu gospodarczego odbiło się znacząco na sektorze MSP, który po okresie znacznego rozwoju w latach dziewięćdziesiątych poprzedniego wieku nie wykazuje już dynamiki i możliwości kreowania nowych miejsc pracy, a liczba przedsiębiorstw aktywnych maleje. Wreszcie należy zaznaczyć, że Komisja Europejska zleciła przeprowadzenie badań na temat usług wsparcia małych firm w piętnastu krajach UE oraz w Norwegii, a celami podstawowymi podejmowanego badania jest poprawa krajowych i regionalnych systemów wsparcia MSP oraz pomoc w przygotowaniu do zastosowania w kraju najlepszych praktyk europejskich w zakresie usług dla MSP. Dlatego też zadaniami głównymi, które przeprowadzono w ramach badań i na które odpowiada opracowanie krajowe są: Analiza występujących na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym usług dla małych firm; Ocena potrzeb małych firm w zakresie usług wsparcia oraz określenie adekwatności tych ostatnich do rzeczywistych potrzeb; Dostarczenie spójnego zestawu narzędzi (rekomendacji), który poprawiałby sytuację w zakresie usług wsparcia dla małych przedsiębiorstw. 1.2 Definicje i metodologia Zgodnie z założeniami przyjętymi przy podejmowaniu badań przy ich prowadzeniu korzystano w znaczącym zakresie z wyżej wymienionych badań prowadzonych w okresie od grudnia 2000 do czerwca 2002 przez Austriacki Instytut Badania Małego Biznesu w piętnastu krajach UE oraz w Norwegii. Uwaga ta dotyczy również stosowanych metod badawczych oraz przyjętych podstawowych definicji. Ogólnie badaniami objęto usługi niefinansowe oferowane na zasadach niekomercyjnych dla przedsiębiorstw małych, mikro i samozatrudnionych. Badanie obejmowało pomoc publiczną nakierowaną na: 3

4 (a) mikroprzedsiębiorstwa, tj. przedsiębiorstwa zatrudniające od 1 do 9 pracowników; (b) małe przedsiębiorstwa, tj. przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 pracowników; (c) samozatrudnionych. Za pomoc publiczną uznano działania, które spełniają równocześnie następujące kryteria: A. kryteria dla usługodawców Usługa powstaje jako inicjatywa wynikająca z polityki publicznej. Dostawca usługi jest instytucją publiczną, a jeśli tak nie jest tzn. jest to instytucja lub firma prywatna to działa ona zgodnie z zatwierdzoną przez instytucję publiczną polityką; B. kryteria dla odbiorców Usługa jest przeznaczona dla firm jednoosobowych, firm mikro (1 9pracowników) lub małych firm (10 49 pracowników), gdzie charakter odbiorcy danej usługi wynika z jej przeznaczenia (określonego np. przedmiotem, strukturą, warunkami usługi) lub z jej praktycznego zastosowania. Usługa jest przeznaczona bezpośrednio dla przedsiębiorstw lub przedsiębiorców. C. kryteria dla przedmiotu usługi: Usługa jest oferowana na warunkach niekomercyjnych. Usługa ma na celu zapewnienie przedsiębiorstwom lub przedsiębiorcom pomocy w rozwijaniu działalności gospodarczej lub w uniknięciu błędów w prowadzeniu działalności gospodarczej. Przedmiot usługi obejmuje zapewnianie informacji, doradztwa lub szkoleń, lub też obejmuje usługi biznesowe (np. rachunkowe, prawne lub bankowe) świadczone na zasadach niekomercyjnych. Znaczna część usługi ma charakter niefinansowy. Oznacza to, że dla potrzeb tego badania nie uwzględnialiśmy usług ściśle finansowych, takich jak udzielanie pożyczek, gwarancji, czy kredytów. Natomiast uznajemy takie usługi, których głównym zadaniem jest np. wsparcie przedsiębiorców w przygotowaniu wniosku kredytowego, lub sporządzenie biznes planu (i to stanowi główny cel usługi), nawet jeśli prowadzi to do uzyskania wsparcia finansowego. Powyższa definicja jest oczywiście definicją wąską systemu wsparcia publicznego i nie obejmuje licznych innych działań publicznych wspierających sektor małych przedsiębiorstw, takich jak instrumenty ściśle finansowe, czy podatkowe, narzędzia nakierowane na zakładanie przedsiębiorstw, czy eliminację barier rozwojowych. Badanie obejmowało analizę strony podażowej usług wspierających oraz stronę popytową. Analiza strony podażowej była przeprowadzona w oparciu o dwa główne źródła informacji. Po pierwsze o informacje zgromadzone w bazie danych, obejmującej programy wsparcia oraz organizacje inicjujące (uruchamiające) i wdrażające. Drugim źródłem informacji były wywiady prowadzone wśród izb i stowarzyszeń przedsiębiorców oraz wśród agencji, firm i innych organizacji, świadczących usługi dla badanego sektora firm. Takich wywiadów autorzy przeprowadzili 64 w całym kraju. Oczywiście uzupełnieniem tych źródeł informacji była dostępna literatura i inne materiały z zakresu tego tematu. Ocena popytu na usługi wspierające została przeprowadzona przede wszystkim w oparciu o badania ankietowe 1200 przedsiębiorstw, wybranych z bazy GUS REGON. Badania były prowadzone na przełomie czerwca i lipca 2003 roku przez Pracownię Badań Społecznych w Sopocie metodą wywiadu telefonicznego. Badanie ankietowe prowadzono na próbie losowo-warstwowej przedsiębiorstw. Zastosowano trzy warstwy: wielkość firmy, sektor działalności i województwo. Badane firmy podzielono na trzy kategorie w zależności od liczby zatrudnionych: (a) małe przedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych od 10 do 49 osób, (b) mikroprzedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych od 1 do 9 zatrudnionych, oraz (c) samozatrudnionych, które nie zatrudniają żadnych osób. Następną zastosowaną warstwą był rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwa podzielono według tego kryterium na siedem grup. Trzecią stosowaną warstwą było województwo. Założono, że przeprowadzonych zostanie 75 ankiet w każdym województwie. Tabela 1.1 prezentuje rozkład badanych przedsiębiorstw według wielkości firmy oraz województwa. Więcej informacji na temat metodologii badań znajduje się w raporcie krajowym. 4

