ZRÓ NICOWANIE EFEKTYWNOŒCI GRUP PRZEMYS U SPO YWCZEGO W POLSCE. Aneta Zakrzewska

Transkrypt

1 258 ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH, A. ZAKRZEWSKA SERIA G, T. 97, z. 4, 2010 ZRÓ NICOWANIE EFEKTYWNOŒCI GRUP PRZEMYS U SPO YWCZEGO W POLSCE Anet Zkrzewsk Ktedr Ekonomii i Zrz¹dzni Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie Kierownik: prof. dr hb. Dionizy Niezgod S³ow kluczowe: przemys³ spo ywczy, wydjnoœæ prcy, rentownoœæ prcy Key words: food industry, lbour productivity, lbour profitbility S y n o p s i s. Celem oprcowni jest wskznie przewg okreœlonych grup przemys³u spo ywczego z punktu widzeni ich sprwnoœci i skutecznoœci. Anliz m chrkter mezoekonomiczny i zost³ przeprowdzon dl lt n podstwie dnych G³ównego Urzêdu Sttystycznego. Z przeprowdzonych bdñ wynik, e du e zró nicownie efektywnoœci pomiêdzy poszczególnymi grupmi przetwórstw spo ywczego jest spowodowne zró nicowniem technologicznym. Njefektywniejszymi grupmi okz³y siê przemys³ olejrski i pszowy. WSTÊP W gospodrce sektor jest definiowny jko grup przedsiêbiorstw wytwrzj¹cych wyroby lub us³ugi bêd¹ce substytutmi [Porter 1992, s. 23]. O konkurencyjnoœci k dego sektor, czyli o jego pozycji rynkowej i sile ekonomicznej, œwidczy m.in. efektywnoœæ gospodrowni i dynmik rozwoju tworz¹cych go przedsiêbiorstw. Bdnie efektywnoœci przemys³u spo ywczego wydje siê istotne ze wzglêdu n fkt, i uznwny jest on z jeden z njw niejszych dzi³ów polskiej gospodrki, o ogromnym potencjle rozwoju. W ltch roczn wrtoœæ produkcji sprzednej rtyku³ów spo ywczych i npojów zwiêkszy³ siê o oko³o 46% i w 2008 roku osi¹gnê³ prwie 150 mld z³, co stnowi³o 15,8% produkcji sprzednej przemys³u ogó³em. Nk³dy inwestycyjne przedsiêbiorstw przemys³u spo ywczego w 2008 roku przekrcz³y 7,7 mld z³ i relnie by³y one o 53,7% wy sze ni w roku 2000 [Rocznik Sttystycznego u 2009]. Njwiêksze o ywienie inwestycyjne wyst¹pi³o w brn ch przetwórstw produktów zwierzêcych, które musi³y dostosowæ siê do europejskich stndrdów weterynryjnych i snitrnych [Urbn 2008, s. 40]. S³boœci¹ polskiego przemys³u spo ywczego jest jednk du e rozproszenie i niski stopieñ koncentrcji. W 2008 roku w przemyœle spo ywczym dzi³³o pond 17,5 tys. podmiotów gospodrczych, przy czym 91% to firmy mikro- i m³e przedsiêbiorstw (ztrudnij¹ce poni ej 50 prcowników), których udzi³ w sprzed y wynosi³ zledwie 21% [Rocznik Sttystycznego u 2009]. Celem oprcowni jest wskznie przewg okreœlonych grup przemys³u spo ywczego z punktu widzeni ich sprwnoœci i skutecznoœci.

