Zawartość I.WSTĘP... 2 II.OPIS OBIEKTU... 2 III.ZAGADNIENIA HISTORYCZNE... 3 IV.STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ OBIEKTU... 4 V.PROGRAM PRAC...

Transkrypt

1 Zawartość I.WSTĘP II.OPIS OBIEKTU III.ZAGADNIENIA HISTORYCZNE IV.STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ OBIEKTU V.PROGRAM PRAC... 5 A.Wnioski i założenia konserwatorskie B.Proponowane postępowanie konserwatorskie VI.DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA

2 I.WSTĘP. Przedmiotem opracowania jest mur cmentarza wojennego nr 384 Łagiewniki w Krakowie. Opracowanie wykonano jako program konserwatorski w związku z planową rewitalizacją cmentarza na potrzeby projektu budowlanego rekonstrukcji ogrodzenia oraz układu komunikacyjnego cmentarza wojennego nr 384 w Krakowie-Łagiewnikach, na zlecenie Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego. Zawiera opis obiektu, stanu zachowania i degradacji muru oraz wnioski i program konserwatorski określający zakres oraz sposób prowadzenia planowanych przy zabytku prac. W części ilustracyjnej zamieszczono fotografie stanu istniejącego ze szczególnym uwzględnieniem miejsc zdegradowanych. II.OPIS OBIEKTU. Mur otacza cmentarz znajdujący się w południowej części Krakowa w Dzielnicy IX Łagiewniki-Borek Fałęcki, obok Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach, przy ul.siostry Faustyny. Ogrodzenie ma przebieg nieregularny. Mur jest obecnie zachowany częściowo - po stronie północnej i wschodniej, na pozostałych odcinkach zastąpiony tymczasowo ogrodzeniem z siatki metalowej. Mur posiada odcinki pełne i ażurowe. Dwa odcinki pełne usytuowane są prostopadle do ulicy Siostry Faustyny. Odcinek południ-wschodni jest uskokowy, dostosowany do spadku terenu. Dwa odcinki ażurowe, usytuowane w przybliżeniu równolegle do ulicy, posiadają wypełnienia w postaci balustrad. Na balustradę składają się murowane z wapienia szerokie prostokątne słupy, pomiędzy którymi znajdują się przęsła (po trzy na każdy odcinek) wypełnione węższymi słupkami w postaci prostopadłościennych elementów. Słupki ustawiono na cokole nakrytym parapetem. Korona muru nakryta grubymi nakrywami wysuniętymi nieco poza lico muru. Na teren cmentarza prowadzi wejście umiejscowione po stronie północnej. Ujmuje je obudowa konstrukcyjno-architektoniczna w formie aediculi lub pylonu. Składają się na nią dwa masywne filary murowane z wapienia, które podtrzymują prostą belkę z wysokim, równobocznym, trójkątnym frontonem. Fronton ogzymsowany wzdłuż wszystkich krawędzi, tympanon gładki. Na tympanonie widoczny ślad w formie krzyża oraz nieczytelne litery (na 2