5 Tabela 1.1 Liczby przedsiębiorstw badanych według wielkości firmy oraz lokalizacji Województwo Liczba zbadanych przedsiębiorstw samozatrudnieni mikro małych Razem Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Baza danych PBS Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec lipiec Główne wnioski 1. Mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnieni korzystają z usług wsparcia stosunkowo często. Około 13% spośród badanych firm korzystało z usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat. Z powodu problemów związanych z badaną próbą, grupa firm korzystających z usług wsparcia jest nadreprezentowana wśród badanych firm. Stąd też rzeczywisty współczynnik korzystania z usług wśród polskich mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw i samozatrudnionych jest niższy niż 13%. 2. Spośród badanych firm najczęściej korzystają firmy nieco większe (a więc małe) i dojrzałe. Przedsiębiorcy lepiej wykształceni znacznie chętniej korzystają z usług wsparcia i jest wyraźna zależność: im wykształcenie przedsiębiorcy niższe tym współczynniki korzystania z usług niższe. Częściej również korzystają firmy znajdujące się kłopotach (ograniczające zatrudnienie) niż firmy dynamicznie się rozwijające. Najrzadziej jednak korzystają firmy o stabilnej pozycji rynkowej. Do korzystania z usług skłania przedsiębiorców raczej negatywny impuls związany z rozwojem firmy, niż aktywna postawa szukania dalszej ekspansji przedsiębiorstwa. 3. Stosunkowo niewiele firm korzysta z usług wsparcia w sposób regularny. Zdecydowanie przeważają firmy, które korzystają z usług sporadycznie, co wskazuje, że kontakt z usługodawcą powodowany jest prawdopodobnie przez pojawienie konkretnej potrzeby, a nie wynika ze stałego dążenia firm do rozwoju. 4. Występuje stosunkowo wysokie zróżnicowanie regionalne korzystania z usług wsparcia. Nie występuje ścisła zależność obecnego nasycenia ośrodkami wsparcia w regionie a współczynnikami korzystania z usług. 5. Stosunkowo wiele firm niemal połowa nie widziało potrzeby wsparcia. Liczna jest również grupa firm (jedna trzecia), która nie posiadała wystarczającej informacji o występowaniu takich usług. 6. Zaledwie około jedna trzecia firm uważa się za dobrze poinformowane o usługach wsparcia. Nie występuje wyraźna zależność pomiędzy korzystaniem z usług a własną dobrą oceną 5

6 poinformowania o usługach wsparcia w grupach przedsiębiorstw. Ocena poinformowania o usługach wsparcia nie zależy od branży, a w znacznie większej mierze od regionu. Choć i w tym przypadku znaczne zróżnicowanie regionalne w ocenie poinformowania nie wpływa na stopień korzystania z usług wsparcia. 7. Przedsiębiorcy preferują bardziej usługi, które nakierowane są na rozwiązywanie ich konkretnych, najczęściej bieżących problemów niż na doskonalenie ich umiejętności związanych z kierowaniem i rozwojem firmy. I stąd najwyższe zapotrzebowanie zgłoszono na profesjonalne usługi informacyjne oraz na usługi finansowe. 8. Im większa firma tym średnie zapotrzebowanie na usługi wsparcia we wszystkich sferach działania firmy jest wyższe. Faza rozwoju firmy w znacznie mniejszym stopniu wpływa na zgłoszone zapotrzebowanie na usługi wsparcia w różnych dziedzinach funkcjonowania firmy niż wielkość firmy. Zróżnicowane zapotrzebowanie na usługi zgłaszane przez firmy różnej wielkości czy w różnej fazie rozwoju nie wpływa na hierarchizowanie potrzeb na usługi w różnych dziedzinach funkcjonowania firmy. I tak zapotrzebowanie na usługi w zakresie zagadnień prawnych jest najwyższe, a na innowacje i zarządzanie najniższe. 9. Przedsiębiorstwa, które korzystały z usług wyrażają wysokie zadowolenie z usług wsparcia. Firmy najbardziej są zadowolone z samej jakości i zakresu usług. Warunki świadczenia usług takie jak polityka cenowa, czy dostęp do usług są oceniane nieco gorzej. 10. Występuje wysoki potencjalny popyt na usługi wsparcia. Wynika to z dwóch głównych przesłanek. Po pierwsze bardzo licznej grupy firm, które deklarują wysokie zapotrzebowanie na usługi wsparcia i uważają je za użyteczne. Grupa ta obejmuje w kraju ok. 64% wszystkich firm. Po drugie stosunkowo mało liczna grupa firm korzystających z usług 13% bardzo wysoko ocenia uzyskane usługi. Obie grupy firm stanowią grupę potencjalnych klientów usług wsparcia. 6