2 ZRÓ NICOWANIE EFEKTYWNOŒCI GRUP PRZEMYS U SPO YWCZEGO W POLSCE 259 MATERIA I METODY Mteri³ Ÿród³owy do bdñ stnowi³y dne G³ównego Urzêdu Sttystycznego dotycz¹ce podmiotów ztrudnij¹cych wiêcej ni 49 osób. Anliz¹ objêto poszczególne grupy wed³ug PKD dzi³u produkcji rtyku³ów spo ywczych i npojów w ltch Oceny efektywnoœci grup przemys³u spo ywczego dokonno przez zbdnie ich sprwnoœci i skutecznoœci [Pszczo³owski 1978, s. 219, 227, Niezgod 2008, s. 308]. Sprwnoœæ gospodrowni oceniono przez nlizê spo³ecznej wydjnoœci prcy, zœ skutecznoœæ przy wykorzystniu wskÿnik rentownoœci prcy. Spo³eczn¹ wydjnoœæ prcy obliczono n podstwie relcji wrtoœci produkcji sprzednej do liczby osób ztrudnionych [Sierpiñsk, Jchn 2004, s. 187]. Wp³yw wypos eni mj¹tkowego i produktywnoœci zng ownych sk³dników mj¹tkowych n wzrost spo- ³ecznej wydjnoœci prcy ustlono przy z³o eniu, e wydjnoœæ prcy jest iloczynem technicznego uzbrojeni prcy (mj¹tek trw³y / ztrudnienie) i produktywnoœci œrodków trw- ³ych (produkcj sprzedn / mj¹tek trw³y). Udzi³ tych czynników we wzroœcie spo³ecznej wydjnoœci prcy obliczono z pomoc¹ metody reszty. Rentownoœæ prcy przedstwiono jko wielkoœæ reltywn¹, odzwierciedlj¹c¹ finnsowy efekt dzi³lnoœci (zysk) w przeliczeniu n liczbê osób ztrudnionych. Przyczynowej oceny zmin wskÿnik rentownoœci prcy dokonno, zk³dj¹c, e rentownoœæ prcy stnowi iloczyn technicznego uzbrojeni prcy (mj¹tek trw³y / ztrudnienie) i rentownoœci mj¹tku trw³ego (zysk / mj¹tek trw³y). Z kolei wskÿnik rentownoœci mj¹tku trw³ego zost³ roz³o ony n iloczyn produktywnoœci œrodków trw³ych (produkcj sprzedn / mj¹tek trw³y) i rentownoœci sprzed y (zysk / produkcj sprzedn). Tym smym wskÿnik rentownoœci prcy mo n przedstwiæ jko iloczyn trzech wskÿników cz¹stkowych: technicznego uzbrojeni prcy, produktywnoœci œrodków trw³ych i rentownoœci sprzed- y. Wykorzystuj¹c metodê ró nicowni, ustlono zkres wp³ywu zmin poszczególnych wskÿników cz¹stkowych n zminê syntetycznego wskÿnik rentownoœci prcy. Pozwoli³o to zidentyfikowæ chrkter rozwoju bdnych grup przemys³u spo ywczego (tj. czy by³ on intensywny, czy ekstensywny). WYNIKI BADAÑ Jednym z podstwowych mierników umo liwij¹cych nlizê sprwnoœci gospodrowni n poziomie mezoekonomicznym jest spo³eczn wydjnoœæ prcy. Jk wynik z tbeli 1., w ltch n jednego ztrudnionego (ztr.) w przemyœle spo ywczym przypd- ³o œrednio 358,4 tys. z³ produkcji sprzednej. Istotnymi lidermi pod wzglêdem wydjnoœci okz³y siê: przemys³ pszowy (1 012,8 tys. z³ n ztr.) i olejrski (972,4 tys. z³ n ztr.). WskŸnik ten by³ tm prwie 3-krotnie wy szy ni w c³ym dzile. Wysok¹ spo³eczn¹ wydjnoœæ prcy odnotowno równie w produkcji npojów, przemys³ch mleczrskim i zbo- owo-m³ynrskim. Nisk¹ spo³eczn¹ wydjnoœci¹ prcy cechow³ siê przemys³ i. Njmniej wydjn okz³ siê pozost³ produkcj rtyku³ów spo ywczych, szczególnie klsy: produkcj pieczyw œwie ego (114,6 tys. z³ n ztr.), produkcj mkronu (158,2 tys. z³ n ztr.) i produkcj pieczyw trw³ego (207,7 tys. z³ n ztr.). Tkie zró nicownie wskÿnik wydjnoœci wi¹ e siê przede wszystkim z ró n¹ skl¹ produkcji poszczególnych grup przemys³u spo ywczego, tk e z odmienn¹ prcoch³onnoœci¹ procesów wytwrzni wyrobów gotowych.

