Diagnoza zagrożeń społecznych wśród uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych na terenie miasta Mysłowice

Transkrypt

1 dr Aleksandra Kłos-Skrzypczak Diagnoza zagrożeń społecznych wśród uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych na terenie miasta Mysłowice Mysłowice 2017 KATEDRA NAUK O RODZINIE WYDZIAŁ TEOLOGICZNY UNIWERSYTETY ŚLĄSKIEGO Katowice, ul. Jordana 18 1

2 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 2 STRESZCZENIE BADAŃ... 3 WSTĘP... 9 METODOLOGIA BADAŃ OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ SPOŻYWANIE NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH PALENIE TYTONIU ZAŻYWANIE DOPALACZY ZAŻYWANIE NARKOTYKÓW CYBERPRZEMOC WNIOSKI I REKOMENDACJE KWESTIONARIUSZ WYKORZYSTYWANY W TRAKCIE BADAŃ

3 STRESZCZENIE BADAŃ W październiku 2017 roku, na zlecenie Urzędu Miasta Mysłowice, zrealizowano wśród uczniów mysłowickich szkół badania ankieterskie na próbie 2616 uczniów. W badaniach wzięli udział uczniowie szkół podstawowych klas IV-VII (łącznie 1611 respondentów), uczniowie II i III klas gimnazjalnych (łącznie 543 respondentów) oraz uczniowie klas ponadgimnazjalnych (łącznie 462 respondentów). Badania miały na celu pomiar natężenia zjawiska sięgania po substancje psychoaktywne przez uczniów mysłowickich szkół, jak również ocenę czynników wpływających na ich rozpowszechnianie. W kwestionariuszu pojawiły się pytania dotyczące spożywania alkoholu, palenia papierosów, zażywania tzw. dopalaczy oraz środków uznawanych powszechnie za narkotyki. Kilka ostatnich pytań miało na celu zdiagnozowanie problemu zjawiska tzw. cyberprzemocy 1. Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród uczniów mysłowickich szkół. Co czwarty uczeń szkoły podstawowej deklaruje, że przynajmniej raz w życiu pił alkohol, a dokonując szczegółowej analizy podkreślić należy, iż wśród napojów wysokoprocentowych respondenci wymieniali piankę z piwa, szampan bezalkoholowy oraz ciastko z alkoholem. Na poziomie klas gimnazjalnych kwestia spożywania alkoholu jest bardziej niepokojąca (przyznaje się do tego prawie 62% respondentów), a wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych tylko 14% respondentów zadeklarowało, że nigdy nie piło alkoholu. Uczniowie najczęściej piją piwo (27% uczniów klasach gimnazjalnych i 46% uczniów szkół ponadgimnazjalnych), wódkę (10% w klasach gimnazjalnych i 15% w szkołach ponadgimnazjalnych) oraz wino (6% odpowiedzi w klasach gimnazjalnych i 15% w szkołach ponadgimnazjalnych). Stwierdzić należy, iż coraz więcej młodych ludzi sięga po alkohol. Ponad 53% respondentów szkół podstawowych wskazało, iż po raz pierwszy alkoholu próbowało w wieku lat, zaś niespełna 40% badanych zaznaczyło odpowiedź Miałem mniej niż 9 lat. Prawie 76% uczniów klas gimnazjalnych pierwszy raz spróbowało alkoholu pomiędzy 13 a 15 rokiem życia, 18% badanych pomiędzy 10 a 12 rokiem życia. W stosunku do roku 2015 o 36% wzrosła liczba uczniów sięgających po alkohol w wieku lat. Wiek inicjacji uczniów szkół ponadgimnazjalnych jest podobny do uczniów klas gimnazjalnych i 1 Pod pojęciem cyberprzemocy (agresji elektronicznej) rozumie się stosowanie przemocy poprzez zastraszanie, nękanie, wyśmiewanie innych osób z wykorzystaniem Internetu (social media, witryny internetowe) i narzędzi elektronicznych, np. telefonu komórkowego. 3

