Pojęcie uczenia się oraz procesy uczenia się

Transkrypt

1 Pojęcie uczenia się oraz procesy uczenia się Słowo 'uczenie się' używane jest w wielu różnych znaczeniach. Zdaniem K. Illerisa, duńskiego badacza możemy dostrzec cztery: uczenie się może odnosić się do rezultatów jednostkowych procesów uczenia się, oznacza po prostu to, czego się nauczyliśmy uczenie się może odnosić się do jednostkowych procesów psychicznych, opisując pewną aktywność, ciąg czynności, które prowadzą do danego efektu zarówno uczenie się jak i jego proces mogą dotyczyć interakcji między jednostką a jej środowiskiem społecznym, miejscem, w którym żyje i funkcjonuje w języku potocznym uczenie się często bywa też używane jako synonim nauczania, co wg Illerisa jest błędne są to osobne, choć pozostające ze sobą w związkach procesy.

2 Uczenie się jako jedność W praktyce wszystkie te aspekty występują łącznie. Illeris wyjaśnia to podając następujący przykład: Przykładem jednostki wchodzącej w interakcję ze środowiskiem będzie uczeń biorący udział w lekcji chemii. Nauczyciel tłumaczy pewien konkretny proces chemiczny, a uczeń stara się zrozumieć to, co nauczyciel mówi i przyswoić to czyli 'nauczyć się'. Interakcja obejmuje tu zwykłą sytuację szkolną nauczyciel mówi, a uczeń słucha i być może zadaje dodatkowe pytania. Równolegle u ucznia przebiega jednak proces wewnętrzny, psychiczny: wypowiadane przez nauczyciela wyjaśnienia są w jakiś sposób dopasowywane do wcześniejszej wiedzy ucznia tego, co o chemii już wie i rozumie. Jeśli proces przebiega poprawnie, to rezultat powinien być taki, że uczeń 'nauczył się tego, co przekazał mu nauczyciel, że zostało to włączone w struktury myślowe i pamięciowe ucznia i w odpowiednich warunkach może zostać odtworzone, rozbudowane i/lub wykorzystane w praktyce.

3 Zakłócenia w uczeniu się Illeris zauważa jednak, że w uczeniu się często dochodzi do zakłóceń i może ono przebiegać w sposób, który nie był zamierzony. Zaburzenie może dotyczyć każdego z wymiarów: zakłócenie procesu interakcji:wyjaśnienia nauczyciela są niespójne lub złe, pojawiają się inne zakłócenia; w efekcie wyjaśnienia zostaną przez ucznia zrozumiane jedynie częściowo lub błędnie, co negatywnie wpłynie na proces uczenia się

4 Zakłócenia w uczeniu się Illeris zauważa jednak, że w uczeniu się często dochodzi do zakłóceń i może ono przebiegać w sposób, który nie był zamierzony. Zaburzenie może dotyczyć każdego z wymiarów: zakłócenie procesów psychicznych: proces przyswajania wiedzy przez ucznia jest nieefektywny np z powodu braku koncentracji; w efekcie pogorszą się rezultaty uczenia się

5 Zakłócenia w uczeniu się Illeris zauważa jednak, że w uczeniu się często dochodzi do zakłóceń i może ono przebiegać w sposób, który nie był zamierzony. Zaburzenie może dotyczyć każdego z wymiarów: zakłócenie związane z wiedzą już nabytą: uczeń może nie mieć wiedzy bazowej, potrzebnej do zrozumienia nauczanych treści, lub może ona być błędna; w efekcie informacje przekazywane przez nauczyciela nie mogą zostać zrozumiane poprawnie.

6 Czym jest uczenie się Uczenie się to zintegrowany proces składający się z dwóch, oddziaływujących na siebie elementów: procesów interakcji, zachodzących między uczącym się a jego otoczeniem (interakcje mogą mieć charakter bezpośredni lub pośredni np. czytanie książki czy słuchanie nagrań) wewnętrznych, psychicznych procesów przyswajania oraz przetwarzania wiedzy, które prowadzą do rezultatu uczenia się.

