Wykład 6: Biometria podpisu odręcznego. Joanna Putz-Leszczyńska. Semestr letni 2014

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Wykład 6: Biometria podpisu odręcznego. Joanna Putz-Leszczyńska. Semestr letni 2014"

Transkrypt

1 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia,2014 1/49 Joanna Putz-Leszczyńska Wykład na Wydziale Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej Semestr letni 2014

2 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia,2014 2/49 Przedmiot obserwacji Pozyskiwanie danych Przetwarzanie wstępne Wyznaczanie cech Rozpoznawanie podpisów Ocena niezawodności Własności biometrii podpisu

3 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia,2014 3/49 Przedmiot obserwacji Przedmiot obserwacji Pozyskiwanie danych Przetwarzanie wstępne Wyznaczanie cech Rozpoznawanie podpisów Ocena niezawodności Własności biometrii podpisu

4 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia,2014 4/49 Przedmiot obserwacji Rodzaje biometrii podpisu 1. Metody off-line obraz na papierze kolejność występowania elementów podpisu nie ma znaczenia(nie jest rejestrowany) 2. Metody on-line obraz procesu podpisywania się wyjście układu dynamicznego kolejność występowania elementów podpisu jest rejestrowana i ma znaczenie typowe kombinacje składników podpisu 2D: położenie 3D:położenie+nacisk 5D:położenie+nacisk+kątyorientacjipióra

5 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia,2014 5/49 Przedmiot obserwacji Przedmiot obserwacji

6 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia,2014 6/49 Przedmiot obserwacji Obraz podpisu a podpis 1. Obraz podpisu: pojedyncza realizacja podpisu przykład: przy wykorzystaniu pięciu składników podpisu krzywawr 6 2. Podpis: klasa wszystkich możliwych obrazów podpisu tego samego typu dla danej osoby różne typy podpisów osoby(np. imię i nazwisko, tylko nazwisko, inicjały, itp.) traktujemy jak różne podpisy 3. Wykres podpisu: dowolny rzut obrazu podpisu na podprzestrzeń składników podpisu przykład:wykresxypodpisu rzutobrazupodpisuna podprzestrzeń składników położenia(płaszczyzna xy)

7 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia,2014 7/49 Przedmiot obserwacji Obraz podpisu a podpis

8 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia,2014 8/49 Przedmiot obserwacji Rodzaje fałszerstwa podpisów A osobaautentyczna,b fałszerz 1. Podpisy obce(ang. random forgeries) BniemażadnychinformacjiopodpisieA w praktyce podpisy innych osób wykorzystywane są jako próby fałszerstwa

9 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia,2014 9/49 Przedmiot obserwacji Rodzaje fałszerstwa podpisów A osobaautentyczna,b fałszerz 2. Fałszerstwa proste(ang. simple forgeries) B zna elementy podpisu A(np. imię, nazwisko, inicjały)

10 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Przedmiot obserwacji Rodzaje fałszerstwa podpisów A osobaautentyczna,b fałszerz 3. Fałszerstwa zaawansowane(ang. skilled forgeries) BmożeobserwowaćjakAsiępodpisuje BmadostępdoobrazówpodpisuAwceluwytrenowaniafałszerstwa B ma możliwość obserwacji obrazu podpisu A podczas fałszowania B ma możliwość skopiowania(przekalkowania) podpisu A

11 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Przedmiot obserwacji Rodzaje fałszerstwa podpisów off-line vs. on-line Signature 1 Signature 2 Signature 3

12 Przedmiot obserwacji Rodzaje fałszerstwa podpisów off-line vs. on-line Signature 1 Signature 2 Signature Signature Signature 1 (blue) & Signature 2 (red) 700 Signature 1 (blue) & Signature3 (green) X -coordinate X -coordinate X -coordinate time time time Y -coordinate Y -coordinate Y -coordinate time time time pressure 500 pressure pressure time time time c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49

13 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Pozyskiwanie danych Przedmiot obserwacji Pozyskiwanie danych Przetwarzanie wstępne Wyznaczanie cech Rozpoznawanie podpisów Ocena niezawodności Własności biometrii podpisu

14 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Pozyskiwanie danych Metody off-line Skanowanie(wrażliwość dokładności identyfikacji na rozdzielczość skanowania)

15 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Pozyskiwanie danych Metody on-line 1. Wykorzystanie tabletów graficznych elementy obrazu podpisu uporządkowane w czasie (typowe próbkowanie 100Hz) poza położeniem pióra zwykle umożliwiają pomiar dodatkowych składników pomiar również po oderwaniu pióra od podłoża (dook.2cm) 2. Specjalizowane tablety dla biometrii podpisu dodatkowe elementy konstrukcyjne(np. wbudowane ekrany LCD) zapewnione bezpieczeństwo przesyłanych danych(szyfrowanie) wielkość dostosowana do zastosowań w biometrii narzędzia deweloperskie

16 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Pozyskiwanie danych Metody on-line

17 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Pozyskiwanie danych Metody on-line

18 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Przetwarzanie wstępne Przedmiot obserwacji Pozyskiwanie danych Przetwarzanie wstępne Wyznaczanie cech Rozpoznawanie podpisów Ocena niezawodności Własności biometrii podpisu

19 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Przetwarzanie wstępne Metody off-line 1. Wyodrębnianie z tła lokalizacja położenia podpisu(a) usuniecietłaizakłóceń(b) progowanie(c) i tworzenie obrazu szkieletowego(d)

20 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Przetwarzanie wstępne Metody off-line 2. Segmentacja(podział na segmenty) jednorodna np. podział prostokątny, radialny niejednorodna(poszukiwanie spójnych część podpisu w sensie wybranego wskaźnika jakości) np. odrębne pociągnięcia pióra(ang. strokes), spójne części z niezerowym naciskiem

21 Przetwarzanie wstępne Metody off-line 2. Segmentacja(podział na segmenty) jednorodna np. podział prostokątny, radialny niejednorodna(poszukiwanie spójnych część podpisu w sensie wybranego wskaźnika jakości) np. odrębne pociągnięcia pióra(ang. strokes), spójne części z niezerowym naciskiem c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49

22 2. Segmentacja wykorzystanie informacji czasowych: ekstrema współrzędnych, ich prędkości czy przyspieszenia wykorzystanie informacji o nacisku pióra: lokalizacja chwil oderwania pióra od kartki c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Przetwarzanie wstępne Metody on-line 1. Redukcja liczby punktów(ang. resampling) jednorodna(b) niejednorodna(c)(z wykorzystaniem analizy zmienności wykresu podpisu)

23 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Przetwarzanie wstępne Metody on-line Przykład segmentacji z wykorzystaniem informacji o nacisku pióra realizacja pochodzi z bazy SVC 2004

24 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Wyznaczanie cech Przedmiot obserwacji Pozyskiwanie danych Przetwarzanie wstępne Wyznaczanie cech Rozpoznawanie podpisów Ocena niezawodności Własności biometrii podpisu

25 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Wyznaczanie cech Metody off-line 1. Cechy globalne wielkość podpisu liczba pętli liczba przecięć linii nachylenia linii wartości średnie i odchylenia standardowe elementów podpisu (dla różnych skal obrazu) 2. Cechy globalne liczone dla segmentów 3. Deskryptory tekstury obrazu podpisu

26 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Wyznaczanie cech Metody off-line Przykład wielokrotnie zastosowanej dylatacji

27 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Wyznaczanie cech Metody off-line Przykład zastosowania erozji do rozpoznawania nachylenia podpisów

28 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Wyznaczanie cech Metody off-line Przykład zastosowania erozji do rozpoznawania nachylenia podpisów

29 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Wyznaczanie cech Metody on-line Cechy globalne(pacut, Czajka, 2001) 1. Czas trwania realizacji podpisu (bardzo istotne) 2. Współczynniki trendów liniowych 3. Średnie i odchylenia standardowe składników 5. Trzecie momenty empiryczne wybranych współrzędnych 6. Prędkość i przyspieszenie prowadzenia pióra 7. Cechy po wstępnej filtracji(np. falkowej) 8. Miejsca przejść przez zero(cechy dla metod zero-crossing)