7 2 Wprowadzenie Niniejszy raport jest jednym z szesnastu profili regionalnych przygotowanych dla Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w ramach projektu Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych. Celem każdego profilu wojewódzkiego jest porównanie usług wsparcia oferowanych na szczeblu regionalnym dla mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych (strona podażowa) z potrzebami tych firm, analizowanymi z punktu widzenia organizacji, promocji, zakresu i dostępności usług wsparcia (strona popytowa) oraz dostarczenie spójnych i odpowiadających na potrzeby mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych, rekomendacji zmian instrumentów wsparcia finansowanych lub współfinansowanych ze środków publicznych. Każdy profil wojewódzki w dużym stopniu odzwierciedla układ treści raportu krajowego i składa się z czterech części: Wprowadzenia, podającego jednolity dla wszystkich regionów zestaw informacji, zawierający opis celu badań, metodykę oraz podstawowe dane odnoszące się do całego kraju, charakteryzujące sytuację MSP z uwagi na potrzebę usług i ich dostępność. Opisu strony podażowej, charakteryzującej dostępność usług wspierających dla mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych w każdym województwie. Część ta omawia wyniki badań charakteryzujące dane województwo w porównaniu z danym odnoszącymi się do całego kraju. Zebrane dane dotyczą takich zagadnień, jak: liczba i status instytucji świadczących usługi dla MSP w danym regionie, rodzaj usług, system ich promocji, ceny, itd. Opisu strony popytowej, charakteryzującej zapotrzebowanie na usługi wspierające, zgłaszane przez mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych. Rozdział omawia wyniki badań charakteryzujące region na tle kraju, w tym: udział firm, które korzystały z usług, poziom świadomości firm co do potrzeby i dostępności usług wspierających, rodzaje świadczonych usług, warunki na jakich są dostępne, potencjalne potrzeby. Części końcowej, zawierającej podsumowanie i wnioski oraz listę i dane instytucji świadczących usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych w regionie. 7

8 3 Gospodarka regionu a przedsiębiorczość Produkt krajowy brutto w regionie śląskim wyniósł w roku ,8 mld złotych, co stanowiło 13,8 proc. PKB Polski. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na mieszkańca w Śląskiem wyniósł w roku zł. Wartość PKB per capita w województwie stanowiła nieco ponad 110 proc. wartości PKB per capita dla Polski. Tabela 3.1 PKB ogółem oraz per capita w województwie śląskim Rok Ogółem (w mld zł) 48,3 59,1 70,4 78,3 85,6 94,8 Polska=100 15,7 15,2 14,9 14,1 13,9 13,8 Per capita (zł) Polska= ,0 119,9 117,5 111,9 110,4 110,1 Źródło: Pomimo stosunkowo wysokiej wartości PKB per capita w regionie Śląskie charakteryzuje się przeciętnym stopniem zróżnicowania regionalnego. Najbogatszym podregionem województwa jest podregion centralny-śląski, zaś najniższą wartość PKB per capita w roku 2000 zanotowano w regionie północno-śląskim. Rozpiętość wartości PKB per capita wyniosła około 7100 zł. Warto zauważyć, że jedynie w podregionie pólnocnośląskim wartość PKB per capita była niższa od PKB per capita dla kraju (86,6 przy wartości krajowej równej 100) Tabela 3.2 PKB per capita w podregionach województwa śląskiego w 2000 r. PKB per capita (zł) Polska=100 województwo łódzkie = 100 Północnośląski ,6 78,7 Południowośląski ,6 94,1 Centralny śląski ,9 115,3 Źródło: Rocznik statystyczny województw 2001, GUS, Warszawa, 2002 r. Tabela 3.3 Ilość i zmiana liczby podmiotów gospodarczych w Polsce i w regionie śląskim Liczba firm (stan na ) Polska Zmiana (w %, do stanu z ) Liczba firm (stan na ) Woj. łódzkie Zmiana (w % do stanu z ) Ogółem , ,7 spółki prawa handlowego , ,7 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą , ,9 Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2002 r., GUS, Warszawa, 2003 r. 8

9 4 Podaż usług wspierających Celem tej części raportu jest charakterystyka rynku usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych (strona podażowa), dokonana z punktu widzenia ich organizacji, podstawowych grup beneficjentów, rodzaju oferowanych usług, realizowanych przez nie celów, sposobów promocji oraz jakości i polityki cenowej. 4.1 Organizacja usług wspierających System instytucjonalnego wsparcia mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych zorganizowany jest podobnie we wszystkich województwach, i obejmuje poziom centralny, regionalny i lokalny. Na poziomie centralnym działają agendy rządowe, ustawowo zobowiązane do konkretnych działań na rzecz MSP. Funkcję jednostki wdrażającej działania adresowane do MSP pełni Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), która część swoich zadań deleguje do wyłanianych w drodze konkursu Regionalnych Instytucji Finansujących (RIF). W województwie śląskim Funkcję RIF pełni Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Część usług finansowanych ze środków publicznych realizowana jest przez pozarządowe organizacje non-profit, współpracujące w ramach działającego od 1996 r. Krajowego Systemu Usług (KSU). PARP koordynuje oraz wspiera system organizacyjnie i merytorycznie. Liczba ośrodków KSU ulega corocznym zmianom w wyniku kolejnych naborów. W ramach KSU działają m.in. Punkty Konsultacyjno-Doradcze (PKD), Business Information Network (BIN), Centra Euro Info (EIC). W przyszłości w ramach KSU ma być wyodrębniona Krajowa Sieć Innowacji (KSI). W 2003 r. na terenie województwa śląskiego działa 25 ośrodków KSU (12% ogólnopolskiej liczby ośrodków KSU). Ich lista opublikowana jest na stronie internetowej PARP. Część usług dotowanych przez PARP realizowana jest przez instytucje spoza KSU, włączając organizacje prywatne. W tym ostatnim przypadku warunkiem jest najczęściej uzyskanie akredytacji. Lista akredytowanych firm publikowana jest na stronie internetowej PARP. W przyszłości planowane jest opracowanie zasad współpracy KSU z firmami komercyjnymi i dopuszczenie ich do uczestnictwa w systemie. Usługi wspierające małe firmy zapisane są także w innych programach rządowych związanych z polityką rynku pracy, polityką regionalną i polityką rozwoju obszarów wiejskich oraz z politykami sektorowymi. Poziom centralizacji/decentralizacji usług wynika z procedur przyjętych w każdym z tych programów (włączając zasady finansowania). Na poziomie regionalnym i lokalnym publiczny system usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych organizowany jest przez samorząd terytorialny, samorząd gospodarczy i zawodowy oraz inne instytucje pozarządowe. Samorząd terytorialny ma do dyspozycji instrumenty promocyjno-organizacyjne, pozwalające na wdrożenie usług wspierających małe firmy. Należą do nich zarówno samodzielnie prowadzone usługi informacyjne i działania promocyjne, jak i usługi oferowane za pośrednictwem współtworzonych przez organa samorządu terytorialnego instytucji otoczenia biznesu. Wiele z tych instytucji wchodzi w skład KSU, oferując zwłaszcza usługi realizowane przez Punkty Konsultacyjno-Doradcze (PKD). Do tego typu instytucji należą m.in.: agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, ośrodki szkoleniowo-doradcze; inkubatory przedsiębiorczości i centra transferu technologii. Wśród projektowanych inicjatyw znajdują się: Park Technologiczny w Gliwicach na terenie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (podstrefa Gliwice); Park Technologiczny w Tychach na terenie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (podstrefa Tychy); Bielski Park Technologiczny w Bielsku-Białej; Park Technologiczny w Dąbrowie Górniczej; Park Technologiczny w Częstochowie i Kampus w Rybniku 1. 1 RIS Silesia. Wstępna analiza w zakresie innowacji województwa śląskiego, Dokument roboczy, maj 2002, 9

