PERZ ENERGETYCZNY KRAJOWE WDROŻENIE DO PRODUKCJI NA BIOMASĘ

Transkrypt

1 PERZ ENERGETYCZNY KRAJOWE WDROŻENIE DO PRODUKCJI NA BIOMASĘ 1

2 Perz energetyczny Informacja wdrożeniowa Wersja z dnia r. Plan wdrożenia i reprodukcji na cele energetyczne w kraju na rok Wrzesień 2012 to pierwszy z terminów sprzedaży nasion perzu wydłużonego odmiany BAMAR na produkcję energetyczną (biomasę) w kraju. Nasiona będą pochodzić z 20ha plantacji nasiennej znajdującej się w Zakładzie Doświadczalnym Bartążek koło Olsztyna. Cykl wdrożeniowy w roku 2012 będzie przebiegał w następujący sposób: 1. Porozumienia i umowy licencyjne: - od kwietnia do 30 czerwca zgłoszenie pisemne deklaracji z podaniem pełnych danych firmy i kontaktu oraz przewidzianej powierzchni do zasiewu oraz ilości nasion. Przyjęte zostaną zgłoszenia powyżej 5ha i zapotrzebowaniem minimum 75kg nasion. - od maja do 31 sierpnia zawarcie umowy licencyjnej poprzez udzielenie prawa do reprodukcji na cele energetyczne. - od III dekada września sprzedaż nasion do wyczerpania zapasów. Dostawa nasion kurierem. 2. Spotkanie robocze. Termin szkolenia: 2 lipca 2012r. w godzinach: w sali konferencyjnej Warmińsko-Mazurskiego Ośrodka Dworactwa Rolniczego w Olsztynie, ul. Jagielońska 91 - na zgłoszenia uczestnictwa ww. konferencji oczekujemy do 20 czerwca 2012r. drogą pisemną. Koszty uczestnictwa we własnym zakresie. a) 10 lipca w godzinach spotkanie na plantacjach nasiennych perzu energetycznego. Miejsce spotkania: Hodowla Roślin Bartążek koło Olsztyna b) uczestnicy spotkania roboczego organizują pobyt na własny koszt. 3. Zgłoszenie uczestnictwa w spotkaniu roboczym prosimy wysłać w formie pisemnej do 20 czerwca 2012 r. na nasz adres. 2

3 4. Spotkanie robocze na polach Hodowli Roślin Bartążek koło Olsztyna w celu obserwacji końca wegetacji- zbioru na nasiona. (termin : III dekada sierpnia - I dekada września 2012r. ). 5. Cena sprzedaży nasion: 60zł netto/kg. 6. Opłata licencyjna: a) 1-2 rok uprawy- wartość opłaty licencyjnej zawarta jest w cenie nasion. Wartość opłaty licencyjnej począwszy od trzeciego roku zbioru będzie podwyższana o urzędowy wskaźnik inflacji. b) 3-6 rok uprawy - wartość opłaty licencyjnej wynosi 100zł netto za 1 ha/rok. c) 7-10 rok uprawy - wartość opłaty licencyjnej wynosi 75 zł netto za 1 ha/rok. Norma wysiewu: kg/ha w rozstawie cm. Głębokość siewu: 1-2 cm. Termin siewu w roku 2012: od września do I dekady października z uwzględnieniem warunków klimatycznych danego regionu. Perz wydłużony odmiany BAMAR jest rośliną ozimą i wymaga jarowizacji na polu w celu osiągnięcia maksymalnej produkcji biomasy. Odmiana Bamar jest rośliną bezrozłogową kępową i rozmnaża się wyłącznie za pośrednictwem nasion. Kontakt: Hodowla Roślin Bartążek Sp. z o.o. Grupa IHAR Bartążek ul. Warmiński Las Olsztyn biuro@bartazek.pl tel fax

4 UMOWA LICENCYJNA NR. NA UPRAWĘ PERZU WYDŁUŻONEGO ODMIANY BAMAR NA CELE ENERGETYCZNE ( SUCHA MASA, BIOGAZ) zawarta w dniu..... r. w Bartążku pomiędzy HODOWLĄ ROŚLIN BARTĄŻEK Sp. z o.o. GRUPA IHAR z siedzibą w Bartążku ul. Warmiński Las 66, Olsztyn NIP Krajowy Rejestr Przedsiębiorstw Nasiennych nr 28/14/3061 wpis w dniu r.Warmińsko-Mazurski WIOR i N z siedzibą w Olsztynie ul. Kołobrzeska Olsztyn Wpisanym do KRS pod numerem w Sądzie Rejonowym w Olsztynie VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, zwany dalej Licencjodawcą reprezentowanym przez: Członka Zarządu mgr inż. Mieczysława Sowula dane firmy (pełna nazwa, adres) nr gospodarstwa (UE) położonego w miejscowości....wpisanym do KRS pod numerem w. tel, fax, nr NIP. zwanym dalej Licencjobiorcą reprezentowanym przez: Licencjobiorca zamawia u Licencjodawcy materiał siewny ze zbioru 2012 perzu wydłużonego odmiany BAMAR w ilości... kg i 4