30 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Wyznaczanie cech Dobór cech globalnych (Pacut, Czajka, 2001) 1. Eliminacja cech skorelowanych 2. Dobór cech najbardziej rozróżniających(np. analiza Fishera) Z prawej: przykładowa analiza korelacyjna cech(s- średnie, σ odch. standardowe, α współczynniki trendu liniowego, β trzecie momenty, λ wart. wł. macierzy kowariancji, N długość podpisu)

31 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Przedmiot obserwacji Pozyskiwanie danych Przetwarzanie wstępne Wyznaczanie cech Rozpoznawanie podpisów Ocena niezawodności Własności biometrii podpisu

32 Rozpoznawanie podpisów Grupowanie cech globalnych (Pacut, Czajka, 2001) 1. Cechy widoczne łatwe do oszacowania przez fałszerza na podstawie wykresu xy podpisu przykład: średnie i odchylenia standardowe współrzędnych położenia 2. Cechy ukryte trudne lub niemożliwe do oszacowania na podstawie wykresu xy podpisu przykład: prędkość i przyspieszenie prowadzenia pióra, siła nacisku, cechy związane z orientacją pióra podczas pisania 3. Rozpoznawanie w podprzestrzeni cech ukrytych wcześniejsze grupowanie podpisów podobnych w sensie odległości w podprzestrzeni cech widocznych pozwala na budowę dokładniejszych klasyfikatorów, bardziej odpornych na fałszerstwa zaawansowane c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49

33 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Klasyfikacja cech 1. Klasyfikatory neuronowe perceptron wielowarstwowy sieci radialne decyzja określana na bazie wyjścia zwycięskiego neuronu ( winner takes all ) uwzględnienie wartości wyjść pozostałych neuronów(np. z wykorzystaniem nierówności Czybyszewa) 2. Maszyna wektorów podpierających(svm) 3. Warianty klasyfikacji odrębne klasyfikatory dla każdego podpisu(typowy dla weryfikacji) wspólna funkcja klasyfikująca dla wszystkich podpisów (typowy dla identyfikacji)

34 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Dynamiczne marszczenie czasu ang. Dynamic Time Warping(DTW) 1. Liniowe(bezpośrednie) przyporządkowanie elementów dwóch sekwencji

35 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Dynamiczne marszczenie czasu ang. Dynamic Time Warping(DTW) 2. Nieliniowe przyporządkowanie elementów dwóch sekwencji, wyznaczone np. przy pomocy DTW

36 Rozpoznawanie podpisów Dynamiczne marszczenie czasu Przypadek z czasem ciągłym 1. Technikaporównywaniafunkcjir={r(t),t [1,T r]} i g={g(τ),τ [1,T g]}: r(w t (l));g(w τ (l)), dla l [0,L w] gdziew t,w τ Wsątzw.funkcjamimarszczącymi,aWjestrodziną funkcjimarszczących;l w=max(t r,t g) 2. Przykładowa miara podobieństwa funkcji inf w t,w τ W Lw 0 r(w t (l)) g(w τ (l)) 2 dl lub, gdy czas indywidualny wzorca t jest tożsamy z czasem idealnym l (przyjmowane często dla wygody) 3. Dodatkowe wymagania inf w W Tr 0 r(t) g(w(t)) 2 dt w(t) t, ẇ(t) 1 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49

37 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Dynamiczne marszczenie czasu Przypadek z czasem dyskretnym 1. Dyskretnadziedzinaizbiórwartościr={r(t), t=1,2,..,m r}i g={g(τ), τ=1,2,..,m g} 2. Funkcje marszczące reprezentowane przez tzw. ścieżki marszczenia w(l)=[w t (l) w τ (l)] T ; l=1,..,l w wherew t (l) {1,..,M r} (1) w τ (l) {1,..,M g} łącząpunkt(0,0)z(m r,m g) przejście diagonalne odpowiada zgodnemu przebiegowi czasu przejścia poziome lub pionowe odpowiadają jednostkowemu wydłużeniu lub 1 Mr Mg g r r g Mg 1 g Mg 1 1 r Mr t skróceniu czasu 1 Mr t

38 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Dynamiczne marszczenie czasu Przypadek z czasem dyskretnym r Mg g Mg g 1 Mr Mg g 1 1 r 1 r Mr t 1 Mr t 3. Ścieżki marszczenia spełniają warunki: brzegowe:w t (1)=w τ (1)=1; w t (L w)=m r; w τ (L w)=m g monotoniczności:w t (l+1) w t (l); w τ (l+1) w τ (l) długościścieżkimarszczenia:max(m r,m g) L w M r+m g 1

39 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Dynamiczne marszczenie czasu Przypadek z czasem dyskretnym 4. Lokalna odległość między punktami, np. kwadratowa: d ( r(t),g(τ) ) = r(t) g(τ) 2 5. Wartość niepodobieństwa dla ścieżki w: D(r,g,w)= L w l=1 d ( r(w t (l)),g(w τ (l)) ) 6. Optymalna ścieżka i najmniejsza wartość niepodobieństwa: ŵ(r,g)=arg min w W r,g D(r,g,w) i ˆD(r,g)=D(r,g,ŵ(r,g))

40 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Dynamiczne marszczenie czasu Przypadek z czasem dyskretnym

41 Rozpoznawanie podpisów Dynamiczne marszczenie czasu Przypadek z czasem dyskretnym 7. Techniki programowania dynamicznego(do wyznaczenia optymalnej ścieżki marszczenia) z użyciem globalnej macierzy kosztu D: (1) Pierwszyrząd:D(1,j)= j d(r(1),g(k)); j={1,..,mr} k=1 (2) Pierwszakolumna:D(i,1)= i d(r(k),g(1)); i={1,..,mr} k=1 (3) Pozostałe elementy: D(i, j) = min{d(i 1; j 1), D(i 1; j), D(i; j 1)}+d(r(i), g(j)); i={2,..,m r},j={2,..,m g} Ostatni element jest najmniejszą wartością niedopasowania: ˆD(r,g)=D(M r,m g). 8. Ograniczenia(podstawowe) przyspieszające obliczenia r g r g Sakoe-Chiba Band Itakura Parallelogram c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49

42 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Ukryte Modele Markowa (ang. Hidden Markov Models) 1. Technika modelowania procesów stochastycznych o własnościach Markowa obserwacja zmiennych zależnych od stanów(brak możliwości obserwacji stanów) typowa architektura HMM dla biometrii podpisu: model typu left-right(brak powrotu do stanów poprzednich, możliwość pozostania w stanie aktualnym) 2. Alfabet elementów podpisu wspólny dla wszystkich podpisów indywidualny dla każdego podpisu indywidualny dla każdego segmentu podpisu

43 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Rozpoznawanie podpisów Ukryte Modele Markowa (ang. Hidden Markov Models) 3. Projektowanie systemu trening HMM na bazie próby: wyznaczenie parametrów łańcucha(najbardziej prawdopodobny łańcuch przejść pomiędzy stanami oraz prawdopodobieństwa obserwacji); algorytm Bauma-Welcha rozpoznanie podpisu: najbardziej prawdopodobny łańcuch przejść pomiędzy stanami dla danej obserwacji(dla obrazu podpisu); algorytm Viterbiego(ścieżka Viterbiego) 4. Trudności w określeniu: składników alfabetu właściwej liczby stanów niezbędnej liczby obrazów trenujących

44 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Ocena niezawodności Przedmiot obserwacji Pozyskiwanie danych Przetwarzanie wstępne Wyznaczanie cech Rozpoznawanie podpisów Ocena niezawodności Własności biometrii podpisu

45 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Ocena niezawodności Wyniki dla rozpoznawania off-line FAR FRR EER Liczba (%) (%) (%) podpisów Baltzakis 2001(PO) 9,81 3, Deng 1997(FP) 0,00 5,70 10 Deng 1997(FZ) 21,00 5,70 10 Fang 2003(FZ) 18,00 55 Justino 2002(PO) 1,44 2,83 60 Edson 2002(FP) 2,50 2,83 30 Edson 2002(FZ) 22,67 2,83 30 Aguilar 2004(PO) 1,14 75 Aguilar 2004(FZ) 9,29 75 Putz-Leszczyńska 2007(FZ) 12,53 13,60 12,27 75 Różne protokoły testowania i różne bazy danych. Wzajemne porównanie metod nie jest w takim przypadku możliwe.