3 lewym ramieniu krzyża). Po obu stronach bramy znajdują się odcinki ścian z wolutowymi nakrywami umożliwiające łagodne przejście kompozycyjne od wysokiego portalu wejścia do stosunkowo niskiego muru cmentarza. Mur i filary bramy wzniesiono z nieregularnych złomów piaskowca jurajskiego na zaprawie wapienno piaskowej z dodatkiem cementu i wyspoinowano. Fronton i nadproże odkuto w piaskowcu, pozostałe elementy (nakrywy, słupki, parapet) odlano w sztucznym kamieniu. Otwór wejściowy w dolnej części bramy jest zamknięty za pomocą współczesnej kraty z furtką, które wykonano z pionowo ustawionych płaskowników. W zwieńczeniu zamocowano ażurowy, kuty krzyż otoczony wolutowym ornamentem i promieniami w górnej części. Elementy metalowe pokryto czarną farbą olejną. III.ZAGADNIENIA HISTORYCZNE 1. Cmentarz wojenny nr Łagiewniki jest austriackim cmentarzem wojennym z okresu I wojny światowej wybudowanym przez Oddział Grobów Wojennych C.K. Komendantury Wojskowej w Krakowie na zlecenie Wydziału Grobów Wojennych Ministerstwa Wojny w Wiedniu. Jego historia wiąże się z utworzeniem w budynkach gospodarczych klasztoru Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia, na terenie podkrakowskiej wsi Łagiewniki, wojskowego szpitala epidemiologicznego, który działał od sierpnia 1914 do grudnia Ok. 200 m na południowy-wschód od klasztoru utworzono cmentarz, na którym chowano zmarłych w szpitalu żołnierzy. Cmentarz projektował Hans Mayr. W Archiwum Narodowym w Krakowie znajduje się projekt cmentarza - rysunek tuszem na kalce - jego autorstwa powstały w styczniu 1918 r. Z oryginalnego projektu zachował się mur z bramą wejściową. Według projektu Mayra po II wojnie światowej wykonano krzyż z daszkiem. Ustawiono także niewielki pomnik, a teren cmentarza splantowano. W opracowaniu "Pod znakiem miłosierdzia. Historia cmentarza wojennego w krakowskich Łagiewnikach", op.cit. znajduje się informacja, że w szczycie bramy znajdował się do lat 90-tych XX wieku stylizowany krzyż maltański i napis: "Tu spoczywa 266 żołnierzy różnych narodowości zmarłych w latach I wojny światowej w austro-węgierskim szpitalu wojennym 11 Na podstawie Pod znakiem miłosierdzia, Historia cmentarza wojennego w krakowskich Łagiewnikach, oprac.krystyna Kucała, Łagiewnickie Towarzystwo Kulturalne, Kraków

4 mieszczącym się w budynkach gospodarczych klasztoru Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia". IV.STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ OBIEKTU. Mur w wielu miejscach posiada spękania konstrukcyjne biegnące przez całą grubość muru, którym towarzyszą rozsunięcia. Na wszystkich powierzchniach występują objawy korozji biologicznej w postaci zielonych wykwitów, a także obumarłe pozostałości roślinne z otaczającego drzewostanu. W szczelinach muru zakorzeniła się roślinność wyższa. Spoinowanie jest uzupełniane, różnego rodzaju, częściowo wadliwe technologicznie, obecnie w wielu miejscach spękane i odstające na krawędziach. Elementy ze sztucznego kamienia posiadają porowatą, mocno wypłukaną powierzchnię miejscami spękaną, pokrytą zaciekami. Forma elementów zatarta - przede wszystkim niemal nieczytelne są płaskie profile na ścianach bocznych słupków. Pojedyncze słupki są rozwarstwione, spękane, posiadają ubytki dużych fragmentów. Ubytki występują także na krawędziach i narożnikach nakryw. Część z nich uzupełniono zaprawą. Nakrywy miejscowo spękały przez całą grubość i uległy nieznacznemu rozsunięciu, a w pojedynczych wypadkach nastąpiło oderwanie i przemieszczenie się ich fragmentów. Wzdłuż spękań sztuczny kamień wykruszył się. Poszczególne nakrywy są rozsunięte, a reperacje zaprawą cementową występujące w miejscach rozsunięć i spękań również w wielu miejscach spękały i odspoiły się. Na odcinku północno-wschodnim bok parapetu od strony północnej (zewnętrznej) pokryto prawdopodobnie warstwą smoły. Mur kamienny. Część ciosów spękała, ich fragmenty odstają, niekiedy uległy wykruszeniu i rozkawałkowaniu, a nawet wypadły z muru. Zniszczenia te dotyczą głównie rejonów przy podłożu i w rejonach spękań konstrukcyjnych. Spoinowanie uzupełniane, na dużych przestrzeniach wymienione, częściowo spękane. W rejonach osłoniętych na powierzchni kamienia występują czarne, smoliste nawarstwienia tzw. fałszywej patyny. Elementy piaskowcowe wykazują dobry stan zachowania. Zauważalne są drobne ubytki w postaci dziurkowań i niewielkie wykruszenia na krawędziach. Powierzchnia kamienia jest pokryta zaciekami w wyniku spływania po jej powierzchni zanieczyszczonych wód opadowych i zaplamiona. Na tympanonie zaplamienie przybrało formę regularną zapewne wskutek występowania w tym miejscu jakiegoś elementu (wspomnianego krzyża maltańskiego) lub/i zamalowania inskrypcji obecnie nieczytelnej. 4

