Sektor kultury w miastach w 2007 roku, na tle zmian od roku 2000

Transkrypt

1 Grażyna Prawelska-Skrzypek Sektor kultury w miastach w 27 roku, na tle zmian od roku 2 Poznań, 29 Projekt Budowanie potencjału instytucjonalnego jednostek samorządu terytorialnego do lepszego dostarczania usług publicznych jest współfinansowany przez rząd Norwegii ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego

2 Spis treści Spis treści 1 Wprowadzenie 3 1. Warunki rozwoju kultury w miastach 4 2. Centra kultury 9 3. Biblioteki Teatry Instytucje muzyczne Muzea Galerie, centra sztuki, BWA Miasto jako mecenas kultury Podsumowanie Główne cechy i tendencje wg typów usług (instytucji) Główne cechy i tendencje wg wielkości miast Główne cechy i tendencje wg regionów 9 2

3 Sektor kultury w miastach w 27 roku, na tle zmian od roku 2 Wprowadzenie W 28 r. do badań sektora kultury zgłosiło akces 17 miast. Jednak informacje do analizy przysłało tylko 93 miasta. Była to największa liczba uczestników od początku prowadzenia przez ZMP monitoringu sektora miejskich usług kultury (tab.1). Od 2 r. w badaniach brało udział corocznie, przeciętnie 7 miast. Można więc bez przesady powiedzieć o skokowym przyroście liczby miast, które w 28 r. przystąpiły do badań przysyłając dane o funkcjonowaniu sektora kultury. Corocznie analiza sektora kultury w miastach była prowadzona w podziale na grupy wielkościowe miast. W kolejnych latach wśród miast zainteresowanych udziałem w badaniach rosła grupa miast najmniejszych, utrzymywała się zaś stosunkowo nieliczna grupa miast 2-3-tysięcznych (2-3) oraz miast największych (5-7). Porównywanie wartości średnich dla grup złożonych z 4 i 3 miast było obarczone bardzo dużym błędem. W związku z tym w 28 r. zdecydowano o innym niż dotąd podziale miast wg wielkości, tak aby był on bardziej adekwatny do struktury badanej grupy miast. Został on zaprezentowany w poniższej tabeli. Wszystkie dane zawarte w zestawieniach w niniejszym opracowaniu zostały przeliczone dla każdego roku, poczynając od 2, z uwzględnieniem nowego podziału wielkościowego miast. W kolejnych latach uwzględniono też dodatkowo pojedyncze miasta, które z opóźnieniem przesyłały dane, w związku z tym nie zawsze mogły być wzięte pod uwagę w corocznych analizach. Tym można wytłumaczyć niewielkie rozbieżności danych historycznych w stosunku do prezentowanych w ubiegłorocznych zestawieniach. W każdym roku najliczniej uczestniczyły w badaniach miasta 2-5-tysięczne, które w 28 r. stanowiły 34% ogółu badanych miast. W latach 2-28 najbardziej wzrosła liczba badanych miast najmniejszych oraz 5-1-tysięcznych. W latach w badaniach sektora kultury wzięło udział ogółem 173 miasta, w tym 4 miasta (Częstochowa, Gdańsk, Gorzów Wlkp. i Katowice) 9-krotnie, 14 miast 7 lub 8-krotnie, a kolejnych 24 6 lub 5 razy. Miasta te dysponują wieloletnimi ciągami porównywalnych danych, które na pewno dobrze przysługują się poprawie zarządzania kulturą przez samorządy tych miast. 3

4 Tab. 1 Struktura wielkościowa badanych miast Liczba mieszkańców (tys.) Poniżej Powyżej 2 Razem Rok Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Od wielu lat najbardziej aktywne w badaniach sektora kultury były miasta północno-zachodniej Polski (woj. wielkopolskie, lubuskie, zachodniopomorskie, pomorskie, kujawsko-pomorskie). W analizowanym badaniu stanowiły one 41% ogółu badanych. Oprócz już wymienionych powyżej szczególnie zainteresowane były w tym obszarze: Głogów, Jelenia Góra, Poznań, Koszalin, Legnica (8-6 razy). Stosunkowo często w badaniach brały też udział miasta Polski południowej (woj. dolnośląskie, opolskie, śląskie, małopolskie) zwłaszcza Śląska z Katowicami, Bytomiem i Chorzowem (9-8 razy). Tradycyjnie najsłabiej reprezentowane były miasta Polski wschodniej (woj. lubelskie, podlaskie, podkarpackie, warmińsko-mazurskie) (11%). Na tym tle wyróżniają się Siedlce, Chełm i Puławy, które brały udział 7-6 razy. Wyraźną specyfikę posiadają miasta Polski centralnej, wśród których częstym uczestnictwem w badaniach wyróżniała się Łódź. Warto zauważyć, że wśród miast najbardziej aktywnych w badaniach i monitorowaniu sektora kultury, znalazły się miasta aspirujące do tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 216 (Gdańsk - 9, Łódź i Poznań 8, Toruń 6, Szczecin - 5). Ich wieloletnie zaangażowanie w analizę i systematyczną poprawę efektywności miejskich usług kultury dowodzi, że ubieganie się o ten zaszczytny tytuł nie jest przypadkowe. 1. Warunki rozwoju kultury w miastach W roku 27 miasta utrzymały wysoki udział wydatków na kulturę w budżetach miast - 3,6% (ryc. 1). Wzrósł on wyraźnie w miastach największych liczących powyżej 2-tys mieszkańców, w najmniejszych oraz w 2-1-tysięcznych. Bardzo zmalał natomiast w miastach 1-2-tysięcznych. (ryc.2, tab.2). Maksymalne udziały wystąpiły w budżetach Bolesławca (17%) i Torunia (8%), najmniejsze zaś w Koninie i Szklarskiej Porębie (1%). Udział wydatków na kulturę najwyższy był w 27 r. w gminach miejskich (4%), natomiast w miastach na prawie powiatu i gminach miejsko-wiejskich miał zbliżony poziom (3,3%). 4

5 Ryc. 1 Udział wydatków na kulturę w budżecie miast i wydatki na kulturę na 1 mieszkańców (wydatki w dziale 921) 3,7 12 3,6 1 3,5 8 3,4 3,3 6 3,2 4 3, ,9 % zł Przeciętny udział wydatków w dziale 921, w budżetach miast (w %) Wydatki na kulturę w dziale 921, na 1 mieszkańców miast (w zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Ryc. 2 Udział wydatków na kulturę (dział 921) w budżetach miast w latach wg wielkości miast 5

6 % 2 poniżej pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 6

7 Priorytet dla kultury, wyrażony poprzez udział środków na kulturę w budżetach miast, najsilniej zaznaczył się w miastach Polski południowej (przeciętnie 4,1%) i wschodniej (4%), najsłabiej zaś w Polsce centralnej (3,1%). Niemal we wszystkich grupach miast znacząco wzrosły w ostatnim roku wydatki na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców (tab.4). Przeciętnie wynosiły one w dziale zł i wzrosły w stosunku do roku 26 o 12 tys. zł, czyli o ponad 12 %. Najwięcej wydawały na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańca miasta największe ( zł) i 2-5-tysięczne ( zł), które znacząco zwiększyły w ostatnim roku środki na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańca oraz miasta 1-2-tysięczne (ryc. 3). Ryc. 3 Wydatki na kulturę (dział 921) na 1 mieszkańców miast wg wielkości miast w latach zł 2 poniżej pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 7

