Materiały uzupełniające do zajęć: ZDROWY STYL śycia CZY WIEMY CO JEMY? (1) ZASADY ZACHOWANIA NA ZAJĘCIACH.

Transkrypt

1 Projekt został współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Środki Przejściowe PL2005/ Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za treść tego dokumentu odpowiada Lokalna Organizacja Turystyczna Brama na Bagna, poglądy w nim wyraŝone nie odzwierciedlają w Ŝadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej. Materiały uzupełniające do zajęć: ZDROWY STYL śycia CZY WIEMY CO JEMY? (1) ZASADY ZACHOWANIA NA ZAJĘCIACH. 1) Kiedy znamy odpowiedź na pytanie zadane przez prowadzącego zajęcia to podnosimy rękę i mówimy swoje imię. 2) Słuchamy siebie, nie przeszkadzamy sobie. 3) Pracujemy wspólnie. (2) PODSTAWOWE SKŁADNIKI ODśYWCZE. Zadaniem racjonalnego Ŝywienia jest dostarczenie organizmowi wszystkich składników odŝywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach. Do prawidłowego wzrostu i funkcjonowania nasz organizm potrzebuje pokarmów, które są źródłem energii, białek, tłuszczów, cukrów i witamin. Wymienione składniki pokarmowe pełnią róŝne funkcje. Białka są podstawową strukturą we wszystkich Ŝywych komórkach. Wykorzystywane są w budowie hormonów, układów transportujących krew oraz enzymów. Węglowodany (cukry) stanowią najwaŝniejsze źródło energii w Ŝywieniu człowieka. Węglowodany złoŝone są przekształcane w glukozę pokarm wszystkich komórek. Nadmiar glukozy jest magazynowany w postaci glikogenu w mięśniach i wątrobie. Tłuszcze to materiał zapasowy, niezbędny w regulacji temperatury ciała, jako warstwa izolacyjna. Wchodzą w skład błon komórkowych, cząsteczek lipidowych krwi (tłuszcz organizmu), Ŝółci (emulgator tłuszczu), steroidów oraz witaminy D. Tłuszcze są równieŝ wykorzystywane w transporcie i wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). Cholesterol naleŝy do tej samej chemicznej rodziny, co steroidy i jest pochodną tłuszczu. Jest niezbędny przy produkcji błon komórkowych, osłonek mielinowych otaczających nerwy, hormonów płciowych oraz witaminy D. Sole mineralne i witaminy odgrywają rolę jako regulatory procesów Ŝyciowych. Witaminy są to związki organiczne, odmienne od białek, węglowodanów, czy tłuszczy, które nie są wytwarzane przez organizm, a jednak niezbędne do prawidłowego wzrostu, przemian i napraw. Witaminy nie są trawione, a bezpośrednio wchłaniane do krwiobiegu. Opisano 13 witamin, które zostały podzielone na dwie podstawowe grupy, rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, do których zalicza się A, D, E, K, są przechowywane w wątrobie i tkance tłuszczowej. Związki mineralne to 22 pierwiastki niezbędne do istnienia i funkcjonowania organizmu Ŝywego. Występują one w ciele człowieka w postaci róŝnych związków mineralnych, 1

2 stanowiących około 4% masy ciała. MoŜna je podzielić według ilości lub pełnionej funkcji w organizmie Ŝywym na dwie grupy: mikro- i makroelementy. Makroelementy są to pierwiastki, których dzienne zapotrzebowanie przekracza 100 mg dziennie. NaleŜą do nich sód, potas, wapń, magnez, chlor, fosfor i siarka. Biorą udział w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej krwi i tkanek oraz utrzymania potencjału spoczynkowego błon komórkowych; tworzą elementy strukturalne kości i innych tkanek. Mikroelementy (pierwiastki śladowe) pełnią funkcje regulacyjne wszystkich procesów Ŝyciowych organizmu. Uczestniczą w reakcjach z białkami, lipidami i witaminami w tworzeniu związków hormonalnych i enzymów. Tworzą jony lub związki umoŝliwiające przewodnictwo nerwowe, procesy psychiczne i fizyczne. NaleŜą do nich Ŝelazo, miedź, cynk, jod oraz selen. Błonnik stanowi nieprzyswajalne części węglowodanów oraz lignina. Błonnik ułatwia wydalanie oraz zmniejsza apetyt, dzięki swojemu działaniu wypełniającemu. Błonnik hamuje wchłanianie cholesterolu do krwi. RównieŜ udowodniono, Ŝe zmniejsza on wchłanianie sacharozy. Reguluje perystaltykę jelit i zapobiega nowotworom jelita grubego. Zbyt duŝa ilość włóknika moŝe ograniczyć wchłanianie waŝnych witamin i związków mineralnych. Woda jest niezbędna dla wszelkiej produkcji energii w organizmie. Jest równieŝ wykorzystywana do regulacji cieplnej, do eliminacji niepotrzebnych związków oraz odgrywa podstawową rolę we wszystkich procesach komórkowych. Niewystarczająca ilość wody prowadzi do zmniejszenie energii aŝ o 30%. Jej niedostatek jest powodem zmniejszenia objętości krwi krąŝącej, przez co spada zdolność transportu tlenu do pracujących mięśni. Niedobór poszczególnych składników jest niekorzystny, a nawet szkodliwy. Prowadzić moŝe do zaburzeń funkcjonowania organizmu, a takŝe do wywoływania lub pogłębiania stanów chorobowych. Nadmiar składników odŝywczych równieŝ jest niepoŝądany, poniewaŝ prowadzi do otyłości, która z kolei jest przyczyną róŝnych cięŝkich schorzeń np. układu krąŝenia, chorób stawów itd. W prawidłowo zestawionej diecie wartość energetyczna dziennej racji pokarmowej powinna obejmować wszystkie składniki potrzebne organizmowi, w tym ok. 15 % białek, 55 % cukrów i 30 % tłuszczów. Zapotrzebowanie organizmu na wyŝej wymienione składniki zaleŝy od róŝnych czynników : płci, rodzaju wykonywanej pracy, wieku, stanu fizjologicznego, pory roku, stanu zdrowia. Grupa Ilość kcal Dzieci 1-3 lat