4 wynosi lat (wskazało go aż 54% respondentów). Alkoholu poniżej 13go roku życia próbowało około 12% badanych. Alkohol stanowi ogólnodostępny produkt dla uczniów klas gimnazjalnych i szkół ponadgimnazjalnych. Wśród osób z klas gimnazjalnych, które kupują w sklepie alkohol, tylko 15% spotkało się z odmową sprzedaży alkoholu bądź spotyka się z odmową sprzedaży od czasu do czasu (50% odpowiedzi). Uczniowie klas ponadgimnazjalnych zazwyczaj sami kupują alkohol w sklepie (59% badanych) bądź częstują ich koledzy i koleżanki (24% odpowiedzi) oraz rodzice (11% odpowiedzi). Aż 48% badanych stwierdziło, że nie ma problemów z nabyciem alkoholu w sklepie, zaś 13% respondentów odpowiedziało, że czasami spotyka się z odmową. Warto podkreślić, że prawie 90% respondentów szkół podstawowych alkoholem częstowanych jest przez rodziców, zaś 8% badanych wskazało starszych kolegów i koleżanki. Mając na uwadze źródło pochodzenia spożywanego alkoholu stwierdzić należy, iż respondenci szkół podstawowych sami nie kupują alkoholu w sklepie. W stosunku do lat minionych widać zdecydowany wzrost liczby uczniów palących papierosy. Większość uczniów klas podstawowych, 92% badanych, deklaruje, że nigdy nie paliło papierosów. Dane uzyskane od uczniów klas gimnazjalnych mówią, iż jedynie 65% z nich nigdy nie paliło papierosów, 17% uczniów twierdzi, że spróbowało papierosa 1-2 razy w życiu, a 9% badanych przyznaje, że pali od czasu do czasu. Na poziomie klas ponadgimnazjalnych 38% respondentów deklaruje, że nigdy wcześniej nie wypaliło papierosa, zaś do regularnego palenia przyznaje się około 20% badanych. Uczniowie szkoły podstawowej sięgają po papierosy pomiędzy 10 a 12 rokiem życia (64% odpowiedzi). Aż 11% respondentów spróbowało papierosów mając mniej niż 9 lat, zaś 19% badanych miało więcej niż 13 lat. Porównując wyniki badań z lat poprzednich widać, że odsetek uczniów sięgających po papierosy w wieku10-12 lat wzrósł aż o 15%. Uczniowie klas gimnazjum najczęściej zaczynają palić papierosy w wieku lat (50% badanych), zaś 30% uczniów było w wieku lat, a informacje te są spójne z danymi z 2015 roku. Regularnie pali 25% uczniów klas gimnazjalnych, zaś 47% badanych odpowiada, że nie wypaliło ani jedno papierosa w ciągu ostatniego miesiąca. Po papierosa uczniowie klas ponadgimnazjalnych sięgają najczęściej pomiędzy rokiem życia (41%), a poziom ten jest podobny do danych uzyskanych podczas badań w 2015 roku. Badani palą od 1 do 5 papierosów dziennie (22% odpowiedzi), a 45% uczniów deklaruje, że na przestrzeni ostatniego miesiąca nie wypaliła ani jednego papierosa. Ze względu na wiek respondentów szkoły podstawowej głównym źródłem pochodzenia wypalanych papierosów są koledzy i koleżanki. Podobnie respondenci klas 4