3 260 A. ZAKRZEWSKA Tbel 1. Spo³eczn wydjnoœæ prcy w dzile produkcji rtyku³ów spo ywczych i npojów orz w grupch PKD w Polsce w ltch B rn przemys³u spo ywczego Wydjnoœæ prcy [tys. z³/ztr. ] Œredni [tys. z³/ztr.] Dynmik rtyku³ów spo ywczych i npojów 327, 9 368, 0 381, 4 358, 4 116, 3 255, 2 283, 0 307, 5 281, 1 120, 5 286, 8 295, 5 285, 8 289, 3 99, 7 owocowo-wrzywny 314, 3 336, 5 342, 3 330, 8 108, 9 olejrski 776, 5 992, , 9 972, 4 153, 6 mleczrski 405, 4 486, 9 485, 0 457, 5 119, 6 zbo owo-m³ynrski 386, 7 466, 1 504, 6 449, 7 130, 5 pszowy 864, 1 995, , , 8 139, 8 pozost³ych rtyku³ów spo ywczych 253, 7 285, 9 273, 8 270, 8 107, 9 npojów 520, 4 587, 5 659, 9 586, 5 126, 8 dotyczy przedsiêbiorstw ztrudnij¹cych powy ej 49 osób ród³o: oprcownie w³sne n podstwie [ Rocznik Sttystyczny u, 2009 s , 2008 s , 2007 s ]. W nlizownym okresie we wszystkich grupch przemys³u spo ywczego odnotowno wzrost spo³ecznej wydjnoœci prcy. Wyj¹tek stnowi³ przemys³, w którym wskÿnik ten w 2008 roku uleg³ obni eniu w stosunku do poprzedniego roku o 3,3%. Njwy szy wzrost spo³ecznej wydjnoœci prcy przypd³ w udzile njefektywniejszym pod tym wzglêdem grupom, tj. olejrskiej i pszowej (wzrost odpowiednio o 53,6% i 39,8%). Jk wynik z tbeli 2., njwy sz¹ œredni¹ wrtoœci¹ produkcji sprzednej w ltch cechow³ siê przemys³ (pond 27 mld z³). Przy czym rozwój rynku czerwonego miês wynik³ g³ównie z postêpu technicznego zwi¹znego z modernizcj¹ przedsiêbiorstw, w mniejszym stopniu by³ efektem wzrostu popytu n jego produkty. Równie œredni wrtoœæ sprzed y pozost³ych rtyku³ów spo ywczych utrzymyw³ siê n wysokim poziomie, osi¹gnê³ prwie 22 mld z³ (w tym: produkcj s³odyczy 26,2%, cukru 19,3%, pieczyw œwie ego 14,6%). Sprzed wyrobów przemys³u mleczrskiego o wrtoœci przekrczj¹cej 18 mld z³ wynik³ w g³ównej mierze z wysokiego popytu n niektóre jego wyroby, tkie jk np.: sery, mleko zgêszczone i npoje mleczne. Przyczyn¹ wzrostu spo yci tych osttnich by³y kmpnie reklmowe promuj¹ce zdrow¹ mleczn¹ dietê. Ze wzglêdu n sklê produkcji njbrdziej dynmiczne okz³y siê przemys³y olejrski i zbo owo-m³ynrski, w których wrtoœæ produkcji sprzednej w ltch wzros³ odpowiednio o 64% i 48%. Przyczyn zistni³ej sytucji nle y doszukiwæ siê w zminie upodobñ ywieniowych spo³eczeñstw, ukierunkownych n prozdrowotne i dietetyczne w³œciwoœci olejów roœlinnych i produktów zbo owych. Szybszy przyrost spo³ecznej wydjnoœci prcy ni produkcji sprzednej przy jednoczesnym ogrniczeniu ztrudnieni w przemys³ch owocowo-wrzywnym, mleczrskim, pszowym i npojów œwidczy o wzroœcie efektywnoœci wykorzystni ich potencj³u produkcyjnego. W pozost³ych grupch wy sz dynmik wzrostu produkcji sprzednej ni spo³ecznej wydjnoœci prcy prze³o y³ siê n wzrost ztrudnieni. Niew¹tpliwie w nym czynnikiem pobudzj¹cym zng ownie prcowników i motywuj¹cym ich do intensywniejszej prcy, co z tym idzie przyczynij¹cym siê do wy szej wydjnoœci, s¹ wyngrodzeni. Jk wynik z dnych w tbeli 3., njwy sze przeciêtne