3 4-6 lat lat lat chłopcy lat dziewczęta 2300 MłodzieŜ męska lat lat MłodzieŜ Ŝeńska lat lat MęŜczyźni lat lekka praca umiarkowanie cięŝka praca cięŝka praca bardzo cięŝka praca Kobiety lat lekka praca umiarkowanie cięŝka praca cięŝka praca Kobiety cięŝarne 2800 Kobiety karmiące 3400 Ludzie w podeszłym wieku męŝczyźni lat 2300 męŝczyźni powyŝej 75 lat 2100 kobiety lat 2200 kobiety powyŝej 75 lat (3) NOWA PIRAMIDA śywienia Zasady prawidłowego odŝywiania obrazuje piramida Ŝywienia. Informuje o tym, ile porcji róŝnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które zjadamy w ciągu dnia. Przy czym obowiązuje zasada, Ŝe to co najwaŝniejsze i najcenniejsze w codziennej diecie znajduje się u dołu piramidy, czyli podstawy. Głównym przesłaniem kaŝdego diagramu Ŝywieniowego jest to, Ŝeby jeść lekko i zdrowo, dbając tym samym o swój organizm. Amerykańscy naukowcy z Harvardu, pod kierunkiem profesora Waltera Willetta'a, opracowali nową piramidę Ŝywienia. Tak było (od góry): I Mięso, tłuszcze zwierzęce i roślinne. II 2 porcje mleka i produktów mlecznych. III 3 porcje owoców. IV 4 porcje warzyw. V 5 porcji produktów zboŝowych. 3

4 Tak jest (od góry): I Czerwone mięso. II Produkty mleczne lub suplementy wapnia. III 2 razy dziennie ryby, jaja lub drób. IV Orzechy, rośliny strączkowe; 1-3 dziennie. V Produkty zboŝowe z pełnego ziarna w większości posiłków. VI Tłuszcze roślinne oliwa, olej sojowy, słonecznikowy, rzepakowy. VII Codzienna aktywność fizyczna, przeciwdziałanie otyłości. OdŜywianie ruchem, czyli nowa piramida Ŝywieniowa NiŜej wymienione produkty naleŝy spoŝywać: kilka razy w miesiącu: mięso czerwone ( wołowe, wieprzowe ) słodycze 4

5 białe pieczywo kilka razy w tygodniu: drób ryby ser, jogurty, mleko codziennie: pieczywo razowe, kasza, oleje roślinne warzywa (bez ograniczeń) i owoce orzechy, fasola i inne rośliny strączkowe aktywność fizyczna! Podstawą nowej diety ma być codzienna, systematyczna aktywność fizyczna, czyli np. 30 minutowy spacer. Ćwiczenia podnoszą stęŝenie dobrego cholesterolu HDL, czyli takiego, który zabiera" zły cholesterol z naczyń krwionośnych. W ten sposób zmniejsza się ryzyko miaŝdŝycy i rozwoju choroby wieńcowej. Ruch przyspiesza teŝ tempo przemiany materii, pomaga stracić kalorie i wyszczupleć, pozwala uniknąć efektu jo-jo, który jest prawdziwym utrapieniem osób stosujących róŝne diety odchudzające. Regularne ćwiczenia fizyczne sprzyjają szybszemu wchłanianiu składników odŝywczych oraz prawidłowej budowie tkanki kostnej i mięśniowej. Dzięki ruchowi kości stają się mocne, zwarte, zwiększa się takŝe ich masa. Ruch jest teŝ waŝny dla utrzymania sprawności mięśni. Jeśli mało się ruszamy, tracą one siłę i spręŝystość. Zatem odŝywiajmy się ruchem do woli i bez ograniczeń! Solidną podstawę naszej diety powinny stanowić produkty zboŝowe z pełnego przemiału (pieczywo pełnoziarniste, najlepiej z nasionami roślin oleistych, makaron z mąki razowej, musli, płatki owsiane) oraz nieoczyszczony ryŝ i kasze. Do dozwolonych węglowodanów naleŝy takŝe makaron z pszenicy durum, krótko gotowany (al dente). Produkty z pełnego ziarna - pieczywo, makarony, kasze dostarczają duŝo błonnika, który oprócz tego, Ŝe zmniejsza ryzyko rozwoju miaŝdŝycy, przyśpiesza teŝ perystaltykę, czyli pracę przewodu pokarmowego, chroniąc go przed wieloma chorobami, przede wszystkim - nowotworowymi. Dla dzieci i młodzieŝy najlepsze jest pieczywo pełnoziarniste (grahamki, dobrze wypieczony razowy chleb), które zawiera 40% więcej Ŝelaza i trzy razy więcej cynku niŝ białe, dlatego powinno się znaleźć w diecie przedszkolaków i dzieci w wieku szkolnym. Dobry jest teŝ jasny chleb Ŝytni, bułki i upieczone w domu ciasto droŝdŝowe. Po raz pierwszy blisko podstawy piramidy znalazły się tłuszcze roślinne. Badania wykazały bowiem, Ŝe oleje mają duŝo nienasyconych kwasów tłuszczowych, które podnoszą odporność i poprawiają pamięć, a poza tym pozytywnie wpływają na stan naczyń krwionośnych. Większość posiłków powinna zawierać tłuszcze roślinne, najlepiej podawane na surowo - oliwa, olej sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, które są niezwykle zdrowe i nie powodują otyłości. Owoce i warzywa (zarówno gotowane, jak i surowe) powinny znaleźć się w jadłospisie kilka razy dziennie. Warzywa moŝemy spoŝywać bez ograniczeń, przy kaŝdym posiłku, najlepiej te sezonowe. Są lekkostrawne, zawierają mnóstwo witamin, minerałów, flawonoidów i błonnika. Trochę rzadziej, bo 2-3 razy dziennie, naleŝy spoŝywać owoce, źródło multiwitamin, przy czym 5