8 Dużą dynamikę wzrostu tego wskaźnika odnotowały miasta najmniejsze. W przekroju wszystkich badanych miast największe wydatki na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców zanotował Bolesławiec 456 tys. zł, a najmniejsze Szklarska Poręba 22 tys. zł. W badanych miastach Polski południowej wydawano na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców, przeciętnie blisko 114 tys. zł; o ponad 28 tys. więcej, niż w miastach Polski centralnej, gdzie te wydatki były najmniejsze. W strukturze wydatków na kulturę nastąpiło odwrócenie tendencji, która była wyraźnie widoczna od 23 do 26 roku i polegała na zmniejszaniu w budżecie kultury w miastach udziału wydatków na utrzymanie miejskich instytucji kultury, przy jednoczesnym wzroście udziału wydatków inwestycyjnych. (ryc. 4). W 27 r. udział wydatków na utrzymanie instytucji, w wydatkach działu 921, wzrósł w skali wszystkich badanych miast przeciętnie o 4,5 punktu procentowego, w stosunku do roku 26 (tab.6). Przeciętne wartości w grupach wielkościowych miast wahały się od 68% w miastach liczących powyżej 2 tysięcy mieszkańców do 93% w miastach najmniejszych. Bardzo wyraźnie zaznaczyła się prawidłowość, że im mniejsze miasta, tym większy udział w wydatkach na kulturę stanowiły koszty utrzymania instytucji. Ryc. 4 Struktura wydatków na kulturę (dział 921), w podziale na wydatki, na utrzymanie instytucji, realizacje funkcji mecenasa i inwestycje % Udział w ydatków na utrzymanie instytucj Udział w ydatków na realizacje funkcji mecenasa kultury Udział w ydatków inw estycyjnych

9 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W ostatnim roku znacząco wzrósł udział wydatków w dziale 921, przeznaczo-nych na wsparcie aktywności kulturalnej innych podmiotów, przeciętnie o 2,4 punktu procentowego (ryc. 4, tab.7). Zaznaczył się on we wszystkich grupach wielkości miast ale największy miał miejsce w miastach 1-2-tysięcznych (ponad dwukrotny wzrost). W przekroju wszystkich badanych miast wyróżniły się zwłaszcza Gdańsk i Piotrków Trybunalski, w których udział tych wydatków sięgnął 12 % oraz Jaworzno, w którym osiągnął zaledwie,2%. Generalnie wyższe udziały środków na finansowanie działalności kulturalnej innych podmiotów cechowało miasta północno-zachodniej Polski (przeciętnie 4,5%), wobec poziomu 3,1% cechującego miasta Polski południowej i wschodniej. Utrzymał się wysoki udział wydatków inwestycyjnych, w wydatkach miast na kulturę w dziale 921 (tab.8, ryc. 4). W roku 27 był on jednak przeciętnie o blisko 1,7 punktu procentowego niższy niż w roku 26. Wzrósł wyraźnie w miastach 5-1-tysięcznych oraz, nieco słabiej, w największych. Jednocześnie zmalał, aż o 1 punktów procentowych, w miastach najmniejszych 1-2-tysięcznych i, z nieco mniejszą dynamiką, w pozostałych grupach miast. Najwyższy poziom zanotowały Chorzów (85%) i Kołobrzeg (73%). Po raz kolejny wyróżniały się miasta Polski południowej i wschodniej, w których przeciętnie na inwestycje przeznaczano 19% wydatków w dziale 921 oraz miasta Polski centralnej, gdzie odsetek ten wynosił zaledwie 12 %. Najbardziej zaangażowane w wydatkach inwestycyjnych były miasta na prawach powiatu (2%, w dziale 921). W gminach miejsko-wiejskich odsetek ten sięgał tylko 9%. W badaniu z 28 r. poprosiliśmy miasta o informacje o rodzaju prowadzonych inwestycji. Niestety wiele miast udzieliło bardzo zgeneralizowanych, opisowych informacji, typu bieżące remonty i konserwacja obiektów, w których mają siedzibę miejskie instytucje kultury. W poniższym zestawieniu wykorzystano tylko te informacje, które miały bardziej precyzyjny charakter. Ich zestawienie pokazuje, że miasta najczęściej inwestowały w centra kultury (1/3 wszystkich wskazań) oraz w biblioteki i teatry. Najrzadziej podejmowano inwestycje w instytucjach muzycznych, kinach i galeriach sztuki. Ponad 88% wszystkich wykazanych przedsięwzięć inwestycyjnych polegało na modernizacji, konserwacji, często też rewaloryzacji, zwłaszcza w przypadku obiektów dziedzictwa kulturowego, oraz na realizacji zakupów inwestycyjnych. Zakupy dotyczyły sprzętu i wyposażenia obiektów, a także zakupu instrumentów, 9

10 strojów, czy muzealiów. W 17 przypadkach wskazano na budowę nowych obiektów, najczęściej muzeów i galerii. W Centrach kultury, muzeach i teatrach niemal równie często dokonywano zakupów inwestycyjnych oraz modernizacji i konserwacji. W bibliotekach zdecydowanie przeważały zakupy inwestycyjne. Najwięcej przedsięwzięć inwestycyjnych zrealizowano w największych miastach (42% ogółu wskazań). Tylko w tej grupie miast prowadzono inwestycje w instytucjach muzycznych. Skupiły one też 69% inwestycji dotyczących obiektów dziedzictwa kulturowego, 67% inwestycji realizowanych w muzeach a 63% - w teatrach. Rodzaje realizowanych przez miasta przedsięwzięć inwestycyjnych (wg liczby wskazań i typu instytucji) Centra kultury Biblioteki Teatry Instytucje muzyczne Muzea Galerie Kina Dziedzictwo kulturowe Razem Zakupy Modernizacje Budowa nowych Inne Razem inwestycyjn, konserwacje obiektów e Najmniej inwestycji realizowały miasta małe (1-2-tysięczne) oraz 1-2tysięczne. Najmniejsze miasta w ogóle nie wskazały żadnych inwestycji. W miastach 1-2-tysięcznych, 71% wszystkich przedsięwzięć stanowiły inwestycje dotyczące centrów kultury i kin. W miastach 2-5-tysięcznych oraz 5-1-tysięcznych dominowały inwestycje w centrach kultury i bibliotekach, które stanowiły - odpowiednio 83% i 58% ogółu inwestycji w tych grupach miast. W miastach 1-2-tysięcznych dominowały inwestycje w centrach kultury i teatrach (87% inwestycji). Miasta największe miały najbardziej zrównoważoną strukturę inwestycji. Największą grupę (23%) stanowiły w nich inwestycje w teatrach. Wielkość wydatków na konserwację i ochronę zabytków w porównaniu do wydatków budżetu miasta na kulturę, zmniejszyła się o ponad 2 punkty procentowe (tab. 9a). Nieco większa była tylko w miastach 2-5-tysięcznych oraz 5-1-tysięcznych. Warto tu zauważyć duże zaangażowanie Przemyśla i Ciechocinka, w których wydatki 1