5 zobowiązuje się do założenia plantacji z przeznaczeniem na cele energetyczne w terminie: 1. jesień r.... ha 2. wiosna. r.... ha Minimalna ilość zamówienia: 5ha=75kg o następującej treści: Preambuła Niniejsza umowa reguluje prawa i obowiązki stron umowy, których intencją jest zagwarantowanie licencjodawcy rentowności prac hodowlanych, a licencjobiorcy zysków ze sprzedaży surowca do produkcji bioenergii. Strony umowy deklarują wzajemne zaufanie i współpracę przy realizacji niniejszej umowy w ramach przepisów prawa, uwzględniając zmiany prawa w trakcie wykonywania umowy. W razie konieczności interpretacji treści niniejszej umowy, strony posługują się przepisami prawa w obrocie nasiennym i hodowli roślin oraz przepisami kodeksów (handlowego, cywilnego itd.). Licencjodawca deklaruje dostarczenie dla Licencjobiorcy aktualnych instrukcji uprawy i agrotechniki perzu wydłużonego odmiany Bamar na cele energetyczne. 1. Wartość opłaty licencyjnej za uprawę perzu wydłużonego odmiany Bamar na cele energetyczne, płatnej przez Licencjobiorcę, zależy od długości okresu użytkowania plantacji i wynosi za : a) 1-2 rok uprawy- wartość opłaty licencyjnej zawarta jest w cenie nasion. Wartość opłaty licencyjnej począwszy od trzeciego roku zbioru będzie podwyższana o urzędowy wskaźnik inflacji. b) 3-6 rok uprawy - wartość opłaty licencyjnej wynosi 100zł netto za 1 ha/rok. c) 7-10 rok uprawy - wartość opłaty licencyjnej wynosi 75 zł netto za 1 ha/rok. 2. Zakres udzielanej licencji. 1. Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji (upoważnienia) na założenie plantacji, zbiór oraz użytkowanie surowca na cele energetyczne perzu 5

6 wydłużonego Bamar, z uprawy powstałej z materiału siewnego zakupionego od Licencjodawcy na podstawie faktury VAT. 2. Za cele energetyczne uważa się zbiór biomasy z przeznaczeniem do spalania lub wytwarzania biogazu. 3. Licencjobiorca nie ma prawa do odstąpienia komukolwiek, za wyjątkiem następcy prawnego, niniejszej UMOWY LICENCYJNEJ oraz praw z niej wynikających, bez pisemnej zgody Licencjodawcy. 3. Zastrzeżenie praw własności. 1. Perz wydłużony odmiany Bamar jest prawnie chroniony, a właścicielem jest Licencjodawca. 2. Nasiona zakupione na podstawie UMOWY LICENCYJNEJ służą wyłącznie do jednorazowego założenia uprawy w celu pozyskania biomasy na cele energetyczne. 3. Licencjobiorca nie ma prawa do wykonywania omłotu i zbioru nasion z założonej uprawy perzu wyniosłego Bamar z przeznaczeniem na namnażanie oraz na wykorzystanie nasion do celów paszowych. 4. Okres użytkowania uprawy. 1. Okres użytkowania uprawy perzu wydłużonego Bamar określony jest przez Licencjobiorcę w momencie zakupu nasion i nie może być krótszy niż 5 lat. 2. Deklarowany przez Licencjobiorcę okres użytkowania uprawy wynosi.lat. 3. Licencja dotyczy okresu: I rok zbioru.., ostatni rok zbioru.. 5. Opłaty licencyjne. 1. W momencie zakupu nasion Licencjobiorca uiszcza opłatę licencyjną zawartą w cenie nasion, za dwa pierwsze lata użytkowania uprawy. 2. Opłatę licencyjną za każdy następny rok użytkowania uprawy Licencjobiorca zobowiązany jest zapłacić Licencjodawcy w wysokości określonej w 1 w punkcie b lub c w terminie do 30 listopada każdego roku. 3. Podstawą zapłaty jest faktura VAT wystawiana przez Licencjodawcę. 6

7 4. W pominięciu terminu zapłaty przez Licencjobiorcę, Licencjodawca może skierować sprawę zapłaty do specjalistycznej firmy windykacyjnej i kontrolnej Dokumentacja i kontrola. 1. Licencjobiorca zobowiązany jest do prowadzenia dokumentacji uprawy na cele energetyczne przez okres trwania umowy. 2. Licencjodawca ma prawo do kontroli osobiście lub poprzez upoważnionego rzecznika w godzinach pracy kontrolowanego, a w każdym innym czasie za jego zgodą. 3. Licencjobiorca zobowiązuje się do dostarczenia Licencjodawcy Karty założenia plantacji wg wzoru załącznik 1 w terminie do 30 dni od zakończenia siewów. 7. Kary umowne. 1. W przypadku nie uiszczenia należności za zakupione nasiona, w terminie do 14 dni od wystawienia faktury, Licencjodawca naliczy ustawowe odsetki karne za każdy dzień zwłoki. 2. W przypadku poważnego naruszenia zasad współpracy, określonej w niniejszej Umowie Licencyjnej, Licencjobiorca ponosi także koszty przeprowadzonej kontroli. 3. Przez poważne naruszenie zasad współpracy rozumie się jakąkolwiek zamierzoną lub wynikającą z zaniedbania błędną informację dotyczącą rozliczenia opłat licencyjnych, których dotyczy niniejsza umowa oraz ograniczeń wymienionych w W przypadku poważnego naruszenia zasad umowy licencyjnej, o których mowa w 6 punkt 3 Licencjodawca zastosuje następujące kary umowne: - w wysokości 5000zł za każdy hektar plantacji perzu wydłużonego Bamar, założonej bez zawarcia stosownej umowy licencyjnej z Hodowlą Roślin Bartążek Grupa IHAR. - w wysokości 300zł za każdy kilogram nasion pochodzący z nieudokumentowanego zbioru, przechowywania, wysiewu nasion, odsprzedania nasion, wprowadzenia do obrotu itp. perzu wydłużonego odmiany Bamar. 7