6 naleŝy unikać owoców wysokokalorycznych np. winogron, bananów czy awokado. WaŜne, by warzywno-owocowe menu było jak najbardziej róŝnorodne. Podając owoce południowe, nie zapominajmy o pełnych witamin rodzimych, a takŝe o warzywach w postaci kwaszonej, charakterystycznych dla polskiej kuchni. Są bardzo zdrowe! W codziennej diecie nie powinno zabraknąć orzechów, które dobrze wpływają na poziom cholesterolu we krwi, mają teŝ cenne nienasycone kwasy tłuszczowe, które świetnie wpływają na naszą pamięć. Poza tym dostarczają witamin z grupy B, zawierają cenny magnez waŝny dla rozwoju systemu nerwowego i zębów. Są teŝ cennym źródłem białka roślinnego. Źródłem białka zwierzęcego powinny być chude ryby, drób i jaja, ale spoŝywane w umiarze od 0 do 2 razy dziennie. W jadłospisie dzieci i młodzieŝy nie powinno zabraknąć jajek. Dostarczają łatwostrawnego białka, witamin, zwłaszcza cennej witaminy B12 oraz lecytyny, która po przekształceniu w cholinę pozytywnie wpływa na procesy pamięci. Białko z całego jaja kurzego dostarcza cennych aminokwasów potrzebnych do budowy tkanek i jest prawie w całości przyswajane. Drób oraz ryby są bogate w cynk oraz magnez i bardzo poŝyteczne witaminy z grupy B. W okresie intensywnego wzrostu naleŝy sięgać po nabiał, czyli produkty mleczne (mleko, kefir, jogurt, sery itp.). Dziennie zaleca się zjadanie kubeczka jogurtu (kefiru, maślanki) lub plasterka Ŝółtego sera. Produkty mleczne dostarczają wapń i witaminę D 3, składniki niezbędne do prawidłowego rozwoju kości. Na szczycie piramidy znajdują się produkty, których powinniśmy się wystrzegać lub przynajmniej spoŝywać je rzadko. Do największych wrogów zdrowej sylwetki naleŝą czerwone, tłuste mięso, smalec, białe pieczywo, ziemniaki, ryŝ i słodycze. Nie zapominajmy takŝe o piciu niegazowanej wody (ok. 2 litrów dziennie), soków owocowych i warzywnych oraz herbat, zamiast kalorycznych i naszpikowanych konserwantami napojów gazowanych i coli. Czarna herbata działa przeciwzapalnie, ma właściwości przeciwrakowe i chroni skórę przed szkodliwym działaniem słońca. Zielona natomiast zapobiega zwęŝaniu się naczyń krwionośnych, wzmacnia zęby i kości oraz reguluje procesy trawienne. (4) ZASADY ZDROWEGO STYLU śycia Codziennie zaŝywaj duŝej ilości ruchu na świeŝym powietrzu. Dostosuj dzienną kaloryczność posiłków i proporcje składników odŝywczych do wieku, płci, pory roku i trybu Ŝycia. Dbaj o urozmaicenie posiłków. RóŜnorodność zabezpiecza przed niedoborem składników odŝywczych. SpoŜywaj produkty bogate w błonnik (owoce, warzywa, pełnoziarniste pieczywo, kasze), który chroni jelita przed chorobami nowotworowymi. Staraj się przygotować jeden posiłek dziennie z samych owoców i warzyw. Unikaj jedzenia typu fast food, które ma mało wartości odŝywczych, za to duŝo kalorii i sztucznych dodatków smakowych. Unikaj cukru i słodzików (aspartamu). Zastąp je miodem. Ogranicz ilość spoŝywanej białej mąki. Ogranicz spoŝywanie soli (podnosi ciśnienie, obciąŝa nerki). 6

7 Unikaj produktów z dodatkiem glutaminianu sodu (jest silnie alergizujący, moŝe być przyczyną bólów głowy, napadów duszności, zaczerwienienia twarzy. Unikaj tłuszczów zwierzęcych, zastępuj je częściowo olejami roślinnymi, poniewaŝ są zdrowsze. Unikaj mocnej herbaty, kawy, sztucznych napojów, zwłaszcza coli. Pij codziennie 2 l niegazowanej wody, naturalnych soków owocowych i warzywnych oraz zielonej herbaty. Jedz tylko wtedy, gdy rzeczywiście poczujesz głód - to daje gwarancję strawienia poprzedniego posiłku. Jedząc nie śpiesz się, nie czytaj, nie rozmawiaj - myśl o jedzeniu. PoŜywienie dokładnie gryź i przeŝuwaj, połykaj wtedy, gdy jest dokładnie rozdrobnione i wymieszane ze śliną. Pierwsze trawienie odbywa się w jamie ustnej. Staranne przeŝucie ułatwi pracę Ŝołądka. Jedz częściej, ale mniej: 5-6 razy dziennie o tej samej porze. Pamiętaj o zasadzie: Śniadanie jedz jak król, obiad jak szlachcic, a kolację jak Ŝebrak. Kontroluj swoją wagę. Bądź optymistycznie nastawiony do Ŝycia. Pamiętaj, Ŝe śmiech to zdrowie! Zdrowy styl Ŝycia to równieŝ dbanie o odpowiednią ilość snu (najlepiej 8 godzin dziennie) i odpoczynek dostosowany do trybu Ŝycia. Osoby pracujące umysłowo powinny wolny czas spędzać aktywnie na świeŝym powietrzu. Przestrzeganie powyŝszych zasad pozwoli nam cieszyć się przez długie lata dobrym zdrowiem i świetną kondycją. (5) OTYŁOŚĆ EPIDEMIA XXI WIEKU Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje otyłość za globalną chorobę XXI wieku. Brak aktywności fizycznej i nadmiar poŝywienia, w tym wysoce przetworzonego (tzw. fast food) stwarza warunki do nadmiernego tycia. Tylko w ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba otyłych ludzi na świecie wzrosła z ok. 200 mln do prawie 300 mln osób. Według statystyk miliard mieszkańców Ziemi ma nadwagę. Mówi się juŝ o otyłości w kategoriach epidemii. Dane wskazują, Ŝe co dziesiąty nastoletni człowiek dotknięty jest duŝą nadwagą. Problem otyłości dotyka coraz częściej dzieci. Co czwarte dziecko w Europie jest otyłe, a w Polsce w ciągu ostatnich 20 lat trzykrotnie wzrosła liczba dzieci z nadwagą. Przeprowadzone w Polsce badania wykazały, Ŝe wśród uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych nadwaga występuje u około 6%, a otyłość u około 4% dzieci. Niestety, odsetek otyłych dzieci i młodzieŝy wzrasta. Do oceny prawidłowej wagi słuŝy indeks masy ciała BMI (Body Mass Indeks). BMI przedstawia relację pomiędzy masą ciała a wzrostem: np. BMI osoby waŝącej 60 kg przy wzroście 1,7 m wynosi 20.76, czyli osoba ta ma prawidową wagę. 7