11 na konserwację i ochronę zabytków w porównaniu z wydatkami w dziale 921, stanowiły odpowiednio 63 % i 43 %. Najwyższy przeciętny poziom tych wydatków wykazały miasta Polski wschodniej (12%), najniższy zaś w Polski centralnej (6 %). 2. Centra kultury Centra kultury, prowadzące różnorodną działalność kulturalną były w badanych miastach najbardziej rozpowszechnioną miejską instytucją kultury. Znajdowały się w 88 miastach, czyli w 95% miast, które przysłały w 28 r. dane do analizy funkcjonowania sektora kultury Dostępność i warunki świadczenia usług Centra kultury były szczególnie typową formą realizacji działalności kulturalnej w miastach najmniejszych, gdzie były najłatwiej dostępne; na jedną placówkę przeciętnie przypadało w nich zaledwie 2222 mieszkańców (w Międzylesiu zaledwie 375). Wskaźniki liczby mieszkańców przypadających na 1 placówkę centrum kultury od kilku lat utrzymują się, dla różnych grup wielkości miast, na zbliżonym poziomie, właściwym dla każdej grupy (ryc. 5, tab.1). W ostatnim roku nieco pogorszyła się dostępność w miastach 2-5-tysięcznych. Generalnie dla wszystkich badanych miast liczba mieszkańców przypadających na 1 placówkę centrum kultury w ostatnim roku wyraźnie się obniżyła i wynosiła przeciętnie (tab.1). Istniała przy tym wyraźna zależność: im większe miasta tym większa liczba mieszkańców przypadała na 1 placówkę centrum kultury. Ryc. 5 Liczba mieszkańców na jedną placówkę, wg wielkości miast w latach

12 16 14 mieszkańcy na placówkę poniżej pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Najlepszą dostępnością centrów kultury cechowały się miasta Polski wschodniej, najtrudniejszą zaś w Polsce południowej. W ostatnim roku utrzymała się, obserwowana od 24 r., tendencja spadku przeciętnej wielkości zatrudnienia w centrum kultury (tab.11). Największy spadek zatrudnienia miał miejsce w miastach 2-5-tysięcznych. Przeciętnie dla wszystkich badanych miast, w centrum kultury pracowało blisko 17 osób (etat przeliczeniowy) (ryc. 6). Największe tego typu placówki znajdowały się w miastach Polski wschodniej (przeciętnie 24 zatrudnionych), najmniejsze zaś w Polsce północno-zachodniej i południowej (odpowiednio 15 i 16 zatrudnionych). W miastach na prawach powiatu przeciętne zatrudnienie wynosiło 2 osób, podczas gdy w gminach miejsko-wiejskich tylko 9. Ryc. 6 Liczba mieszkańców na 1 placówkę oraz średnia liczba zatrudnionych 12

13 7 mieszkańcy zatrudnienie 2 19, , , , , mieszkańcy na placówkę średnie zatrudnienie Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W ostatnim roku nastąpił wyraźny wzrost przeciętnej liczby uczestników zajęć w stałych formach działalności, z 28 w 26 r. do ponad 37 osób. Tym samym ten uśredniony dla wszystkich miast wskaźnik wrócił do poziomu obserwowanego od kilku lat. O jego wysokości w dużej mierze zadecydowała sytuacja w najliczniejszej grupie miast 2-5-tysięcznych, w których osiągnął on bardzo wysoki poziom ponad 58 osób, przy zaledwie 19 osobach w 26 r. Ten gwałtowny wzrost może być związany z rodzajem prowadzonych zajęć w grupach stałych, może też sugerować duże zainteresowanie lub niską jakość usług. (ryc.7). Wyraźny wzrost wielkości grup stałych miał też miejsce w miastach 1-2-tysięcznych (o 7 punktów procentowych). Warto też zauważyć, że w miastach największych nastąpił wyraźny spadek przeciętnej liczby uczestników zajęć w grupach stałych o ponad 4 punkty procentowe (tab.18). Najwyższą frekwencję na zajęciach w stałych formach działalności notowały centra kultury w miastach Polski centralnej (77 uczestników) oraz w miastach na prawach powiatu (5), najmniejszą zaś w miastach Polski północno-zachodniej (21) oraz w gminach miejsko-wiejskich (18). 13

14 Ryc. 7 Uczestnicy stałych form działalności średnia liczba uczestników stałych form działalnośći Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 2.2. Finansowe aspekty działalności Struktura finansowania centrów kultury, która przez wiele kolejnych lat, cechowała się dużą stabilnością, uległa w 27 r. istotnej zmianie (ryc. 8). W ogólnych przychodach nastąpiło istotne zwiększenie udziału dotacji budżetowej gminy, z 68% w 26 r. do 72%, w 27 r. (tab. 14). Wzrósł także o 1 punkt % udział innych przychodów budżetowych (tab. 15). Zaobserwowane wzrosty zasilania z budżetu samorządu były związane ze zmniejszeniem wielkości udziałów w przychodach centrów kultury, środków wypracowanych. Ich udział zmalał przeciętnie, w skali wszystkich badanych miast o 5,5 punktu procentowego (tab. 23). Największy spadek udziału środków wypracowanych (1 punktów %) miał miejsce w miastach 1-2tysięcznych. Przeciętny udział środków wypracowanych osiągnął najniższy poziom w całym badanym okresie (19%), o czym przesądziła sytuacja głównie w miastach najmniejszych (zaledwie 7,5%). Spadek udziału tych przychodów nastąpił jednak we wszystkich grupach miast. Najmniejszy był w miastach 2-5-tysięcznych. Przychody 14