8 8. Likwidacja plantacji i wystąpienie siły wyższej. 1. W przypadku wystąpienia w trakcie trwania umowy, Licencjobiorca zobowiązuje się poinformować telefonicznie Licencjodawcę w chwili stwierdzenia oraz w terminie do 7 dni pisemnie wystąpić o skorygowanie lub unieważnienie umowy licencyjnej. 2. Fizyczna likwidacja plantacji lub jej części może nastąpić wyłącznie po otrzymaniu zgody od licencjodawcy. 9. Dodatkowe uzgodnienia. Sprzedaż i dostawa nasion nastąpi w dniach.. r. W przypadku pozytywnych wyników Licencjobiorca przewiduje zwiększenie areału: 1. zasiew : wiosna.. ha, jesień ha 2. zasiew : wiosna ha, jesień...ha 3. zasiew : wiosna ha, jesień...ha Czas trwania umowy 1. Niniejsza UMOWA LICENCYJNA została zawarta na okres: od dnia.... roku do dnia roku. 2. Licencjodawca ma prawo do wypowiedzenia niniejszej UMOWY LICENCYJNEJ ze skutkiem natychmiastowym w przypadku poważnego naruszenia zasad niniejszej umowy, o których mowa w 6 i zastosować kary umowne wg 6 punkt Następca prawny. 1. Strony zobowiązują się do wzajemnego poinformowania o wszelkich zmianach własnościowych oraz majątkowych, mogących mieć wpływ na realizację postanowień niniejszej UMOWY LICENCYJNEJ. 2. Następca prawny stron niniejszej umowy przejmuje prawa i obowiązki z niej 8

9 wynikające. Jeśli strony wyrażą wolę kontynuacji współpracy w następnych sezonach, przystąpią wówczas niezwłocznie do zawarcia stosownej umowy aktualizującej nowy stan prawny. 12. Ważność umowy przesłanej faksem. 1. Niniejsza umowa przesłana faksem i podpisana przez obie strony umowy, jest wiążąca. 2. Przesłanie umowy faksem nie zwalnia stron z dostarczenia umów oryginalnych. 13. Arbitraż. 1. Strony zobowiązują się, o ile to możliwe do polubownego rozstrzygania sporów. 2. Wszelkie spory wynikające z tytułu nie wykonania lub nienależytego wykonania postanowień niniejszej UMOWY LICENCYJNEJ będą rozstrzygane przez Sąd właściwy dla siedziby Licencjodawcy. Przedmiotem sporu mogą być także uzasadnione przypadki zaistniałe lub stwierdzone po rozwiązaniu umowy. 14. Klauzula dobrej woli. 1. W przypadku, gdy którekolwiek z zawartych w niniejszej UMOWIE LICENCYJNEJ uregulowań byłoby w chwili podpisania umowy lub w przyszłości błędne z obowiązującymi przepisami prawa, nieważne lub niemożliwe do realizacji, nie narusza to ważności pozostałych uregulowań. Strony umowy przystąpią wtedy do uzgodnienia właściwego brzmienia regulacji uwzględniającego interesy obu stron. 2. Ta klauzula dotyczy także sytuacji gdyby stwierdzono pominięcie istotnych elementów uregulowań dotyczących przedmiotu sprawy obu stron. 3. W sprawach nie uregulowanych niniejszą UMOWĄ LICENCYJNĄ mają zastosowanie odpowiednie przepisy Kodeksu Postępowania Cywilnego. 15. Zmiany i uzupełnienia. 1. Zmiany lub uzupełnienia do niniejszej umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności oraz podpisania przez obie strony. 9

10 2. Umowę sporządzono w dwóch jednolitych egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron. 16. Ochrona danych. 1. Strony niniejszej umowy oświadczają, że wyrażają zgodę na przetwarzanie danych osobowych przez drugą stronę umowy dla celów marketingowych zgodnie z Ustawą z dnia 29.OS.1997 o ochronie danych osobowych ( Dz. U. nr.133. Poz.883) 2. Strony niniejszej umowy zobowiązują się wzajemnie do nie ujawniania osobom trzecim danych i dokumentów związanych z realizacją niniejszej umowy oraz innych w zakresie, w jakim mogą stanowić tajemnicę ich przedsiębiorstwa, chyba że obowiązek ujawnienia wynika z obowiązujących przepisów prawa lub dane stanowią informacje powszechnie znane. Licencjodawca: Licencjobiorca: 1. Załącznik - druk: - załącznik nr 1 2. Załączniki Licencjobiorcy: (Kserokopie) -KRS ( skrót) -Nadanie NIP Adres do korespondencji: Załącznik 1 do umowy nr.... Przesłać na adres Licencjodawcy do 30 dni od daty zakończenia siewu. Kontakt: Hodowla Roślin Bartążek Sp. z o.o. Grupa IHAR Bartążek ul. Warmiński Las 66, Olsztyn biuro@bartazek.pl tel fax

11 Karta założenia plantacji (sucha masa biogaz*) Lp. 1 Masa zakupionych nasion [kg] Norma wysiewu [kg/ha] / data siewu Powierzchnia zasiewu [ha] Nr gospodarstwa wg EU Nr działki zgodny ze zgłoszeniem do ARMiR / obręb geodezyjny / gmina / powiat / województwo 2 3 * - niepotrzebne skreślić Odręczny szkic położenia plantacji: Licencjobiorca Pieczęć i podpis osoby uprawnionej 11

12 Skrócony opis agrotechniki uprawy perzu energetycznego odmiany Bamar z przeznaczeniem na suchą masę i biomasę konspekt. Zalecany okres użytkowania plantacji do 7 lat - możliwy do 10 lat z zastosowaniem poniższych zaleceń. 1. Temperatura przezimowania do -20 C. 2. Wybór stanowiska plantacje mogą być zakładane na większości typów gleb, w tym piaszczystych V klasy lecz uwilgotnionych, z wyjątkiem gleb podmokłych i torfowych. Perz posiada długi system korzeniowy, który umożliwia pobieranie wody z głębszych warstw gleby w okresie suszy. 3. Uprawa pola w roku siewu chwasty niepożądane: perz rozłogowy, życice ( rajgrasy). a) przed uprawą zastosować oprysk substancją czynną glifosad ( np. Roundap i jego generyki) w ilości 3,5-5 l/ha ( l wody/ha). 4. Przygotowanie gleby jak pod rzepak ( wytworzenie dobrej struktury gruzełkowej). 5. Termin siewu od wczesnej wiosny do końca września. Optymalny termin: lipiec- sierpień w uprawie na suchą masę. Możliwość opóźnienia siewu do końca września, jednak roślina musi wytworzyć 4-5 liści przed zakończeniem wegetacji. 6. Rozstawa rzędów: 25-30cm ( np. co drugą redlicą siewnika zbożowego). 7. Głębokość siewu: 1-2 cm ( jak rzepak ozimy). 8. Norma wysiewu: kg/ha. Przy optymalnym terminie siewu wysiew 10kg/ha. Przy opóźnionym siewie i niedostatecznym doprawieniu gleby: kg/ ha. Ze względu na wielkość nasion zalecane jest wykonanie kilkukrotnych prób kręconych siewnika. Ustawienie siewnika jak do zbóż lub grubonasiennych. Podczas siewu zaleca się kontrolować przyrządy wysiewające, gdyż wielkość nasion i brak ich sypkości może blokować równomierny wysiew (zapychanie rurek). 9. Zaleca się zaprawianie nasion ekologicznym nawozem bakteryjnym dostarczającym roślinom azot z powietrza o nazwie handlowej Azotobakteryna do traw. Więcej informacji o tej zaprawie na www. Biofood.com.pl 12