8 Wskaźnik indeksu masy ciała (BMI) moŝna interpretować w następujący sposób: poniŝej 20 chudy, szczupły od 20 do 25 idealna waga od 25 do 30 nadwaga (25 27 moŝe być normalną wielkością w przypadku grubych kości oraz duŝej masy mięśni) powyŝej 30 wysoka nadwaga, otyłość (ryzyko komplikacji zdrowotnych). Indeks masy ciała nie jest adekwatnym miernikiem dla następujących grup osób: - dzieci, które ciągle rosną, - osób w wieku starszym, u których nie moŝna dokonać dokładnych pomiarów wzrostu, - sportowców oraz osób o rozbudowanej tkance mięśniowej, - kobiet w ciąŝy. Czym grozi otyłość? Nadmiar kilogramów nie jest problemem tylko estetycznym. Nadmiar tkanki tłuszczowej to choroba, groŝąca w dodatku rozwojem innych chorób. Otyłość powoduje: chorobę zwyrodnieniową stawów, bóle krzyŝa, cukrzycę typu 2, hiperlipidemię (podwyŝszony poziom cholesterolu i triglicerydów), chorobę wieńcową, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia miesiączkowania, Ŝylaki i zakrzepicę Ŝylną, obrzęki i cellulit, zespół bezdechu sennego. Nie moŝna pominąć jeszcze jednej grupy groźnych chorób, które - jak wykazały badania ostatnich lat - teŝ znacznie częściej występują u ludzi otyłych. Są to nowotwory. Szczególnie niebezpieczną postacią otyłości jest tzw. otyłość brzuszna (inaczej trzewna lub typu męskiego, lub o typie "jabłka"). Ten sposób odkładania się tkanki tłuszczowej stwarza szczególne zagroŝenie powikłaniami kardiologicznymi. Mniej szkodliwe jest odkładanie się tkanki tłuszczowej na pośladkach i biodrach (typu Ŝeńskiego, "gruszka"). Nadmierna masa ciała to skutek wielu czynników, od genetycznych począwszy, poprzez sposób odŝywiania w dzieciństwie, decydujący o ilości komórek w tkance tłuszczowej, które zostają nam na całe Ŝycie, nawyki dietetyczne, mające m.in. podłoŝe kulturowe, wpływ stresów i frustracji, tryb Ŝycia utrudniający regularne spoŝywanie posiłków. (6) DODATKI DO śywności a) tajemnicze E E dodatki to składniki chemiczne dodawane do Ŝywności w celu poprawienia jej smaku, wyglądu, trwałości lub innych właściwości. Lista E dopuszczonych do uŝycia w produkcji Ŝywności została ustalona przez Komitet Naukowy Technologii śywności i warunki ich stosowania określone są w unijnych dyrektywach. E składniki są uznane za bezpieczne, jednak w indywidualnych przypadkach przy częstym spoŝywaniu mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie, np. powodować alergie i nadpobudliwość dzieci (ADHD). Dlatego istnieje obowiązek podawania tych E- oznaczeń na etykietach produktów. Dodatki E są pogrupowane według swoich właściwości: E barwniki 8

9 E środki konserwujące E przeciwutleniacze E emulgatory i środki zagęszczające, wzmacniacze smaku, antybiotyki i inne dodatki. W Europie dopuszczonych zostało 296 substancji dodatkowych. Centrala Konsumencka w Hamburgu podzieliła je na kilka grup: uchodzące za nieszkodliwe, co do których nie ma sygnałów mówiących, Ŝe substancja jest szkodliwa dla zdrowia oraz takie, których nie powinniśmy często lub w ogóle spoŝywać. Substancje mogące spowodować wystąpienie uczulenia: a a Substancje mogące powodować bóle głowy: Substancje mogące mieć wpływ rakotwórczy: Substancje, których duŝa ilość moŝe spowodować bóle głowy i podraŝnienie nerwów: 9

10 NaleŜy równieŝ unikać: E 153 węgiel, barwnik naturalny czarny dodawany do skórki niektórych serów moŝe zawierać benzopiren, którego nie naleŝy spoŝywać ze względu na gromadzenie toksyn. E 160b annatto, bixin, norbixin moŝe powodować alergie. E 230, 231, 232, 233 syntetyczne środki konserwujące do impregnowania skórek owoców, trucizny. E 234, 235 nizyna, natomycyna naturalne antybiotyki. E 280 kwas propionowy naturalny kwas, moŝe być przyczyną raka Ŝołądka. E 310, 311, 312 szkodliwe w duŝych ilościach, powodują alergie. E 320, 321 szkodliwe, wpływają niekorzystnie na poziom cholesterolu, powodują zaburzenia pracy wątroby i alergie skórne. E 339, 340, 341 szkodliwe, zakłócają proces trawienia. b) dioksyny w Ŝywności Dioksyny to zbiorcza nazwa dla ponad 200 związków chemicznych z grupy chlorowanych węglowodorów. Dioksyny powstają w wyniku spalania odpadów, węgla i oleju, benzyny ołowiowej, produkcji papieru i niektórych pestycydów, przy odzysku metali, przetapianiu złomu i surowców wtórnych, w odlewnictwie, przemyśle hutniczym. Ich szkodliwe działanie polega głównie na powolnym, ale bardzo skutecznym uszkadzaniu narządów wewnętrznych, takich jak wątroba, płuca, płuca, nerki, rdzeń kręgowy lub kora mózgowa. Skutki tych uszkodzeń nierzadko pojawiają się dopiero po kilku lub kilkunastu latach od przyjmowania niewielkich dawek takich trucizn. Najsilniejszy wpływ dioksyn jest obserwowany u ludzi i zwierząt w systemie rozrodczym, systemie wydzielania wewnętrznego (hormonalnym) i systemie immunologicznym. Dioksyny opadają na glebę, pola uprawne i wodę, przedostają się do sieci wodnej i do łańcucha pokarmowego. Ponad 90% dioksyn przenika do naszego organizmu z poŝywieniem, głównie produktów mięsnych, mleczarskich i ryb. Jednak ludzie Ŝyjący w pobliŝu źródeł emisji dioksyn powinni wiedzieć, Ŝe juŝ samo wdychanie skaŝonych cząsteczek tych związków moŝe spowodować wiele chorób. (7) śywność MODYFIKOWANA GENETYCZNIE śywność modyfikowana genetycznie to Ŝywność, do produkcji której uŝyto roślin i zwierząt genetycznie zmodyfikowanych, czyli GMO. GMO - Organizmy Modyfikowane Genetycznie, - (z ang. Genetically Modified Organism) - Organizmy Transgeniczne - to rośliny, zwierzęta i drobnoustroje, które zawierają w swoim 10