15 z dotacji budżetowej gminy wzrosły najbardziej w miastach 5-1-tysięcznych (o 1 punktów %). Obniżyły się tylko w miastach największych, przeciętnie o 2 punkty %. W tej grupie miast znacząco wzrósł jednocześnie, w największym stopniu udział innych przychodów budżetowych do 15%, co sugeruje szersze przejście na celowe dotacje związane z realizacją określonych, dotowanych przez gminę projektów. Niewielki wzrost udział tego typu zasilania miał też miejsce w miastach 2-5tysięcznych. Bardzo wysoką wartość zanotowano w miastach liczących poniżej 1-tys mieszkańców. Niestety brak jest wcześniejszych danych dla tej grupy wielkościowej miast. W pozostały grupach wielkości miast miał miejsce spadek wielkości udziału innych przychodów budżetowych w całkowitych przychodach centrów kultury najmocniejszy (14 punktów %) w miastach 1-2-tysięcznych. (tab. 15). Najmniejsze miasta, liczące poniżej 1 tys. mieszk., zanotowały bardzo wysoki, ponad 11% udział w przychodach centrów kultury, środków pozyskanych. Znaczący wzrost (2 punkty %) miał też miejsce w miastach 1-2-tysięcznych. W pozosta-łych miastach, z wyjątkiem 5-1-tys., nastąpił spadek udziału tej grupy przychodów. Miasta Polski wschodniej utrzymywały najwyższy poziom dotacji budżetowej (przeciętnie 84 %). W miastach Polski północno-zachodniej, stanowiła ona tylko 67% całkowitych przychodów centrów kultury, a jednocześnie udział środków wypracowanych był tu przeciętnie najwyższy i wynosił 22%. Z kolei centra kultury miast Polski południowej wyróżniały się najwyższym udziałem środków pozyskanych (6%). W przekroju wszystkich badanych miast najwyższy udział przychodów z dotacji budżetowej gminy zanotowała Rumia (blisko 98%), najniższy zaś Mrocza (7%). Miasta na prawach powiatu wyróżniały się stosunkowo dużym udziałem w przychodach dotacji celowych z budżetu państwa (4,8%) oraz środków wypracowanych (2%); gminy miejskie bardzo wysokim udziałem przychodów z dotacji budżetowej gminy (73,5%), zaś gminy miejsko-wiejskie bardzo wysokim udziałem przychodów z dotacji budżetowej innych j.s.t. (6,8%) oraz celowych przychodów z budżetu gminy (,6%). Ryc. 8 Przeciętna struktura przychodów centrów kultury w latach

16 1% 9% 8% 7% 6% 5% dotacja z budżetu gminy środki w ypracow ane inne przychody budżetow e środki pozyskane Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W 27 r. przeciętne średnie roczne wynagrodzenie brutto na 1 zatrudnionego wzrosło z zł w 26 r. do zł (ryc. 9, tab.13). Ta tendencja była widoczna we wszystkich grupach miast, z wyjątkiem najmniejszych oraz miast 1-2tysięcznych. Najwyższe przeciętne wynagrodzenia cechowały Tomaszów Mazowiecki (75,7 tys. zł), najniższe Sępólno Krajeńskie (12,1 tys. zł). Dynamika wzrostu wynagrodzeń była największa w największych miastach (wzrost o 6,5 tys. brutto). Wyraźny wzrost wynagrodzeń, pomimo niewielkiego spadku ogólnej liczby zatrudnionych sprawił, że w całkowitych kosztach bieżących centrów kultury udział wynagrodzeń wzrósł przeciętnie o 3 punkty procentowe, osiągając poziom 45,1% (tab.12). Generalnie im mniejsze miasta tym wyższy był udział wynagrodzeń w całkowitych kosztach bieżących centrów kultury. W najmniejszych miastach stanowiły one 57%, w największych zaś przeciętnie zaledwie 39%. W największych miastach były też najwyższe średnie roczne wynagrodzenia pracowników wynosiły one ponad 42,2 tys. zł. Najniższe wynagrodzenia występowały w centrach kultury najmniejszych miast 24,3 tys. zł. W przekroju wszystkich badanych miast najwyższe przeciętne 16

17 wynagrodzenie roczne pracowników centrum kultury odnotował Tomaszów Mazowiecki (75,7 tys. zł), najniższe zaś Sępólno Krajeńskie (21,1 tys. zł). Ryc. 9 Wynagrodzenia w centrach kultury zł % średnie roczne wynagordzenie udział wynagrodzeń w kosztach bieżących Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 2.3. Efektywność działalności W ostatnim roku nastąpiły wyraźne zmiany w obciążeniu pracą pracowników centrów kultury. Nieco zmalała liczba grup stałych w przeliczeniu na 1 pracownika, przy jednoczesnym niewielkim wzroście liczby imprez na 1 pracownika (ryc. 1, tab.2, tab. 16). Spadek liczby grup stałych w przeliczeniu na 1 pracownika był widoczny zwłaszcza w większych miastach. Najsilniej zaznaczył się w miastach 12-tysięcznych. Jednocześnie w miastach 5-1-tysięcznych wskaźnik ten znacząco wzrósł. Liczba imprez na 1 pracownika kształtowała się różnie dla poszczególnych grup wielkościowych. Znacząco wzrosła w miastach największych z 12 w 26 r. do 2 w 27 r. (tab. 16). W pozostałych większych miastach (powyżej 5 tysięcznych) 17

18 nieco zmalała, a w mniejszych niż 5 tys. nieco wzrosła w stosunku do poprzedniego roku. Zmniejszeniu się liczby grup stałych na 1 pracownika towarzyszył jednocześnie wyraźny wzrost liczby uczestników stałych grup działalności w przeliczeniu na 1 pracownika przeciętnie dla wszystkich miast z 43, w 26 r. do 59, w 27 r. Wzrost ten był charakterystyczny dla wszystkich grup miast, z wyjątkiem największych. Najsilniej zaznaczył się w miastach 2-5-tysięcznych ponad 2-krotny. W miastach największych miał miejsce spadek liczby uczestników stałych form działalności w przeliczeniu na 1 pracownika. Analiza tych kilku wskaźników wydaje się wskazywać na silne skoncentrowanie aktywności pracowników centrów kultury w największych miastach na działalności imprezowej, przy silnym ograniczeniu pracy z grupami stałymi. W odniesieniu do stałych form działalności, w przekroju wszystkich badanych miast wyróżniał się Jarocin, w którym liczba uczestników stałych form działalności w przeliczeniu na 1 pracownika centrum kultury wynosiła 579 oraz Przemyśl, ze wskaźnikiem 3. Dużą frekwencją wyróżniały się miasta Polski centralnej (7), a niską Polski wschodniej (48). W zakresie okazjonalnych form działalności najwyższy, odbiegający od wielkości wszystkich innych miast, wskaźnik liczby ich uczestników w przeliczeniu na 1 pracownika zanotowała Częstochowa 16 77, najniższy zaś Kozienice 179. Największą frekwencją cieszyły się imprezy w miastach Polski południowej (przeciętnie 2813 uczestników) oraz w gminach miejskich (2335), najmniejszą zaś Polski wschodniej (12) oraz w gminach miejsko-wiejskich (155). 18