5 Elementy metalowe również znajdują się w dobrym stanie. V.PROGRAM PRAC A.Wnioski i założenia konserwatorskie. Układ muru i kompozycja jego elementy podlegają bezwzględnej ochronie. Zakłada się wykonanie działań konserwatorskich w pełnym zakresie oraz przeprowadzenie rekonstrukcji muru na niezachowanych odcinkach. Prace powinny zostać poprzedzone uporządkowaniem przyległego terenu w stopniu umożliwiającym bezpośredni dostęp do muru (wycięcie roślinności, usunięcie pozostałości materiałów budowlanych pozostawionych w czasie remontu chodnika wzdłuż ulicy). Ze względu na planowane odtworzenie brakujących fragmentów muru konieczne będzie usuniecie ogrodzenia z siatki metalowej. Mur kamienny wraz z bramą należy poddać działaniom konserwatorskim o charakterze technicznym i estetyczno-plastycznym. Przy wątkach i elementach dekoracji architektonicznej wykonanych z piaskowca oraz sztucznego kamienia powinno się wykonać zabiegi czyszczenia za pomocą dobranej metody po przeprowadzeniu prób oraz usunięcia nawarstwień. Zakłada się usunięcie roślinności wyższej i wykonanie impregnacji biobójczej wszystkich elementów. Rozluźnione fragmenty muru należy przemurować. Powinno się usunąć osłabione, spękane spoiny oraz wadliwe, wtórne, cementowe spoinowanie, o ciemnoszarym kolorze. Zdefragmentowane ciosy wapienne i zdegradowane elementy ze sztucznego kamienia będą wymagały wymiany i uzupełnienia. Należy wykonać badanie składu oryginalnej zaprawy użytej do odlewów ze sztucznego kamienia, ustalić procentowość oraz rodzaj i frakcję zastosowanych kruszyw w celu uzyskania odlewów zbliżonych do oryginalnych. Poddać uzupełnieniu drobne ubytki piaskowca. Wykonać spoinowanie wszystkich elementów. Zabezpieczyć antykorozyjnie elementy metalowe i pokryć farbą olejną w kolorze czarnym. Przebadać należy pozostałości inskrypcji w tympanonie i w zależności od wyników podjąć działania zmierzające do jej usunięcia lub uczytelnienia. Być może jest to pozostałość napisu. Proponuje się odtworzenie inskrypcji i krzyża maltańskiego występującego w tym miejscu. Umożliwia to zachowany ślad formy krzyża oraz znana treść napisu. Prace konserwatorskie należy udokumentować w formie fotograficznej i opisowej. 5

6 B.Proponowane postępowanie konserwatorskie. Wątki z ciosów wapiennych. 1. Usunięcie roślinności wyższej z szczelin pomiędzy ciosami. 2. Usunięcie wadliwych, wtórnych, zdegradowanych spoin mechanicznie przez wykucie. 3. Usunięcie rozkruszonych i rozkawałkowanych ciosów mechanicznie przez wykucie. 4. Oczyszczenie z nawarstwień kamiennych wątków muru i filarów bramy. Do wyboru metody alternatywne: oczyszczenie powierzchni kamienia strumieniowanym dobranym na powierzchni próbnej kruszywem - można zastosować jako ścierniwo elektrokorund w granulacji 0,063-0,090 (sprawdzony przy czyszczeniu zachodniej części muru południowego); metodą piaskowania; przy pomocy termopary przy wykorzystaniu agregatu typu Kercher. Doczyszczenie mechaniczne za pomocą szczotek plastikowych. 5. Dokładne usunięcie z powierzchni czyszczonych resztek ścierniwa z usuniętymi nawarstwieniami za pomocą szczotek i odkurzaczy przemysłowych. 6. Nasączenie preparatem biobójczym np.algat firmy Altax sp. z o.o., który jednocześnie zapobiega osadzaniu się nowych mikroorganizmów. Miejsca zaatakowane przez mikroorganizmy można poddać także dezynfekcji innymi preparatami bakterio- i grzybobójczymi np. Keim Algicid, Algizit Kabe. Alkutex BFA Entferner, Impragnierung BFA lub Funcosil Algenmittel. 7. Uzupełnienie ubytków wątków ciosami wapienia jurajskiego przez wymurowanie fragmentów muru w rejonach największych ubytków oraz wykonanie przemurowań w miejscach rozluźnionych wątków. Zastosowanie zaprawy wapienno-piaskowej z dodatkiem cementu. 8. Uzupełnienie spoinowania zaprawą wapienno-piaskową z dodatkiem cementu i pigmentów odpornych na alkalia. Elementy piaskowcowe. 1. Oczyszczenie z nawarstwień - do wyboru metody alternatywne oczyszczenie powierzchni kamienia strumieniowanym dobranym na powierzchni próbnej kruszywem, metodą delikatnego piaskowania; przy pomocy termopary przy 6