5 gimnazjalnych, którzy papierosy otrzymują zazwyczaj od starszych kolegów i koleżanek (52% odpowiedzi), natomiast 33% badanych kupuje papierosy samodzielnie w sklepie (10% respondentów spotyka się z odmową sprzedaży tytoniu, 18% badanych nie ma problemów z nabyciem papierosów). Uczniowie klas ponadgimnazjalnych papierosy zakupują samodzielnie (55% uczniów) i tylko 15% badanych deklaruje, że spotyka się z problemem zakupu papierosów. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzić można, iż wśród uczniów klas podstawowych problem dopalaczy nie istnieje (99% badanych deklarowało, że nigdy nie próbowało dopalaczy), a wyniki te są analogiczne do danych uzyskanych w roku Jednostkowe odpowiedzi wskazują, że uczniowie próbowali dopalaczy ponad rok temu, a wyniki te trudno interpretować, gdyż udzieliło ich łącznie siedmiu respondentów. Z danych uzyskanych na podstawie badań uczniów klas gimnazjalnych wynika, iż 94% respondentów nigdy nie próbowało dopalaczy, zaś pozostałą grupę stanowią jednostkowe przypadki. Analizując wyniki z lat poprzednich należy stwierdzić, że młodzież gimnazjalna rzadziej sięga po dopalacze niż w latach poprzednich (7% w roku 2015, 10% w roku 2014). Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych to grupa uczniów, która najczęściej sięga po dopalacze (próbowało ich już 13% respondentów). W latach minionych liczba ta była różna: w 2014 roku 14% uczniów próbowało dopalaczy, w 2015 roku liczba ta wynosiła 8%. Z uzyskanych na podstawie badania informacji wynika, iż po dopalacze sięgają osoby pomiędzy rokiem życia (35% badanych), natomiast w roku 2015 do palenia dopalaczy przyznało się po 29% badanych w wieku 15 i 17 lat. Uczniowie klas gimnazjalnych rzadko udzielają odpowiedzi na pytanie, gdzie po raz pierwszy sięgnęli po dopalacze oraz skąd pochodzą zażywane dopalacze. Badani z tej grupy zazwyczaj zażywają dopalaczy w formie mieszanek ziołowych do palenia (57% odpowiedzi), w dalszej kolejności są to proszki, kryształki oraz tabletki (35% odpowiedzi). Respondenci szkół ponadgimnazjalnych najczęściej (56% odpowiedzi) sięgają po dopalacze u znajomych, w czasie nieobecności rodziców (Sylwester, urodziny, impreza bez okazji), w okolicach szkoły (boisko) oraz niedaleko domu (klatka schodowa, brama). Podobnie jak w przypadku uczniów klas gimnazjalnych, respondenci szkół ponadgimnazjalnych niechętnie wskazywali źródło pochodzenia dopalaczy, a łącznie na to pytanie odpowiedzi udzieliło czterdziestu jeden uczniów wskazując jednoznacznie odpowiedź dostaję od znajomych. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych zażywają najczęściej mieszanki ziołowe do palenia (ponad 79% badanych) oraz proszek, kryształ lub tabletki (ponad 21% badanych). 5

6 Respondenci szkół podstawowych praktycznie jednogłośnie udzielili odpowiedzi, iż nigdy nie próbowali substancji uznawanej za narkotyki (99% odpowiedzi). Dane te, na przestrzeni lat, nie ulegają zmianie: w 2015 roku 100% uczniów szkół podstawowych zadaklarowało, że nigdy nie próbowało narkotyków, zaś w 2014 roku odsetek ten wynosił 99% badanych. Z badań przeprowadzonych wśród uczniów klas gimnazjalnych wynika, iż sięgają oni częściej po narkotyki aniżeli po dopalacze (86% badanych przyznaje, że nigdy nie próbowało narkotyków), a z upływem lat rośnie liczba uczniów klas gimnazjalnych, która deklaruje, że próbowała przynajmniej raz substancji uznawanej za narkotyki (w 2014 było to 8% uczniów, w roku 2015 już 11% badanych). Prawie co piąty uczeń szkoły ponadgimnazjalnej przyznaje, że przynajmniej raz w życiu próbował narkotyków (w roku 2014 było to 70% badanych, w roku 2015 liczba ta wzrosła o 8%). Większość badanych w klasach gimnazjalnych przyznaje się do zażycia narkotyków po raz pierwszy w wieku lat (około 80% odpowiedzi), a średnia ta utrzymuje się na stałym poziomie na przestrzeni lat. Znaczna grupa respondentów (ponad 64% badanych) stwierdza, że nie zażywa już narkotyków, a dane te są analogiczne do wyników badań z roku Prawie tyle samo uczniów, ponad 60%, stwierdziło, że po narkotyki sięgnęło tylko raz w życiu. Wiek inicjacji narkotykowej w przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych podobny jest do wieku inicjacji z dopalaczami: ponad 74% respondentów przyznaje, że po narkotyki sięgnęło pomiędzy 13 a 15 rokiem życia. Wiek, w którym młodzież po raz pierwszy sięga po narkotyki, obniżył się względem danych z roku W kontekście źródła pochodzenia narkotyków, podobnie jak w przypadku dopalaczy, uczniowie klas gimnazjalnych nie udzielali odpowiedzi, natomiast jednogłośnie wskazali marihuanę jako narkotyk, który dotyczas próbowali (97% odpowiedzi). Respondenci najczęściej po raz pierwszy sięgają po narkotyki podczas wakacji (ponad 52% odpowiedzi) bądź na wagarach (32% odpowiedzi). Znaczna większość badanych w szkołach ponadgimnazjalnych przyznała, że narkotyki dostaje od znajomych (68% odpowiedzi) bądź zamawia przez telefon (13% odpowiedzi), a najpopularniejszym narkotykiem jest marihuana (76% odpowiedzi). W latach poprzednich (rok 2014 i 2015) uczniowie zadeklarowali zażywanie praktycznie wszystkich rodzajów narkotyków (ecstasy, grzyby halucynogenne, sterydy, środki nasenne, LSD, klej i rozpuszczalnik, amfetamina, kokaina, heroina oraz marihuana). W ramach kwestionariusza zadane zostały pytania dotyczące poziomu świadomości uczniów mysłowickich szkół w kontekście zagrożeń, jakie niesie za sobą zażywanie substancji psychoaktywnych. Średnio 70% rodziców uczniów mysłowickich szkół prowadzi 6