10 W przypadku samorządu gospodarczego organizacja usług wsparcia wchodzi w zadania statutowe finansowane zarówno ze środków własnych, jak i zewnętrznych (inne środki krajowe i zagraniczne, włączając programy przedakcesyjne i środki innych donatorów). Na terenie województwa śląskiego działają izby przemysłowo-handlowe (15 z nich zrzeszonych jest w Krajowej Izbie Gospodarczej), organizacje rzemiosła (85 organizacji na czele z Beskidzką Izbą Rzemieślniczą i Przedsiębiorczości i Izbą Rzemieślniczą oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości), organizacje pracodawców itp. Każda z tych organizacji oferuje usługi szkoleniowo-doradczo-informacyjne dla swoich członków. Organizacja usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych leży także w gestii innych organizacji pozarządowych. Na terenie województwa śląskiego działają m.in. takie organizacje, jak: Częstochowskie Stowarzyszenie Rozwoju Małej Przedsiębiorczości, Fundacja na Rzecz Rozwoju Miasta Knurowa, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska itd. Wiele z tych organizacji wchodzi w skład KSU. Większość instytucji świadczących usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych koncentruje się w większych ośrodkach miejskich, i ma słabo rozwiniętą sieć agend terenowych. Trzynaście instytucji pełni rolę administratora programu, pozostałe zaś rolę wdrażającą poszczególne programy. Zarówno wśród instytucji administrujących programami, jak i wdrażających programy, organizacje publiczne lub publiczno-prywatne stanowią zdecydowaną większość. (tabela 4.1). Podobną sytuację można obserwować we wszystkich pozostałych województwach. Tabela 4.1 Status organizacji świadczących usługi wspierające małe firmy w podziale na województwa Instytucja wiodąca (%) Instytucja wdrażająca (%) Wyszczególnienie Publicznoprywatnprywatna Publiczno- Publiczna Prywatna Publiczna Prywatna Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwagi: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100 Na łączną liczbę 30 programów realizowanych na terenie województwa śląskiego 23 programy mają zasięg ogólnokrajowy, 6 programów ma zasięg międzyregionalny i 1 program ma charakter lokalny (PLATO-Silesia). Jeśli chodzi o organizację zarządzania poszczególnymi programami (typami) usług, to 6 programów (20%) jest scentralizowanych na poziomie międzynarodowym, 4 (13%) scentralizowane są na poziomie krajowym, 16 programów (53%) jest zdecentralizowanych na poziomie regionalnym i 4 programów (13%) jest zdecentralizowanych na poziomie lokalnym (wykres 4.1). Są to proporcje zbliżone do obserwowanych w strukturze ogólnopolskiej, gdzie programy scentralizowane na 10

11 poziomie międzynarodowym stanowią 19%, programy scentralizowane na poziomie krajowym 11%, programy zdecentralizowane na poziomie regionalnym 57% i programy zdecentralizowane na poziomie lokalnym 14%. Wykres 4.1 Organizacja zarządzania programami/usługami Scentralizowany na poziomie międzynarodowym Scentralizowany na poziomie krajowym Zdecentralizowany na poziomie regionalnym Zdecentralizowany na poziomie lokalnym Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec Grupy beneficjentów W województwie śląskim, podobnie jak w pozostałych województwach, nie wyodrębnia się usług adresowanych do mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych (tabela 4.2). 11

12 Tabela 4.2 Firmy, do których kierowane są usługi wspierające Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Wszystkie MSP w tym (w %) w tym usługi adresowane do: Samozatrudnionycsiębiorstw Mikroprzed- Małych firm Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Średnich firm Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą występować usługi/instrumenty nakierowane na grupy różnych firm, stąd liczba wskazań może przekroczyć liczbę programów. Również etap rozwoju firmy nie jest szczególnie akcentowany w dostępnym wachlarzu usług, i jest to sytuacja charakterystyczna nie tylko dla województwa śląskiego, ale także dla wszystkich pozostałych regionów (tabela 4.3). Pewne odstępstwo od tej zasady zauważa się w działalności istniejących na terenie całego kraju PKD, które adresują swoje usługi zarówno do aktualnych, jak i przyszłych przedsiębiorców. Tym ostatnim PKD oferują proste usługi doradcze oraz informację. Na terenie województwa śląskiego działa 15 PKD prowadzonych przez: Agencję Rozwoju Lokalnego AGROTUR S.A Starostwo Powiatowe Gliwice; Agencję Rozwoju Lokalnego AGROTUR S.A.; Agencję Rozwoju Lokalnego S.A.; Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości S.A; Agencję Rozwoju Regionalnego S.A w Bielsku Białej przy Starostwie Powiatowym Pszczyna; Centrum Informacji Gospodarczej przy Rudzkiej Agencji Rozwoju INWESTOR Sp. z o.o.; Centrum Przedsiębiorczości Spółka Akcyjna Okręgowa Izba Przemysłowo Handlowa; CIG przy Rudzkiej Agencji Rozwoju Inwestor Sp.z o.o Regionalna Agencja Promocji Zatrudnienia; CIG przy Rudzkiej Agencji Rozwoju Inwestor Sp.z o.o Śląskie Towarzystwo Gospodarcze PRO EUROPA; CIG przy Rudzkiej Agencji Rozwoju Inwestor Spz.o.o Centrum Przedsiębiorczości; Górnośląską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A.; Izbę Rzemieślniczą oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości; Izbę Rzemieślniczą oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości Cech Rzemiosł Różnych Wodzisław Śląski; Regionalną Izbę Handlu i Przemysłu w Bielsku-Białej; Regionalną Izbę Handlu i Przemysłu w Bielsku-Białej Delegatura w Cieszynie. 12