4 ZRÓ NICOWANIE EFEKTYWNOŒCI GRUP PRZEMYS U SPO YWCZEGO W POLSCE 261 Tbel 2. Brn przemys³u spo ywczego sprzedn i ztrudnienie w dzile produkcji rtyku³ów spo ywczych i npojów orz w grupch PKD w Polsce w ltch sprzedn dynmik Ztrudnieni e dynmik rtyku³ów spo ywczych i npojów , 9 119, 9 303, 5 103, , 8 124, 3 96, 7 103, , 4 113, 9 12, 7 114, 3 owocowo-wrzywny , 1 103, 7 33, 0 95, 2 olejrski 3 013, 5 163, 9 3, 1 106, 7 mleczrski , 6 113, 1 39, 4 94, 6 zbo owo-m³ynrski 3 143, 5 148, 3 7, 0 113, 6 pszowy 7 141, 0 120, 9 7, 1 86, 5 pozost³ych rtyku³ów spo ywczych , 6 121, 7 81, 2 112, 8 npojów , 3 117, 8 23, 2 92, 9 dotyczy przedsiêbiorstw ztrudnij¹cych powy ej 49 osób ród³o: jk w tbeli 1. roczne wyngrodzenie brutto otrzymywli ztrudnieni w przemys³ch pszowym, npojów i olejrskim. Njni sz¹ op³tê z prcê uzyskiwli prcownicy przemys³u miêsnego i rybnego. Œredni udzi³ kosztów prcy w spo³ecznej wydjnoœci prcy przemys³u spo ywczego w ltch wynosi³ 8,45%. Ozncz to, e by uzyskæ 100 z³ produkcji sprzednej przypdj¹cej n jednego ztrudnionego, nle ³o wydæ n jego wyngrodzeni 8,45 z³. Spdek udzi³u p³cy brutto w spo³ecznej wydjnoœci prcy przemys³ów olejrskiego, pszowego, zbo owo-m³ynrskiego i produkcji npojów (z wyj¹tkiem produkcji npojów bezlkoholowych) œwidczy o poprwie rentownoœci tych grup. Tbel 3. Przeciêtne miesiêczne wyngrodzeni brutto orz udzi³ p³cy brutto w wydjnoœci prcy w dzile produkcji rtyku³ów spo ywczych i npojów orz w grupch PKD w Polsce w ltch Brn przemys³u spo ywczego Przeciêtne miesiêczn e wyngrodzeni brutto dynmik Udzi³ kosztów prcy w wydjnoœci prcy œredni [mln z³] œredni [tys. osób] œredni [z³] œredni dynmik rtyku³ów spo ywczych i npojów 2 523,50 119, 8 8,45 103, ,38 124, 1 8,14 103, ,39 123, 7 8,21 124, 1 owocowo-wrzywny 2 447,26 110, 2 8,88 101, 2 olejrski 3 849,16 114, 1 4,79 74, 3 mleczrski 2 642,17 124, 9 6,93 104, 5 zbo owo-m³ynrski 2 859,63 118, 6 7,64 90, 9 pszowy 4 794,16 114, 6 5,70 81, 9 pozost³ych rtyku³ów spo ywczych 2 585,38 124, 0 11,48 114, 9 npojów 4 030,48 115, 8 8,25 91, 4 dotyczy przedsiêbiorstw ztrudnij¹cych powy ej ród³o: jk w tbeli osób

5 262 A. ZAKRZEWSKA Tbel 4. Brn przemys³u spo ywczego Techniczne rtyku³ów spo ywczych i npojów Istotny wp³yw n spo³eczn¹ wydjnoœæ prcy m techniczne uzbrojenie prcy i produktywnoœæ œrodków trw³ych. Techniczne uzbrojenie prcy wi¹ e siê ze zwiêkszniem wypos eni mj¹tkowego i jest przyk³dem kpit³och³onnych Ÿróde³ wzrostu wydjnoœci prcy. Jk wynik z tbeli 4., poszczególne grupy przemys³u spo ywczego cechuje znczne zró nicownie tego wskÿnik: od niespe³n 100 tys. z³ œrodków trw³ych przypdj¹cych n jednego ztrudnionego w przemyœle m, do pond 480 tys. z³ wrtoœci œrodków trw³ych n ztrudnionego przy produkcji npojów. Njwy szy wzrost wypos eni mj¹tkowego przypdj¹cego n jednego ztrudnionego w ltch odnotowno w przemyœle pszowym (wzrost o 35,2%). N uwgê zs³uguje równie jedn z kls przemys³u