STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

Transkrypt

1 Przekazanie kompetencji państw członkowskich na rzecz UE dr Monika Kawczyńska Podział kompetencji pomiędzy państwa członkowskie i UE oraz podstawowe zasady systemu ustrojowego i prawnego UE po Traktacie z Lizbony STUDIA PODYPLOMOWE /64 Flaminio Costa przeciwko ENEL Powołując do życia Wspólnotę na czas nieokreślony, z własnymi instytucjami, osobowością, zdolnością prawną oraz prawem występowania na arenie międzynarodowej, a zwłaszcza wyposażając ją w rzeczywiste uprawnienia wynikające z ograniczenia suwerenności przez państwa członkowskie oraz przekazania kompetencji na rzecz Wspólnoty, państwa członkowskie ograniczyły swoje suwerenne prawa i w ten sposób stworzyły system prawny, które wiąże zarówno te państwa jak i ich obywateli. (pkt 9) 26/62 Van Gend & Loos Wspólnota stanowi nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły, choć w ograniczonym zakresie, swoje suwerenne prawa, i którego treść wiąże nie tylko państwa członkowskie, ale i ich obywateli. (pkt 11) Zasada kompetencji powierzonych Zasada przyznania kompetencji UE może podejmować działania tylko na podstawie kompetencji przyznanych jej w Traktatach, tzn. UE ma tylko takie kompetencje, jakie zostały jej przyznane traktatowo i nie może własną mocą zwiększać, ograniczyć czy modyfikować swoich kompetencji. UE nie przysługuje tzw. kompetencja kompetencyjna. O kompetencjach UE decydują jej państwa członkowskie. Zmiana zakresu kompetencji przyznanych UE w Traktatach może nastąpić tylko w zwykłej procedurze zmiany traktatów, przewidzianej w art. 48 ust. 2-5 TUE. Zmiany wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. Zasada kompetencji powierzonych Postanowienia traktatów Art. 5 ust. 1 TUE Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności. Art. 5 ust. 2 TUE Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich. Artykuł 3 ust. 6 TUE Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do kompetencji przyznanych jej w Traktatach. Art. 13 ust. 2 TUE Każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Art. 90 Konstytucji 1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. 2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art [50% uprawnionych do głosowania] 4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Zastosowanie art. 90 Konstytucji w Polsce - Referendum akcesyjne 7 i 8 czerwca 2003 r. (77, 45 %) - Ustawa z dnia 1 kwietnia 2008 r. ratyfikująca Traktat z Lizbony. Wyrok TK - K 18/04 (Traktat Akcesyjny) Podstawą działania UE jest zasada kompetencji powierzonych. UE nie ma kompetencji ogólnej (mają ją jedynie państwa z racji suwerenności), lecz kompetencję szczegółową. Przekazanie kompetencji, które nastąpiło na mocy Traktatu akcesyjnego, ma ściśle określony zakres i nie narusza tym samym wymogu wynikającego z art. 90 ust. 1 Konstytucji. Dodać także należy, że rozszerzenie zakresu kompetencji przekazanych Unii Europejskiej nastąpić może jedynie za zgodą Rzeczypospolitej Polskiej (art. 48 TUE). Dynamiczny charakter integracji europejskiej nie oznacza rozszerzania zakresu prerogatyw organów UE na obszary, które nie były objęte transferem kompetencji. Nie jest dopuszczalne, aby organizacja międzynarodowa sama ustalała swoje kompetencje, z pominięciem odpowiednich procedur przekazywania kompetencji przez państwa członkowskie. 1