46 Ocena niezawodności Wyniki dla rozpoznawania on-line FAR FRR EER Liczba (%) (%) (%) podpisów Parizeau ,00 30 Nalwa , Munich ,90 56 Pacut, Czajka ,00 11,00 48 Sakamoto ,00 8 Shafiei ,00 12,00 11,50 69 Muramatsu ,60 14 Feng ,00 30 Pippin ,30 4,70 19 Nakanishi ,35 4 Mahmud ,00 5,00 30 Pacut ,23 3, Wan ,70 25 Muramatsu ,86 0,80 0, Putz-Leszczyńska, Pacut ,04 1, Różne protokoły testowania i różne bazy danych. Wzajemne porównanie metod nie jest w takim przypadku możliwe. c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49

47 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Ocena niezawodności Wyniki dla rozpoznawania on-line FAR FRR ERR Liczba (%) (%) (%) podpisów Quan Miguel-Hurtado Garcia-Salicetti, Dorizzi Guru, Prakash Galbally, Ortega-Garcia Faundez-Zanuy Nanni and Lumini Putz-Leszczyńska, Pacut Putz-Leszczyńska, Pacut Pascual-Gaspar Putz-Leszczyńska, Pacut Wszystkie wyniki dla baz MCYT(podstawowej lub rozszerzonej).

48 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Własności biometrii podpisu Przedmiot obserwacji Pozyskiwanie danych Przetwarzanie wstępne Wyznaczanie cech Rozpoznawanie podpisów Ocena niezawodności Własności biometrii podpisu

49 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Własności biometrii podpisu Zalety(+)iwady( ) biometrii podpisu odręcznego Zawartość informacyjna + niska penetracja genetyczna + (teoretyczna) możliwość zmiany własnego podpisu obserwowalność/ powtarzalność Akceptacja użytkowników + metoda stosowana od lat Odporność na fałszerstwa + trudności w kopiowaniu podpisów on-line fałszerstwa zaawansowane podpisów off-line Możliwość realizacji technicznej + niski koszt i duża dostępność urządzeń Inwazyjność pomiaru + pomiar niekłopotliwy + brak wymagania treningu wielokrotny pomiar przy rejestracji

50 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Co powinniśmy zapamiętać 1. Czym różni się rozpoznawanie podpisu off-line od rozpoznawania on-line?

51 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Co powinniśmy zapamiętać 1. Czym różni się rozpoznawanie podpisu off-line od rozpoznawania on-line? 2. Jakie cechy globalne podpisu off-line/on-line wykorzystuje się w biometrii?

52 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Co powinniśmy zapamiętać 1. Czym różni się rozpoznawanie podpisu off-line od rozpoznawania on-line? 2. Jakie cechy globalne podpisu off-line/on-line wykorzystuje się w biometrii? 3. Na czym polega dynamiczne marszczenie czasu?

53 c JoannaPutz-Leszczyńska IAiISPW 1stycznia, /49 Co powinniśmy zapamiętać 1. Czym różni się rozpoznawanie podpisu off-line od rozpoznawania on-line? 2. Jakie cechy globalne podpisu off-line/on-line wykorzystuje się w biometrii? 3. Na czym polega dynamiczne marszczenie czasu? 4...?

Biometryczna Identyfikacja Tożsamości

Biometryczna Identyfikacja Tożsamości c Adam Czajka, IAiIS PW, wersja: 23 maja 2015, 1/47 Adam Czajka Wykład na Wydziale Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej Semestr letni 2015 c Adam Czajka, IAiIS PW, wersja: 23

Bardziej szczegółowo

Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności. dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl

Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności. dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyczna teoria korelacji i regresji (1) Jest to dział statystyki zajmujący

Bardziej szczegółowo

Technologia dynamicznego podpisu biometrycznego

Technologia dynamicznego podpisu biometrycznego Technologia dynamicznego podpisu biometrycznego Prof. Andrzej Czyżewski, Politechnika Gdańska VI Konferencja i Narodowy Test Interoperacyjności Podpisu Elektronicznego CommonSign 2016, 26 27. X. 2016 r.

Bardziej szczegółowo

Spacery losowe generowanie realizacji procesu losowego

Spacery losowe generowanie realizacji procesu losowego Spacery losowe generowanie realizacji procesu losowego Michał Krzemiński Streszczenie Omówimy metodę generowania trajektorii spacerów losowych (błądzenia losowego), tj. szczególnych procesów Markowa z

Bardziej szczegółowo

Biometria podpisu odręcznego

Biometria podpisu odręcznego Podstawy Technik Biometrycznych Semestr letni 215/216, wykład #6 Biometria podpisu odręcznego dr inż. Paweł Forczmański Katedra Systemów Multimedialnych, Wydzial Informatyki 1/26 Biometria behawioralna

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa... XI. Rozdział 1. Pomiar: jednostki miar... 1. Rozdział 2. Pomiar: liczby i obliczenia liczbowe... 16

Spis treści. Przedmowa... XI. Rozdział 1. Pomiar: jednostki miar... 1. Rozdział 2. Pomiar: liczby i obliczenia liczbowe... 16 Spis treści Przedmowa.......................... XI Rozdział 1. Pomiar: jednostki miar................. 1 1.1. Wielkości fizyczne i pozafizyczne.................. 1 1.2. Spójne układy miar. Układ SI i jego

Bardziej szczegółowo

Krzysztof Ślot Biometria Łódź, ul. Wólczańska 211/215, bud. B9 tel

Krzysztof Ślot Biometria Łódź, ul. Wólczańska 211/215, bud. B9 tel Krzysztof Ślot Biometria 9-924 Łódź, ul. Wólczańska 211/215, bud. B9 tel. 42 636 65 www.eletel.p.lodz.pl, ie@p.lodz.pl Wprowadzenie Biometria Analiza rejestrowanych zachowań i cech osobniczych (np. w celu

Bardziej szczegółowo

Analiza składowych głównych. Wprowadzenie

Analiza składowych głównych. Wprowadzenie Wprowadzenie jest techniką redukcji wymiaru. Składowe główne zostały po raz pierwszy zaproponowane przez Pearsona(1901), a następnie rozwinięte przez Hotellinga (1933). jest zaliczana do systemów uczących

Bardziej szczegółowo

Algorytm do rozpoznawania człowieka na podstawie dynamiki użycia klawiatury. Paweł Kobojek, prof. dr hab. inż. Khalid Saeed

Algorytm do rozpoznawania człowieka na podstawie dynamiki użycia klawiatury. Paweł Kobojek, prof. dr hab. inż. Khalid Saeed Algorytm do rozpoznawania człowieka na podstawie dynamiki użycia klawiatury Paweł Kobojek, prof. dr hab. inż. Khalid Saeed Zakres pracy Przegląd stanu wiedzy w dziedzinie biometrii, ze szczególnym naciskiem

Bardziej szczegółowo

Statystyka opisowa. Wykład V. Regresja liniowa wieloraka

Statystyka opisowa. Wykład V. Regresja liniowa wieloraka Statystyka opisowa. Wykład V. e-mail:e.kozlovski@pollub.pl Spis treści 1 Prosta regresji cechy Y względem cech X 1,..., X k. 2 3 Wyznaczamy zależność cechy Y od cech X 1, X 2,..., X k postaci Y = α 0 +

Bardziej szczegółowo

Analiza współzależności dwóch cech I

Analiza współzależności dwóch cech I Analiza współzależności dwóch cech I Współzależność dwóch cech W tym rozdziale pokażemy metody stosowane dla potrzeb wykrywania zależności lub współzależności między dwiema cechami. W celu wykrycia tych

Bardziej szczegółowo

SYSTEMY UCZĄCE SIĘ WYKŁAD 10. PRZEKSZTAŁCANIE ATRYBUTÓW. Dr hab. inż. Grzegorz Dudek Wydział Elektryczny Politechnika Częstochowska.