19 Ryc. 1 Obciążenie pracą pracowników centrów kultury 45 uczestnicy grupy 4 3, , , , Liczba uczestników imprez na pracownika Liczba grup, zespołów, kursów na pracownika Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W przekroju wszystkich badanych miast nieco wzrosła przeciętna wartość wskaźnika pokazującego liczbę użytkowników innych form działalności centrów kultury (galerie, biblioteki, kina) w przeliczeniu na 1 pracownika, z 679 w 26 r. do 72 w 27 r. (tab.21) Największy wzrost miał miejsce w miastach 1-2-tysięcznych (2-krotny), zaś największy spadek (blisko 2-krotny) w miastach 5-1-tysięcznych. W przekroju wszystkich badanych miast najwyższą aktywność pracowników odnotował Włocławek (8388 uczestników na 1 pracownika), najniższą zaś Kolbuszowa (7). Zdecydowanie wyróżniały się miasta Polski północno-zachodniej, w ich centrach kultury na 1 pracownika przypadało przeciętnie 137 użytkowników innych form działalności, a także gminy miejsko-wiejskie (12), podczas gdy w miastach Polski wschodniej było to zaledwie 239 osób, a w gminach miejskich 418 osób. Powiększenie nakładów, mimo zwiększenia wielkości grup stałych form działalności oraz niewielkiego zwiększenia skali aktywności związanej z organizacją imprez, 19

20 zaowocowało niewielkim wzrostem kosztów bieżącej działalności (nakładów) w przeliczeniu na 1 użytkownika wszystkich form działalności z 53 zł w 26 r. do 56 zł w 27 r.(ryc. 11, tab.22). 2

21 Ryc. 11 Koszty bieżącej działalności na użytkownika wszystkich form zł koszty bieżącej działalności na użytkownika wszystkich form Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Koszty bieżącej działalności w przeliczeniu na 1 użytkownika wszystkich form działalności niemal 2-krotnie wzrosły w miastach największych z 32 zł w 26 r. do 6 zł w 27 r. Niewielkiemu obniżeniu uległy tylko w miastach 1-2-tys. (tab. 22, ryc. 12). W przekroju wszystkich badanych miast najwyższy poziom osiągnęły w Chodzieży (396 zł), najniższy zaś w Ciechocinku (7 zł). Najwyższymi kosztami działalności bieżącej w przeliczeniu na 1 użytkownika wszystkich form działalności wyróżniały się centra w miastach Polski centralnej (78 zł), najniższymi zaś Polski południowej (41 zł). Ryc. 12 Koszty bieżącej działalności wg wielkości miast poniżej pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 21

22 2.4. Skala społecznego oddziaływania W ostatnim roku nieco zmniejszyła się skala społecznego oddziaływania centrów kultury, w odniesieniu do innych form działalności oraz imprez (ryc.13, tab. 27, tab. 25). Wzrosła natomiast, niemal 2-krotnie liczba uczestników stałych form działalności, w przeliczeniu na 1 mieszkańców. Ten wzrost cechował wszystkie grupy wielkości miast, za wyjątkiem miast największych (tab. 26). Miasta najmniejsze cechowały się odbiegającym od wszystkich innych poziomem oddziaływania centrów kultury na społeczność lokalną. Przeciętnie co piaty mieszkaniec był uczestnikiem stałych form działalności, niemal co drugi innych form działalności, a każdy częściej niż 2-krotnie brał udział w organizowanych imprezach. Te wskaźniki jednoznacznie pokazują jakie znaczenie i oddziaływanie mają centra kultury w małych miastach i gminach miejsko-wiejskich. Centra kultury największą skalę społecznego oddziaływania w zakresie stałych i okazjonalnych form działalności miały w miastach Polski południowej (44 i 11 uczestników na 1 mieszkańców), najmniejszą zaś w miastach Polski północnozachodniej (odpowiednio przeciętnie 2 i 669). Oba te wskaźniki były także najwyższe w gminach miejskich, a najniższe w miastach na prawie powiatu. Centra kultury miast północno-zachodniej Polski wyróżniały się natomiast największą skalą społecznego oddziaływania w zakresie innych form działalności (biblioteki, kina, galerie). Liczba użytkowników tych form, w przeliczeniu na 1 mieszkańców wynosiła przeciętnie 354, podczas gdy w Polsce południowej i wschodniej zaledwie 192. Silne oddziaływanie tego rodzaju usług było charakterystyczne dla gmin miejsko-wiejskich (439), podczas gdy w gminach miejskich było generalnie bardzo niskie (195). Ryc. 13 Oddziaływanie Centrów Kultury (liczba uczestników na 1 mieszkańców) 12 okazjonalne i inne stałe okazjonalne formy inne formy stałe formy Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 22

23 Bardzo wzrosła, w stosunku do 25 r. i 26 roku przeciętna liczba użytkowników bibliotek w centrach kultury w przeliczeniu na 1 mieszkańców, przeciętnie z 173 do 54 (tab. 31). Zmalało natomiast znacząco oddziaływanie galerii prowadzonych w centrach kultury. Było ono widoczne we wszystkich grupach wielkości miast, za wyjątkiem miast największych (tab. 32). Stosunkowo najbardziej stabilne było oddziaływaniem na społeczność lokalną kin zlokalizowanych w centrach kultury (tab. 33). Zmniejszyło się ono znacząco jedynie w miastach 5-2-tysięcznych. Skala społecznego oddziaływania jest ważnym wskaźnikiem pozwalającym ocenić efektywność miejskiej polityki kulturalnej. Można generalnie powiedzieć, że w ostatnim roku nastąpiły pozytywne zmiany wyrażające się wzrostem oddziaływania centrów kultury w zakresie stałych form działalności, natomiast w zakresie działalności okazjonalnej (imprez) oraz innych form działalności (głównie biblioteki, galerie i kina) nastąpił bardzo niewielki spadek oddziaływania. 3. Biblioteki Badane miasta były organizatorami miejskich bibliotek niemal równie często jak centrów kultury. Dane o ich prowadzeniu przysłało 87 miast (94%) Dostępność i warunki świadczenia usług W przekroju wszystkich badanych miast przeciętna dostępność miejskich bibliotek była dość stabilna (tab. 34, ryc. 14). W całym badanym okresie utrzymywała się na poziomie około 1 tys. mieszkańców przypadających na 1 placówkę. Ryc. 14 Liczba mieszkańców przypadających na placówkę wg wielkości miast. 25 mieszkańcy na placówkę poniżej pow yżej 2