2 I. Wertykalny (pionowy) podział kompetencji pomiędzy Unię a państwa członkowskie a) Kompetencje wyłączne Unii b) Kompetencje dzielone pomiędzy Unię i państwa członkowskie c) Kompetencje wspierające, koordynacyjne i uzupełniające d) Kompetencje wyłączne państw członkowskich Uwaga! Horyzontalny (poziomy) podział kompetencji dotyczy podziału kompetencji pomiędzy poszczególne instytucje unijne. Kompetencje wyłączne Unii Art. 2 ust. 1 TFUE Jeżeli Traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii. Artykuł 3 ust. 1 TFUE 1. unia celna; 2. ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego; 3. polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro; 4. zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa; 5. wspólna polityka handlowa. Kompetencje wyłączne Unii Zawieranie umów międzynarodowych w ramach kompetencji wyłącznych Unii Art. 3 ust. 2 TFUE Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych: 1) jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii (kompetencje wyraźne) 2) jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji (kompetencje dorozumiane; wyrok 22/70 ERTA) 3) w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres (kompetencje dorozumiane; opinia 1/76). Wyrok TS 22/70 Komisja przeciwko Radzie (ERTA) Stan faktyczny dotyczył kompetencji do negocjowania i zawarcia umowy międzynarodowej dotyczącej europejskiego transportu drogowego - European Road Transport Agrement (ERTA). W 1969r. Rada wydała rozporządzenie 543/69 w sprawie harmonizacji określonych przepisów socjalnych dotyczących transportu drogowego. Pojawiło się pytanie, czy w 1970 r. negocjacje w sprawie zawarcia umowy ERTA będzie prowadzić Komisja Europejska czy państwa członkowskie. Ostatecznie Rada zdecydowała, iż negocjować będą państwa członkowskie. Komisja wniosła skargę przeciwko Radzie do TS. pkt UE ma zdolność do zawierania umów międzynarodowych z państwami trzecimi w zakresie wszystkich celów określonych w Traktacie. Uprawnienie to wynika nie tylko z bezpośredniego upoważnienia przez Traktat, ale także, w równym stopniu, z innych przepisów Traktatu oraz środków wydanych na ich podstawie przez instytucje UE. Wyrok TS 22/70 Komisja przeciwko Radzie (ERTA) Zasada paralelizmu (in foro interno, in foro externo) zakres kompetencji zewnętrznych pozostaje w ścisłym związku z wewnętrznymi kompetencjami prawodawczymi. W chwili wykonania kompetencji wewnętrznej (uchwalenia aktu prawnego) kompetencja ta staje się kompetencją wyłączną Unii również w wymiarze zewnętrznym. W szczególności, za każdym razem, gdy Wspólnota, w celu realizacji wspólnej polityki przewidzianej w Traktacie, wydaje przepisy wprowadzające wspólne zasady, bez względu na ich formę, państwa członkowskie tracą możliwość niezależnego lub wspólnego zaciągania zobowiązań wobec państw trzecich, które mogłyby wpływać lub zmieniać treść przepisów wspólnotowych. Od momentu wejścia w życie takich wspólnych przepisów, Wspólnota ma wyłączne prawo zaciągania i wykonywania obowiązków umownych wobec państw trzecich, które wpływają na całą sferę stosowania wspólnotowego systemu prawnego Wyroki TS w sprawach umów otwartego nieba (m.in. w sprawach C-466/98 Komisja p. Wielkiej Brytanii, C-467/98 Komisja p. Danii, C-468/98 Komisja p. Szwecji, C-469/98 Komisja p. Finlandii, C-471/98 Komisja p. Belgii) TS w 2002 r. wydał wyroki, w których stwierdził, że państwa członkowskie naruszyły zobowiązania wynikające z Traktatów poprzez indywidualne zawarcie ze Stanami Zjednoczonymi tzw. umów otwartego nieba. Z uwagi na fakt, że rozporządzenia unijne regulowały pewne kwestie dotyczące usług lotniczych (m.in. dotyczące taryf lotniczych i stawek naliczanych przez przewoźników wyznaczonych przez USA na trasach wewnątrzwspólnotowych, skomputeryzowanych systemów rezerwacji oferowanych do użytku lub używanych na terytorium UE), UE w tym zakresie zajęła pole do zawarcia umów międzynarodowych dotyczących transportu lotniczego. Z tych względów, państwa członkowskie musiały wypowiedzieć indywidualnie zawarte umowy z USA. W 2007 r. została zawarta jedna umowa o transporcie lotniczym między Stanami Zjednoczonymi Ameryki a Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi. 2