11 genomie (czyli informacji genetycznej organizmu) obce geny, pochodzące z obcego organizmu. Dziedziną nauki zajmującą się modyfikacjami organizmów jest inŝynieria genetyczna. Gdzie szukać śladów inŝynierii genetycznej? przy produkcji transgenicznej Ŝywności przeznaczonej bezpośrednio do spoŝycia (np. pomidory, kukurydza, ziemniaki); przy produkcji dodatków do Ŝywności (np. kwas mlekowy) i przy stosowaniu GMO do produkcji Ŝywności (np. chleb otrzymany z wykorzystaniem droŝdŝy transgenicznych); w produktach ze zmienionymi genetycznie drobnoustrojami w formie kultur spoŝywczych (np. kultury jogurtowe); przy uprawie roślin i hodowli zwierząt zawierających określone składniki (np. wykorzystywanych przy produkcji leków). Rośliny i zwierzęta transgeniczne GMO - przykłady modyfikacji Modyfikowane genetycznie są głównie rośliny mające duŝe znaczenie gospodarcze, zmiana genomu ma na celu nadanie im poŝądanych przez człowieka cech, tj. większa trwałość, odporność na szkodniki, wirusy i grzyby, herbicydy (środki ochrony roślin), podniesienie ich cech jakościowych, np. lepszego smaku. Modyfikuje się takŝe rośliny ozdobne, które dzięki temu są trwalsze, mają intensywniejszy kolor. Zmodyfikowane genetycznie zostało większość roślin mających znaczenia dla człowieka. Rośliny, które były przedmiotem modyfikacji genetycznej: soja, kukurydza, rzepak, ziemniaki, ryŝ, bawełna, pomidory, papryka, cukinia, tytoń, bawełna, melony, dynia, papaja, lucerna. Modyfikacje zwierząt mają na celu głównie uzyskanie zwierząt o poŝądanych cechach w hodowli - szybciej rosnące świnie, ryby, zastosowaniu ich w produkcji białek, enzymów, innych substancji wykorzystanych w przemyśle farmaceutycznym (jako bioreaktory), uodpornieniu na choroby. Modyfikacje zwierząt nie są tak popularne jak roślin, głównie ze względu na trudności w samym procesie modyfikacji, proces jest bardzo skomplikowany i trwa długo, koszty są bardzo duŝe. Główne obszary upraw Liderem upraw roślin transgenicznych na świecie są Stany Zjednoczone, Argentyna i Brazylia. W Europie przoduje Hiszpania i Słowacja. 11

12 12

13 1994 r. - pomidory FlavrSavr pierwsze GM rośliny na półkach sklepów, 1996 r. - uprawa roślin GM na masową skalę 1,7 mln hektarów, 2006 r mln hektarów (6,8% całkowitej powierzchni upraw na świecie), 2006 r. - wzrost o 13% w stosunku do 2005 r. Uprawy roślin GM w krajach UE 2006 r. - 68,5 tys. ha (6 krajów), w tym: 60 tys. ha - w Hiszpanii, 8,5 tys. ha - (Francja, Niemcy, Portugalia, Czechy, Słowacja). Wzrost pięciokrotny w porównaniu do 2005 r. Uprawiane rośliny GMO 13

14 Główne gatunki uprawianych roślin GM - soja, kukurydza, bawełna, rzepak, dynie, papaja i lucerna. 58,6 mln ha soja 25,2 mln ha kukurydza 13,4 mln ha bawełna 4,8 mln ha rzepak inne gatunki <100 tys. ha kaŝdy (8) KONTROWERSJE WOKÓŁ GMO Temat GMO wciąŝ wzbudza wiele kontrowersji. Zwolennicy GMO podają wiele zalet stosowania inŝynierii genetycznej w uprawie roślin i hodowli zwierząt modyfikowanych. Według nich moŝna otrzymać: Odporniejsze rośliny: Po wstawieniu do odmian uprawnych genów odmian dzikich rośliny transgeniczne GMO są odporniejsze na szkodniki, co eliminuje potrzebę uŝywania pestycydów. Podobne korzyści mogłyby wyniknąć z lepszej odporności na mróz, wyjątkowe gorąco albo suszę - pomimo Ŝe to wymagałoby manipulacji złoŝonymi połączeniami genów. Zdrowsze jedzenie: Przez wstawianie genów do upraw takich jak ryŝ i pszenica, moŝemy podnosić ich wartość odŝywczą. Na przykład, geny odpowiedzialne za przenoszenie prekursora witaminy A zostały wstawione do ryŝu. Naukowcy otrzymali genetycznie zmodyfikowaną odmianę tzw. złotego ryŝu (Golden rice), która produkuje nawet 20 razy więcej β-karotenu, niŝ zwykły ryŝ. PoniewaŜ ryŝ stanowi podstawę jadłospisu ponad połowy mieszkańców ziemi, nowa odmiana moŝe stać się pomocna w uzupełnianiu betakarotenu i zapobiec np. dziecięcej ślepocie powszechnej w krajach rozwijających się. Wydajniejsze gospodarstwa rolne: Nowe geny u bydła mogą zwiększyć produkcję mleka. Prowadzi się badania nad bydłem dającym mleko z ludzkimi białkami (takie mleko nie powoduje uczuleń u dzieci). Więcej jedzenia z mniejszej powierzchni: poprawiona wydajność GMO moŝe oznaczać, Ŝe rolnicy w następnych latach nie będą musieli zajmować coraz większych obszarów pod uprawy. Ostatnie lata pokazują jednak, Ŝe początkowe oczekiwania i załoŝenia nie do końca się sprawdziły. Fakty świadczące przeciwko GMO: 1. Prawie wszystkie modyfikowane genetycznie zboŝa naleŝą do jednej z dwóch grup: odpornej na insekty lub wytrzymałej na pestycydy. ZboŜe to podczas swojego wzrostu produkuje trującą dla insektów substancję. Jeśli spoŝywamy odporne na insekty zboŝa, to tak naprawdę spoŝywamy pestycydy. 2. Długofalowe skutki wpływu GMO na ludzkie zdrowie są trudne do przewidzenia. Jednak kaŝdego roku pojawia się coraz więcej dowodów wskazujących na to, Ŝe mogą mieć one negatywny wpływ na ludzkie zdrowie. Badania na szczurach karmionych zmodyfikowaną genetycznie kukurydzą, produkującą owadobójczą toksynę wykazały, Ŝe w organizmach 14