13 10. Nawożenie w czystym składniku: Lata Sucha masa do spalania Biomasa do fermentacji Przed siewem - 30kg N/ha w formie szybko działającej - 60 kg P/ha - 60 kg K/ha - 30kg N/ha w formie szybko działającej - 60 kg P/ha - 60 kg K/ha Lata zbioru po ruszeniu wegetacji: - I dawka kg N/ha forma szybkodziałająca - II dawka po okresie 2-3 tygodni kg N/ha w formie wolnodziałającej np. Mocznik - nawożenie: 60kg P/ha, 60 kg K/ha po zbiorze lub wczesną wiosną kg N/ha w okresie wegetacji. Możliwość zbioru 2-3 pokosów. Dawkę podzielić w zależności od zastosowanych koszeń. - nawożenie: 60kg P/ha, 60kg K/ha jesienią lub wczesną wiosną 11. Zwalczanie chemiczne chwastów w okresie wegetacji- zaleca się Puma Uniwersal 1l/ha + Chwastox extra 300SL 3l/ha l wody/ha lub inne podobne generyki. a) przy wczesnym wysiewie chwasty zwalczamy mechaniczniekoszenie. 12. Kwitnienie w warunkach HR Bartążek to II-III dekada sierpnia. 13. Termin zbioru na biomasę w warunkach klimatycznych HR Bartążek jest to II-III dekada września. Można przyspieszyć zbiór poprzez dosuszenie plantacji stosując oprysk Reglone 3-4l/ha ( l wody/ha). Dosuszenie następuje w okresie 4-7 dni. Dosuszanie chemiczne można zastosować począwszy od dojrzałości mlecznej. 14. Technologia zbioru: - zalecance koszenie sieczkarniami polowymi lub kosiarkami pokosowymi. Koszenie można również wykonać innym sprzętem kosząco-tnącym. Zbiór i prasowanie można opóźnić do mroźnej pogody. 13

14 - nie zaleca się koszenia plantacji kombajnami zbożowymi na suchą masę. Bardzo mała efektywność i opłacalność koszenia - wolna praca kombajnu jest spowodowana zapychaniem się wytrząsaczy, wentylatorów oraz sieczkarni z uwagi na bardzo dużą ilość biomasy. Generuje to duże nakłady finansowe - potwierdzone w praktyce. W zakładce Rośliny energetyczne znajdą Państwo pozostałe informacje w tym o wartości energetycznej perzu. Bartążek r konspekt opracował: M. Sowul HR Bartążek Sp. z o.o. Grupa IHAR 14

15 INSTRUKCJA PODSTAWOWE ZASADY TECHNOLOGII UPRAWY PERZU WYDŁUŻONEGO ODMIANY BAMAR NA BIOMASĘ Wprowadzenie Perz wydłużony jest nowym gatunkiem trawy wieloletniej zaaklimatyzowanej w Polsce, w Zakładzie Traw, Roślin Motylkowatych i Energetycznych Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowego Instytutu Badawczego w Radzikowie. Użyte do badań, pojedyncze nasiona rzadko występujących jego form dzikich, pochodziły z pogranicza Azji i południowowschodniej Europy. Prowadzone następnie prace prebreedingowe pozwoliły na wytworzenie hodowlanego materiału wyjściowego odmiany Bamar w Bartążku. Dotychczasowe badania poznawcze nad biologią oraz przyrodniczymi wymaganiami glebowo-klimatycznymi i pratotechnicznymi, pozwalają już na określenie podstawowych wymagań technologicznych dla uprawy tego gatunku na biomasę, podobnie jak i reprodukcję nasienną. Niniejsza instrukcja technologiczna opracowana została na podstawie dotychczasowych badań poznawczych tej nowej rośliny i będzie doskonalona w miarę dalszych badań. Możliwości wykorzystania i perspektywy uprawy Trwałość plantacji perzu wydłużonego odmiany Bamar, wielokierunkowość wykorzystania uprawy oraz duże zdolności adaptacyjne do różnych warunków klimatycznoglebowych, wskazują na potencjalną możliwość wprowadzenia tego gatunku do uprawy i możliwości rozszerzania jej powierzchni. Mogą być w tym celu wykorzystane w pierwszym rzędzie tereny odłogowane, zdegradowane, ubogie i inne grunty wyłączone z rolniczego użytkowania. W tym względzie spełnia on funkcje ochrony środowiska łącznie z ograniczeniem emisji dwutlenku węgla. Najbardziej przyszłościowym kierunkiem uprawy i użytkowania perzu wydłużonego wydaje się być produkcja biomasy. Możliwości wykorzystania tej rośliny są przy tym wielorakie: do bezpośredniego spalania w postaci np. zbelowanej słomy z pędów generatywnych lub brykietów czy peletu, 15