7 rozmowy na temat szkodliwości spożywania alkoholu z rodzicami. W temacie szkodliwości palenia papierosów rozmawia z rodzicami średnio 77% respondentów. Na temat skutków, jakie niosą za sobą dopalacze, rozmawia z rodzicami średnio 74% badanych, zaś o szkodliwości zażywania narkotyków średnio 76% respondentów. Najwyższą świadomość w kontekście szkodliwości stosowania substancji psychoaktywnych mają uczniowie szkół podstawowych (średnio 90% badanych), zaś najmniejszą uczniowe klas gimnazjalnych ( 67% respondentów). Średnio 70% uczniów szkół średnich uznaje, że zażywanie substancji psychoaktywnych niesie za sobą duże ryzyko. W opinii respondentów najmniej skutków ubocznych niesie za sobą picie alkoholu, zaś największe ryzyko wiąże się z zażywaniem dopalaczy. Powszechny dostęp do Internetu oraz sieci komórkowych sprawił, że pojawiła się nowa przestrzeń społeczna, którą bardzo trudno jest kontrolować, a która wiąże się z dużym zagrożeniem, min. z cyberprzemocą. Uczniowie szkół podstawowych to jedyna grupa respondentów wśród której pojawiły się deklaracje: nie korzystam w ogóle z Internetu (aż 26% badanych). Z upływem lat znacznie wzrosła liczba uczniów spędzająca znaczną część swojego czasu przed komputerem. Większość badanych na poziomie szkół podstawowych (około 53%) korzysta z Internetu dziennie ponad 5 godzin, na poziomie klas gimnazjalnych 45% badanych, zaś w szkołach ponadgimnazjalnych prawie 40% respondentów. O ile uczniowie klas młodszych głównie korzystają z Internetu ze względu na gry on-line bądź muzykę/filmy, to dla uczniów klas straszych (klasy gimnazjalne i ponadgimnazjalne) głównym celem są portale społecznościowe. Być może fakt, iż uczniowie spędzają dużo czasu na portalach społecznościowych przekłada się na ilość nieprzyjemnych zachowań, których doświadczają za pośrednictwem Internetu. Już na poziomie szkół podstawowych 29% uczniów doświadczyło zjawiska cyberprzemocy, wśród uczniów klas gimnazjalnych liczba ta wynosi 38%. Ponad połowa respondentów klas ponadgimnazjalnych (59%) deklaruje, że było ofiarą którejś z form cyberprzemocy. Najczęstszą formą cyberprzemocy jest obrażanie i wyzywanie (średnio 60% respondentów mysłowickich szkół) oraz nagrywanie filmów i robienie zdjęć mimo sprzeciwu (średnio 30% uczniów). Jednostkowe przypadki, głównie uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, wspominają, że byli ośmieszani i szantażowani za pośrednictwem Internetu bądź telefonu komórkowego. Sprawca cyberprzemocy pochodzi zazwyczaj ze środowiska szkolnego ofiary bądź jest jej rówieśnikiem (42% odpowiedzi na poziomie szkoły podstawowej, 47% odpowiedzi wśród uczniów klas gimnazjalnych oraz 44% odpowiedzi w szkołach ponadgimnazjalnych). 7

8 Dane te świadczą o tym, że zjawisko cyberprzemocy dotyka gruntu szkolnego, rzadziej dotyczy osób anonimowych. W sytuacji cyberprzemocy ofiary najczęściej nikomu nic nie mówią (39% uczniów szkół podstawowych i 58% uczniów klas gimnazjalnych), a fakt ten najbardziej dostrzegalny jest w przypadku uczniów klas starszych (aż 78% badanych). W dalszej kolejności ofiary cyberprzemocy zwracają się do rodziców oraz kolegów i koleżanek. 8