13 Tabela 4.3 Etap rozwoju firmy wspierany przez pozafinansowe usługi wspierające Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Wszystkie etapy w tym usługi adresowane do firm na etapie rozwoju (w %) Początek Wczesny rozwój Dojrzałość Kryzys Konsolidacja Przeniesienie własności Polska Dolnośląskie Kujawskopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą występować różne usługi/instrumenty nakierowane na różne etapy rozwoju firm, stąd liczba takich usług może być wyższa niż liczba programów. Etap założenia firmy jest także eksponowany w: (i) przewidzianym w ramach PHARE 2001 SSG (Rozwój MSP) Programie rozwoju przedsiębiorstw internetowych, mającym zasięg ogólnokrajowy i wspierającym m.in. rozwój nowych firm w dziedzinach opartych na komercyjnym wykorzystaniu internetu; (ii) przewidzianym dla wszystkich 16 województw komponencie regionalnym programu Rozwój Zasobów Ludzkich, adresowanym do starterów i oferującym osobom chcącym założyć własną firmę podstawowe szkolenia i usługi doradcze (coaching). Również inne programy (np. mający ogólnopolski zasięg program Innovation Relay Centre, programy związane z polityką rynku pracy i polityką rozwoju obszarów wiejskich, niektóre programy sektorowe) oraz działania samorządu gospodarczego wspomagają przyszłych przedsiębiorców. 14% usług kieruje się do firm znajdujących się na wczesnym etapie swojego rozwoju. W tego typu usługach specjalizują się zwłaszcza inkubatory przedsiębiorczości, które udostępniają firmom zarówno bazę materialną (pomieszczenia, maszyny i urządzenia, infrastrukturę techniczno-biurową itd.), jak i usługi szkoleniowe, doradcze i informacyjne. Do firm znajdujących się na wczesnym etapie rozwoju, firm dojrzałych i firm znajdujących się na etapie konsolidacji kierowana jest oferta dwóch programów o zasięgu ogólnokrajowym: Business Support Center JETRO (program koordynowany przez Japan External Trade Organization JETRO Biuro w Warszawie) i Innovation Relay Centre. Przy czym do firm dojrzałych adresowane są usługi specjalistyczne, zawierające bardziej złożone treści oraz specjalistyczne szkolenia, uwzględniające specyfikę poszczególnych branż. Ciekawym przykładem może być tutaj program PLATO-Silesia (Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego), opracowany w 1990 roku we Flandrii, i zaakceptowany przez Komisję Europejską jako instrument rozwoju przedsiębiorczości w polityce europejskiej. Celem programu jest usprawnienie działalności menedżerów zarządzających firmami. Do programu włączonych jest 105 firm z terenu województwa śląskiego, zatrudniających od 10 do 50 osób i działających na rynku dłużej niż 2 lata. Jest to program szkoleniowy, trwający 20 miesięcy, w 13

14 trakcie których poruszane są zagadnienia zarządzania strategicznego, marketingu, zarządzania personelem, finansów, podatków, a także umiejętności, jakie powinien posiadać menadżer. Szkolenie ma pomóc firmom w utrzymaniu się na rynku, w rozwoju, nawiązaniu kontaktów, w poszukiwaniu partnerów i klientów. Potrzeby firm znajdujących się na etapie przeniesienia własności w pewnym zakresie akcentowane są w działalności Centrum Transferu Technologii. Na terenie województwa śląskiego działa np. Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii z siedzibą przy Górnośląskiej Agencji Przekształceń Przedsiębiorstw S.A. Głównymi obszarami działalności Centrum są: waloryzacja technologiczna, zarządzanie projektami innowacyjnymi, informacja naukowo-techniczna, techniki produktywności i zarządzania innowacją oraz pomoc przedsiębiorstwom w budowie strategii rozwoju. Do nielicznych programów deklarujących usługi dla firm znajdujących się na etapie przeniesienia własności należy także: Innovation Relay Centre. W ofercie podażowej brak jest programów zorientowanych na specyficzne potrzeby firm przeżywających kryzys, choć oczywiście firmy te mogą korzystać ze standardowej oferty usług wspierających. Wyjątkiem w tym względzie jest program Czysty Biznes, realizowany w kilku województwach (małopolskim, podkarpackim, pomorskim i śląskim). Kolejną grupę beneficjentów usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych tworzą firmy zainteresowane innowacjami. Do nich swoją ofertę kierują takie ogólnokrajowe programy, jak: EUREKA: (komponent informacyjny), Innovation Relay Centre, Projektu EMMA czy Program Innowacje i technologie dla rozwoju przedsiębiorstw (Krajowy Rozwój MSP). Wyraźnie wyodrębnioną grupą beneficjentów usług wspierających są także eksporterzy i potencjalni eksporterzy, będący adresatami Klubu Eksportera, programu o zasięgu ogólnokrajowym, realizowanego w ramach struktur Centrum Euro Info. Do eksporterów będzie skierowana oferta PHARE 2001 SSG (programu o zasięgu ogólnokrajowym), w ramach których przedsiębiorcy będą mogli uzyskać dotacje na usługi doradcze, informacyjne i techniczne wspomagające eksport, na wyjazdy zagraniczne (włączając uczestnictwo w międzynarodowych imprezach targowych) i pomoc techniczną dotyczącą promocji produktów na rynkach międzynarodowych. Programy realizowane w województwie śląskim kierują swoją ofertę do wszystkich firm, niezależnie od charakteru prowadzonej działalności gospodarczej. I tak jest także we wszystkich pozostałych województwach (tabela 4.4). Wyjątkiem są programy zorientowane branżowo, do których należy realizowana na terenie całego kraju rodzina programów JETRO (Business Support Center, Region to Region i Internetowa Baza Danych), adresująca swoją ofertę do firm produkcyjno-budowlanych i handlowych. 14