24 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W 27 r. w przekroju wszystkich badanych miast nastąpiła nieznaczna popra- wa dostępności. Wyraźnie pogorszyła się dostępność bibliotek w miastach 2-1tysięcznych i w najmniejszych, w stosunku do 25 r. W pozostałych polepszyła się (ryc. 14). Warto podkreślić, że zmiany te zarówno poprawa, jak i pogorszenie, nie były zmianami o dużej skali. W układzie regionalnym najlepsza dostępność placówek bibliotecznych cechowała miasta Polski centralnej (9,8 tys. mieszkańców na 1 placówkę), najgorsza zaś Polski wschodniej (11,4 tys.). Wyraźnie większe dysproporcje dostępności bibliotek występowały w zależności od rangi administracyjnej miast. Najgorszą dostępnością cechowały się biblioteki w gminach miejskich, w których na 1 placówkę przypadało 11,9 tys. mieszk., najlepszą zaś w gminach miejsko-wiejskich 6,3 tys. Wyraźnie poprawiła się dostępność zbiorów bibliotecznych. Liczba książek i czasopism w przeliczeniu na 1 mieszkańców wzrosła we wszystkich grupach wielkości miast, z wyjątkiem 1-2-tysięcznych, przeciętnie z 311 w 26 r. do 3493 w 27 r. (ryc. 15). Największy wzrost dostępności zasobów książek i czasopism miał miejsce w miastach 5-1-tysięcznych oraz w miastach najmniejszych (w odniesieniu do 25 r.). Największym zasobem książek i czasopism w miejskich bibliotekach, w przeliczeniu na 1 mieszkańców cechował się Konin (19 619) najmniejszym zaś Szczecin (1 24). Miasta w poszczególnych regionach cechowały się zbliżoną dostępnością książek i czasopism w miejskich bibliotekach. Była ona stosunkowo największa w Polsce północno-zachodniej (przeciętnie 3,7 tys. książek i czasopism w przeliczeniu na 1 mieszkańców), najmniejsza zaś w Polsce centralnej (3 tys.). Stosunkowo największą liczbą książek i czasopism, w przeliczeniu na 1 mieszkańców dysponowały biblioteki w gminach miejsko-wiejskich (3,8 tys.), najmniejszą zaś w gminach miejskich (3,3 tys.). Utrzymała się też tendencja wzrostu liczby komputerów z dostępem do internetu dla użytkowników bibliotek z 2,5, przypadających na 1 placówkę w 26 do 2,7 w 27 r. Maksymalny wskaźnik odnotował Sopot (19). To świadczy o kontynuowanej zmianie profilu działalności bibliotek. Szczególnie dynamicznie przekształcały się w ostatnim roku biblioteki w największych miastach, które zanotowały wzrost powyższego wskaźnika z 1,3 w 26 r. do 3,2 w 27 r. oraz w miastach 5-1-tys. Jednocześnie 2 grupy wielkości miast zanotowały spadek liczby udostępnionych klientom komputerów z dostępem do internetu przypadających na 1 placówkę. Było to szcze24

25 gólnie widoczne w miastach 1-2-tysięcznych. W układzie regionalnym ten rodzaj usług był najłatwiej dostępny w miastach Polski wschodniej (przeciętnie 3,4 na 1 placówkę), najgorzej zaś w miastach Polski centralnej (2,2). Stosunkowo najsłabiej wyposażone były biblioteki w gminach miejsko-wiejskich (przeciętnie 1,6). Ryc. 15 Dostępność usług książki i czasopisma komutery z internetem 3 2, , , liczba książek i czasopism na 1 mieszkańców liczba dostępnych komupterów z internetem Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W zbiorze wszystkich miast utrzymała się jednak ze zmniejszoną dynamiką zapoczątkowana w 25 r. tendencja zwiększonych zakupów nowych książek i czasopism. W 27 r. zakupiono przeciętnie 86 nowych nabytków w przeliczeniu na 1 mieszkańców (ryc. 16, tab. 37). Największe zakupy miały miejsce w miastach najmniejszych i małych, odpowiednio 115 i 18 w przeliczeniu na 1 mieszkańców. Najmniej nowych książek i czasopism kupowano w 27 r., w miastach 1-2-tys. (przeciętnie 69). Największą dynamikę wzrostu liczby zakupionych książek i czasopism w przeliczeniu na 1 mieszkańców zanotowano w miastach 5-1-tysięcznych oraz w miastach największych. Z kolei największy spadek tego wskaźnika miał 25

26 miejsce w miastach 2-5-tysięcznych oraz w miastach najmniejszych (w stosunku do 25 r.). W poszczególnych miastach wielkość zakupów wahała się od 1,3 na 1 mieszkańców w Sępólnie Krajeńskim do 337 w Jaworznie. W układzie regionalnym największe zakupy cechowały biblioteki w miastach Polski wschodniej (95 na 1 mieszkańców), najmniejsze zaś Polski centralnej (75). Wielkością zakupów wyróżniały się dodatnio gminy miejskie (97) ujemnie zaś miejsko-gminne (76). Miasta największe, liczące powyżej 2 tys. mieszkańców cechowały się także największym udziałem nowych nabytków w miejskich zasobach bibliotecznych (3,3%). Udział ten był najmniejszy w miastach 1-2-tysięcznych (tab. 38). Nabytki miały najmniejszy udział w zbiorach bibliotek miejskich w gminach miejsko-wiejskich (2,1%), największy zaś w gminach miejskich (2,9%). Różnice regionalne tego aspektu dostępności usług były nieznaczne. Ryc. 16 Stopień odnawiania zasobów 3 % ilość 1 2, , , liczba zakupionych książek i czasopism na 1 mieszkańców udział nowych nabytków w miejskich zasobach bibliotecznych Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Dostępność usług związana jest też z wielkością zatrudnienia w miejskich bibliotekach. Przeciętna wielkość zatrudnienia nieznacznie wzrosła do poziomu 5,6 osób (ryc. 17). Największy wzrost zatrudnienia w stosunku do roku 26 zanotowały biblioteki w miastach 2-5-tysięcznych (o blisko 1,5 etatu) oraz 5-1-tysięcznych, one też zatrudniały najwięcej pracowników (średnio odpowiednio 6,4 i 5,8 etatów przeliczeniowych). W miastach 1-2-tysięcznych miał miejsce natomiast wyraźny spadek wielkości zatrudnienia przeciętnie o ponad 2 etaty przeliczeniowe. Najmniejszym zatrudnieniem cechowały się biblioteki w miastach najmniejszych, liczących poniżej 26

27 1 tys. mieszkańców (tab. 39). Najmniej pracowników zatrudniała biblioteka w Czersku (,5 etatu), najwięcej zaś w Sopocie (3 etatów). Stosunkowo największym zatrudnieniem cechowały się biblioteki miejskie w Polsce wschodniej (6 etatów), najmniejszym zaś w Polsce centralnej (4,7 etatu). W miastach na prawach powiatu przeciętna biblioteka zatrudniała 2 razy więcej osób niż w gminach miejsko-wiejskich (odpowiednio 6,2 i 3,1). Ryc. 17 Zatrudnienie w bibliotekach, w latach udział w ynagrodzeń zatrudnienie średnia liczba zatrudnionych udział wynagrodzeń w kosztach bieżących 27 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 3.2. Finansowe aspekty działalności W 27 r. utrzymała się tendencja niewielkiego wzrostu zatrudnienia przy jednoczesnym słabym spadku udziału wynagrodzeń w kosztach bieżących tych instytucji, z 67,4% w 26 do 66,9% w 27 r. (ryc. 17, tab. 4). Tendencja spadku udziału wynagrodzeń była najmocniej widoczna w miastach 1-2-tysięcznych (spadek 5,5 punktu %). Wzrost udziału wynagrodzeń w kosztach bieżących najmocniej zaznaczył się w miastach najmniejszych (w stosunku do 25 r.). Największym udziałem wynagrodzeń w całkowitych kosztach bieżących cechowały się miejskie biblioteki w Pol- 27