16 do produkcji biogazu (metan) z zielonej biomasy wegetatywnej, do obsadzania ciągów komunikacyjnych, celem izolowania od szkodliwego wpływu pojazdów mechanicznych, pełnienie funkcji ochronnej dla dzikiego ptactwa i zwierzyny leśnej, użycie słomy do produkcji grzybni i grzybów (w pieczarkarstwie) oraz zastosowania w biologicznych oczyszczalniach ścieków, zastosowanie słomy jako surowca w przemyśle celulozowo-papierniczym, ze względu na dużą zawartość lignin i włókna celulozowego, jako rośliny pastewnej w postaci świeżej, zielonej masy i kiszonki w żywieniu zwierząt Wszystkie te walory sprawiają, że obserwuje się ogromne zainteresowanie uprawą odmiany Bamar perzu wydłużonego, przez decydentów, przedsiębiorstwa i firmy energetyczne oraz producentów rolnych. Podstawowe znaczenie ma przy tym wyjściowa produkcja biomasy na umiejętnie prowadzonych plantacjach, realizowana w gospodarstwach rolnych. Stąd tak ważne jest właściwe prowadzenie plantacji na biomasę do spalania, które powinno zapewnić odbiorcom produkt o wysokiej jakości i maksymalny dochód z ich produkcji. Opłacalność prowadzenia plantacji na biomasę zależy bowiem głównie od dwóch czynników wielkości zbieranych plonów i jakości biomasy. Trzecim niezależnym od rolnika czynnikiem jest cena rynkowa nasion, która w przypadku perzu jako nowego gatunku, może być początkowo wysoka lecz powinna maleć w następnych latach. Wielkość zbieranych plonów zależy w dużej mierze od wiedzy i fachowego przygotowania plantatora do wykonywania określonych zbiegów we właściwych terminach. Wszystkie zabiegi agrotechniczne na plantacjach mają przyczynić się do jak najlepszego krzewienia się roślin i wytworzenia dużej liczby pędy wegetatywnych już jesienią, a po zimie pędów generatywnych, zapewniając odpowiednio wysoki plon biomasy z jednostki powierzchni. Niniejsza instrukcja technologiczna opracowana została na podstawie dotychczasowych badań poznawczych tej nowej rośliny i będzie doskonalona w miarę dalszych badań. Charakterystyka botaniczna Perz wydłużony jest trawą wieloletnią, bardzo trwałą, zbitokępową, a więc w przeciwieństwie do występującego w Polsce perzu właściwego 16

17 (rozłogowego, uporczywego chwastu) - bezrozłogową. Odmiana Bamar charakteryzuje się bardzo dużymi, szczeciniastymi liśćmi o długości nawet do 30 cm, o szarozielonej barwie oraz bardzo dużej zdolności roślin do intensywnego krzewienia. Jest odporny na różnice temperatur i dlatego może być użytkowany przez wiele lat. Wytwarza masywne, zbite kępy (bez rozłogów) o dużej biomasie, z licznymi pędami generatywnymi o długim kwiatostanie (do 30 cm), wydającymi nasiona o wysokiej zdolności kiełkowania. Posiada silny system korzeniowy, sięgający do 2 m głębokości, który jest przystosowany do dalszego wydłużania się w przypadku poszukiwania wody. Rośliny nie wylegają i nie są dotychczas porażane przez żadne choroby. Gatunek charakteryzuje się bardzo wczesnym ruszeniem wegetacji wiosną, a zimozielone rośliny mogą stanowić, przy umiarkowanej pokrywie śnieżnej, pokarm dla zwierzyny łownej w okresie zimowym. Wegetację perzu można podzielić, podobnie jak większość traw wieloletnich na dwie fazy: wegetatywną i generatywną. Pędy wegetatywne, które powstają latem i jesienią, powinny w roku siewu wykształcić co najmniej 4-5 liści, aby w następnym roku osiągnąć fazę kłosonośnych pędów generatywnych. Tworzące się pędy generatywne mogą osiągać do 2 m wysokości, lecz są odporne na wyleganie, ze względu na charakterystyczne bardzo sztywne, źdźbeł, o dużej zawartości celulozy. Rośliny w łanie są wyrównane a ich przeciętna wysokość w pierwszym roku użytkowania wynosiła średnio, w warunkach Radzikowa 185 cm. Nasiona są dorodne o MTN (masie tysiąca nasion) - 7,0-8,5 g, a przy tym mało podatne na osypywanie. 17

18 Prawidłowe zagęszczenie roślin w uprawie na suchą biomasę (do spalania). Biomasa roślinna perzu wydłużonego charakteryzuje się, w stosunku do innych roślin fitoenergetycznych, wysoką wartością opałową. Związane jest to z budową strukturalną i składem chemicznym komórek roślinnych, zarówno wegetatywnych w roku siewu (głównie w liściach), jak i generatywnych (kłosonośnych źdźbeł o włóknistych tkankach ) w następnych latach. Włókna strukturalne stanowią około 50% suchej masy, głównie w postaci celulozy. Natomiast spalana powietrznie sucha masa roślin zawiera mało popiołu. Trawa ta w stanie naturalnym występuje na suchych, zasolonych stanowiskach w Europie południowo-wschodniej i Azji. W Polsce można ją uprawiać we wszystkich regionach kraju, a przy tym także na glebach piaszczystych, ubogich i skażonych (w przypadku wykorzystania bioenergetycznego, a nie paszowego). Wymagania klimatyczno-glebowe Odmiana Bamar perzu wydłużonego nie ma specjalnych wymagań w stosunku do gleby i klimatu. Plantacje mogą być zakładane na wszystkich typach gleb, nawet piaszczystych V klasy bonitacyjnej, pod warunkiem niewielkiego lecz dostatecznego dla tej rośliny uwilgotnienia; natomiast unikać należy gleb podmokłych i organicznych (torfowych). Dla zapewnienia dużych 18