owocowo-wrzywnego, minowicie przetwórstwo ziemników, w którym techniczne uzbrojenie prcy przyros³o ponddwukrotnie (o 127,4%). Jednk przyrost ten by³ w g³ównej mierze efektem redukcji ztrudnieni (z osób do 1 200, czyli o pond 70%). W przemys³ch m, owocowo-wrzywnym, mleczrskim i pozost³ych rtyku³ów spo ywczych (klsy: produkcj cukru, s³odyczy, przyprw i przetwórstwo kwy i herbty) dynmik wzrostu technicznego uzbrojeni prcy przewy sz³ przyrost wydjnoœci prcy. Ozncz to, e w nlizownych grupch przemys³u spo ywczego wzrostowi wydjnoœci prcy towrzyszy³ proces zstêpowni prcy kpit³em. Ocenê efektywnoœci wykorzystni œrodków trw³ych, znjduj¹cych siê w dyspozycji przedsiêbiorstw umo liwi pomir produktywnoœci. WskŸnik ten opisuje postêp w gospodrce mj¹tkiem trw³ym, czyli efekty bezinwestycyjnych sposobów zwiêkszni wydjnoœci prcy, jk np. usprwnieni techniczno-orgnizcyjne. Njwy sz¹ efektywnoœci¹ wykorzystni mj¹tku w nlizownym okresie cechow³ siê przemys³ pszowy, w którym z k dej z³otówki wrtoœci œrodków trw³ych otrzymno œrednio 3,23 z³ produkcji sprzed- uzbrojenie prcy i produktywnoœæ œrodków trw³ych orz ich udzi³ we wzroœcie wydjnoœci prcy w przemyœle spo ywczym w ltch Techniczne uzbrojenie prcy œredni [tys. z³] dynmik Produktywnoœæ œrodków trw³ych œredni [z³/z³] dynmik 2008/ 2006 Udzi³ we wzroœcie wydjnoœci prcy tech. uzbr. prcy produkt. œr. trw. 183,2 113, 7 1,96 102, 1 84, 0 16, 0 105, 6 112, 0 2,66 107, 8 58, 5 41, 5 97, 9 125, 0 2,95 79, 8 100, 0 0, 0 owocowo-wrzywny 171, 9 120, 3 1,92 90, 9 100, 0 0, 0 olejrski 329, 6 102, 3 2,95 150, 2 4, 3 95, 7 mleczrski 210, 1 122, 3 2,18 97, 7 100, 0 0, 0 zbo owo-m³ynrski 303, 0 104, 9 1,48 124, 2 16, 1 83, 9 pszowy 313, 3 135, 2 3,23 103, 5 88, 4 11, 6 pozost³ych rtyku³ów spo ywczych 167,8 110, 6 1,61 97, 5 100, 0 0, 0 npojów 483, 1 118, 8 1,22 106, 8 70, 1 29, 9 dotyczy przedsiêbiorstw ztrudnij¹cych powy ej ród³o: jk w tbeli osób

6 ZRÓ NICOWANIE EFEKTYWNOŒCI GRUP PRZEMYS U SPO YWCZEGO W POLSCE 263 nej. Wysok¹ produktywnoœæ œrodków trw³ych odnotowno równie w przemys³ch olejrskim i m, jednk w tym osttnim jednoczeœnie stwierdzono njwy szy spdek tego wskÿnik (w ci¹gu 2 lt o pond 20%). Obni enie produktywnoœci przemys³u rybnego wynik³o w zncznej mierze z odnotownej w 2008 roku poprwy jego wypos eni mj¹tkowego, bêd¹cej efektem wsprci finnsowego dl inwestycji w przetwórstwo rybne i obrót jego produktmi (zgodnie z rz¹dow¹ Strtegi¹ rozwoju rybo³ówstw n lt orz Progrmem Opercyjnym Zrównow ony rozwój sektor rybo³ówstw i ndbrze nych obszrów rybckich ). Nieznczne obni enie efektywnoœci wykorzystni mj¹tku trw³ego w ltch wyst¹pi³o w przemys³ch owocowo-wrzywnym, mleczrskim i pozost³ych rtyku³ów spo ywczych (produkcj s³odyczy, cukru, przyprw i przetwórstwo kwy i herbty). W nlizownym okresie wzrost spo³ecznej wydjnoœci prcy w przemyœle spo ywczym wynik³ w oko³o 84% ze wzrostu technicznego uzbrojeni prcy i w 16% ze wzrostu produktywnoœci