9 WSTĘP Sięganie młodych ludzi po różnego rodzaju używki, w tym głównie po narkotyki i alkohol, stanowi swego rodzaju współczesny fenomen, którego wyjaśnienie jest niezwykle trudne. Trudniejszym jest zrozumienie przyczyn, dlaczego tak wiele młodych osób podejmuje ryzyko używania tzw. dopalaczy, czyli środków zastępczych. Z roku na rok rośnie społeczna świadomość co do szkodliwości stosowania narkotyków czy dopalaczy, dysponujemy przekonującymi dowodami naukowymi w tej kwestii, a w całym kraju tworzone są wielopoziomowe programy psychoprofilaktyczne, to mimo wszystko obserwujemy narastanie tego typu zachowań niebezpiecznych głównie wśród osób młodych. Celem diagnozy zagrożeń społecznych wśród uczniów szkół podstawowych, klas gimnazjalnych oraz szkół ponadgimnazjalnych przeprowadzono badania ankieterskie. Badania miały za zadanie przedstawić, z jakimi zagrożeniami społecznymi borykają się uczniowie mysłowickich szkół. Wśród tych zagrożeń należy wymienić spożywanie napojów alkoholowych, palenie papierosów, zażywanie substancji określanych mianem dopalaczy oraz zażywanie narkotyków. Do problemów, z którymi borykają się młodzi ludzie warto zaliczyć również zjawisko tzw. cyberprzemocy. W badaniu poruszono kwestie dotyczące dostępności substancji psychoaktywnych, przekonanie na temat ich szkodliwości oraz doświadczenia w zakresie częstotliwości ich używania. Wśród pytań badawczych pojawiły się również te dotyczące kwestii uświadamiania dzieci w zakresie zagrożeń społecznych przez rodziców. Wszystkie kwestie poddane zostały pomiarowi ilościowemu i przedstawione w niniejszym opracowaniu. 9

10 METODOLOGIA BADAŃ Do badań diagnozujących zagrożenia społeczne wykorzystano jedną z technik standaryzowanych - techniki ankietowe. Za wyborem tego rodzaju techniki przemawia fakt, iż wszystkie badane osoby traktowane są tak samo i do wszystkich respondentów kierowane jest narzędzie w takim samym brzmieniu. Realizacja badań odbyła się z wykorzystaniem różnego rodzaju źródeł, w skład których weszły materiały pozyskane w efekcie współpracy z Wydziałem Zdrowia i Spraw Społecznych UM Mysłowice oraz w oparciu o wyniki badań z roku i Dla respondentów przygotowano papierowy kwestionariusz składający się z 40 zamkniętych pytań wraz z dysjunktywną oraz koniunktywną kafeterią (badany mógł wskazać tylko jedną z możliwych odpowiedzi w 28 pytaniach, zaś więcej niż jedną odpowiedź w 12 pytaniach). Pytania przygotowano głównie w oparciu o badania ESPAD oraz w taki sposób, by uzyskane wyniki można było zestawić z wynikami badań, które prowadzono na zlecenie UM Mysłowice w roku 2015 oraz Celem eliminacji wpływu ankietera na treść odpowiedzi badania przeprowadzone zostały przez nauczycieli oraz pedagogów/psychologów poszczególnych placówek. Kwestia ta wydała się niezwykle istotna w przypadku uczniów klas podstawowych. Zrozumiałym jest bowiem fakt, iż większym zaufaniem młodsi uczniowie darzą osoby znane, zaufane, aniżeli obcych ludzi. Właśnie dlatego do papierowych kwestionariuszy przygotowano materiały pomocnicze: instrukcje dla ankietera, które stanowiły wsparcie w prawidłowym zrealizowaniu badań. Materiały pomocnicze przekazano drogą elektroniczną na adresy mailowe poszczególnych szkół oraz w wersji papierowej (materiały dołączone zostały do papierowych kwestionariuszy). W badaniach związanych z tak zwanymi drażliwymi tematami niezwykle ważne jest poczucie anonimowości respondenta, właśnie dlatego ankieta była bezimienna, nie zawierała pytań o płeć oraz wiek respondenta. Uzasadnieniem dla tej decyzji była również 2 Młodzież alkohol, narkotyki, przemoc rówieśnicza i domowa, Pracownia Doskonalenia Zawodowego Meritum, Kraków Diagnoza problemów uzależnień i innych zagrożeń społecznych, Centrum Działań Profilaktycznych, Mysłowice J. Sierosławski, Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2015 r., Europejski Program Badań Ankietowych w Szkołach EPAD, Warszawa