19 plonów biomasy, gleba powinna być dostatecznie żyzna, przepuszczalna i nie zbyt kwaśna. Na stanowiskach bardzo żyznych i przenawożonych azotem, może nastąpić (zwłaszcza przy nadmiarze opadów) częściowe pokładanie się roślin. Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu odmiana Bamar odporna jest na okresowe susze, nawet na glebach ubogich i skażonych oraz znosi niskie temperatury do C. i stąd nadaje się do uprawy na całym obszarze kraju, łącznie z terenami górskimi. Agrotechnika Perz wydłużony jako trawa wieloletnia, wymaga szczególnie starannego przygotowania pola przed założeniem plantacji, tak aby już w pierwszym roku zapewnić równomierny wysiew nasion, ich dobre kiełkowanie i wschody. Wybór stanowiska Decyzja o założeniu plantacji powinna być podjęta w roku poprzedzającym jej założenie. Najlepszymi przedplonami są, tak jak dla innych traw, rośliny motylkowe (drobnonasienne i strączkowe) oraz okopowe. Łatwiej dostępne stanowiska po zbożach, przy właściwej strukturze gleby i dobrej agrotechnice, dają również dobre efekty. Pole powinno być dobrze wyrównane, a gleba nie zbyt pulchna, odleżała jak pod żyto. Zabiegi przedsiewne Uprawę gleby rozpocząć należy natychmiast po zbiorze przedplonu od bardzo ważnych uprawek pożniwnych, które mają na celu w jak największym stopniu zniszczyć chwasty. Następnie wykonuje się orkę zimową, a wiosną włókowanie, wysiew nawozów i ich przykrycie przez uprawki przedsiewne. W razie konieczności przy opóźnieniu siewu można użyć lekką bronę w celu zniszczenia skiełkowanych chwastów. Górna warstwa gleby nie może być zbyt pulchna, tak aby nasiona znalazły się w niej nie głębiej niż 2 cm. Nawożenie przedsiewne jest podstawowym nawożeniem mineralnym i ma ogromny wpływ na wysokość plonu biomasy, nie tylko w pierwszym roku zbioru ale też w następnych latach, ze względu na właściwy początkowy rozwój roślin, a zwłaszcza na ich ukorzenienie i rozkrzewienie. Nawożenie fosforowopotasowe stosuje się w ilości 60 kg P2O5 i 60 kg K2O na glebach mocniejszych, natomiast na gleby słabsze i suchsze należy je zwiększyć do 80 kg P2O5 i 80 kg K2O na 1 ha. Nawozy muszą być dobrze wymieszane z glebą (np. glebogryzarką). 19

20 Siew Wysiew nasion jest jedną z najważniejszych czynności w agrotechnice perzu wydłużonego. Musi on zapewnić odpowiednie zagęszczenie roślin na jednostce powierzchni, głębokość i przykrycie nasion. Nasiona najlepiej wysiewać w siewie czystym, w glebę odleżałą, na głębokość 1-2 cm i w rozstawie 30cm, w ilości kg na 1 ha - zależnie od żyzności gleby. Nasiona mają duży wigor i w skrajnych warunkach wschodzą nawet z większej głębokości (3-4 cm). Wstępne badania wykazały, iż z tego względu mogą być w trudnych warunkach terenowych wysiewane nawet rzutowo pod warunkiem wymieszania z glebą na głębokość do 4 cm. Termin siewu wiosenny (od kwietnia nawet do połowy czerwca) zapewnia bardziej równomierne wschody niż termin letni lub wczesnojesienny, z racji bardzo dobrego rozkrzewienia i silniejszego ukorzeniania się roślin. Przy lepszej i pewniejszej wilgotności gleby w okresie wiosennym siewy są mniej zawodne. Zasiewy wczesnojesienne stwarzają większe ryzyko nie równomiernych wschodów i obniżenia plonu nasion w następnym roku. Natomiast siewy letnie w przekropnym roku mogą być udane, jeśli rośliny do końca wegetacji rozpoczną krzewienie, a wytworzą co najmniej 4-5 liści. Szerokość międzyrzędzi ma duże znaczenie, ponieważ perz wydłużony jest trawą bardzo wysoką, tworzy silnie rozwinięty system korzeniowy i kępy o bardzo dużej ilości pędów, wymaga więc stosunkowo szerszej rozstawy międzyrzędzi. W badaniach IHAR nad wpływem szerokości międzyrzędzi na plon nasion najbardziej optymalna dla plonowania okazała się rozstawa 30 cm. Dorodne nasiona, o bardzo dobrej zwykle zdolności kiełkowania (powyżej 85%), dobrze wysiewają się zarówno redlicowym jak talerzowym siewnikiem rzędowym. Obsada roślin na plantacji ma zasadniczy wpływ na wydajność nasion z jednostki powierzchni i ich jakość, ponieważ wyraźnie wpływa na rozwój roślin, a zwłaszcza na krzewistość i liczbę pędów generatywnych (źdźbeł). Teoretyczna ilość wysiewu nasion powinna wynosić od ok. 150 do 200 szt. na 1 m2. Przy rozstawie rzędów 30 cm i wysiewie 10 kg/ha nasion na 1 metrze bieżącym rządka powinno znaleźć się 43 nasiona w odstępie do 2,5 cm, zaś przy wysiewie 15 kg nasion - 73 nasiona w odstępie ok. 1,5 cm. 20

21 Przyrost biomasy zielonej przy właściwej rozstawie i obsadzie roślin na biogaz Pielęgnacja plantacji Nawożenie pogłówne plantacji (zwłaszcza azotowe) uzależnione jest od kierunku jej użytkowania: - na suchą biomasę do spalania czy zieloną na biogaz Nawożenie fosforowo-potasowe można stosować jako uzupełniające jesienią, zależnie od zasobności gleby w te składniki. Dotyczy to zarówno uprawy na sucha jak i zieloną biomasę. Mniej korzystny lecz dopuszczalny jest termin jesienny. Najczęściej istnieje potrzeba zastosowania go w ilości od połowy do pełnej dawki przedsiewnej, bowiem stosunkowo wysoki plon biomasy wyczerpuje glebę z tych składników z nich glebę. Ze względu na znaczną kępiastość roślin przykrycie nawozów jest trudne, a spulchnianie międzyrzędzi należałoby stosować bardzo ostrożnie, aby nadmiernie nie uszkodzić korzeni. Nawożenie azotowe przy produkcji biomasy do spalania należy zastosować wczesną wiosną (jak najwcześniej, na przełomie marca/kwietnia), co najmniej w ilości do 60 kg czystego składnika na 1 ha. Dotychczasowe badania wskazują iż 21