œrodków trw³ych. W przemys³ch olejrskim i zbo owo-m³ynrskim jej wzrost wi¹z³ siê w g³ównej mierze z poprw¹ produktywnoœci mj¹tku trw³ego, co ozncz, e by³ efektem bezinwestycyjnych sposobów zwiêkszni efektywnoœci wykorzystni œrodków trw³ych. W pozost³ych grupch we wzroœcie wydjnoœci prcy odnotowno przew j¹cy udzi³ przyrostu czynnik kpit³och³onnego zwi¹znego ze zwiêkszniem wypos eni mj¹tkowego przedsiêbiorstw. Rysunek 1. przedstwi próbê klsyfikcji poszczególnych grup przemys³u spo ywczego pod wzglêdem spo³ecznej wydjnoœci prcy. Njefektywniejsze okz³y siê przemys³y pszowy (1 012,8 tys. z³ n ztr.) i olejrski (972,4 tys. z³ n ztr.). Grupy te cechow³y siê nie tylko njwy sz¹ spo³eczn¹ wydjnoœci¹ prcy, le równie njszybszym tempem jej wzrostu. Wysok¹ wrtoœci¹ produkcji w przeliczeniu n jednego ztrudnionego cechow³ siê równie produkcj npojów, przemys³y mleczrski i zbo owo-m³ynrski. Nisk¹ wydjnoœci¹ prcy cechow³y siê przemys³y i, zœ njmniej sprwn¹ grup¹ okz³ siê produkcj pozost³ych rtyku³ów spo ywczych, w szczególnoœci produkcj mkronu i pieczyw. Ze wzglêdu n skutecznoœæ, efektywnoœæ gospodrowni mierzon jest z pomoc¹ wskÿników rentownoœci wyr j¹cych zdolnoœæ do generowni zysków. S³u ¹ one do oceny perspektyw rozwojowych nie tylko pojedynczego przedsiêbiorstw, le równie c³ej grupy, dzi³u czy ogó³em gospodrki nrodowej. Jednym z podstwowych jest wskÿnik rentownoœci prcy, który odzwierciedl efekt finnsowy dzi³lnoœci przypdj¹cy n jednego ztrudnionego. WU D à á] Ã] V Ã>W\ \ F U D ÃS ü R MQ D G \ Z U\EQ\ RZRFRZR POHF]DUVNL ZDU]\ZQ\ SR]RVWÃDUWÃVSR QDSRMyZ ]ER RZR Pá\QDUVNL SDV]RZ\ ROHMDUVNL G\QDPLNDÃZ\GDMQR FLÃSUDF\Ã>È@ Rysunek 1. Klsyfikcj grup przemys³u spo ywczego ze wzglêdu n wydjnoœæ prcy ród³o: jk w tbeli 1.

7 264 A. ZAKRZEWSKA Z tbeli 5. wynik, e njefektywniejsz¹ grup¹ przemys³u spo ywczego pod wzglêdem rentownoœci by³ przemys³ olejrski, w którym n k dego ztrudnionego przypd³o œrednio pond 100 tys. z³ zysku. Równie wysok¹ skutecznoœci¹ prcy (86,7 tys. z³ n ztrudnionego) cechow³ siê przemys³ pszowy, w którym odnotowno jednoczeœnie njwy szy przyrost nlizownego wskÿnik. W pozost³ych grupch œredni rentownoœæ prcy wh³ siê od oko³o 6 tys. z³ n ztrudnionego w przemyœle mleczrskim do 35 tys. z³ n ztrudnionego w przetwórstwie zbo owo-m³ynrskim. Istotny wp³yw n zni enie omwinego wskÿnik dl przemys³u spo ywczego ogó³em stnowi³ produkcj npojów, poniew w ltch odnotowno w niej stle pog³êbij¹c¹ siê strtê siêgj¹c¹ w przeliczeniu n jednego ztrudnionego nieml 230 tys. z³. Tbel 5. Rentownoœæ prcy w dzile produkcji rtyku³ów spo ywczych i npojów orz w grupch wed³ug PKD w Polsce w ltch B rn przemys³u spo ywczego Rentownoœæ prcy [tys. z³/ztr. ] Œredni [tys. z³/ztr.] Dynmik rtyku³ów spo ywczych i npojów -0,41 0,55 1,85 0,66 551, 2 19,71 12,69 21,76 18,05 110, 4 21,61 30,20 31,59 27,80 146, 2 owocowo-wrzywny 22,77 24,45 36,98 28,07 162, 4 olejrski 58,63 92,13 151,69 100,82 258, 7 mleczrski 