15 Tabela 4.4 Specyfika sektorowa firm, do których kierowane są pozafinansowe usługi wspierające Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Wszystkie sektory w tym (w %) Produkcja i budownictwo Sprzedaż hurtowa i detaliczna Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec Rodzaje usług wspierających Do najczęściej oferowanych usług należą: doradztwo i konsulting (26%) i szkolenia (22%). Dalej znajdują się podstawowe i specjalistyczne usługi informacyjne (po 16%) i kojarzenie partnerów. Ze względu na nieistotne statystycznie różnice w częstotliwości występowania poszczególnych typów usług w każdym z województw (tabela 4.5) można powiedzieć, że śląska struktura pozafinansowych usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych jest podobna do struktury usług obserwowanej w całej Polsce. 15

16 Tabela 4.5 Rodzaje usług wspierających, świadczone mikroprzedsiębiorstwom, małym firmom i samozatrudnionym Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Szkolenia Podstawowa informacja w tym (w %) Specjalistyczna Doradztwo informacja Kojarzenie partnerów Usługi finansowe Inkubatory /parki technologiczne Polska Dolnośląskie Kujawskopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą występować różne rodzaje usług/instrumentów, stąd liczba takich usług może być wyższa niż liczba programów. Usługi doradczo-informacyjne i szkoleniowe obejmują całe spektrum zagadnień, poczynając od uruchomienia firmy i zarządzania nią, poprzez przepisy (zwłaszcza podatkowe i związane z prawem pracy), po uzyskanie pieniędzy, zarówno na działalność bieżącą, jak i inwestycyjną (rozpoznanie oferty banków, informacje o programach pomocowych, procedury i dokumenty itd.). Przedmiotem usług doradczo-informacyjnych i szkoleniowych są także: zarządzanie jakością, certyfikacja, doskonalenie systemów zarządzania po uzyskaniu certyfikatu. Programy szkoleniowe najczęściej obejmują: kształcenie w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem i jego zasobami, wprowadzania technik informatycznych i nowoczesnych technologii; prawnych aspektów prowadzenia działalności gospodarczej w Unii Europejskiej itd. Specjalnie dla eksporterów (zarówno aktualnych, jak i potencjalnych) oferuje się dodatkowo usługi związane z: przygotowaniem planów rozwoju eksportu (włącznie z pomocą w okresie jego wdrażania), z prowadzeniem eksportu przez internet, z badaniem rynków zagranicznych i promocją produktu. Obok usług typowo doradczych, eksporterzy mogą korzystać z wyjazdów (badanie rynku i znalezienie partnera) i uczestnictwa w międzynarodowych imprezach targowo-wystawienniczych. Udostępnianie pomieszczeń, wyposażenia i infrastruktury itd. to usługi charakterystyczne zwłaszcza dla inkubatorów przedsiębiorczości, parków technologicznych itp. Towarzyszą im zawsze usługi pomocnicze, zwłaszcza administrowanie nieruchomością, audyty, doradztwo, szkolenia itp. Kojarzenie partnerów i internetowe bazy danych to usługi oferowane najczęściej przez wyspecjalizowane programy/firmy. Z reguły są to programy o zasięgu ogólnokrajowym (np. System Informacji Ofertowej PARTNER, Trade Tie-up Promotion Program, projekt EMMA, oferta Polsko- Niemieckiego Towarzystwa Wspierania Gospodarki S.A.). Kojarzenie partnerów wzbogacane jest 16

17 często dodatkowymi usługami w postaci: analizy produktów firmy pod kątem ich konkurencyjności na rynkach zagranicznych; wyboru potencjalnych rynków eksportowych; określenia docelowej grupy potencjalnych partnerów handlowych; przygotowania listy teleadresowej potencjalnych partnerów handlowych; wyselekcjonowania i sprawdzenia wiarygodności potencjalnych partnerów handlowych; przygotowania spotkań z potencjalnymi klientami; doradztwa podczas przygotowania propozycji współpracy i negocjacji handlowych; tłumaczenia dokumentów. Pośrednictwo w nawiązywaniu kontaktów handlowych to również istota działalności wszystkich organizacji przedsiębiorców, wykorzystujących do tego zarówno tradycyjne (targi, spotkania, wizyty studyjne itd.), jak i nowoczesne instrumenty (internet). Usługom tym również towarzyszy doradztwo w sprawach prawnych i celnych oraz pomoc w załatwianiu różnych formalności. Dodatkowym typem usług wspierających małe firmy są usługi biznesowe (biura rachunkowe, prawne, prowadzenie spraw kadrowych, audyty itd.). Usługi te jednak rzadko finansowane są ze środków publicznych (wyjątkiem jest tutaj część programów finansowanych ze środków PHARE, oferująca dotacje na uzyskanie certyfikatów, wprowadzenie systemów jakości itp.). Z reguły są one inicjatywą konkretnych organizacji przedsiębiorców, najczęściej izb rzemieślniczych, finansowaną ze środków własnych tych organizacji. Dla małych firm, zwłaszcza mikroprzedsiębiorstw, są one jednak jednym z bardziej efektywnych instrumentów wsparcia. 4.4 Promocja, jakość i ceny usług wspierających Najczęściej wykorzystywanym kanałem informacji, poprzez który informacja o podaży usług wspierających dociera do mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych jest internet (35% wskazań) oraz targi, wystawy i seminaria (20%). Na dalszych pozycjach plasują się bezpośrednie spotkania z przedsiębiorcami i kontakty telefoniczne i listowne (odpowiednio 12% i 13%). Najrzadziej wykorzystywanym kanałem informowania o istniejącej podaży są reklamy w prasie codziennej, periodykach technicznych, magazynach itp. (2%) oraz pośrednicy, np. stowarzyszenia biznesowe, dostawcy, itp. (6%). Ze względu na nieistotne statystycznie różnice w częstotliwości wykorzystywania poszczególnych kanałów informacyjno-promocyjnych w każdym z województw (tabela 4.6) można powiedzieć, że śląska struktura instrumentów promocyjno-informacyjnych jest podobna do struktury usług obserwowanej w całej Polsce. 17