3 Opinia TS 1/76 (statki żeglugi śródlądowej) Komisja zwróciła się 17 września 1976 r. do Trybunału z wnioskiem o wydanie opinii o zgodności z prawem Wspólnot projektu umowy ustanawiającej Europejski Fundusz Kompensacyjny dla statków żeglugi śródlądowej. Przedmiotem tej umowy miało być utworzenie specjalnego systemu eliminującego zakłócenia związane z żeglugą wodnych środków transportowych w basenie Renu, Mozy i pobliskich regionach Niemiec i Holandii. Materia regulowana projektowaną umową nie była dotąd objęta postanowieniami wydanymi przez organy Wspólnoty. Powstała wątpliwość czy Wspólnota jest uprawniona do zawarcia tego rodzaju umowy. TS stwierdził, że nadanie uprawnień w sferze stosunków wewnętrznych w określonym celu implikuje przyznanie podobnych uprawnień w zakresie wchodzenia w stosunki zewnętrzne, jeśli jest to konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu. Wykorzystanie prawa do regulacji stosunków wewnętrznych w tej dziedzinie wcale nie jest koniecznym warunkiem wstępnym. Kompetencje dzielone Art. 2 ust. 2 TFUE Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. Uwaga! przy kompetencjach dzielonych istotna jest zasada przejęcia (premption). Przejęcie przez zajęcie pola jeżeli prawo unijne wyczerpująco reguluje daną dziedzinę pole jest zajęte, regulacja krajowa jest niedopuszczalna. Kompetencje dzielone Uwaga! Protokół nr 25 dołączony do Traktatów W odniesieniu do artykułu 2 ustęp 2 TFUE, jeżeli Unia prowadzi działania w pewnej dziedzinie, zakres wykonywania tych kompetencji obejmuje wyłącznie elementy regulowane przedmiotowym aktem Unii, w związku z czym nie obejmuje całej dziedziny. Art. 4 ust. 2 TFUE a) rynek wewnętrzny; b) polityka społeczna, c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; d) rolnictwo i rybołówstwo, e) środowisko; f) ochrona konsumentów; g) transport; h) sieci transeuropejskie; i) energia; j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; Kompetencje wspierające, koordynujące i uzupełniające Art. 2 ust. 5 TFUE W niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach. Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na podstawie postanowień Traktatów nie mogą prowadzić do harmonizacji odnoszących się do tych dziedzin przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich. Art. 6 TFUE a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego; b) przemysł; c) kultura; d) turystyka; e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport; f) ochrona ludności; g) współpraca administracyjna. Kompetencje wyłączne państw członkowskich Określenie systemu podatkowego (art. 65 TFUE) Podstawowe zasady systemu zabezpieczenia społecznego (art. 153 ust. 4 TFUE) Określnie treści nauczania i organizacja systemu edukacji (art. 165 ust. 1 TFUE) Określenie zasad prawa własności (art. 345 TFUE) Utrzymanie porządku i bezpieczeństwa publicznego (art. 72 TFUE) Ochrona bezpieczeństwa państwa, w tym produkcja i handel bronią i amunicją (art. 346 TFUE) II. Podział kompetencji ze względu na podstawę prawną a) Kompetencje wyraźne wyraźnie wskazane w Traktatach lub prawie wtórnym UE 1) Kompetencje dorozumiane nieprzewidziane w aktach prawa pisanego UE. Domniemanie kompetencji do przyjęcia aktów prawnych UE wynika z funkcji lub celów tej organizacji przewidzianych w Traktatach (np. zawieranie umów międzynarodowych, gdy jest to niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji (wyrok 22/70 ERTA), albo w zakresie, w jakim zawarcie umowy może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres (opinia 1/76)). 3