SYSTEMY UCZĄCE SIĘ WYKŁAD 10. PRZEKSZTAŁCANIE ATRYBUTÓW. Dr hab. inż. Grzegorz Dudek Wydział Elektryczny Politechnika Częstochowska. SYSTEMY UCZĄCE SIĘ WYKŁAD 10. PRZEKSZTAŁCANIE ATRYBUTÓW Częstochowa 2014 Dr hab. inż. Grzegorz Dudek Wydział Elektryczny Politechnika Częstochowska INFORMACJE WSTĘPNE Hipotezy do uczenia się lub tworzenia

Bardziej szczegółowo

Jacek Skorupski pok. 251 tel konsultacje: poniedziałek , sobota zjazdowa

Jacek Skorupski pok. 251 tel konsultacje: poniedziałek , sobota zjazdowa Jacek Skorupski pok. 251 tel. 234-7339 jsk@wt.pw.edu.pl http://skorupski.waw.pl/mmt prezentacje ogłoszenia konsultacje: poniedziałek 16 15-18, sobota zjazdowa 9 40-10 25 Udział w zajęciach Kontrola wyników

Bardziej szczegółowo

Klasyfikatory: k-nn oraz naiwny Bayesa. Agnieszka Nowak Brzezińska Wykład IV

Klasyfikatory: k-nn oraz naiwny Bayesa. Agnieszka Nowak Brzezińska Wykład IV Klasyfikatory: k-nn oraz naiwny Bayesa Agnieszka Nowak Brzezińska Wykład IV Naiwny klasyfikator Bayesa Naiwny klasyfikator bayesowski jest prostym probabilistycznym klasyfikatorem. Zakłada się wzajemną

Bardziej szczegółowo

Statystyka od podstaw Janina Jóźwiak, Jarosław Podgórski

Statystyka od podstaw Janina Jóźwiak, Jarosław Podgórski Statystyka od podstaw Janina Jóźwiak, Jarosław Podgórski Książka jest nowoczesnym podręcznikiem przeznaczonym dla studentów uczelni i wydziałów ekonomicznych. Wykład podzielono na cztery części. W pierwszej

Bardziej szczegółowo

Analiza współzależności zjawisk. dr Marta Kuc-Czarnecka

Analiza współzależności zjawisk. dr Marta Kuc-Czarnecka Analiza współzależności zjawisk dr Marta Kuc-Czarnecka Wprowadzenie Prawidłowości statystyczne mają swoje przyczyny, w związku z tym dla poznania całokształtu badanego zjawiska potrzebna jest analiza z

Bardziej szczegółowo

Mechatronika i inteligentne systemy produkcyjne. Modelowanie systemów mechatronicznych Platformy przetwarzania danych

Mechatronika i inteligentne systemy produkcyjne. Modelowanie systemów mechatronicznych Platformy przetwarzania danych Mechatronika i inteligentne systemy produkcyjne Modelowanie systemów mechatronicznych Platformy przetwarzania danych 1 Sterowanie procesem oparte na jego modelu u 1 (t) System rzeczywisty x(t) y(t) Tworzenie

Bardziej szczegółowo

Elementy modelowania matematycznego

Elementy modelowania matematycznego Elementy modelowania matematycznego Łańcuchy Markowa: zagadnienia graniczne. Ukryte modele Markowa. Jakub Wróblewski jakubw@pjwstk.edu.pl http://zajecia.jakubw.pl/ KLASYFIKACJA STANÓW Stan i jest osiągalny

Bardziej szczegółowo

Analiza skupień. Analiza Skupień W sztucznej inteligencji istotną rolę ogrywają algorytmy grupowania

Analiza skupień. Analiza Skupień W sztucznej inteligencji istotną rolę ogrywają algorytmy grupowania Analiza skupień W sztucznej inteligencji istotną rolę ogrywają algorytmy grupowania Analiza Skupień Elementy składowe procesu grupowania obiekt Ekstrakcja cech Sprzężenie zwrotne Grupowanie klastry Reprezentacja

Bardziej szczegółowo

Elementy modelowania matematycznego

Elementy modelowania matematycznego Elementy modelowania matematycznego Modelowanie algorytmów klasyfikujących. Podejście probabilistyczne. Naiwny klasyfikator bayesowski. Modelowanie danych metodą najbliższych sąsiadów. Jakub Wróblewski

Bardziej szczegółowo

Agnieszka Nowak Brzezińska

Agnieszka Nowak Brzezińska Agnieszka Nowak Brzezińska jeden z algorytmów regresji nieparametrycznej używanych w statystyce do prognozowania wartości pewnej zmiennej losowej. Może również byd używany do klasyfikacji. - Założenia

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć)

Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć) Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć) 1. Populacja generalna a losowa próba, parametr rozkładu cechy a jego ocena z losowej próby, miary opisu statystycznego

Bardziej szczegółowo

Automatyczne rozpoznawanie mowy - wybrane zagadnienia / Ryszard Makowski. Wrocław, Spis treści

Automatyczne rozpoznawanie mowy - wybrane zagadnienia / Ryszard Makowski. Wrocław, Spis treści Automatyczne rozpoznawanie mowy - wybrane zagadnienia / Ryszard Makowski. Wrocław, 2011 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział 1. WPROWADZENIE 13 1.1. Czym jest automatyczne rozpoznawanie mowy 13 1.2. Poziomy

Bardziej szczegółowo

Statystyka. Wykład 9. Magdalena Alama-Bućko. 24 kwietnia Magdalena Alama-Bućko Statystyka 24 kwietnia / 34

Statystyka. Wykład 9. Magdalena Alama-Bućko. 24 kwietnia Magdalena Alama-Bućko Statystyka 24 kwietnia / 34 Statystyka Wykład 9 Magdalena Alama-Bućko 24 kwietnia 2017 Magdalena Alama-Bućko Statystyka 24 kwietnia 2017 1 / 34 Tematyka zajęć: Wprowadzenie do statystyki. Analiza struktury zbiorowości miary położenia

Bardziej szczegółowo

Lekcja 5: Sieć Kohonena i sieć ART

Lekcja 5: Sieć Kohonena i sieć ART Lekcja 5: Sieć Kohonena i sieć ART S. Hoa Nguyen 1 Materiał Sieci Kohonena (Sieć samo-organizująca) Rysunek 1: Sieć Kohonena Charakterystyka sieci: Jednowarstwowa jednokierunkowa sieć. Na ogół neurony

Bardziej szczegółowo

Rozdział 7.7. Biometria podpisu odręcznego

Rozdział 7.7. Biometria podpisu odręcznego Materiał z książki Paweł Zając, Stanisław Kwaśniowski (Red.), Automatyczna identyfikacja w systemach logistycznych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2004. Kopiowanie i udostępnianie całości

Bardziej szczegółowo

1.7. Eksploracja danych: pogłębianie, przeszukiwanie i wyławianie

1.7. Eksploracja danych: pogłębianie, przeszukiwanie i wyławianie Wykaz tabel Wykaz rysunków Przedmowa 1. Wprowadzenie 1.1. Wprowadzenie do eksploracji danych 1.2. Natura zbiorów danych 1.3. Rodzaje struktur: modele i wzorce 1.4. Zadania eksploracji danych 1.5. Komponenty

Bardziej szczegółowo

R n = {(x 1, x 2,..., x n ): x i R, i {1,2,...,n} },

R n = {(x 1, x 2,..., x n ): x i R, i {1,2,...,n} }, nazywa- Definicja 1. Przestrzenią liniową R n my zbiór wektorów R n = {(x 1, x 2,..., x n ): x i R, i {1,2,...,n} }, z określonymi działaniami dodawania wektorów i mnożenia wektorów przez liczby rzeczywiste.