15 zwierząt doszło do znaczących zmian. Odnotowuje się takŝe wzrost alergii związanych ze spoŝywaniem, bądź obcowaniem z GMO. 3. Mniejsze zuŝycie pestycydów w produkcji roślin transgenicznych jest prawdą tylko na początku okresu uprawy. Po kilku latach, na skutek adaptacji natury i wytworzenia superchwastów, wzrasta zuŝycie chemicznych środków ochrony roślin powyŝej pierwotnego poziomu. 4. W celu masowej produkcji transgenicznej roślinności (np. soi w Argentynie) wycina się ogromne połacie lasów, w tym pierwotnych. 5. W wielu regionach świata coraz częściej dochodzi do niekontrolowanych zapyleń krzyŝowych między roślinami transgenicznymi a ich niezmodyfikowanymi, dzikimi odmianami i jest to proces w większości przypadków nieodwracalny. 6. Przyzwolenie dla GMO otwiera drzwi do patentowania ziaren i innych form Ŝycia. Wprowadza to niebezpieczny precedens podporządkowywania naturalnych procesów interesom przemysłu. Jest to niedopuszczalne ze względów etycznych. Nikt nie powinien zawłaszczać sobie prawa do Ŝycia. 7. GMO są po prostu niepotrzebne. Wbrew opinii firm, które je produkują i sprzedają, technologia ta nie jest rozwiązaniem dla problemów rolnictwa i głodu na świecie. Obecnie handel tego typu ziarnem, paszą i Ŝywnością skoncentrowany jest w rękach kilku międzynarodowych korporacji, u których chęć zysku jest równa ignorancji dla problemów środowiska. Zezwolenie na sprzedaŝ ziaren kukurydzy modyfikowanej w Polsce uzaleŝni naszych rolników od dostawców - monopolistów. Udowodniono takŝe, Ŝe problem głodu na świecie nie jest spowodowany jej brakiem, lecz niewłaściwą dystrybucją, twierdzi Jacques Diouf - dyrektor FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw WyŜywienia i Rolnictwa). Jak rozpoznać produkt GMO? Napis na etykiecie produktu GMO powinien zawierać frazę genetycznie zmodyfikowany. 15

16 (9) śywność EKOLOGICZNA Alternatywą dla Ŝywności skaŝonej dioksynami, modyfikowanej genetycznie i konserwowanej chemicznie jest Ŝywność ekologiczna. a) róŝnice między Ŝywnością ekologiczną a zdrową śywność ekologiczna - określenie Ŝywności produkowanej metodami rolnictwa ekologicznego z dbałością o wyeliminowanie uŝywania pestycydów i nawozów sztucznych. Jest cały czas kontrolowana. śywność ekologiczna róŝni się od Ŝywności konwencjonalnej m.in. tym, Ŝe: do jej produkcji nie uŝywa się chemicznych środków ochrony roślin i nawozów sztucznych, do nawoŝenia dopuszczalne są m.in. nawozy zielone, kompost, obornik, minerały dostępne w przyrodzie; w gospodarstwach ekologicznych w Ŝywieniu zwierząt stosuje się przede wszystkim pasze z własnego, ekologicznego gospodarstwa lub dokupuje się pasze ekologiczne z dopuszczalną domieszką pasz konwencjonalnych; ekologiczne artykuły spoŝywcze nie zawierają sztucznych barwników, środków zapachowych, smakowych, konserwujących. Zdrowa Ŝywność - nazwa stworzona dla celów marketingowych i nie narzucająca Ŝadnych określonych standardów. Nikt jej nie kontroluje, nie wiadomo jakimi metodami została wyprodukowana, w jakim środowisku. Nie jest certyfikowana. b) zasady rolnictwa ekologicznego Rolnik ekologiczny dba o swoją glebę, by nie powodować jej degradacji. Jeśli stosuje się insektycydy (przeciwko owadom) i nawozy sztuczne, wtedy środowisko jest degradowane. Stosowanie nawozów sztucznych w nadmiarze powoduje, Ŝe substancje biogenne przenikają do wód gruntowych i zanieczyszczają. Rolnictwo ekologiczne nie tylko uŝytkuje środowisko, ale równieŝ je chroni. Dba o glebę, wodę i powietrze. Główna zasada rolnictwa ekologicznego, to zrównowaŝone gospodarowanie w przyrodzie. W rolnictwie ekologicznym jest zakaz uŝywania nawozów otrzymywanych na drodze sztucznej syntezy i chemicznych środków ochrony roślin. Gleba dla rolnika ekologicznego jest podstawą, poniewaŝ zapewnia otrzymanie nieskaŝonych chemią roślin, z których moŝna wyprodukować Ŝywność wysokiej jakości. Rolnictwo ekologiczne stosuje: nawozy organiczne wytworzone w gospodarstwie, biologiczne środki ochrony roślin (nie pozostawiają w glebie i roślinie Ŝadnych szkodliwych pozostałości). (10) JAK ROZPOZNAĆ PRODUKT EKOLOGICZNY? - CERTYFIKATY Zanim Ŝywność ekologiczna znajdzie się na półce sklepowej musi mieć certyfikat ekologiczny. Mówi on, Ŝe Ŝywność nie ma barwników i konserwantów. Rolnictwo ma wielki wpływ na zdrowie człowieka. śywność bez dodatków jest dla nas najbezpieczniejsza. Im bardziej 16

17 przetworzony produkt, tym większa szkodliwość dla zdrowia. Zanim rolnik otrzyma atest musi być kontrolowany od 2 do 3 lat. Inspektorzy pobierają próbki z gleby i badają je. To gwarantuje konsumentom Ŝywności ekologicznej wysoką jakość. Na kaŝdej etykiecie produktu musi być numer certyfikatu oraz nazwa jednostki atestującej. Bardzo waŝna jest jawność produktu, co oznacza, Ŝe konsument wie skąd i od kogo kupuje, ma moŝliwość sprawdzenia i rozmowy z rolnikiem. KaŜdy produkt ekologiczny ma takŝe znak ekologiczny na opakowaniu. (11) ZNAKI EKOLOGICZNE NA śywności 17