7 Czym jest uczenie się Podstawowe kwestie związane z pojęciem i warunkami uczenia się: uczenie się należy rozumieć szeroko jest to proces, który prowadzi do psychicznych zmian o relatywnie trwałej naturze, obejmuje on rozwój psychiczny, socjalizację oraz zdobywanie kwalifikacji uczenie się jest procesem holistycznym, obejmującym dwa procesy składowe: bezpośrednie i pośrednie interakcje oraz wewnętrzny, psychiczny proces przyswajania wiedzy

8 Czym jest uczenie się Podstawowe kwestie związane z pojęciem i warunkami uczenia się: uczenie się obejmuje trzy równoległe i powiązane ze soba wymiary: wymiar poznawczy, wymiar emocjonalny (psychodynamiczny), do którego należą takie zagadnienia jak motywacja czy postawa oraz wymiar społeczny na potrzeby badań i analizy można rozważac składowe procesu uczenia się osobno, ale zawsze trzeba miec świadomość, że są one elementami jednej całości.

9 Poznawczy wymiar uczenia się Jedną z najlepiej osadzonych w badaniach teorią kognitywnego wymiaru uczenia się jest model J. Piageta. Skupia się on głównie na strukturalnym aspekcie uczenia się 'jak' przebiega uczenie się, nie 'dlaczego się uczymy?' W tym wymiarze uczenie się to głównie rozwój struktur i schematów poznawczych jednostki Głównym celem jest równoważenie jednostka usiłuje utrzymać równowagę w interakcjach z otaczającym ją światem przez adaptację Adaptacja - czynny proces przystosowywania się do środowiska i dostosowywania środowiska do własnych potrzeb

10 Poznawczy wymiar uczenia się model J. Piageta Schematy rozwijają się dzięki ciągłemu konstruowaniu i dekonstruowaniu nowe wrażenia wiązane są z wykształconymi wcześniej strukturami Dzięki tej interakcji jednostka adaptuje się w sposób aktywny do środowiska Adaptacja może mieć postać trzech procesów uczenia się: - kumulatywnego (Nissen), - asymilacyjnego, - akomodacyjnego (Piaget)

11 Poznawczy wymiar uczenia się Kumulatywne uczenie się (Nissen): Może wystąpić kiedy nie możemy powiązać nowego doświadczenia z tym, co już znamy Jest to mechaniczny typ uczenia się Rezultaty kumulatywnego uczenia się uaktywniają się tylko w sytuacjach niemal identycznych z sytuacją uczenia się (zapamiętywanie numerów telefonu) Kumulatywne uczenie się może być postrzegane jako bazowa specyficzna odmiana asymilacji tworzą się pewne wzory pierwotne

12 Poznawczy wymiar uczenia się Uczenie się asymilacyjne (addytywne): Polega na dostosowywaniu i włączaniu nowych wrażeń do ustanowionych wcześniej struktur Poszerza i utrwala te struktury Uczenie się ma charakter addytywny, jego rezultaty mogą być aktywowane w szerokim spektrum sytuacji postrzeganych przez jednostkę jako podobne lub związane z wcześniejszą, znaną sytuacją

13 Poznawczy wymiar uczenia się Uczenie się akomodacyjne (transgresyjne): Polega na rekonstrukcji struktur wcześniej ustanowionych (dysocjacja - liberalizacja - reorganizacja) Wymaga uelastycznienia ustalonych struktur i ustanowienia nowych Jest to proces trudny i wywołujący napięcie

14 Emocjonalny wymiar uczenia się Na uczenie się ogromny wpływ mają także czynniki emocjonalne i motywacyjne Pozostają one w związku z poznawczym wymiarem uczenia się W pierwszych latach życia funkcje poznawcze i emocjonalne są zintegrowane, dopiero w fazie przedszkolnej zaczynają się stopniowo rozdzielać w dwa osobne, choć współfunkcjonujące aspekty uczenia się W procesie uczenia się kształtują się psychiczne struktury nacechowane emocjami wpływa to nie tylko na to, jak skutecznie się uczymy, ale też w jakich sytuacjach uaktywnia się to, czego się nauczyliśmy