Bardziej szczegółowo

4.1. Wprowadzenie...70 4.2. Podstawowe definicje...71 4.3. Algorytm określania wartości parametrów w regresji logistycznej...74

4.1. Wprowadzenie...70 4.2. Podstawowe definicje...71 4.3. Algorytm określania wartości parametrów w regresji logistycznej...74 3 Wykaz najważniejszych skrótów...8 Przedmowa... 10 1. Podstawowe pojęcia data mining...11 1.1. Wprowadzenie...12 1.2. Podstawowe zadania eksploracji danych...13 1.3. Główne etapy eksploracji danych...15

Bardziej szczegółowo

Elementy statystyki wielowymiarowej

Elementy statystyki wielowymiarowej Wnioskowanie_Statystyczne_-_wykład Spis treści 1 Elementy statystyki wielowymiarowej 1.1 Kowariancja i współczynnik korelacji 1.2 Macierz kowariancji 1.3 Dwumianowy rozkład normalny 1.4 Analiza składowych

Bardziej szczegółowo

Statystyka opisowa. Wykład I. Elementy statystyki opisowej

Statystyka opisowa. Wykład I. Elementy statystyki opisowej Statystyka opisowa. Wykład I. e-mail:e.kozlovski@pollub.pl Spis treści Elementy statystyku opisowej 1 Elementy statystyku opisowej 2 3 Elementy statystyku opisowej Definicja Statystyka jest to nauka o

Bardziej szczegółowo

Pattern Classification

Pattern Classification Pattern Classification All materials in these slides were taken from Pattern Classification (2nd ed) by R. O. Duda, P. E. Hart and D. G. Stork, John Wiley & Sons, 2000 with the permission of the authors

Bardziej szczegółowo

4 Zasoby językowe Korpusy obcojęzyczne Korpusy języka polskiego Słowniki Sposoby gromadzenia danych...

4 Zasoby językowe Korpusy obcojęzyczne Korpusy języka polskiego Słowniki Sposoby gromadzenia danych... Spis treści 1 Wstęp 11 1.1 Do kogo adresowana jest ta książka... 12 1.2 Historia badań nad mową i językiem... 12 1.3 Obecne główne trendy badań... 16 1.4 Opis zawartości rozdziałów... 18 2 Wyzwania i możliwe

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć)

Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć) Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć) 1. Populacja generalna a losowa próba, parametr rozkładu cechy a jego ocena z losowej próby, miary opisu statystycznego

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału z matematyki dla II klasy technikum zakres podstawowy I wariant (38 tyg. 2 godz. = 76 godz.)

Rozkład materiału z matematyki dla II klasy technikum zakres podstawowy I wariant (38 tyg. 2 godz. = 76 godz.) Rozkład materiału z matematyki dla II klasy technikum zakres podstawowy I wariant (38 tyg. godz. = 76 godz.) I. Funkcja i jej własności.4godz. II. Przekształcenia wykresów funkcji...9 godz. III. Funkcja

Bardziej szczegółowo

Agnieszka Nowak Brzezińska Wykład III

Agnieszka Nowak Brzezińska Wykład III Agnieszka Nowak Brzezińska Wykład III Naiwny klasyfikator bayesowski jest prostym probabilistycznym klasyfikatorem. Zakłada się wzajemną niezależność zmiennych niezależnych (tu naiwność) Bardziej opisowe

Bardziej szczegółowo

w analizie wyników badań eksperymentalnych, w problemach modelowania zjawisk fizycznych, w analizie obserwacji statystycznych.

w analizie wyników badań eksperymentalnych, w problemach modelowania zjawisk fizycznych, w analizie obserwacji statystycznych. Aproksymacja funkcji a regresja symboliczna Problem aproksymacji funkcji polega na tym, że funkcję F(), znaną lub określoną tablicą wartości, należy zastąpić inną funkcją, f(), zwaną funkcją aproksymującą

Bardziej szczegółowo

Sieci neuronowe do przetwarzania informacji / Stanisław Osowski. wyd. 3. Warszawa, Spis treści

Sieci neuronowe do przetwarzania informacji / Stanisław Osowski. wyd. 3. Warszawa, Spis treści Sieci neuronowe do przetwarzania informacji / Stanisław Osowski. wyd. 3. Warszawa, 2013 Spis treści Przedmowa 7 1. Wstęp 9 1.1. Podstawy biologiczne działania neuronu 9 1.2. Pierwsze modele sieci neuronowej

Bardziej szczegółowo

Prof. Stanisław Jankowski

Prof. Stanisław Jankowski Prof. Stanisław Jankowski Zakład Sztucznej Inteligencji Zespół Statystycznych Systemów Uczących się p. 228 sjank@ise.pw.edu.pl Zakres badań: Sztuczne sieci neuronowe Maszyny wektorów nośnych SVM Maszyny

Bardziej szczegółowo

Budowa sztucznych sieci neuronowych do prognozowania. Przykład jednostek uczestnictwa otwartego funduszu inwestycyjnego

Budowa sztucznych sieci neuronowych do prognozowania. Przykład jednostek uczestnictwa otwartego funduszu inwestycyjnego Budowa sztucznych sieci neuronowych do prognozowania. Przykład jednostek uczestnictwa otwartego funduszu inwestycyjnego Dorota Witkowska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wprowadzenie Sztuczne

Bardziej szczegółowo

Algebra Liniowa 2 (INF, TIN), MAP1152 Lista zadań

Algebra Liniowa 2 (INF, TIN), MAP1152 Lista zadań Algebra Liniowa 2 (INF, TIN), MAP1152 Lista zadań Przekształcenia liniowe, diagonalizacja macierzy 1. Podano współrzędne wektora v w bazie B. Znaleźć współrzędne tego wektora w bazie B, gdy: a) v = (1,

Bardziej szczegółowo

Metoda weryfikacji mówcy na podstawie nieuzgodnionej wypowiedzi

Metoda weryfikacji mówcy na podstawie nieuzgodnionej wypowiedzi BIULETYN INSTYTUTU AUTOMATYKI I ROBOTYKI NR, 005 Metoda weryfikacji mówcy na podstawie nieuzgodnionej wypowiedzi Leszek GRAD Zakład Automatyki, Instytut Teleinformatyki i Automatyki WAT, ul. Kaliskiego,

Bardziej szczegółowo

Optymalizacja ciągła

Optymalizacja ciągła Optymalizacja ciągła 5. Metoda stochastycznego spadku wzdłuż gradientu Wojciech Kotłowski Instytut Informatyki PP http://www.cs.put.poznan.pl/wkotlowski/ 04.04.2019 1 / 20 Wprowadzenie Minimalizacja różniczkowalnej

Bardziej szczegółowo

Agnieszka Nowak Brzezińska Wykład III

Agnieszka Nowak Brzezińska Wykład III Agnieszka Nowak Brzezińska Wykład III Naiwny klasyfikator bayesowski jest prostym probabilistycznym klasyfikatorem. Zakłada się wzajemną niezależność zmiennych niezależnych (tu naiwność) Bardziej opisowe

Bardziej szczegółowo

Spis treści 3 SPIS TREŚCI

Spis treści 3 SPIS TREŚCI Spis treści 3 SPIS TREŚCI PRZEDMOWA... 1. WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE JAKO DYSCYPLINA MATEMATYCZNA... Metody statystyczne w analizie i prognozowaniu zjawisk ekonomicznych... Badania statystyczne podstawowe

Bardziej szczegółowo

Analiza Danych Sprawozdanie regresja Marek Lewandowski Inf 59817

Analiza Danych Sprawozdanie regresja Marek Lewandowski Inf 59817 Analiza Danych Sprawozdanie regresja Marek Lewandowski Inf 59817 Zadanie 1: wiek 7 8 9 1 11 11,5 12 13 14 14 15 16 17 18 18,5 19 wzrost 12 122 125 131 135 14 142 145 15 1 154 159 162 164 168 17 Wykres

Bardziej szczegółowo

5. Analiza dyskryminacyjna: FLD, LDA, QDA

5. Analiza dyskryminacyjna: FLD, LDA, QDA Algorytmy rozpoznawania obrazów 5. Analiza dyskryminacyjna: FLD, LDA, QDA dr inż. Urszula Libal Politechnika Wrocławska 2015 1 1. Liniowe funkcje dyskryminacyjne Liniowe funkcje dyskryminacyjne mają ogólną

Bardziej szczegółowo

PDF created with FinePrint pdffactory Pro trial version http://www.fineprint.com

PDF created with FinePrint pdffactory Pro trial version http://www.fineprint.com Analiza korelacji i regresji KORELACJA zależność liniowa Obserwujemy parę cech ilościowych (X,Y). Doświadczenie jest tak pomyślane, aby obserwowane pary cech X i Y (tzn i ta para x i i y i dla różnych

Bardziej szczegółowo

Aproksymacja funkcji a regresja symboliczna

Aproksymacja funkcji a regresja symboliczna Aproksymacja funkcji a regresja symboliczna Problem aproksymacji funkcji polega na tym, że funkcję F(x), znaną lub określoną tablicą wartości, należy zastąpić inną funkcją, f(x), zwaną funkcją aproksymującą