18 (12) śywność DLA URODY SpoŜywane przez nas warzywa i owoce oraz naturalne produkty (np. miód) i wyciągi z dziko rosnących roślin mają nie tylko wartości odŝywcze, ale mogą leczyć i pielęgnować naszą urodę. Przed setkami lat staroŝytne piękności dla zachowania swojej urody stosowały przeróŝne metody, ale bazowały na środkach pochodzenia naturalnego. Znane były kąpiele w mleku i miodzie. Ciała namaszczano wonnymi olejkami. JuŜ wtedy zdawano sobie świetnie sprawę z ich zbawiennego wpływu na skórę i na dobry nastrój. Nasze babcie z powodzeniem stosowały naturalne kosmetyki do pielęgnacji urody Miód to idealny kosmetyk dla zmęczonej, szarej skóry. NajwaŜniejsze substancje znajdujące się w miodzie to dwa cukry proste ( fruktoza i glukoza ), sole mineralne, enzyzmy, witaminy B, C, A, D i E, a takŝe kwasy organiczne i olejki eteryczne. Ten słodki dar pszczół działa na naszą skórę odŝywczo, a takŝe łagodzi podraŝnienia i przyspiesza gojenie się naskórka. Działa korzystnie utrzymując odpowiedni poziom nawilŝenia skóry, wzmacnia jej elastyczność. Zmiękcza i wygładza skórę, poprawia wygląd cery. Miód to prawdziwy balsam dla skóry szorstkiej, spierzchniętej i popękanej. Mleko zawiera białka, witaminy A, B i E, tłuszcze oraz cenne pierwiastki np. wapń. Mleko regeneruje naskórek, neutralizuje wolne rodniki, a w efekcie hamuje proces starzenia się skóry. Ma teŝ w swoim składzie kwas mlekowy - naturalne AHA - o działaniu złuszczającym. Natłuszcza, wygładza, chroni i uelastycznia skórę, przynosi jej wyraźną ulgę gdy jest wysuszona. Ponadto pobudza ją do wytwarzania kolagenu, dzięki czemu staje się jędrniejsza. Mleko nadaje się do pielęgnacji kaŝdego rodzaju skóry. Kwasy tłuszczowe zawarte w mleku łagodzą podraŝnienia i odbudowują płaszcz lipidowy. Mleko moŝe być równieŝ wykorzystywane do pielęgnacji włosów, poprawia ich kondycję i zapobiega rozdwajaniu się końcówek. Jajka znakomicie regenerują skórę. Zawierają duŝo białka, witaminy B12 i składników mineralnych. śółtko skutecznie odŝywia skórę, a białko oczyszcza ją i ściąga rozszerzone pory. Migdały i orzechy pomagają usunąć martwy naskórek oraz odŝywiają skórę. Zawierają duŝo witaminy E, z grupy B, białka oraz składniki mineralne. Pietruszka zapobiega zmarszczkom dzięki witaminom A, C i E, które walczą z wolnymi rodnikami, wspomaga metabolizm komórek skóry. Ma takŝe właściwości wybielające. Ziemniaki to skarbnica białka, witamin i enzymów. Ugotowane bez soli wspaniale łagodzą podraŝnienia i wygładzają szorstką skórę. Oliwa to źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych i witaminy E. Regeneruje skórę. Płatki owsiane zawierają substancje śluzowe, które tworząc cienki film na skórze, chronią ją przed podraŝnieniami. Ze względu na właściwości przeciwzapalne wyciąg z owsa jest cenionym składnikiem kosmetyków do cery wraŝliwej i alergicznej. 18

19 Marchew nazywana jest eliksirem młodości. Zawiera m.in. beta-karoten, którego cudowne działanie neutralizuje przyczyny powstawania zmarszczek, a to dzięki temu, Ŝe jako silny antyoksydant likwiduje efekt wolnych rodników. Chroni teŝ skórę przed szkodliwym działaniem promieni UVA i zapobiega jej odwodnieniu. Beta-karoten ma teŝ znakomity wpływ na nasze włosy. Zapobiega ich łamliwości i reguluje funkcję wydzielniczą skóry. Stymuluje porost włosów. Marchew to równieŝ bogate źródło Ŝelaza, cynku, wapnia; koi i wygładza skórę, poprawia jej koloryt. Ogórki zawierają sole mineralne, kwasy organiczne, cukry i witaminy (C, A, B, E). Ich dobroczynne działanie wiąŝe się równieŝ z wysoką zawartością siarki, cząsteczek śluzowych i enzymów. Charakteryzują się wysoką zawartością potasu, fosforu, wapnia, sodu i magnezu. Ogórek ma ten sam odczyn PH, co skóra, korzystnie wpływa na jej kondycję. Sok z ogórka łagodzi podraŝnienia i zmiękcza skórę. NawilŜa ją, tonizuje i odświeŝa. Działa ściągająco, wygładzająco i wybielająco. Rozjaśnia piegi i przebarwienia. Szczególnie polecany dla osób z cerą tłustą, trądzikową i skłonnością do wyprysków. Cytryna ma właściwości antybakteryjne i antyseptyczne. Doskonale rozjaśnia skórę, oczyszcza i orzeźwia cerę, wygładza zmarszczki, a nawet walczy z cellulitem. Sok z cytryny jest kwaśny, po rozcieńczeniu moŝe więc być uŝywany jako tonik. Przywraca skórze właściwy odczyn PH, ściąga rozszerzone pory i walczy z wypryskami. Dlatego nadaje się głównie do pielęgnacji cery tłustej. Redukuje równieŝ przebarwienia skóry. Przydatny jest równieŝ do pielęgnacji włosów: hamuje łojotok i nadaje włosom połysk. Jabłka zawierają duŝo witaminy C, fruktozy oraz pektyny. Działają ujędrniająco na zmęczoną skórę. Poprawiają jej napięcie i kolor. Zawierają naturalny alkohol - sorbitol (podobnie jak gruszki i śliwki) łagodzący podraŝnienia skóry i wypryski. Sok jabłkowy likwiduje łupieŝ. Winogrona działają na skórę energetyzująco i odŝywczo. MiąŜsz zawiera witaminy z grupy B i cukry. Olej uzyskiwany z pestek winogron ma właściwości nawilŝające i wygładzające. Natomiast skórki są bogatym źródłem polifenoli odpowiedzialnych za aromat, które wzmacniają barierę obronną skóry, chronią ją przed działaniem wolnych rodników. Kosmetyki naturalne z winogron usuwają objawy zmęczenia, przyspieszają regenerację naskórka, rozświetlają cerę i hamują proces starzenia. Nagietek lekarski to zioło o znacznej mocy leczniczej. Ma uniwersalne zastosowanie antytoksyczne, wzmacnia siły obronne naszego organizmu. Ma działanie bakteriobójcze i antybiotyczne. Stosowany jest do wyrobu maści, plastrów a takŝe jako napar. Pomaga przy oparzeniach, skaleczeniach i wrzodach. Najlepiej zbierać kwiatostan przy słonecznej pogodzie, gdy księŝyc zbliŝa się do pełni. Zawarta w nagietku witamina A zapobiega wysuszaniu i łuszczeniu skóry Rozmaryn ma działanie przeciwzmarszczkowe, ujędrniające. Wspaniale wpływa zarówno na wgląd skóry jak i włosów. Nadaje im piękny, jedwabisty połysk, odŝywia je i ogranicza nadmierne przetłuszczanie. Tonik z rozmarynu leczy trądzik. Pokrzywa ma wszechstronne naturalne działanie lecznicze i odmładzające. Jest bogata w mikroelementy i witaminy - w jej liściach znajduje się prowitamina A, witaminy B2 i C. Stare recepty zalecają jako kurację odmładzającą picie roztworu soku młodych pokrzyw, natomiast kilkuminutowe "bicie" pokrzywami oraz kąpiele z suszem pokrzywowym pomagają na reumatyzm. Napar z pokrzywy stosowany do mycia twarzy dobrze oczyszcza skórę tłustą, 19