7 wykorzystaniu agregatu typu Kercher. Doczyszczenie mechaniczne za pomocą szczotek plastikowych. 2. Nasączenie preparatem biobójczym Algat firmy Altax sp. z o.o., który jednocześnie zapobiega osadzaniu się nowych mikroorganizmów. Miejsca zaatakowane przez mikroorganizmy można poddać także dezynfekcji innymi preparatami bakterio- i grzybobójczymi np. Keim Algicid, Algizit Kabe. Alkutex BFA Entferner, Impragnierung BFA lub Funcosil Algenmittel. 3. Uzupełnienie drobnych ubytków kamienia przez wykonanie kitów z masy sztucznego kamienia na spoiwie mineralnym. Ewentualne scalenie kolorystyczne kitów przy użyciu pigmentów w proszku i Paraloidu B-72 w toluenie. 4. Przeprowadzenie hydrofobizacji piaskowca metodą powlekania za pomocą np. impregnatu hydrofobizującego Funcosil SNL firmy Remmers. Elementy z sztucznego kamienia. 1. Oczyszczenie powierzchni elementów z luźnych, nie związanych naleciałości i zanieczyszczeń. 2. Usunięcie osłabionych spoin i ich wadliwych reperacji. 3. Usunięcie wtórnych, niewłaściwych reperacji sztucznego kamienia wykonanych w zaprawach cementowych. 4. Usunięcie rozłamanych, rozwarstwionych elementów sposobem mechanicznym, przez wykucie. 5. Oczyszczenie z nawarstwień - do wyboru metody alternatywne oczyszczenie powierzchni kamienia strumieniowanym dobranym na powierzchni próbnej kruszywem, metodą delikatnego piaskowania, np. urządzeniem typu Rotec, techniką piaskowania z użyciem rotacyjnego strumieniowania, w której suchy granulat lub ścierniwo z wodą wprawiane są przez specjalną turbinę przez dyszę w ruch wirowy; przy pomocy termopary przy wykorzystaniu agregatu typu Kercher. Ewentualne doczyszczenie mechaniczne za pomocą szczotek plastikowych. 6. Usuniecie zaplamień z smoły za pomocą preparatów typu Ablauger firmy Remmers, DK-26 Rust - Oleum Mathys, Wendrocoverax. 7. Odtworzenie brakujących elementów za pomocą wykonania odlewów. Należy pobrać wymiary bezpośrednio z oryginalnych elementów. Wykonanie badań składu oryginalnej zaprawy użytej do odlewów i ustalenie procentowości oraz rodzaju i 7

8 frakcji zastosowanych kruszyw w celu otrzymania odlewów zbliżonych do oryginalnych. 8. Uzupełnienie wykruszonych spoin zaprawą wapienno piaskową z dodatkiem białego cementu i pigmentów mineralnych, można również użyć gotowych zapraw np. Funconsil Fugenmörtel firmy Remmers, Renowacyjna Zaprawa Fugująca Bayosan, Stotrass HM Ewentualne scalenie kolorystyczne kitów przy użyciu pigmentów proszku i Paraloidu B-72 w toluenie lub farb wapiennych firmy Remmers. 10. Wzmocnienie strukturalne elementów za pomocą preparatu krzemoorganicznego o własnościach hydrofilnych. Proponuje się wykonać zabieg nasycając kamień preparatem Steinfestiger OH 300, Steinfestiger OH typu Wacker przez nanoszenie pędzlem, polewanie gruszkami impregnatu aż do momentu zaprzestania jego wchłaniania przez kamień. 11. Ewentualne wykonanie hydrofobizacji sztucznego kamienia siloksanowymi impregnatami hydrofobizujacymi np.preparatami Funcosil, Silikon B Kabe. Elementy metalowe. 1. Demontaż metalowej kraty wraz z furtką oraz krzyża wieńczącego bramę. 2. Oczyszczenie powierzchni stalowych metodą CP z użyciem odpowiedniego ścierniwa i ciśnienia wraz z usunięciem pozostałości powłok malarskich, wtórnych lakierów, zabezpieczeń oraz produktów korozji. 3. Zagruntowanie lakierem podkładowym LOWIKOR-2 firmy Polifarb-Łódź przez dwukrotne pomalowanie. Jest to farba poliwinylowa do gruntowania przeciwrdzewna bezchromianowa. 4. Pomalowanie powierzchni lakierem końcowym w kolorze powtarzającym pierwotny, lakierem do metalu np. Lowigraf Pur Polifarb Łódź. 5. Montaż wszystkich elementów. 8

