Wyłączne Dzielone Koordynacyjne. 3. Podział kompetencji między UE a państwa członkowskie

Transkrypt

1 KOMPETENCJE UNII EUROPEJSKIEJ Kompetencje wyłączne. Kompetencje dzielone: podstawowe zasady, teoria zajętego pola, zakres i wariacje. Kompetencje w zakresie wspierania i koordynowania. Kompetencje w zakresie WPZiB. Klauzula elastyczności (art. 352 TfUE). Zasady pomocniczości, proporcjonalności, lojalnej współpracy, zachowania tożsamości narodowej. Zakaz dyskryminacji ze względu na pochodzenie. 1. Zasada kompetencji przyznanych Zasada przyznania wyznacza granice kompetencji Unii. Zgodnie z nią Unia działa wyłącznie w: granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach dla osiągnięcia określonych w Traktatach celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich. Zasada kompetencji przyznanych stanowi klasyczną klauzulę państw federacyjnych, która blokuje odpływ kompetencji w górę Środki w jakich UE może podejmować działania dookreśla art. 288 TfUE (katalog źródeł prawa) 2. Rodzaje kompetencji przyznanych UE Wyłączne Dzielone Koordynacyjne Obejmują dziedziny, w których traktaty przyznają UE wyłączność stanowienia prawa oraz przyjmowania aktów prawnie wiążących. Państwa członkowskie mogą podejmować działania wyłącznie z upoważnienia UE lub w celu wykonania jej aktów, Katalog (art. 3 TfUE) Obejmują dziedziny, w których UE i jej państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty wiążące prawnie, przy czym państwa członkowskie wykonują swoje kompetencję w zakresie, w jakim UE nie wykonała swojej kompetencji Katalog (art. 4 ust. 2 TfUE) Obejmują działania podejmowane w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państw członkowskich; kompetencja UE nie zastępuje zatem kompetencji państw członkowskich Wykluczona jest możliwość harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich Katalog (art. 6 TfUE) 3. Podział kompetencji między UE a państwa członkowskie 3.1. Zasada pierwszeństwa jeśli prawo unijne wyczerpująco reguluje daną dziedzinę regulacja krajowa jest niedopuszczalna; jeżeli UE wydała przepisy w danej dziedzinie, wówczas przepisy prawa UE mają pierwszeństwo stosowania przed przepisami krajowymi

2 3.2. Doktryna przejęcia (reguła zajętego pola) dotyczy wykonywania kompetencji dzielonych tak długo jak UE nie wykonuje swojej kompetencji w danej dziedzinie państwu członkowskiemu pozostawia się swobodę stanowienia prawa od momentu gdy UE ureguluje w sposób kompletny daną kwestię państwa członkowskie nie mogą wykonywać w danym zakresie inicjatywy ustawodawczej wyjątki: badania, rozwój technologiczny i przestrzeń kosmiczna (art. 4 ust. 3 TfUE) współpraca na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej (art. 4 ust. 4 TfUE) Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa koordynacja polityki zagranicznej i zatrudnienia w określonym zakresie (art. 24 TfUE, art. 3, art. 2 ust. 3 oraz art. 5 TfUE) 4. Zasady wykonywania kompetencji przez instytucje UE Zasada Podstawa prawna Treść zasada kompetencji przyznanych zasada pomocniczości zasada proporcjonalności Art. 5 ust. 1 i 2 TUE Art. 5 ust. 3 TUE Protokół nr 2 Art. 5 ust. 3 TUE Protokół nr 2 Zgodnie z nią Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej w Traktatach dla osiągnięcia określonych w nich celów. W zakresie kompetencji dzielonych Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie. Podejmowane przez UE działania muszą być odpowiednie, konieczne i właściwe. zasada lojalnej współpracy zasada zachowania tożsamości narodowej Art. 4 ust. 3 TUE Art. 4 ust. 2 TUE Państwa i instytucje mają współpracować ze sobą realizując cele traktatowe. UE przy wykonywaniu swoich kompetencji szanuje suwerenność państw członkowskich oraz różnorodność systemów prawnych i kultur grup wchodzących w jej skład. zasada równego traktowania Art. 18 TfUE Nikt nie może być dyskryminowany ze względu na przynależność państwową Zasada pomocniczości Treść: kiedy Unia podejmuje działania w dziedzinach należących do kompetencji dzielonych? o tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie,