20 łojotokową i zapobiega wypryskom. Płukanie włosów w herbacie pokrzywowej lub nacieranie skóry głowy alkoholowym wyciągiem z korzeni pokrzywy wzmacnia cebulki włosowe, nadaje włosom puszystość i połysk. Koszyczki rumianku zawierają substancje przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, pobudzające przemianę materii w skórze. Korzystne są kąpiele rumiankowe na wypryski i zapalenie skóry. Parowanie twarzy oparami rumianku pomaga przy trądziku, zapaleniu zatok i katarze. Mieszanki z zawartością tego ziela stosuje się przy chorobach przewodu pokarmowego, a napar z rumianku nadaje włosom połysk i elastyczność. Skrzyp polny przywraca skórze elastyczność, jędrność i spręŝystość; włosom nadaje blask, zapobiega ich przetłuszczaniu i wypadaniu. Pomaga uporać się teŝ z łamliwością paznokci. Lecznicze właściwości skrzypu wynikają z duŝej zawartości krzemu. Pierwiastek ten wspomaga przemianę materii, spowalnia proces tworzenia się blaszek miaŝdŝycowych w naczyniach krwionośnych, ułatwia gojenie się ran. Skrzyp zwykle stosuje się w formie naparów i odwarów do picia i nasączania okładów. Babka lancetowata i zwyczajna stosowane są w róŝnych dermatozach, obrzękach, na trudno gojące się rany, oparzenia, czyraki oraz w zapaleniu spojówek i powiek. W medycynie ludowej okłady stosowane przy uŝądleniu pszczół i os. Chaber bławatek stosuje się m.in. jako składnik mieszanek ziołowych do płukania oczu w przypadku stanów zapalnych. Brzoza brodawkowata w chorobach skóry stosowane zewnętrznie do okładów, w niektórych schorzeniach takŝe wewnętrznie. W lecznictwie ludowym dziegieć uŝywany był zewnętrznie jako środek przeciwświerzbowy i przeciwgrzybiczny, sok brzozowy uŝywano do okładów na piegi. Krwawnik pospolity zewnętrznie bywa stosowany na trudno gojące się rany. Napary z kwiatów stosowane są w kosmetyce do pielęgnacji cery oraz relaksujących kąpieli. Mydlnica lekarska - w przemyśle kosmetycznym korzeń mydlnicy jest wykorzystywany jako składnik preparatów do pielęgnacji włosów. Wywar z mydlnicy wzmacnia włosy i leczy takie schorzenia jak łojotok i łupieŝ. W czasach poprzedzających wynalezienie mydła zastępował je korzeń mydlnicy. Wiesiołek dwuletni - preparaty zawierające olej z nasion wiesiołka są uŝywane w profilaktyce i leczeniu niektórych chorób skóry (atopia, świerzbiączka), miaŝdŝycy i chorób serca, cukrzycy, reumatoidalnego zapalenia stawów, chorób nerwowych i innych. Olej z nasion wiesiołka jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym do produkcji kremów (np. kremów do rąk), balsamów pielęgnacyjnych oraz pomadek do ust. Dziewanna wielkokwiatowa w przemyśle kosmetycznym uŝywana jako składnik rozjaśniający włosy i nadający im połysk. 20

21 (13) NATURA ZAMKNIĘTA W BUTELCE, CZYLI KOSMETYKI NATURALNE W XXI wieku kosmetyka w duŝym stopniu korzysta z ziół i roślin, których korzystne właściwości zostały potwierdzone badaniami naukowymi. Kosmetyki ziołowe, z naturalnych składników są dostępne jako produkty wytwarzane przemysłowo. Kosmetyki naturalne moŝemy kupić w sklepach ze zdrową Ŝywnością, aptekach i dobrych perfumeriach. Są bezpieczne dla skóry i dobrze tolerowane przez cerę wraŝliwą. Nie zawierają sztucznych barwników i substancji zapachowych, przez co nie wywołują alergii. Aby kosmetyk mógł nazywać się naturalny, na kaŝdym etapie produkcji musi spełniać bardzo rygorystyczne normy określone certyfikatami organizacji ekologicznych. naturalne to znaczy, Ŝe w skład kosmetyku musi wchodzić minimum 95% roślinnych i mineralnych substancji. Dozwolone są tylko konserwanty pochodzenia naturalnego, np. wit. E. KaŜdy konserwant sztuczny musi być zaznaczony na opakowaniu. nie mogą zawierać ekstraktów z roślin genetycznie zmodyfikowanych genetycznie, substancji pochodzących z ropy naftowej olejów, silikonów, parafiny oraz składników pochodzących z ciał martwych zwierząt. nie mogą szkodzić środowisku naturalnemu, stosowane są opakowania ekologiczna, nadające się do powtórnego przetworzenia. Spośród tworzyw sztucznych zabrania się stosowania PVC i polistyrenu, zabrania się równieŝ pakowanie w aerozole wykorzystujące spręŝone gazy, takie jak propan, butan, izobutan. (14) OZNACZENIA NATURALNYCH KOSMETYKÓW Kosmetyki naturalne posiadają certyfikaty organizacji ekologicznych. Najbardziej honorowane logo preparatów ekologicznych to napis ECOCERT umieszczony w kółeczku, przyznawany przez francuską organizację oraz niemiecki skrót BDIH (Kontrollierte Naturkosmetik). Ich działalność ma charakter międzynarodowy, tak Ŝe certyfikacji przez te organizacje poddają się nawet producenci z tak odległych krajów jak Nowa Zelandia czy Australia. Logo BDIH nosi ponad 2000 produktów z 50 firm kosmetycznych, na przykład: Dr. Hauschka, Weleda, Logona, Lavera. ECOCERT certyfikował dotychczas około 1100 kosmetyków pochodzących od 80 producentów, na przykład: Eco Cosmetics, Argiletz Centifolia. Innymi znanym logo jest Bio-charte Cosmebio. W Wielkiej Brytanii kosmetyki naturalne najczęściej certyfikowane są przez Soil Association. 21

22 Na kosmetykach pojawia się równieŝ znak informujący, Ŝe w fazie badań dany produkt nie był testowany na zwierzętach. Za ten znak nie odpowiada Ŝadna organizacja. Firma uŝywając go na towarze moŝe być skontrolowana jedynie przez organizacje konsumenckie. Kosmetyki nie testowane na zwierzętach mogą być teŝ oznaczane literami "BWC" (Beauty Without Cruelty - piękno bez okrucieństwa), lub napisami Not Tested on Animals (nie testowane na zwierzętach) czy Animal Friendly (przyjazne zwierzętom). 22