28 sce centralnej (69,5%), najmniejszym zaś w Polsce wschodniej (6%). W poszczególnych miastach udział ten wahał się od 83% w Bytomiu do 3% w Inowrocławiu. W skali wszystkich miast nieco wzrosło przeciętne wynagrodzenie pracowników bibliotek z 3,3 tys. zł brutto w 26 r. do 32,4 tys. w 27 r. (ryc. 18, tab. 41). Jego wysokość była zbliżona we wszystkich grupach wielkości miast. Było jednak silnie zróżnicowane dla poszczególnych miast, wahając się od 6 tys. zł w Czersku do 17,7 tys. w Milanówku. Najniższe przeciętne średnioroczne wynagrodzenie brutto cechowało biblioteki w miastach 1-2-tysięcznych (27,1 tys. zł), najwyższe zaś w miastach 2-5-tysięcznych (34,2 tys. zł). W układzie regionalnym najwyższe przeciętne uposażenia występowały w miejskich bibliotekach w Polsce centralnej (34,4 tys. zł), najniższe zaś w Polsce wschodniej (29,3 tys. zł). Wynagrodzenia najbardziej wzrosły w miastach najmniejszych (w stosunku do 25 r.) oraz w 2-5-tysięcznych, zmalały zaś tylko w 5-1-tysięcznych. Ryc. 18 Zmiana średniego rocznego wynagrodzenia w bibliotekach miejskich wg wielkości miast 4 35 średnie wynagrodzenie poniżej pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 28

29 Biblioteki cechują się dużym zróżnicowaniem źródeł finansowania oraz zmieniającymi się z roku na rok udziałami różnych źródeł przychodów, przy dominującej pozycji dotacji budżetowej miasta-organizatora. W stosunku do ubiegłego roku o ponad 2 punkty % wzrósł udział dotacji budżetu gminy w finansowaniu miejskich bibliotek i wynosił w 27 r. 85,1%, (ryc. 19, tab. 42). Wzrost udziału przychodów z dotacji budżetowej gminy nastąpił we wszystkich grupach wielkości miast, z wyjątkiem 1-2-tysięcznych, z największą dynamiką w miastach 5-1-tysięcznych o blisko 12 punktów %). Najmniejszym udziałem przychodów z dotacji budżetowej gminy cechowały się w 27r. miasta najmniejsze (7%), największym zaś, przekraczającym 87% miasta 2-1-tysięczne oraz miasta największe. Zmniejszył się niestety udział innych jednostek samorządu terytorialnego oraz budżetu państwa, w zasilaniu przychodów miejskich bibliotek. Udział przychodów z dotacji budżetowej innych j.s.t. zmniejszył się przeciętnie o 1 punkt %, a z budżetu państwa o 1,3 punktu %. (tab. 43, tab. 44). Przychody z innych j.s.t. były najwyższe (3-krotnie wyższe niż w 26 r.) w miastach 1-2-tysięcznych. Osiągnęły tu poziom aż 14,9%. Ich udział w największym stopniu zmniejszył się w miastach 5-1tysięcznych. Ten rodzaj przychodów w ogóle nie występował w miastach najmniejszych. Przychody z dotacji budżetowej państwa miały największy udział w finansowaniu bibliotek w największych miastach (4,9% ogólnych przychodów) oraz miast 51-tysięcznych (4,7%). Najmniejsze znaczenie miały natomiast dla przychodów bibliotek w miastach 1-2-tysięcznych. W tej grupie miast nastąpił też największy spadek udziału przychodów z dotacji budżetu państwa (o blisko 4 punkty %). Jedyną grupą miast, w których nastąpił wzrost udziału tej grupy przychodów bibliotek były miasta największe. Ryc. 19 Przeciętna struktura przychodów bibliotek w latach

30 1% 9% 8% 7% 6% 5% 2 21 budżet gminy środki wypracowane budżet innych j.s.t. środki pozyskane budżet państwa Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Biblioteki w najmniejszym stopniu spośród wszystkich miejskich instytucji kultury były zasilane w postaci dotacji celowych z budżetu gminy, na realizację określonych przedsięwzięć (tab. 45). Przeciętnie zaledwie,47% ich budżetu pochodziło z tego źródła. Udział ten dla poszczególnych grup miast wahał się najczęściej od,47%-,65%. Ten rodzaj zasilania budżetu bibliotek w ogóle nie występował miastach najmniejszych oraz śladowo pojawił się w miastach1-2-tysięcznych. W stosunku do ubiegłego roku wzrósł wyraźnie tylko w miastach 5-1-tysięcznych. W relacji do ubiegłego roku nieco zmalał udział środków wypracowanych w finansowaniu bibliotek i wynosił 3,1% (tab. 52). Najwyższe udziały cechowały biblioteki w miastach 1-2-tysięcznych (4,3%) oraz 5-1-tysięczne (3,9%), najniższe zaś w miastach najmniejszych (1,2%) oraz największych (2%). Biblioteki w miastach 1-2-tysięcznych odnotowały największy spadek udziału środków wypracowanych w swoich całkowitych przychodach, zaś 1-2-tysięczne największy wzrost ich udziału. 3

31 Utrzymała się tendencja wzrostu udziału środków pozyskanych, choć dynamika wzrostu była znacznie mniejsza niż w roku ubiegłym (o,2 punktu %). Udział tej grupy wpływów w całkowitych przychodach osiągnął w 27 r. poziom 3,2% (tab. 53). Najwyższy poziom udziału tych środków, odbiegający o jeden rząd wielkości od pozostałych grup miast, odnotowały miasta najmniejsze (25,3%). Wśród pozostałych wyróżniały się pozytywnie 1-2-tysięczne (3,1%) oraz 1-2-tysięczne (2,6%). Najmniejsze znaczenie dla przychodów bibliotek miały te środki w miastach 2-5tysięcznych (1,7%). Warto zauważyć, że w ostatnim roku nastąpił spadek udziałów tego źródła przychodów bibliotek we wszystkich grupach wielkościowych miast za wyjątkiem małych miast Efektywność działalności Podstawowy wskaźnik pomiaru efektywności funkcjonowania bibliotek liczba wypożyczeń na 1 czytelnika, w przekroju wszystkich badanych miast uległ w ostatnim roku niewielkiemu wzrostowi z 24,3 w 26 r. do 25,2. Generalnie jednak od początku prowadzenia pomiaru tego wskaźnika był on raczej stabilny. Jego wartość wahała się w kolejnych latach w przedziale 23,5 25,8. W ostatnim roku jego wartość znacząco wzrosła tylko w miastach 1-2-tysięcznych z 23,4 do 37,6 (ryc. 2). W pozostałych grupach miast była stabilna, bądź zaznaczył się spadek - najsilniejszy w miastach najmniejszych (mniej o 14,5 wypożyczeń w przeliczeniu na 1 czytelnika w stosunku do roku 25) oraz w miastach 5-1-tysięcznych (o 4,5). Najwyższy wskaźnik zanotował Tarnów (223), najniższy zaś Milanówek (4). W tym samym okresie wyraźnie, 2-krotnie wzrosła liczba wypożyczeń w przeliczeniu na 1 użytkownika bibliotek w miejskich centrach kultury (tab. 28), zwłaszcza w miastach najmniejszych oraz 2-5-tysięcznych. Biblioteki w centrach kultury cechowały się największą efektywnością w miastach południowej Polski oraz w gminach miejsko-wiejskich. Miasta Polski południowej cechowały się też zdecydowanie najwyższymi wskaźnikami liczby wypożyczeń na 1 zarejestrowanego czytelnika miejskich bibliotek (33), podczas gdy we wschodniej Polsce wskaźnik ten wynosił zaledwie 2. Ze względu na rangę administracyjną miast, największą efektywnością cechowały się biblioteki w miastach na prawach powiatu (29) najniższą zaś w gminach miejsko-wiejskich (22). Ryc. 2 Liczba wypożyczeń na 1 czytelnika, wg wielkości miast, w latach