Bardziej szczegółowo

Uczenie sieci radialnych (RBF)

Uczenie sieci radialnych (RBF) Uczenie sieci radialnych (RBF) Budowa sieci radialnej Lokalne odwzorowanie przestrzeni wokół neuronu MLP RBF Budowa sieci radialnych Zawsze jedna warstwa ukryta Budowa neuronu Neuron radialny powinien

Bardziej szczegółowo

Zadania egzaminacyjne

Zadania egzaminacyjne Rozdział 13 Zadania egzaminacyjne Egzamin z algebry liniowej AiR termin I 03022011 Zadanie 1 Wyznacz sumę rozwiązań równania: (8z + 1 i 2 2 7 iz 4 = 0 Zadanie 2 Niech u 0 = (1, 2, 1 Rozważmy odwzorowanie

Bardziej szczegółowo

Przedmowa Wykaz symboli Litery alfabetu greckiego wykorzystywane w podręczniku Symbole wykorzystywane w zagadnieniach teorii

Przedmowa Wykaz symboli Litery alfabetu greckiego wykorzystywane w podręczniku Symbole wykorzystywane w zagadnieniach teorii SPIS TREŚCI Przedmowa... 11 Wykaz symboli... 15 Litery alfabetu greckiego wykorzystywane w podręczniku... 15 Symbole wykorzystywane w zagadnieniach teorii mnogości (rachunku zbiorów)... 16 Symbole stosowane

Bardziej szczegółowo

Algorytmy decyzyjne będące alternatywą dla sieci neuronowych

Algorytmy decyzyjne będące alternatywą dla sieci neuronowych Algorytmy decyzyjne będące alternatywą dla sieci neuronowych Piotr Dalka Przykładowe algorytmy decyzyjne Sztuczne sieci neuronowe Algorytm k najbliższych sąsiadów Kaskada klasyfikatorów AdaBoost Naiwny

Bardziej szczegółowo

Ekonometria. Modele regresji wielorakiej - dobór zmiennych, szacowanie. Paweł Cibis pawel@cibis.pl. 1 kwietnia 2007

Ekonometria. Modele regresji wielorakiej - dobór zmiennych, szacowanie. Paweł Cibis pawel@cibis.pl. 1 kwietnia 2007 Modele regresji wielorakiej - dobór zmiennych, szacowanie Paweł Cibis pawel@cibis.pl 1 kwietnia 2007 1 Współczynnik zmienności Współczynnik zmienności wzory Współczynnik zmienności funkcje 2 Korelacja

Bardziej szczegółowo

Prawdopodobieństwo i statystyka

Prawdopodobieństwo i statystyka Wykład XV: Zagadnienia redukcji wymiaru danych 2 lutego 2015 r. Standaryzacja danych Standaryzacja danych Własności macierzy korelacji Definicja Niech X będzie zmienną losową o skończonym drugim momencie.

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z matematyki Klasa III poziom rozszerzony

Kryteria oceniania z matematyki Klasa III poziom rozszerzony Kryteria oceniania z matematyki Klasa III poziom rozszerzony Zakres Dopuszczający Dostateczny Dobry Bardzo dobry Funkcja potęgowa - zna i stosuje tw. o potęgach - zna wykresy funkcji potęgowej o dowolnym

Bardziej szczegółowo

Biometryczna Identyfikacja Tożsamości

Biometryczna Identyfikacja Tożsamości c Adam Czajka, IAiIS PW, wersja: 18 czerwca 2015, 1/49 Adam Czajka Wykład na Wydziale Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej Semestr letni 2015 c Adam Czajka, IAiIS PW, wersja:

Bardziej szczegółowo

Załóżmy, że obserwujemy nie jedną lecz dwie cechy, które oznaczymy symbolami X i Y. Wyniki obserwacji obu cech w i-tym obiekcie oznaczymy parą liczb

Załóżmy, że obserwujemy nie jedną lecz dwie cechy, które oznaczymy symbolami X i Y. Wyniki obserwacji obu cech w i-tym obiekcie oznaczymy parą liczb Współzależność Załóżmy, że obserwujemy nie jedną lecz dwie cechy, które oznaczymy symbolami X i Y. Wyniki obserwacji obu cech w i-tym obiekcie oznaczymy parą liczb (x i, y i ). Geometrycznie taką parę

Bardziej szczegółowo

Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji

Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji Małgorzata Jakubowska Katedra Chemii Analitycznej WIMiC AGH Walidacja metod analitycznych (według ISO) to proces ustalania parametrów charakteryzujących

Bardziej szczegółowo

K.Pieńkosz Badania Operacyjne Wprowadzenie 1. Badania Operacyjne. dr inż. Krzysztof Pieńkosz

K.Pieńkosz Badania Operacyjne Wprowadzenie 1. Badania Operacyjne. dr inż. Krzysztof Pieńkosz K.Pieńkosz Wprowadzenie 1 dr inż. Krzysztof Pieńkosz Instytut Automatyki i Informatyki Stosowanej Politechniki Warszawskiej pok. 560 A tel.: 234-78-64 e-mail: K.Pienkosz@ia.pw.edu.pl K.Pieńkosz Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD 12. Analiza obrazu Wyznaczanie parametrów ruchu obiektów

WYKŁAD 12. Analiza obrazu Wyznaczanie parametrów ruchu obiektów WYKŁAD 1 Analiza obrazu Wyznaczanie parametrów ruchu obiektów Cel analizy obrazu: przedstawienie każdego z poszczególnych obiektów danego obrazu w postaci wektora cech dla przeprowadzenia procesu rozpoznania

Bardziej szczegółowo

Przestrzeń unitarna. Jacek Kłopotowski. 23 października Katedra Matematyki i Ekonomii Matematycznej SGH

Przestrzeń unitarna. Jacek Kłopotowski. 23 października Katedra Matematyki i Ekonomii Matematycznej SGH Katedra Matematyki i Ekonomii Matematycznej SGH 23 października 2018 Definicja iloczynu skalarnego Definicja Iloczynem skalarnym w przestrzeni liniowej R n nazywamy odwzorowanie ( ) : R n R n R spełniające

Bardziej szczegółowo

Sztuczne sieci neuronowe. Krzysztof A. Cyran POLITECHNIKA ŚLĄSKA Instytut Informatyki, p. 335

Sztuczne sieci neuronowe. Krzysztof A. Cyran POLITECHNIKA ŚLĄSKA Instytut Informatyki, p. 335 Sztuczne sieci neuronowe Krzysztof A. Cyran POLITECHNIKA ŚLĄSKA Instytut Informatyki, p. 335 Wykład 10 Mapa cech Kohonena i jej modyfikacje - uczenie sieci samoorganizujących się - kwantowanie wektorowe

Bardziej szczegółowo

Ekonometria. Dobór postaci analitycznej, transformacja liniowa i estymacja modelu KMNK. Paweł Cibis 9 marca 2007

Ekonometria. Dobór postaci analitycznej, transformacja liniowa i estymacja modelu KMNK. Paweł Cibis 9 marca 2007 , transformacja liniowa i estymacja modelu KMNK Paweł Cibis pawel@cibis.pl 9 marca 2007 1 Miary dopasowania modelu do danych empirycznych Współczynnik determinacji Współczynnik zbieżności Skorygowany R

Bardziej szczegółowo

Interpretacja gestów dłoni w sekwencji obrazów cyfrowych. autor: Karol Czapnik opiekun: prof. dr hab. Włodzimierz Kasprzak

Interpretacja gestów dłoni w sekwencji obrazów cyfrowych. autor: Karol Czapnik opiekun: prof. dr hab. Włodzimierz Kasprzak Interpretacja gestów dłoni w sekwencji obrazów cyfrowych autor: Karol Czapnik opiekun: prof. dr hab. Włodzimierz Kasprzak Plan prezentacji Cel pracy magisterskiej Zastosowanie pracy Założenia projektowe

Bardziej szczegółowo

METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII

METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII 1. Wykład wstępny 2. Populacje i próby danych 3. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 4. Planowanie eksperymentów biologicznych 5. Najczęściej wykorzystywane testy statystyczne