22 do uzyskania wysokich plonów suchej biomasy potrzeba kg azotu na 1 ha. Pamiętać należy, iż wczesny wysiew nawozów azotowych wpływa na wzrost liczby pędów generatywnych, co przyczynia się do zwyżki plonu. Opóźnienie nawożenia azotowego wzmaga konkurencyjność pędów wegetatywnych kosztem pędów generatywnych. Jeśli zachodzi potrzeba wzmocnienia pędów generatywnych, można pod kłos (w fazie kłoszenia się roślin) zasilić plantację dodatkową dawką azotu w ilości kg/ha. Najlepsze przy produkcji suchej biomasy są nawozy azotowe szybko działające np. saletra amonowa lub saletra wapniowa. Stosowanie nawozów wolno działających (np. mocznika), preferuje tworzenie się większej ilości pędów wegetatywnych kosztem generatywnych. Generalnie nie wolno jednak plantacji na produkcję suchej biomasy do spalania przeazotowywać, ponieważ doprowadza to do wylegania roślin. Nawożenie azotowe plantacji w uprawie zielonej biomasy (na biogaz) w latach pełnego użytkowania rozpocząć należy również wczesną wiosną (jak najwcześniej na przełomie marca i kwietnia), stosując nawozy wolno działające np. mocznik lub saletrę wapniową w dawce ok kg azotu na ha. Podobne dawki stosuje się w następnych 3-4 pokosach, a więc corocznie łącznie kg/ha. Natomiast w roku siewu, w którym można uzyskać stosunkowo zadawalający plon zielonki często już z dwóch pokosów - dodatkowe nawożenie azotowe przy dobrych stanowiskach przeważnie nie jest konieczne. Zabiegi pielęgnacyjne Plantacja perzu wydłużonego Bamar nie wymaga szczególnej pielęgnacji, zwłaszcza mechanicznej, w stosunku do innych traw. Natomiast przy mniej starannym przygotowaniu stanowiska, problemem mogą być niektóre chwasty jednoliścienne, rzadziej dwuliścienne, co zmusza do stosowania zabiegów chemicznych. Szczególnie niepożądane są inne gatunki traw takie jak: perz właściwy (rozłogowy) oraz niektóre trawy, zwłaszcza wysokie jak: życica wielokwiatowa czy kostrzewa trzcinowa. Nasiona ich zbliżone niekiedy swą wielkością do perzu wydłużonego, mogą być trudne do oddzielenia w procesie doczyszczania nasion. Pielęgnacja plantacji ma szczególne znaczenie w roku siewu, ponieważ pozostawia ją zwykle wolną od chwastów także w latach następnych. Dotyczy to zwłaszcza takich chwastów jak: chwastnica jednostronna, wiechlina roczna oraz włośnica zielona. Chwasty te podobnie jak miotła i wyczyniec polny są wrażliwe (od fazy 2 liści do końca krzewienia) na działanie środka chemicznego Puma Uniwersal, zastosowanego do oprysku w zalecanej dawce 0,8-1,0 litra na ha. Środek ten stosuje się gdy rośliny perzu są już dostatecznie rozkrzewione 22

23 (minimum 5-6 liści). Skuteczność oprysku jest większa, gdy nasiona chwastów kiełkują, a gleba jest wilgotna. W przypadku jednoczesnego zwalczania chwastnicy jednostronnej i chwastów dwuliściennych można zastosować mieszaninę: Puma Uniwersal 1 l/ha + Chwastox Extra 300 Sl 3,0 l/ha. W roku siewu dość skutecznie ogranicza też rozwój chwastów mechaniczne ich niszczenie w trakcie koszenia poszczególnych pokosów zbieranych na zieloną biomasę lub specjalnie zastosowane w tym celu podkaszanie. Zbiór Technologia zbioru biomasy zależna jest od jej przeznaczenia (spalania lub biogaz) oraz oprzyrządowania i możliwości technicznych producenta. W znacznym stopniu warunkowana jest też innymi czynnikami, w tym organizacyjno-logistycznymi, a zwłaszcza sposobem i terminem zagospodarowania tego bioenergetycznego surowca. Zbiory biomasy suchej (na spalanie) Termin zbioru biomasy do spalania uzależniony jest od stanu roślin na plantacji (stojące czy wyległe) i od możliwości technicznych. Biomasę z przeznaczeniem do spalania można kosić jesienią przeważnie już w końcu września, w fazie dojrzewania (zżółknięcie i brunatnienie dokłosia źdźbeł pędów generatywnych) kombajnem zbożowym, zwłaszcza jeśli chcemy oprócz słomy pozyskiwać (także nasiona) lub kosiarką na pokos. Ściętą biomasę słomy pozostawiamy przez kilka dni na rżysku, celem ostatecznego dosuszenia. Taka powietrznie sucha biomasa osiągająca zwykle wilgotność 12-20%, dobrze się sprasowuje i nadaje do belowania, brykietowania oraz do produkcji peletu. W przypadku konieczności przyspieszenia zbioru biomasy do spalania można zastosować oprysk plantacji preparatem Reglone w dawce 3 l na 1 ha. Natomiast nie ma zasadniczych przeciwwskazań opóźniania terminu zbioru. Można go bowiem przeprowadzać do późnej jesieni, a w przypadku przewlekłych opadów lub innych powodów (np. organizacyjnologistycznych) nawet w grudniu. Mroźna pogoda, zamarznięta gleba, a nawet niewielka okrywa śnieżna zasadniczo nie utrudniają zbioru suchych roślin. Warunkiem technologicznym jest jednak bezpośrednie belowanie słomy, nawet kiedy nie będzie ona w tej postaci użyta do spalania, lecz na przykład do produkcji peletu. Mogą do tego być przydatne dowolne zestawy maszyn tnących lub niezależnych pras 23