4 III. Podział kompetencji ze względu na zakres szczegółowości a) Kompetencje szczegółowe Kompetencje przewidziane w szczegółowych przepisach traktatów. b) Kompetencje ogólne Kompetencje określone art. 114 i art. 115 TFUE w razie braku szczegółowej podstawy w traktatach, przewidują uchwalanie środków prawnych koniecznych dla urzeczywistnienia rynku wewnętrznego, tj. Rada i PE przyjmują środki dotyczące zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Wybór właściwej podstawy prawnej Każdy akt prawa UE musi wywodzić się z odpowiedniej normy kompetencyjnej, upoważniającej do wydania aktu w danej dziedzinie. TYTUŁ XX ŚRODOWISKO Art. 191 TFUE cele polityki UE w dziedzinie środowiska Art. 192 TFUE podstawa prawna działania UE w dziedzinie środowiska Art. 193 TFUE upoważnienie do stanowienia bardziej rygorystycznych środków ochronnych w dziedzinie środowiska przez państwa członkowskie. Środki ochronne przyjęte na podstawie artykułu 192 nie stanowią przeszkody dla Państwa Członkowskiego w utrzymaniu lub ustanawianiu bardziej rygorystycznych środków ochronnych. Środki te muszą być zgodne z Traktatami. Są one notyfikowane Komisji. III. Podział kompetencji ze względu na zakres szczegółowości c) Kompetencje dodatkowe Klauzula elastyczności przewidziana w art. 352 TFUE Jeżeli działanie Unii okaże się niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk określonych w Traktatach, jednego z celów, o których mowa w Traktatach, a Traktaty nie przewidziały uprawnień do działania wymaganego w tym celu, Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, przyjmuje stosowne przepisy. Nie mogą prowadzić do harmonizacji prawa, w tych dziedzinach, gdzie harmonizacja jest wykluczona. Nie mogą rozszerzać kompetencji Unii (Deklaracja nr 42) Zasada lojalności/lojalnej współpracy Art. 4 ust. 3 TUE Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów. Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii. Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii. efektywne wykonywanie i stosowanie prawa UE przestrzeganie pierwszeństwa prawa UE zakaz stanowienia prawa sprzecznego z prawem UE obowiązek uchylenia prawa sprzecznego z prawem UE terminowa implementacja dyrektyw wykonywanie wyroków TSUE odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa UE współpraca z instytucjami UE Zasada efektywności Z zasady lojalności wynika obowiązek państwa członkowskiego do zapewnienia pełnej skuteczności (efektywności l effet utile) prawu unijnemu w wewnętrznym porządku prawnym. Art. 291 ust. 1 TFUE Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. Zasada proporcjonalności Art. 5 ust. 4 TUE Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów. Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Dotyczy kompetencji wyłącznych i dzielonych UE Chroni prawo wewnętrzne państw UE przed nadmierną ingerencją ze strony UE Środek prawny jest zgodny z zasadą proporcjonalności, jeżeli jest odpowiedni, konieczny i współmierny do osiągnięcia zamierzonego celu. 4

5 Protokół nr 2 w sprawie stosowania zasady proporcjonalności i pomocniczości Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Obowiązek przestrzegania zasady proporcjonalności przez instytucje UE (np. wybór dyrektyw zamiast rozporządzeń, wydawanie aktów o charakterze bardziej ogólnym niż szczegółowym) Obowiązek prowadzenia szczegółowych konsultacji przez Komisję Obowiązek uzasadnienia aktów ustawodawczych w odniesieniu do zasady proporcjonalności Przekazywanie projektów aktów ustawodawczych parlamentom narodowym Zasada subsydiarności/pomocniczości Art. 5 ust. 3 TUE Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim: 1) cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, 2) i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym protokole. Protokół nr 2 w sprawie stosowania zasady proporcjonalności i pomocniczości Obowiązek przestrzegania zasady pomocniczości przez instytucje UE Obowiązek prowadzenia szczegółowych konsultacji przez Komisję. Konsultacje te powinny uwzględniać wymiar regionalny i lokalny przewidywanych działań Przekazywanie projektów aktów ustawodawczych parlamentom narodowym Obowiązek uzasadnienia aktów ustawodawczych w odniesieniu do zasady pomocniczości Uzasadnienie powinno zawierać dane umożliwiające ocenę skutków finansowych