18 Tabela 4.6 Kanały informacyjno-promocyjne stosowane przez usługodawców Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Bezpośrednie spotkania z przedsiębiorstwami Kampanie mailingowe, rozmowy telefoniczne Reklamy w prasie codziennej, periodykach technicznych, magazynach itp. w tym (w %) Internet Targi, wystawy, seminaria itp. Pośrednicy (stowarzyszenia biznesowe, dostawcy, itp.) Polska Dolnośląskie Kujawskopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą być wykorzystywane różne rodzaje kanałów informacyjno-promocyjnych, stąd liczba takich usług może być wyższa niż liczba programów. Jak jednak wynika z opinii usługodawców i organizacji przedsiębiorców relatywnie niski odsetek przedsiębiorców i kandydatów na przedsiębiorców korzysta z istniejącej oferty (od 10% do 45% 2 ), a jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest brak wiedzy o możliwości skorzystania z usług wspierających (niski poziom świadomości). Dlatego też poziom poinformowania przedsiębiorstw o istniejącej podaży oceniany jest najczęściej jako niezbyt dobry lub bardzo słaby. Powodem tego jest głównie brak środków finansowych, uniemożliwiający prowadzenie intensywnej i systematycznej kampanii informacyjnej oraz nieczytelny dla przedsiębiorcy system informacji; w aktualnych realiach nawet usługodawcy i organizacje przedsiębiorców mają trudności z uzyskaniem niezbędnej informacji, więc trudno dziwić się przedsiębiorcy, że nie potrafi przebić się przez istniejący szum informacyjny. Uwagi instytucji mocno zaangażowanych w świadczenie usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych wskazują, że system informacji można usprawnić przez: Ścisłą współpracę z organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej, organami rejestrowymi (urzędy statystyczne), izbami skarbowymi, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i Inne 2 Pomocy szuka znacznie większy odsetek firm (nawet do 80%), ale chodzi im głównie o pomoc finansową. Takiej pomocy szukają firmy działające w otoczeniu górnictwa i hutnictwa, które upadają wraz z upadkiem kopalń i hut. Najczęściej szukają pomocy firmy zlokalizowane w najbardziej problemowych obszarach, tj. z subregionu śląskiego i rybnickiego, choć w tym ostatnim przypadku zauważa się większą skuteczność władz lokalnych (województwo śląskie dzieli się na cztery subregiony: śląski, częstochowski, rybnicki i bielski). 18

19 innymi instytucjami zlokalizowanymi w obszarze określonym przez wymogi administracyjne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Wzmocnienie współpracy z organizacjami przedsiębiorców, pod warunkiem jednak jednoczesnego działania na rzecz konsolidacji i wzmocnienia samorządu gospodarczego. Stworzenie jednolitego systemu informacyjnego dla wszystkich instytucji wsparcia, oferujący zintegrowaną informację (teraz ta informacja jest bardzo rozproszona, realizowana na własną rękę przez każdą instytucję wspierającą, co obniża efektywność dotarcia do przedsiębiorcy). Z tego punktu widzenia interesująca jest inicjatywa Regionalnych Instytucji Wsparcia, pewnego konsorcjum mającego na celu m.in. stworzenie zintegrowanego, regionalnego systemu informacji (głównie za pośrednictwem stron internetowych), z jednoczesną opcją komunikowania się z każdą z takich instytucji oddzielnie. Położenie nacisku na systematyczną, ogólnopolską kampanię informacyjną. Kolejną przyczyną relatywnie niskiego wykorzystania przez przedsiębiorców dostępnej na rynku oferty usług wspierających (współ)finansowanych ze środków publicznych jest to, że dostępne rodzaje usług często nie zapewniają wsparcia potrzebnego przedsiębiorstwu (problem związany z przedmiotem usług). Bardzo wiele aktualnych obszarów wsparcia jest niezrozumiałych dla przedsiębiorcy. Są to bowiem: szkolenie, audyt, doradztwo, a przedsiębiorca jest tym najmniej zainteresowany, bo potrzebuje kupić nowa maszynę, czy wyjechać na targi. Dlatego w rozumieniu przedsiębiorcy jest to marnotrawienie pieniędzy, które powinny być przeznaczone na bardziej pilne potrzeby. Jednym z ważkich powodów relatywnie niskiego poziomu wykorzystania części oferty usługowej jest także zawiłość procedur, zbyt krótkie okresy proceduralne, nieumiejętność wypełnienia wniosku itp. Zdarza się również, że dostępne usługi nie są świadczone na warunkach odpowiadających przedsiębiorstwom, głównie pod względem merytorycznym i cenowym. Uwagi merytoryczne zgłaszane są głównie pod adresem szkoleń, które często kształtowane są na zbyt ogólnym poziomie, niedostosowanym do specyfiki działalności firmy. Jeśli chodzi o politykę cenową, to większość usług świadczona jest nieodpłatnie. I jest to sytuacja charakterystyczna nie tylko dla województwa śląskiego, lecz również dla wszystkich pozostałych województw (tabela 4.7). Sposób odpłatności budzi jednak kontrowersje. Wyraźnie podkreśla się brak szacunku dla usług oferowanych nieodpłatnie, traktując je jako usługi niepełnowartościowe. 19