24 podbierających. Funkcje te dobrze spełnia również kombajn zbożowy z prasą do słomy, zwłaszcza jeśli biomasa będzie wykorzystana i spalana w gospodarstwie. Sprasowana słoma przy właściwej wilgotności. Zbiory biomasy zielonej (na biogaz) Koszenie odrostu zielonej masy wegetatywnej konieczne jest już w roku siewu, zwłaszcza przy wczesnym-wiosennym siewie (kwiecień-maj). Należy je przeprowadzić na wysokość 8-10 cm, a zebraną zieloną masę przeznaczyć na pasze do bezpośredniego skarmiania lub do produkcji kiszonki, a nawet biogazu. Zielonkę tę przy wczesnym siewie i a na dobrym stanowisku zbierać dwa, a nawet trzy razy. Ostatnie koszenie należy wykonać nie później jak w końcu września. Kosić najlepiej kosiarką listwową, natomiast kosiarka rotacyjna jest mniej odpowiednia, bowiem powoduje uszkodzenia roślin, a nawet ich wyrywanie, co ma wpływ na gorsze odrastanie. Podkaszanie spełnia również funkcję pielęgnacyjną, bowiem ogranicza rozwój chwastów (zwłaszcza dwuliściennych), a tym samym potrzebę oprysków chemicznych. W podobny sposób zbierać należy również zielonkę, w następnych latach użytkowania, z kolejnych, trzech lub czterech pokosów. Sprzętu każdego z nich dokonuje się, 24

25 kiedy kępy roślin są jeszcze żywo-zielone, liście nie zmieniają barwy na szarą, a ich końce (nie podsychają). Zagospodarowanie biomasy Biomasa słomy perzu wydłużonego nowej trawy energetycznej, może stanowić, ze względu na wysoką zawartość włókna i celulozy, obiecujące źródło energii do bezpośredniego spalania i bardzo wygodny sposób ogrzewania domów, w postaci brykietów, peletu czy sprasowanych bel (w większych kotłowniach). Wykonane w Laboratorium Energopomiar w Gliwicach badania na wartość energetyczną biomasy w postaci suchej słomy czy brykietów, wykazały wysoką jej wartość (ciepło spalania ok. 18 MJ), wyższą od innych polowych roślin energetycznych np. słomy zbóż, a zbliżoną do niektórych gatunków drzew i węgla brunatnego. Ponadto biomasa po spaleniu, ma stosunkowo małą zawartość popiołu (ok. 3-4%), który może być przy tym zużytkowany, jako nawóz o dużej zawartości potasu i innych składników mineralnych, do nawożenia gleb. Sucha biomasa w postaci brykietu i peletu. Natomiast zielona biomasa wegetatywna odmiany Bamar może być wykorzystywana w procesie fermentacji do zakiszania i produkcji biogazu, jako paliwa ekologicznego, o wysokiej wartości opałowej 18-24MJ/m3. Jednocześnie produkt pofermentacyjny z biogazu (odpad organiczny) można wykorzystać do rekultywacji słabych i ubogich oraz skażonych gleb w celu zwiększenia ich żyzności i wzbogacenia w masę organiczną. 25

26 Zielonka lub kiszonka perzu odmiany Bamar z odrastających młodych liści może też być z powodzeniem użytkowana bezpośrednio jako pasza, zwłaszcza dla przeżuwaczy (bydła, owiec, kóz). Opracowali autorzy odmiany Dr inż. Danuta Martyniak Dr inz. Józef Martyniak 26

27 Wartość opałowa suchej masy (słomy) perzu wydłużonego odmiany BAMAR IIHAR PIB Radzików, Pracownia Traw Pozapaszowych i Roślin Energetycznych dr inż. Danuta Martyniak Wartość opałowa* odmiany BAMAR perzu wydłużonego (badania własne D.Martyniak) Analiza paliwa Jednostka Stan analityczny suchy Wilgotność całkowita Popiół Ciepło spalania Wartość opałowa Wodór Siarka całkowita % % kcal/kg kcal/kg % % 4,0 3, ,7 0,05. 3, ,9 0,05 *Polskie Centralne Laboratorium Akredytacji 27

28 Wartość opałowa i produkty spalania wybranych biopaliw. Rodzaj paliwa Wartość opałowa Popiół % Siarka % Chlor % Miskant olbrzymi ,0 0,05 0,2 Mozga trzcinowata ,0-9,0 0,15 0,5 Perz wydłużony ,1 0,05 0,2 Wierzba ,8-3,0 0,05 0,5 Węgiel kamienny ,8 0,1 28

29 Porównanie wartości opałowej perzu wydłużonego odmiany Bamar : Kaloryczność 1 kg suchej masy: Perz wydłużony: 17,9MJ / kg Węgiel kamienny 25 MJ / kg 1 tona węgla równoważy 1,5 tony biomasy Perz wydłużony: z 1 ha kg x 17,9 MJ = MJ 1 tona węgla kam kg x 25 MJ = MJ Plon s. masy perzu (10-12 ton ) z 1 ha równoważy 5-7,0 ton węgla 1 tona węgla kosztuje obecnie ok. 800zł Plon perzu z 1 ha równoważy 6,0 ton węgla x 800 zł około 5000 zł. Zawartość popiołu przy spalaniu: - węgla 12-18% - perzu tylko 3,1% 29

30 Rysunek 1. Pojedyńcza roślina perzu wydłużonego 30

31 Rysunek 2. Kwiatostan perzu wydłużonego 31