15 Emocjonalny wymiar uczenia się Proces asymilacji zwykle mocniej naznaczony jest emocjami z uwagi na mniej świadomy charakter tego procesu, akomodacja jest procesem bardziej świadomym Rozwój poznawczy i emocjonalny opiera się na interakcji między asymilacją i akomodacją Zarówno asymilacja jak i akomodacja mogą pełnić funkcje wspierające rozwój jak i ograniczające, nastawione na obronę i ochranianie istniejących struktur

16 Emocjonalny wymiar uczenia się Ludzka zdolność do uczenia się w ujęciu emocjonalnym ma charakter libidalny, jest popędem rozwój i uczenie się są niezbędne do przetrwania gatunkowego (instynkt życia Eros) Istotny jest także wpływ instynktu śmierci (Thanatos) w uczeniu się wyraża się on w dążeniu do konserwacji i konsolidacji, która może doprowadzić do braku aktywności Asymilacja Konstruktywna (wspierająca uczenie się) i restryktywna (procesy konsolidacji podtrzymywanie tego, co wyuczone) Akomodacja ofensywna (procesy rekonstrukcji) i defensywna (obrona istniejących struktur)

17 Społeczny wymiar uczenia się Uczenie się zachodzi dzięki interakcji między wewnętrznymi, psychicznymi procesami przyswajania wiedzy a procesami interakcji społecznych Interakcje społeczne obejmują, oprócz bezpośrednich relacji między ludźmi także: - interakcję między jednostką a elementami materialnymi, - społecznymi i medialnymi obrazami świata - oddziaływania socjalizacyjne

18 Społeczny wymiar uczenia się Procesy interakcyjne, w zależności od poziomu aktywności i zaangażowania można pogrupowac na sześć kategorii: Percepcja jednostka jest bierna, ale odbiera i rejestruje wrażenia, Transmisja - jednostka jest przedmiotem oddziaływania innych, którzy usiłują na nią wpłynąć Doświadczanie uczący się działa aktywnie wobec spodziewanych korzyści z interakcji Naśladownictwo uczący się aktywnie kopiuje demonstratora Aktywność ukierunkowane na cel dążenie, które wymaga od jednostki poszukiwania czynników, które zwiększaja szansę na osiągnięcie celu Uczestnictwo najszersza i najbardziej ogólna forma praktyki

19 Społeczny wymiar uczenia się Społeczne uczenie się wiąże się z uczestnictwem i działaniem w społecznościach Wszystkie rodzaje uczenia się są częścią socjalizacji, bo stajemy się częścią społeczeństwa nabywając normy społeczne i przyswajając struktury społeczne Socjalizacja jest procesem wewnętrznie sprzecznym, obejmuje rozwój, ale i ograniczenia W złożonych społeczeństwach późnego modernizmu dla skutecznego funkcjonowania jednostki ważne są takie umiejętności jak samosterowność, refleksyjność i odpowiedzialność

20 Ewolucja charakteru uczenia się w perspektywie całożyciowej wg K. Illerisa Okres rozwojowy Główne zadanie rozwojowe Dominująca forma uczenia się Dzieciństwo Poznanie świata Asymilacja konstruktywna Młodzieńczość Kształtowanie tożsamości Akomodacja Dominujący aspekt społeczny Socjalizacja w wymiarze gender Związki pozarodzinne jako forma testowania własnej tożsamości Dorosłość Dążenie do osiągnięcia spełnienia życiowego Asymilacja restryktywna z mechanizmami obronnymi Zapotrzebowanie na uczenie się akomodacyjne o charakterze refleksyjnym Późna dorosłość Poszukiwanie pełni i harmonii Uczenie się oparte na kategorii ważności zwrot życiowy i aktywność skoncentrowana na bilansie życiowym