3 o albo jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. o Polityczny charakter Zastosowanie: komparatywny test skuteczności (sformułowany w orzecznictwie) o Czy cele mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie? o Czy cele te ze względu na skalę lub skutek mogą być lepiej osiągnięte przez UE? Rola parlamentów narodowych w badaniu zasady pomocniczości Procedura wczesnego ostrzegania W trakcie procesu prawodawczego obie izby parlamentów narodowych przedstawiają swoją opinię nt. zgodności projektu aktu prawnego przedstawionego przez Komisję Europejską z zasadą pomocniczości; każda z izb ma jeden głos Procedura żółtej kartki Uruchamia się ją gdy przedstawione zostanie 1/3 głosów parlamentów narodowych wskazujących niezgodność projektu z ww. zasadą (PWBiS ¼ głosów) Skutek: obowiązek na wnioskodawcy ponownego przeanalizowania aktu Procedura pomarańczowej kartki Uruchamia się ją gdy połowa izb uważa projekt za niezgodny z ww. zasadą Skutek: obowiązek ponownego przeanalizowania projektu i ponownego uzasadnienia Zasada pomocniczości orzecznictwo Wyrok TSUE, C-491/01 The Queen & Secretary of State for health, ex parte: British American Tobacco [2002] TSUE stwierdził nieważność dyrektywy tytoniowej wprowadzającej zakaz dopuszczenia do obrotu wyrobów tytoniowych przekraczających określone stężenie substancji smolistych, nikotyny i tlenku węgla ze względu na sprzeczność z zasadą proporcjonalności 180 Co się tyczy kwestii, czy dyrektywa została ustanowiona zgodnie z zasadą pomocniczości, należy zbadać po pierwsze, czy możliwe jest lepsze osiągnięcie celu proponowanego działania na poziomie Wspólnoty. 181 W tym względzie należy przypomnieć, że Trybunał stwierdził w pkt 124 niniejszego wyroku, że dyrektywa ma na celu wyeliminowanie barier wynikających z różnic, które wciąż istnieją między przepisami państw członkowskich w sprawie wytwarzania, prezentacji i sprzedaży wyrobów tytoniowych, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia zgodnie z art. 95 ust. 3 WE. 182 Tego rodzaju cel nie może zostać osiągnięty w sposób wystarczający przez działanie podjęte na szczeblu samych państw członkowskich i wymaga podjęcia działania na szczeblu wspólnotowym, na co wskazuje rozbieżna ewolucja uregulowań krajowych w niniejszym przypadku (zob. pkt 61 niniejszego wyroku). 183 Z powyższego wynika, że w przypadku omawianej dyrektywy możliwe jest lepsze osiągnięcie celu proponowanego działania na poziomie Wspólnoty. Wyrok TSUE, C-58/08 Vodafone i in. [2010] ECLI:EU:C:2010:321 Przed TSUE zakwestionowane zostały przepisy dotyczące maksymalnych opłat roamingowych i eurotaryfy (TSUE uznał zgodność z prawem UE)

4 77 Jak wynika z motywu 14 tego rozporządzenia, istnieje znaczna współzależność pomiędzy opłatami detalicznymi i opłatami hurtowymi za usługi roamingu, w związku z czym każdy środek zmierzający jedynie do obniżenia opłat detalicznych bez wpłynięcia na poziom kosztów świadczenia hurtowych usług roamingu wspólnotowego mógłby spowodować zaburzenia właściwego funkcjonowania rynku roamingu wspólnotowego. Prawodawca wspólnotowy wywiódł z powyższego, że wymagane jest podjęcie przez niego działania w postaci wspólnego podejścia zarówno na poziomie opłat hurtowych, jak i na poziomie opłat detalicznych, celem przyczynienia się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego tych usług. 78 Ze wskazanej współzależności wynika, że prawodawca wspólnotowy mógł zasadnie ocenić, że jego działanie powinno również obejmować interwencję na poziomie opłat detalicznych. W związku z tym, ze względu na skutki wspólnego podejścia ustanowionego przez rozporządzenie nr 717/2007, zamierzony w nim cel mógł zostać lepiej zrealizowany na szczeblu wspólnotowym. 79 W związku z powyższym przepisy art. 4 i art. 6 ust. 3 rozporządzenia nr 717/2007 nie są nieważne ze względu na naruszenie zasady pomocniczości Zasada proporcjonalności Treść: test proporcjonalności ocena czy podjęte działanie jest: odpowiednie o czy prowadzi do osiągnięcia zamierzonego celu czy inaczej rozsądnie skuteczne dla osiągnięcia celu konieczne o nie istnieje mniej uciążliwy środek do osiągnięcia tego celu właściwe (proporcjonalne w znaczeniu ścisłym) o niekorzystne skutki dla innych interesów muszą zostać wzięte pod rozwagę razem z pozytywnymi skutkami, jakie wykonywana kompetencja niesie ze sobą dla realizowanych przez nią celów Kategorie stosunków, które reguluje podział kompetencji między UE a państwami członkowskimi nakładanie obciążeń przez UE na jednostki nakładanie obciążeń przez państwa członkowskie na jednostki Zasada proporcjonalności a zasada pomocniczości Punkt wyjścia czy UE ma kompetencję by podjąć działanie w danej sprawie: zasada pomocniczości wskazuje, że działania Unii są albo jedynymi możliwymi (państwa nie są w stanie zająć się daną sprawą) albo będą bardziej efektywne niż działania na szczeblu krajowym (regionalnym/samorządowym) Kolejny krok ocena projektu czy dobrane środki są właściwe: zasada proporcjonalności jej spełnienie ma gwarantować, że cel projektu zostanie osiągnięty, a zakładane ograniczenia są w najmniejszym stopniu uciążliwe i jednocześnie w porównaniu do zakładanych korzyści w dalszej perspektywie okażą się opłacalne 4.3. Zasada lojalnej współpracy