Bardziej szczegółowo

DZIAŁ 1. STATYSTYKA DZIAŁ 2. FUNKCJE

DZIAŁ 1. STATYSTYKA DZIAŁ 2. FUNKCJE DZIAŁ 1. STATYSTYKA poda pojęcie diagramu słupkowego i kołowego (2) poda pojęcie wykresu (2) poda potrzebę korzystania z różnych form prezentacji informacji (2) poda pojęcie średniej, mediany (2) obliczy

Bardziej szczegółowo

Wykład 12 Testowanie hipotez dla współczynnika korelacji

Wykład 12 Testowanie hipotez dla współczynnika korelacji Wykład 12 Testowanie hipotez dla współczynnika korelacji Wrocław, 23 maja 2018 Współczynnik korelacji Niech będą dane dwie próby danych X = (X 1, X 2,..., X n ) oraz Y = (Y 1, Y 2,..., Y n ). Współczynnikiem

Bardziej szczegółowo

Stosowana Analiza Regresji

Stosowana Analiza Regresji Stosowana Analiza Regresji Wykład VIII 30 Listopada 2011 1 / 18 gdzie: X : n p Q : n n R : n p Zał.: n p. X = QR, - macierz eksperymentu, - ortogonalna, - ma zera poniżej głównej diagonali. [ R1 X = Q

Bardziej szczegółowo

ALGORYTMY SZTUCZNEJ INTELIGENCJI

ALGORYTMY SZTUCZNEJ INTELIGENCJI ALGORYTMY SZTUCZNEJ INTELIGENCJI Sieci neuronowe 06.12.2014 Krzysztof Salamon 1 Wstęp Sprawozdanie to dotyczy ćwiczeń z zakresu sieci neuronowych realizowanym na przedmiocie: Algorytmy Sztucznej Inteligencji.

Bardziej szczegółowo

1. Potęgi. Logarytmy. Funkcja wykładnicza

1. Potęgi. Logarytmy. Funkcja wykładnicza 1. Potęgi. Logarytmy. Funkcja wykładnicza Tematyka zajęć: WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY KL. 3 POZIOM PODSTAWOWY Potęga o wykładniku rzeczywistym powtórzenie Funkcja wykładnicza i jej własności

Bardziej szczegółowo

ROZKŁAD MATERIAŁU DO II KLASY LICEUM (ZAKRES ROZSZERZONY) A WYMAGANIA PODSTAWY PROGRAMOWEJ.

ROZKŁAD MATERIAŁU DO II KLASY LICEUM (ZAKRES ROZSZERZONY) A WYMAGANIA PODSTAWY PROGRAMOWEJ. ROZKŁAD MATERIAŁU DO II KLASY LICEUM (ZAKRES ROZSZERZONY) A WYMAGANIA PODSTAWY PROGRAMOWEJ. LICZBA TEMAT GODZIN LEKCYJNYCH Potęgi, pierwiastki i logarytmy (8 h) Potęgi 3 Pierwiastki 3 Potęgi o wykładnikach

Bardziej szczegółowo

SYSTEM BIOMETRYCZNY IDENTYFIKUJĄCY OSOBY NA PODSTAWIE CECH OSOBNICZYCH TWARZY. Autorzy: M. Lewicka, K. Stańczyk

SYSTEM BIOMETRYCZNY IDENTYFIKUJĄCY OSOBY NA PODSTAWIE CECH OSOBNICZYCH TWARZY. Autorzy: M. Lewicka, K. Stańczyk SYSTEM BIOMETRYCZNY IDENTYFIKUJĄCY OSOBY NA PODSTAWIE CECH OSOBNICZYCH TWARZY Autorzy: M. Lewicka, K. Stańczyk Kraków 2008 Cel pracy projekt i implementacja systemu rozpoznawania twarzy, który na podstawie

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA WSTĘPNE W ZAKRESIE WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI I INNYCHY KOMPETENCJI EFEKTY KSZTAŁCENIA

WYMAGANIA WSTĘPNE W ZAKRESIE WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI I INNYCHY KOMPETENCJI EFEKTY KSZTAŁCENIA I. KARTA PRZEDMIOTU. Nazwa przedmiotu: MATEMATYKA STOSOWANA 2. Kod przedmiotu: Ms 3. Jednostka prowadząca: Wydział Nawigacji i Uzbrojenia Okrętowego 4. Kierunek: Nawigacja 5. Specjalność: Nawigacja morska

Bardziej szczegółowo

STATYSTYKA I DOŚWIADCZALNICTWO Wykład 8

STATYSTYKA I DOŚWIADCZALNICTWO Wykład 8 STATYSTYKA I DOŚWIADCZALNICTWO Wykład 8 Regresja wielokrotna Regresja wielokrotna jest metodą statystyczną, w której oceniamy wpływ wielu zmiennych niezależnych (X 1, X 2, X 3,...) na zmienną zależną (Y).

Bardziej szczegółowo

Katedra Fizyki Ciała Stałego Uniwersytetu Łódzkiego. Ćwiczenie 2 Badanie funkcji korelacji w przebiegach elektrycznych.

Katedra Fizyki Ciała Stałego Uniwersytetu Łódzkiego. Ćwiczenie 2 Badanie funkcji korelacji w przebiegach elektrycznych. Katedra Fizyki Ciała Stałego Uniwersytetu Łódzkiego Ćwiczenie Badanie unkcji korelacji w przebiegach elektrycznych. Cel ćwiczenia: Celem ćwiczenia jest zbadanie unkcji korelacji w okresowych sygnałach

Bardziej szczegółowo

ANALIZA SEMANTYCZNA OBRAZU I DŹWIĘKU

ANALIZA SEMANTYCZNA OBRAZU I DŹWIĘKU ANALIZA SEMANTYCZNA OBRAZU I DŹWIĘKU i klasyfikacja sygnału audio dr inż. Jacek Naruniec Sygnał mowy mózg (układ sterujący) głośnia (źródło dźwięku) rezonator akustyczny (filtr) sygnał mowy 2 Sygnał mowy

Bardziej szczegółowo

Wykład 12 Testowanie hipotez dla współczynnika korelacji

Wykład 12 Testowanie hipotez dla współczynnika korelacji Wykład 12 Testowanie hipotez dla współczynnika korelacji Wrocław, 24 maja 2017 Współczynnik korelacji Niech będą dane dwie próby danych X = (X 1, X 2,..., X n ) oraz Y = (Y 1, Y 2,..., Y n ). Współczynnikiem

Bardziej szczegółowo

Wstęp do sieci neuronowych, wykład 12 Łańcuchy Markowa

Wstęp do sieci neuronowych, wykład 12 Łańcuchy Markowa Wstęp do sieci neuronowych, wykład 12 Łańcuchy Markowa M. Czoków, J. Piersa 2012-01-10 1 Łańcucha Markowa 2 Istnienie Szukanie stanu stacjonarnego 3 1 Łańcucha Markowa 2 Istnienie Szukanie stanu stacjonarnego

Bardziej szczegółowo

DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM. Procedura szacowania niepewności

DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM. Procedura szacowania niepewności DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM Procedura szacowania niepewności Szacowanie niepewności oznaczania / pomiaru zawartości... metodą... Data Imię i Nazwisko Podpis Opracował Sprawdził Zatwierdził

Bardziej szczegółowo

Tomasz Tobiasz PLAN WYNIKOWY (zakres podstawowy)

Tomasz Tobiasz PLAN WYNIKOWY (zakres podstawowy) Tomasz Tobiasz PLAN WYNIKOWY (zakres podstawowy) klasa 3. PAZDRO Plan jest wykazem wiadomości i umiejętności, jakie powinien mieć uczeń ubiegający się o określone oceny na poszczególnych etapach edukacji

Bardziej szczegółowo

Metody i techniki sztucznej inteligencji / Leszek Rutkowski. wyd. 2, 3 dodr. Warszawa, Spis treści

Metody i techniki sztucznej inteligencji / Leszek Rutkowski. wyd. 2, 3 dodr. Warszawa, Spis treści Metody i techniki sztucznej inteligencji / Leszek Rutkowski. wyd. 2, 3 dodr. Warszawa, 2012 Spis treści Przedmowa do wydania drugiego Przedmowa IX X 1. Wstęp 1 2. Wybrane zagadnienia sztucznej inteligencji

Bardziej szczegółowo

S O M SELF-ORGANIZING MAPS. Przemysław Szczepańczyk Łukasz Myszor

S O M SELF-ORGANIZING MAPS. Przemysław Szczepańczyk Łukasz Myszor S O M SELF-ORGANIZING MAPS Przemysław Szczepańczyk Łukasz Myszor Podstawy teoretyczne Map Samoorganizujących się stworzył prof. Teuvo Kohonen (1982 r.). SOM wywodzi się ze sztucznych sieci neuronowych.