32 poniżej pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Od 22 roku obserwujemy w miejskich bibliotekach spadek liczby wypożyczeń w przeliczeniu na 1 pracownika w ostatnim roku o ponad 6 wypożyczeń w ciągu roku (tab. 47). Ten spadek był widoczny we wszystkich grupach wielkości miast, z wyjątkiem miast najmniejszych, w których nastąpił gwałtowny wzrost w stosunku do roku 25. Najwięcej wypożyczeń w przeliczeniu na 1 pracownika odnotowały biblioteki w miastach Polski Pd. ponad 11 tys. w roku, najmniej zaś w Polsce wschodniej zaledwie 6,6 tys. W miejskich bibliotekach zmalała także w ostatnim roku liczba udzielonych informacji i kwerend w przeliczeniu na 1 pracownika (z 113 w 26 r. do 98 w 27 r.). Rozwój aktywności w sferze funkcji informacyjnej w bibliotekach, miał miejsce tylko w najmniejszych miastach oraz w 2-5-tysięcznych (ryc. 2, tab. 48). Spadek aktywności informacyjnej pracowników odnotowały biblioteki we wszystkich pozostałych miastach. Największą efektywnością działalności informacyjnej cechowali się pracownicy miejskich bibliotek w Polsce północno-zachodniej (13), najmniejszą zaś w Polsce Pd. (25). Wyróżniały się też pod tym względem biblioteki w miastach na prawach powiatu (159). 32

33 Pomimo spadku liczby udzielonych informacji i kwerend oraz liczby wypożyczeń w przeliczeniu na 1 pracownika, miejskie biblioteki odnotowały jednak niewielki wzrost liczby użytkowników w przeliczeniu na 1 pracownika. Świadczy to o rozwoju w nich innych usług. Najsilniejszy wzrost wartości tego wskaźnika miał miejsce w miastach 5-1-tysięcznych, zaś najsilniejszy spadek w miastach najmniejszych oraz 2-5-tysięcznych. (ryc. 21, tab. 47). Największą liczbą użytkowników klasycznych form działalności bibliotek cechowały się miasta najmniejsze (89% użytkowników) oraz miasta Polski centralnej (88,5%). Największy udział użytkowników korzystających z form działalności typowych dla domów kultury odnotowały biblioteki w miastach 1-2-tysięcznych (28%), miasta Polski wschodniej (26%) oraz gminy miejsko-wiejskie (28%). Największy udział użytkowników korzystających z form muzealnych występował w bibliotekach, w miastach 1-2-tysięcznych (11%), w miastach Polski wschodniej (1%) oraz w miastach na prawach powiatu (9%). Ryc. 21 Obciążenie pracą a koszt bieżącej działalności 4 użytkownicy koszt Liczba użytkowników na 1 pracownika Koszty bieżącej działalności na 1 użytkownika 27 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 33

34 Niewielki wzrost liczby użytkowników przypadających na 1 pracownika, przy wyższych wynagrodzeniach spowodował wzrost kosztów działalności bieżącej w przeliczeniu na 1 użytkownika (przeciętnie o 5 zł) (ryc. 21, tab. 5). Koszty te wzrosły we wszystkich grupach wielkości poniżej 5 tys. mieszkańców - najbardziej w najmniejszych miastach, w których osiągnęły też najwyższy poziom. Zmalały zaś w miastach liczących powyżej 5 tys. mieszkańców. Najwyższe koszty zanotował Inowrocław (289 zł), a najniższe Piotrków Trybunalski (3 zł). Generalnie, najwyższe koszty działalności bieżącej w przeliczeniu na 1 użytkownika cechowały biblioteki w miastach Polski pn-zach. (42 zł) oraz w gminach miejskich (46 zł). Utrzymała się obserwowana od 22 r. tendencja do stałego wzrostu kosztochłonności związanej z wypożyczeniami książek. Koszty bieżącej działalności w przeliczeniu na 1 wypożyczenie wzrosły przeciętnie, w przekroju wszystkich badanych miast z 5,3 zł w 26 r. do 6,7 zł w roku 27 osiągając najwyższy poziom w całym okresie prowadzenia monitoringu (tab. 51). Wielkość tego wskaźnika wzrosła najmocniej, prawie dwukrotnie w miastach 1-2-tysięcznych. Największą, tak mierzoną kosztochłonnością wypożyczeń, cechował się Milanówek (51 zł), a najmniejszą Ciechocinek (1,4 zł). Najwyższe przeciętne koszty bieżącej działalności bibliotek w przeliczeniu na 1 wypożyczenie występowały w miastach Polski centralnej (8,5 zł) oraz w gminach miejskich (7,5) Społeczne oddziaływanie bibliotek Skala społecznego oddziaływania miejskich bibliotek w zakresie klasycznych form usług bibliotecznych, w przekroju wszystkich badanych miast ulega od kilku lat powolnemu obniżaniu. W 27 r. obniżyła się zarówno liczba czytelników w przeliczeniu na 1 mieszkańców (tab.54), jak i liczba wypożyczeń na 1 mk. (tab. 55, ryc. 22) oraz liczba udzielanych informacji i wykonanych kwerend na 1 mk. (tab. 56). Liczba czytelników znacząco wzrosła tylko w miastach najmniejszych (w stosunku do 25 r.). Najwyższą liczbę zarejestrowanych czytelników w przeliczeniu na 1 mieszkańców odnotował Gdańsk (44), a najniższą Tarnów (26). Największą skalę oddziaływania w tym zakresie odnotowały biblioteki w miastach Polski wsch. (215) oraz w miastach na prawach powiatu (29). 34

35 Przeciętna liczba wypożyczeń, w przeliczeniu na 1 mieszkańców zmalała prawie we wszystkich grupach wielkości miast, o blisko 4 najmocniej w miastach 1-2-tysięcznych. Wzrosła znacząco tylko w miastach najmniejszych. Najwyższą wartość osiągnęła w Siedlcach (11,6 tys.), a najniższą w Milanówku (4,6 tys.). Największą skalą oddziaływania w zakresie wypożyczeń cechowały się miejskie biblioteki w miastach Polski Pd. (5461) oraz miasta na prawach powiatu (4967). 35