5 aspekt pozytywny: obowiązek przestrzegania prymatu prawa UE aspekt negatywny: zakaz stanowienia prawa sprzecznego z prawem UE obowiązek eliminowania z porządku krajowego norm sprzecznych z porządkiem europejskimi odpowiedzialność za niewywiązywanie się ze zobowiązań wynikających z Traktatów zgodna interpretacja prawa w całej UE Implikacje zasady lojalnej współpracy zasada skutku pośredniego zasada odpowiedzialności państw członkowskich za naruszenia prawa UE Zasada lojalnej współpracy - orzecznictwo Wyrok TSUE, C-265/95 Komisja Europejska p. Francji (hiszpańskie truskawki) [1997] ECLI:EU:C:1997:595 Nie podejmując wszelkich niezbędnych i stosownych do okoliczności kroków w celu zapewnienia, by działania jednostek nie utrudniały swobody przepływu owoców i warzyw, Republika Francuska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z art. 30 traktatu WE w związku z art. 5 tego traktatu oraz ze wspólnej organizacji rynków produktów rolnych. Wyrok TSUE, C-36/97 Kellinghusen p. Amt für Land- und Wasserwirtschaft Kiel and Ketelsen [1998] ECLI:EU:C:1998:499 Zasada lojalnej współpracy dotyczy nie tylko relacji państw między sobą lecz również zobowiązuje instytucje do lojalnej współpracy z państwami dla realizacji celów założonych w Traktatach 4.4. Zasada zachowania tożsamości narodowej Wyrok TSUE, C-208/09 Ilonka Sayn-Wittgenstein p. Landeshauptmann von Wien [2010] ECLI:EU:C:2010: W niniejszym przypadku należy zauważyć, że nie wydaje się nieproporcjonalne dążenie przez państwo członkowskie do realizacji celu zachowania zasady równości, w drodze ustanowienia zakazu nabywania, posiadania lub używania przez jego obywateli tytułów lub określeń szlacheckich, które mogą wywołać u innych przekonanie, że dana osoba posiada taką godność. Zdaje się, że odmawiając uznania elementów szlacheckich nazwiska takiego jak nazwisko skarżącej w postępowaniu przed sądem odsyłającym, władze austriackie właściwe w zakresie stanu cywilnego nie wykroczyły poza to, co jest niezbędne dla zapewnienia realizacji podstawowego celu konstytucyjnego, do którego dążą. Wyrok TSUE, C-391/09 Malgožata Runevič-Vardyn i Łukasz Paweł Wardyn p.vilniaus miesto savivaldybės administracija i in. [2011] ECLI:EU:C:2011: Zgodnie z art. 3 ust. 3 akapit czwarty TUE oraz art. 22 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej Unia szanuje bowiem różnorodność kulturową i językową. Zgodnie z art. 4 ust. 2 TUE Unia szanuje tożsamość narodową jej państw członkowskich, do której należy również ochrona języka urzędowego. 87 Wynika z tego, że realizowany przez uregulowanie krajowe takie jak to, którego dotyczy postępowanie przed sądem krajowym, cel ochrony języka urzędowego poprzez wprowadzenie wymogu stosowania reguł pisowni przewidzianych w owym języku stanowi co do zasady uzasadniony cel, który może usprawiedliwiać ograniczenia praw do swobodnego przemieszczania się i przebywania przewidzianych w art. 21 TFUE i może być

6 uwzględniony przy wyważaniu między uzasadnionymi interesami a tymi prawami przyznanymi w prawie Unii. 5. Kompetencje dorozumiane (art. 352 ust. 1 TfUE) Cel przepisu: zapewnienie UE urzeczywistniania celów Traktatu także wtedy, gdy nie zawiera on koniecznych w tym celu upoważnień organów Wspólnoty do działania lub gdy upoważnienia te okazują się być niewystarczające Zasada kompetencji dorozumianych a zasada legalizmu o Zasada legalizmu organy działają na podstawie i w granicach prawa, a kompetencji organów władzy nie należy domniemywać; instytucje nie mogą przyznawać uprawnień same sobie o Zasada kompetencji dorozumianych jeżeli z prawa UE wynika obowiązek wykonania zadania przez organ UE to takie uregulowanie może być źródłem określonej kompetencji o Kompetencja kompetencji kompetencja do udzielania sobie dalszych kompetencji Art. 352 TfUE nie uzupełnia kompetencji UE! (te są przyznane i podzielone w art. 3, 4 i 6 TfUE) lecz dotyczy konkretnych narzędzi (przepisów kompetencyjnych precyzowanych w konkretnych przepisach); gdyby go nie było w przypadku każdej luki trzeba by było renegocjować Traktat Przesłanki zastosowania art. 352 ust. 1 TfUE 1. działanie jest podejmowane dla osiągnięcia jednego z celów traktatowych Unii; 2. działanie Unii jest niezbędne do osiągnięcia tego celu; 3. osiągnięcie celu ma nastąpić w ramach polityk określonych w traktatach; 4. traktat nie określa uprawnienia niezbędnych do realizacji celu; 5. przyjęte przepisy są stosowane do osiągnięcia celu.