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z matematyki Klasa III poziom podstawowy

Kryteria oceniania z matematyki Klasa III poziom podstawowy Kryteria oceniania z matematyki Klasa III poziom podstawowy Potęgi Zakres Dopuszczający Dostateczny Dobry Bardzo dobry oblicza potęgi o wykładnikach wymiernych; zna prawa działań na potęgach i potrafi

Bardziej szczegółowo

Zastosowanie sztucznych sieci neuronowych w prognozowaniu szeregów czasowych (prezentacja 2)

Zastosowanie sztucznych sieci neuronowych w prognozowaniu szeregów czasowych (prezentacja 2) Zastosowanie sztucznych sieci neuronowych w prognozowaniu szeregów czasowych (prezentacja 2) Ewa Wołoszko Praca pisana pod kierunkiem Pani dr hab. Małgorzaty Doman Plan tego wystąpienia Teoria Narzędzia

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie do analizy korelacji i regresji

Wprowadzenie do analizy korelacji i regresji Statystyka dla jakości produktów i usług Six sigma i inne strategie Wprowadzenie do analizy korelacji i regresji StatSoft Polska Wybrane zagadnienia analizy korelacji Przy analizie zjawisk i procesów stanowiących

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie populacjami zwierząt. Parametry genetyczne cech

Zarządzanie populacjami zwierząt. Parametry genetyczne cech Zarządzanie populacjami zwierząt Parametry genetyczne cech Teoria ścieżki zależność przyczynowo-skutkowa X p 01 Z Y p 02 p 01 2 + p 02 2 = 1 współczynniki ścieżek miary związku między przyczyną a skutkiem

Bardziej szczegółowo

1. Zbadać liniową niezależność funkcji x, 1, x, x 2 w przestrzeni liniowej funkcji ciągłych na przedziale [ 1, ).

1. Zbadać liniową niezależność funkcji x, 1, x, x 2 w przestrzeni liniowej funkcji ciągłych na przedziale [ 1, ). B 2 Suma Zbadać, czy liniowo niezależne wektory u, v, w stanowią bazę przestrzeni liniowej lin { u + 2 v + w, u v + 2 w, 3 u + 5 w } 2 Współrzędne wektora (, 4, 5, 4 ) w pewnej bazie podprzestrzeni U R

Bardziej szczegółowo

Biometryczna Identyfikacja Tożsamości

Biometryczna Identyfikacja Tożsamości c Adam Czajka IAiIS PW 3 czerwca 2014 1/49 Adam Czajka Wykład na Wydziale Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej Semestr letni 2014 c Adam Czajka IAiIS PW 3 czerwca 2014 2/49 Problem

Bardziej szczegółowo

83 Przekształcanie wykresów funkcji (cd.) 3

83 Przekształcanie wykresów funkcji (cd.) 3 Zakres podstawowy Zakres rozszerzony dział temat godz. dział temat godz,. KLASA 1 (3 godziny tygodniowo) - 90 godzin KLASA 1 (5 godzin tygodniowo) - 150 godzin I Zbiory Zbiory i działania na zbiorach 2

Bardziej szczegółowo

SYSTEMY UCZĄCE SIĘ WYKŁAD 4. DRZEWA REGRESYJNE, INDUKCJA REGUŁ. Dr hab. inż. Grzegorz Dudek Wydział Elektryczny Politechnika Częstochowska

SYSTEMY UCZĄCE SIĘ WYKŁAD 4. DRZEWA REGRESYJNE, INDUKCJA REGUŁ. Dr hab. inż. Grzegorz Dudek Wydział Elektryczny Politechnika Częstochowska SYSTEMY UCZĄCE SIĘ WYKŁAD 4. DRZEWA REGRESYJNE, INDUKCJA REGUŁ Częstochowa 2014 Dr hab. inż. Grzegorz Dudek Wydział Elektryczny Politechnika Częstochowska DRZEWO REGRESYJNE Sposób konstrukcji i przycinania

Bardziej szczegółowo

Zmienność wiatru w okresie wieloletnim

Zmienność wiatru w okresie wieloletnim Warsztaty: Prognozowanie produktywności farm wiatrowych PSEW, Warszawa 5.02.2015 Zmienność wiatru w okresie wieloletnim Dr Marcin Zientara DCAD / Stermedia Sp. z o.o. Zmienność wiatru w różnych skalach

Bardziej szczegółowo

Elementy Modelowania Matematycznego Wykład 4 Regresja i dyskryminacja liniowa

Elementy Modelowania Matematycznego Wykład 4 Regresja i dyskryminacja liniowa Spis treści Elementy Modelowania Matematycznego Wykład 4 Regresja i dyskryminacja liniowa Romuald Kotowski Katedra Informatyki Stosowanej PJWSTK 2009 Spis treści Spis treści 1 Wstęp Bardzo często interesujący

Bardziej szczegółowo

PODYPLOMOWE STUDIA ZAAWANSOWANE METODY ANALIZY DANYCH I DATA MINING W BIZNESIE

PODYPLOMOWE STUDIA ZAAWANSOWANE METODY ANALIZY DANYCH I DATA MINING W BIZNESIE UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE PODYPLOMOWE STUDIA ZAAWANSOWANE METODY ANALIZY DANYCH I DATA MINING W BIZNESIE http://matman.uwm.edu.pl/psi e-mail: psi@matman.uwm.edu.pl ul. Słoneczna 54 10-561

Bardziej szczegółowo

Tablica Wzorów Rachunek Prawdopodobieństwa i Statystyki

Tablica Wzorów Rachunek Prawdopodobieństwa i Statystyki Tablica Wzorów Rachunek Prawdopodobieństwa i Statystyki Spis treści I. Wzory ogólne... 2 1. Średnia arytmetyczna:... 2 2. Rozstęp:... 2 3. Kwantyle:... 2 4. Wariancja:... 2 5. Odchylenie standardowe:...

Bardziej szczegółowo

Importowanie danych do SPSS Eksportowanie rezultatów do formatu MS Word... 22

Importowanie danych do SPSS Eksportowanie rezultatów do formatu MS Word... 22 Spis treści Przedmowa do wydania pierwszego.... 11 Przedmowa do wydania drugiego.... 15 Wykaz symboli.... 17 Litery alfabetu greckiego wykorzystywane w podręczniku.... 17 Symbole wykorzystywane w zagadnieniach

Bardziej szczegółowo

SZTUCZNA INTELIGENCJA

SZTUCZNA INTELIGENCJA SZTUCZNA INTELIGENCJA WYKŁAD 8. SZTUCZNE SIECI NEURONOWE INNE ARCHITEKTURY Częstochowa 24 Dr hab. inż. Grzegorz Dudek Wydział Elektryczny Politechnika Częstochowska SIEĆ O RADIALNYCH FUNKCJACH BAZOWYCH

Bardziej szczegółowo

Metody Prognozowania

Metody Prognozowania Wprowadzenie Ewa Bielińska 3 października 2007 Plan 1 Wprowadzenie Czym jest prognozowanie Historia 2 Ciągi czasowe Postępowanie prognostyczne i prognozowanie Predykcja długo- i krótko-terminowa Rodzaje

Bardziej szczegółowo

Statystyczna analiza danych

Statystyczna analiza danych Statystyczna analiza danych ukryte modele Markowa, zastosowania Anna Gambin Instytut Informatyki Uniwersytet Warszawski plan na dziś Ukryte modele Markowa w praktyce modelowania rodzin białek multiuliniowienia

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z matematyki Klasa III zakres podstawowy

Wymagania edukacyjne z matematyki Klasa III zakres podstawowy Wymagania edukacyjne z matematyki Klasa III zakres podstawowy Program nauczania zgodny z: Kurczab M., Kurczab E., Świda E., Program nauczania w liceach i technikach. Zakres podstawowy., Oficyna Edukacyjna

Bardziej szczegółowo