8,40 7,67 2,59 6,22 30, 8 zbo owo-m³ynrski 37,97 28,43 39,11 35,17 103, 0 pszowy 17,12 54,31 188,70 86, , 2 pozost³ych rtyku³ów spo ywczych 20,58 16,08 5,12 13,93 24, 9 npojów -208,11-238,06-242,05-229,41-16, 3 dotyczy przedsiêbiorstw ztrudnij¹cych powy ej ród³o: jk w tbeli osób Oprócz przetwórstw pszowego, w którym efektywnoœæ grupy mierzon rentownoœci¹ prcy wzros³ pond jedenstokrotnie, wysok¹ dynmik¹ wzrostu cechow³ siê tk e przemys³ olejrski (wzrost o 159%). W grupch o njni szej rentownoœci prcy, tj. w przemyœle mleczrskim i produkcji pozost³ych rtyku³ów spo ywczych, odnotowno jednoczeœnie njwy szy spdek tego wskÿnik. Istotny wp³yw n rentownoœæ prcy mj¹ zrówno czynniki o chrkterze kpit³och³onnym (techniczne uzbrojenie prcy), jk i te o cechch nk³dooszczêdnych (produktywnoœæ œrodków trw³ych, rentownoœæ sprzed y). Jk wynik z tbeli 6., przyrost rentownoœci prcy w grupch cechuj¹cych siê njwy szym poziomem nlizownego wskÿnik, tj. przemys³ów pszowego i olejrskiego, w nieml 100% by³ efektem wzrostu rentownoœci sprzed y, w przypdku przemys³u olejrskiego równie efektem produktywnoœci œrodków trw³ych. Ozncz to, e poprw efektywnoœci gospodrowni, mierzon wskÿnikiem rentownoœci prcy, mi³ w tych grupch chrkter nk³dooszczêdny, gdy wynik³ w istocie z gospodrowni intensywnego. Wzrost poziomu rentownoœci prcy przemys³ów owocowo-wrzywnego i rybnego o oko³o 50% wynik³ nie tylko z poprwy rentownoœci sprzed- y, le wi¹z³ siê równie ze zwiêkszniem wypos eni mj¹tkowego. Istotnym czynnikiem hmuj¹cym ogólny wzrost rentownoœci prcy w tych grupch by³o pogorszenie produktywnoœci œrodków trw³ych. W przemyœle m przyrost rentownoœci prcy, pochodz¹cy

8 ZRÓ NICOWANIE EFEKTYWNOŒCI GRUP PRZEMYS U SPO YWCZEGO W POLSCE 265 Tbel 6. Wp³yw zminy technicznego uzbrojeni prcy, produktywnoœci œrodków trw³ych i rentownoœci sprzed y n zminê poziomu rentownoœci prcy w przemyœle spo ywczym w Polsce w ltch Brn przemys³u spo ywczego Zmin poziom u rentownoœci prcy w ltch [tys. z³/ztr.] Wp³yw n zminê rentownoœci prcy [tys. z³/ztrudnionego] zminy technicznego uzbrojeni prcy zminy produkt. œrodków trw³ych dotyczy przedsiêbiorstw ztrudnij¹cych powy ej 49 osób ród³o: jk w tbeli 1. g³ównie ze zwiêkszni wrtoœci œrodków trw³ych, mi³ chrkter ekstensywny. Ntomist n obni enie skutecznoœci przemys³u mleczrskiego i produkcji pozost³ych rtyku³ów spo- ywczych, mierzonej wskÿnikiem rentownoœci prcy, istotnie wp³ynê³o pogorszenie czynników zwi¹znych z gospodrowniem intensywnym (g³ównie rentownoœci sprzed y). Rysunek 2. przedstwi próbê klsyfikcji poszczególnych grup przemys³u spo ywczego pod wzglêdem rentownoœci prcy. Njefektywniejsze okz³y siê przemys³y olejrski (100,82 tys. z³ n ztr.) i pszowy (86,71 tys. z³ n ztr.). Wysok¹ kwot¹ wyprcownego zysku przypdj¹c¹ n jednego ztrudnionego cechow³y siê równie przemys³y zbo owo-m³ynrski, owocowo-wrzywny i. Nisk¹ rentownoœci¹ prcy cechow³ siê przemys³ mleczrski (6,22 tys. z³ n ztrudnionego). Zœ jedyn¹ nierentown¹ grupê stnowili producenci npojów, w ich przypdku œredni strt w przeliczeniu n jednego ztrudnionego siêg³ 230 tys. z³. zminy rentownoœci sprzed y rtyku³ów spo ywczych i npojów 2,26-0,05-0,01 2,32 2,05 2,36 1,71-2,02 9,98 5,39-5,46 10,05 owocowo-wrzywny 14,21 4,61-2,50 12,10 olejrski 93,06 1,32 30,12 61,62 mleczrski -5,81 1,87-0,24-7,44 zbo owo-m³ynrski 1,14 1,85 9,68-10,39 pszowy 171,58 6,02 0,82 164,74 pozost³ych rtyku³ów spo ywczych -15,46 2,19-0,57-17,08 npojów -33,94-39,17-16,92 22,15 WNIOSKI N podstwie przeprowdzonych bdñ efektywnoœci grup przemys³u spo ywczego mo n wysun¹æ nstêpuj¹ce wnioski: 1. Chrkterystyczn¹ cech¹ przemys³u spo ywczego jest du e zró nicownie efektywnoœci mierzonej wydjnoœci¹ i rentownoœci¹ prcy pomiêdzy poszczególnymi grupmi, spowodowne zró nicowniem technologicznym. 2. Njefektywniejszymi grupmi przemys³u spo ywczego zrówno pod wzglêdem wydjnoœci, jk i rentownoœci prcy, okz³y siê przemys³y olejrski i pszowy. 3. Jeœli miêdzy skutecznoœci¹ i sprwnoœci¹ gospodrowni wystêpuj¹ rozbie noœci, o priorytecie rozwoju grupy przemys³u decyduje jej skutecznoœæ. Dl przedsiêbiorstw osttecznym celem dzi³ni nie jest bowiem zwiêksznie produktywnoœci, lecz mksymlizownie korzyœci z zng ownego kpit³u.

9 266 A. ZAKRZEWSKA ROHMDUVNL WU ]ER RZR D SR]RVWÃDUWà Pá\QDUVNL RZRFRZR á] VSR ZDU]\ZQ\ Ã] POHF]DUVNL V U\EQ\ Ã>W\ PL VQ\ \ F U D ÃS ü R Q Z WR Q U H QDSRMyZ G\QDPLNDÃUHQWRZQR FLÃSUDF\Ã>È@ Rysunek 2. Klsyfikcj grup przemys³u spo ywczego ze wzglêdu n rentownoœæ prcy * dynmik rentownoœci prcy = 1 102,2% ród³o: jk w tbeli 1. LITERATURA Niezgod D. 2008: Metodologiczne spekty przewgi konkurencyjnej przedsiêbiorstw, Roczniki Nukowe SERiA, t. X, z. 1. Porter M.E. 1992: Strtegi konkurencji. Metody nlizy sektorów i konkurentów, PWE, Wrszw. Pszczo³owski T. 1978: M³ encyklopedi prkseologii i teorii orgnizcji, Zk³d Nrodowy im. Ossoliñskich, Wroc³w. Rocznik Sttystyczny u, GUS, Wrszw Sierpiñsk M., Jchn T. 2004: Ocen przedsiêbiorstw wed³ug stndrdów œwitowych. Wydwnictwo Nukowe PWN, Wrszw. Urbn R. (red.) 2008: spo ywczy w Polsce. ING Bnk Œl¹ski, Wrszw. Agt Zkrzewsk EFFICIENCY DIVERSIFICATION OF FOOD INDUSTRY SECTORS IN POLAND Summry The pper presents the nlysis of efficiency diversifiction of food industry sectors in Polnd. Among the benchmrks of efficiency mngement there were lbour profitbility nd lbour productivity included. This mesoeconomics nlysis is bsed on sttisticl dt for the yers Bsing on reserch results there is found out diversifiction of efficiency level between different food industry sectors, which is cused by technologicl diversifiction. The most efficient sectors were the oil sector nd the niml feed sector. Adres do korespondencji: mgr in. Anet Zkrzewsk Ktedr Ekonomii i Zrz¹dzni Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie ul. Akdemick 13, Lublin tel. (81) wew. 195 e-mil: net.zkrzewsk@up.lublin.pl