20 Tabela 4.7 Formy płatności za usługi w podziale na województwa Wyszczególnienie w tym (w %) Ogólna Cennik za liczba wskazań Nieodpłatnie Ryczałt za Stawka poszczególne Inne usługę godzinowa usługi Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą być stosowane różne rodzaje form płatności. Znaczna część organizacji-usługodawców ma wdrożone systemy zapewnienia jakości, udokumentowane certyfikatem potwierdzającym akredytację w KSU. Jakość usług świadczonych przez jednostki certyfikacyjne (audyty certyfikujące systemy zarządzania jakością, zarządzania środowiskiem oraz systemy zarządzania bezpieczeństwem) udokumentowana jest akredytacją w systemie akredytacji (np. PCA, DAR, UKAS lub inne). Szkoły wyższe, zakłady kształcenia nauczycieli, placówki doskonalenia nauczycieli i inne placówki działające w systemie oświaty stosują systemy zabezpieczenia jakości zgodne z przyjętymi procedurami działania. 4.5 Cele usług wspierających Podstawowe cele usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych zawarte są w strategii gospodarczej rządu oraz w Kierunkach działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku. Zgodnie z zapisami Kierunków działań rządu, celem polityki rządu jest pobudzenie aktywności gospodarczej MSP zapewniającej wzrost zatrudnienia w tym sektorze oraz wzrost jego konkurencyjności i zdolności do funkcjonowania na Jednolitym Rynku Europejskim. Osiągnięciu tego celu służy m.in. konstruowany system usług wsparcia MSP, w tym mikro i małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych. Kolejnym, istotnym celem jest pomoc w integracji firm i działalności na forum międzynarodowym. Dlatego znaczna część usług wspierających małe firmy stawia sobie za zadanie: zdecydowane podnoszenie konkurencyjności firm; intensyfikowanie współpracy i kooperacji krajowej i międzynarodowej; promocję polskich firm i ich produktów za granicą oraz upowszechnianie polskich osiągnięć i doświadczeń na forum międzynarodowym. Bardziej szczegółowo, efektem realizowanych w województwie śląskim programów powinno być: 20

21 upowszechnianie szeroko rozumianej wiedzy gospodarczej u przedsiębiorców (47% wskazań); zwiększenie dostępności finansowania dla MSP (4%); poprawa warunków dostępu MSP do nowoczesnych technologii (19%); poszerzenie dostępu do programów pomocowych dla MSP (15%); przyspieszenie tworzenia nowych miejsc pracy przez MSP (6%); usprawnienie procedur nawiązywania kontaktów gospodarczych (9%). 21

22 5 Popyt na usługi Celem tego rozdziału jest przeprowadzenie analizy popytowej strony rynku usług wsparcia dla małych i mikro firm oraz dla samozatrudnionych w regionie śląskim na tle kraju. Skupiono się na następujących zagadnieniach: stopień korzystania przez te firmy z usług oraz ocena ich przydatności, znajomość lub świadomość wśród przedsiębiorców występującej oferty usług, zgłaszane potrzeby na usługi oraz ocena na ile oferowane usługi zgodne są ze zgłaszanymi potrzebami. Rozdział zamyka dyskusja na temat potencjalnego, przewidywanego rynku usług wsparcia. 5.1 Ilość firm korzystających z usług Region śląski jest regionem ponadprzeciętnie rozwiniętym w porównaniu z pozostałą częścią kraju (por. rozdz. 3). Jak wskazano w rozdziale 4 infrastruktura wsparcia sektor MSP składa się z wielu podmiotów i jest dobrze rozwinięta. Nie przekłada się to jednak na wysoki stopień korzystania z usług wsparcia przez małe przedsiębiorstwa. Wykresy 5.1 i 5.2 ilustrują główne informacje o uczestnictwie sektora mikro i małych firm oraz samozatrudnionych w usługach wsparcia w ostatnich pięciu latach. Wykres 5.1 Współczynnik korzystania z usług wsparcia 3 w województwie śląskim i w kraju (w %) Polska 8 Śląskie Źródło: Baza danych PBS Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec lipiec 2003 Wykresy wskazują, że stosunkowo niewiele firm z województwa śląskiego korzystała z usług wsparcia 8%. Co więcej najczęściej firmy korzystały w sposób sporadyczny, choć było również wiele firm, które korzystają w sposób incydentalny. Jest to sytuacja wskazujące na stosunkowo słabe powiązanie usługodawców z przedsiębiorcami. Jest to jednak sytuacja typowa. Przeciętnie w kraju najczęściej firmy deklarują, że korzystają w sposób sporadyczny. Wydaje się, że wynikać to może z faktu, że najczęściej kontakt z usługodawcami jest wywołany konkretną potrzebą, a nie chęcią regularnego podnoszenia sprawności zarządzania firmą. Taka sytuacja jest charakterystyczna dla działania małych firm. Podobna sytuacja do tej z województwa śląskiego pod względem stopnia i częstotliwości korzystania z usług była w województwie łódzkim. 3 Współczynnik korzystania z usług wsparcia dla danej grupy firm określa stosunek ilości przedsiębiorstw korzystających z usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat z danej grupy do ilości wszystkich przedsiębiorstw z danej grupy firm. Należy zaznaczyć, że stosunkowo niska ilość badanych firm w województwie sprawia, że wyniki badań obarczone są znacznymi błędami, a stąd należy interpretować je ostrożnie 22