danego projektu aktu oraz, w przypadku dyrektywy, jej skutków dla regulacji wprowadzanych przez Państwa Członkowskie, również dla prawodawstwa regionalnego. Podstawy stwierdzenia, że cel Unii może zostać lepiej osiągnięty na poziomie Unii, są uzasadniane na podstawie wskaźników jakościowych, a tam gdzie to możliwe, ilościowych. Rola parlamentów narodowych w przestrzeganiu zasady pomocniczości Każdy parlament narodowy lub każda izba parlamentu narodowego może, w terminie 8 tygodni od daty przekazania projektu aktu ustawodawczego przesłać przewodniczącym Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji uzasadnioną opinię zawierającą powody, dla których uznaje, że dany projekt nie jest zgodny z zasadą pomocniczości. Każdy parlament dysponuje 2 głosami rozdzielonymi w zależności od krajowego systemu parlamentarnego. W dwuizbowym krajowym systemie parlamentarnym każda z izb dysponuje 1 głosem (56 głosów). Procedura żółtej kartki - art. 7 ust. 2 Protokołu nr 2 Gdy opinię przedstawi co najmniej 1/3 parlamentów narodowych [19 głosów] (1/4 w przypadku WPZiB [14 głosów]), projektodawcy mogą postanowić o podtrzymaniu, zmianie lub wycofaniu projektu. Decyzja ta musi być uzasadniona. Rola parlamentów narodowych w przestrzeganiu zasady pomocniczości Procedura pomarańczowej kartki - art. 7 ust. 3 Protokołu nr 2 Jeżeli w ramach zwykłej procedury ustawodawczej uzasadnione opinie o niezgodności wniosku dotyczącego aktu ustawodawczego z zasadą pomocniczości stanowią co najmniej zwykłą większość głosów przyznanych parlamentom narodowym wniosek zostaje poddany ponownej analizie (29 głosów) Po ponownej analizie Komisja może postanowić o podtrzymaniu, zmianie lub wycofaniu wniosku Jeżeli Komisja postanowi podtrzymać wniosek, powinna przedstawić uzasadnioną opinię określającą przyczyny, dla których uważa, że wniosek ten jest zgodny z zasadą pomocniczości Przed zakończeniem pierwszego czytania PE i Rada rozważa zgodność wniosku ustawodawczego z zasadą pomocniczości (55% i zwykła większość mogą zdecydować, że wniosek nie będzie dalej procedowany). Zasada równowagi instytucjonalnej Art. 13 ust. 2 TUE Każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Instytucje lojalnie ze sobą współpracują. Każda instytucja działa na podstawie upoważnienia wynikającego z traktatów Żadna instytucja nie może zastępować innej w wykonywaniu przez nią kompetencji Każda instytucja musi przestrzegać przewidzianych prawem procedur Każda instytucja określa własny regulamin postępowania Instytucje mają obowiązek lojalnej współpracy Wyrok TS w sprawie 138/79 Roquette Frères obowiązek zasięgnięcia przez Radę opinii Parlamentu w procedurze legislacyjnej. Wyrok TS w sprawie C-70/88 Parlament p. Radzie (Czernobyl) przyznanie Parlamentowi prawa do zaskarżenia aktów Rady w procedurze stwierdzenia nieważności (obecnie art. 263 TFUE). 5

6 Zasada poszanowania tożsamości narodowej Art. 4 ust. 2 TUE Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego. Zasada poszanowania tożsamości narodowej w orzecznictwie TS C-208/09 Ilonka Sayn-Wittgenstein - ustawa austriacka mająca rangę konstytucyjną znosząca w tym państwie szlachectwo (ochrona ustroju republikańskiego państwa) C-391/09 Malgožata Runevič-Vardyn pisownia polskich nazwisk na Litwie (ochrona i promocja języka urzędowego). Zasada demokracji Art. 10 TUE demokracja przedstawicielska 1. Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska. 2. Obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim. Państwa Członkowskie są reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefów państw lub rządów, a w Radzie przez swoje rządy; szefowie państw lub rządów i rządy odpowiadają demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami. 3. Każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii. Decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela. 4. Partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii. Zasada demokracji Art. 11 ust. 4 TUE europejska inicjatywa obywatelska Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu prawnego Unii. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 211/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie inicjatywy obywatelskiej Inicjatywę obywatelską musi poprzeć co najmniej milion obywateli UE pochodzących z przynajmniej 7 spośród 28 państw członkowskich. W przypadku każdego z tych 7 państw wymagane jest osiągnięcie minimalnej liczby deklaracji poparcia (liczba europosłów x 750). W Polsce deklarację poparcia powinno podpisać co najmniej obywateli. Zasada demokracji Inicjatywy obywatelskie zakończone sukcesem Zakaz stosowania glifosatu i ochrona ludzi i środowiska przed toksycznymi pestycydami - 25/01/2017 Celem jest: wprowadzenie zakazu stosowania środków chwastobójczych na bazie glifosatu, narażenie na które wiąże się z występowaniem nowotworów u ludzi i doprowadziło do degradacji ekosystemów; Stop Wiwisekcji - 22/06/2012 Propozycja stworzenia europejskich ram prawnych mających na celu zniesienie doświadczeń na zwierzętach. Jeden z nas - 11/05/2012 Prawna ochrona godności, prawa do życia i integralności każdej istoty ludzkiej od poczęcia w obszarach kompetencji UE, w których taka ochrona jest szczególnie istotna. Dostęp do wody i kanalizacji jest prawem człowieka! Woda jest dobrem publicznym - 10/05/2012 Zapewnienie dostępu i dostarczenia wszystkim mieszkańcom odpowiedniej ilości czystej wody pitnej oraz urządzeń sanitarnych. Wartości, na których opiera się UE Art. 2 TUE Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn. Art. 49 TUE Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. Art. 7 TUE Procedura dotycząca przestrzegania zasady praworządności wobec państw UE naruszających wartości przewidziane w art. 2 TUE. Procedura dotycząca ram na rzecz praworządności Komunikat Komisji do PE i Rady UE z 11 marca 2014 r. Nowe ramy UE na rzecz umocnienia praworządności 1. Opinia Komisji w sprawie praworządności (Opinia Komisji z r. w sprawie praworządności w Polsce) 2. Zalecenie w sprawie praworządności (Zalecenie Komisji z r. w sprawie praworządności w Polsce 3 miesięczny termin na wprowadzenie zalecenia Komisji) 3. Decyzja o złożeniu wniosku o zastosowanie procedury z art. 7 TUE 6

7 Procedura dotycząca przestrzegania zasady praworządności (art. 7 TUE) 1. Mechanizm zapobiegawczy Stwierdzenie istnienia wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia wartości z art. 2 TUE Rada UE (4/5) za zgodą PE (na wniosek 1/3 państw, PE lub Komisji) 2. Mechanizm sankcji Stwierdzenie istnienia poważnego i stałego naruszenia wartości z art. 2 TUE Rada Europejska (jednomyślnie) za zgodą PE (na wniosek 1/3 państw lub Komisji) 3. Zawieszenie niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów (łącznie z zawieszeniem głosu w Radzie UE) Rada UE (większość kwalifikowana) Rezolucja PE z dnia 15 listopada 2017 r. w sprawie sytuacji w zakresie praworządności i demokracji w Polsce (2017/2931(RSP)) 14. PE apeluje do rządu polskiego o przestrzeganie wszystkich postanowień dotyczących praworządności i praw podstawowych, zapisanych w traktatach, Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, europejskiej konwencji praw człowieka i w międzynarodowych normach odnoszących się do praw człowieka, a także o podjęcie bezpośredniego dialogu z Komisją; 16. PE uważa, że obecna sytuacja w Polsce stanowi jednoznaczne ryzyko poważnego naruszenia wartości, o których mowa w art. 2 TUE; zobowiązuje Komisję Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych do opracowania specjalnego sprawozdania w celu przeprowadzenia głosowania na posiedzeniu plenarnym w sprawie uzasadnionego wniosku wzywającego Radę do podjęcia działań zgodnie z art. 7 ust. 1 TUE; 7