9 VI.DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA 1. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna z bramą wejściową. 2. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment zachodni. 9

10 3. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, brama wejściowa. Na tympanonie widoczny zarys krzyża maltańskiego. 4. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Krzyż kuty w zwieńczeniu bramy. 10

11 5. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Piaskowcowe zwieńczenie bramy od strony wewnętrznej - widoczne zacieki i zaplamienia kamienia. 6. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Filar bramny po stronie zachodniej. 11

12 7. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Filar bramny po stronie wschodniej. 8. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, wejście - metalowa współczesna krata z bramką. 12

13 9. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Widok od 10. strony cmentarza. 11. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-zachodni, strona wewnętrzna. Widoczne ażurowe przęsła wypełnione słupkami z sztucznego kamienia. 13

14 12. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment wschodni. Widok od strony cmentarza. 13. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Pojedyncze ażurowe przęsło muru. 14

15 14. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część wschodnia, widok od strony cmentarza. Schodkowy układ muru dostosowany do przebiegu terenu. 15. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Brama wejściowa, widok od strony cmentarza. 15

16 16. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-wschodni - nieuporządkowany, zarośnięty chwastami teren przyległy do muru. 17. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-wschodni. Rozkruszone i wypadłe ciosy przy poziomie gruntu. 16

17 18. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Spękanie konstrukcyjne muru - spękana wolutowa nakrywa, ciosy wapienia i spoinowanie. 19. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Widoczne rozsunięcie elementów parapetu, na powierzchni sztucznego kamienia zielone wykwity wskazujace na korozję biologiczną. 17

18 20. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Czarne, smoliste nawarstwienia na powierzchni kamienia. 21. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-wschodni. Nakrywa spękana, fragment lekko przemieszczony. 18

19 22. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-wschodni. Ubytek narożnika elementu nakrywy oraz niestaranne i wadliwe technologicznie spoinowanie. 23. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-wschodni. Rozsunięcie elementów nakrywy w miejscu spękania konstrukcyjnego i spękane, częściowo wykruszone uzupełnienie. 19

20 24. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-wschodni. Spękanie konstrukcyjne muru w pobliżu narożnika, połączone z rozsunięciem elementów i spękaniem ciosów wapienia. 25. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-wschodni, od strony wewnętrznej. Widoczne rozsunięcie się elementów nakrywy oraz spękane i wykruszone uzupełnienie. 20

21 26. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-wschodni, od strony wewnętrznej. Warstwa smoły założona na boczną płaszczyznę nakrywy występująca wyłącznie w pierwszym przęśle po stronie zachodniej. 27. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-zachodni. Uzupełnienie nakrywy muru. 21

22 28. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-wschodni. Uzupełnienie narożnika nakrywy muru, obecnie odspojone i wykruszone przy krawędziach Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Spękany cios watku. 22

23 30. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część wschodnia. Spękanie i oderwanie fragmentu ciosu w narozniku. 31. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-zachodni. Rozsunięcia nakryw parapetu wynikające ze spękań konstrukcyjnych. 23

24 32. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-zachodni. Uzupełnienie spoinowania nakrywy obecnie zdegradiwane oraz ubytki krawędzi nakryw. 33. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment północno-zachodni. Spękanie nakrywy, oderwanie i przemieszczenie fragmentu. 24

25 34. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna. Widoczny wąski płaski profil słupka, zatarty na większości odlewów. 35. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment zachodni w miejscu styku z tymczasowym ogrodzeniem z siatki metalowej. 25

26 36. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północno-wschodnia. Rośliny zielne zacieniające lico muru. 37. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragmentwschodni. Warstwy czarnej fałszywej patyny w miejscach osłoniętych. 26

27 38. Kraków, Łagiewniki, cmentarz wojenny nr 384, mur - część północna, fragment wschodni. Rozkruszenia i ubytki słupków z sztucznego kamienia. 27