11 bardzo mała liczebność poszczególnych klas, co w poczuciu uczniów mogło stwarzać możliwość zidentyfikowania respondentów mimo anonimowości kwestionariusza. Badania miały charakter ilościowy i przeprowadzone zostały na reprezentatywnej próbie. Wielkość populacji generalnej, z wyłączeniem wszystkich uczniów Zespołów Szkół Specjalnych, wynosiła 7255 uczniów (66% stanowili uczniowie szkół podstawowych, 16% uczniowie szkół gimnazjalnych, a 18% uczniowie szkół ponadgimnazjalnych). Uczniowie szkół podstawowych, w liczbie niespełna 4800, stanowili największą część generalnej populacji. Prawie 60% z nich to uczniowie klas od IV do VII, którzy wzięli udział w badaniach (uczniowie klas od I do III zostali wyłączeni z badania ze względu na samą problematykę badawczą, poziom jej skomplikowania oraz zastosowaną technikę badawczą). Po wyłączeniu uczniów klas najmłodszych wielkość populacji na poziomie szkół podstawowych wynosiła 2847 osób. Ze względu na wyższe prawdopodobieństwo występowania badanego problemu oraz większe zróżnicowanie cech społecznodemograficznych do badania wytypowane zostały szkoły z największą i najmniejszą ilością uczniów; dwa Zespoły Szkolno-Przedszkolne ze skrajnie różną ilością uczniów; szkoły z oddziałami dwujęzycznymi z podobną oraz skrajnie różną ilością uczniów; jedyna wśród jednostek szkoła sportowa. Łącznie w badaniu wzięło udział 12 szkół podstawowych. Wykaz szkół podstawowych wraz z liczbą respondentów, którzy wzięli udział w badaniu wygląda następująco: Tabela 1. Wykaz szkół podstawowych biorących udział w badaniu lp. nazwa szkoły liczba uczniów 5 liczba respondentów 1. Szkoła Podstawowa Nr 10 z Oddziałami Dwujęzycznymi Szkoła Podstawowa Nr 13 z Oddziałami Integracyjnymi i Dwujęzycznymi 3. Szkoła Podstawowa nr Szkoła Podstawowa nr 15 z Oddziałami Dwujęzycznymi Szkoła Podstawowa nr Szkoła Podstawowa Nr 4 z Oddziałami Dwujęzycznymi Szkoła Podstawowa nr Szkoła Podstawowa nr Szkoła Podstawowa nr Szkoła Podstawowa Sportowa Zespół Szkolno-Przedszkolny nr Zespół Szkolno-Przedszkolny nr Z wyłączeniem klas od I do III. 11

12 Podsumowując, dla uczniów szkół podstawowych przygotowanych zostało 1677 kwestionariuszy, zaś zwrotnie otrzymano 1611 ankiet. Na niedobór respondentów wpłynął fakt tzw. jednostek niedostępnych w badaniach (absencja chorobowa bądź losowa). Wszystkie kwestionariusze, które wpłynęły zwrotnie zostały przedstawione w niniejszym opracowaniu. Uczniowie klas gimnazjalnych (klasy II-III) stanowią ponad 16% generalnej populacji (1214 uczniów). Podobnie jak w przypadku szkół podstawowych, do badania wytypowane zostały szkoły z oddziałami dwujęzycznymi ze skrajnie różną ilością uczniów; jedyna szkoła sportowa z klasami gimnazjalnymi; szkoła z najmniejszą ilością uczniów bez klas dwujęzycznych oraz klas integracyjnych oraz szkoła, w której oprócz klas gimnazjalnych znajduje się również liceum ogólnokształcące. Taki dobór próby miał na celu uzasadnić występowanie badanego w ramach diagnozy problemu oraz zróżnicować cechy społeczno-demograficzne. Wykaz szkół, w których prowadzone są klasy gimnazjalne oraz liczba respondentów biorących udział w badaniu jest następująca: Tabela 2. Wykaz szkół z klasami gimnazjalnymi biorącymi udział w badaniu lp. nazwa szkoły liczba uczniów liczba respondentów 1. Szkoła Podstawowa Nr 13 z Oddziałami Integracyjnymi i Dwujęzycznymi 2. Szkoła Podstawowa Nr 4 z Oddziałami Dwujęzycznymi Szkoła Podstawowa nr Szkoła Podstawowa Sportowa Zespół Szkół Ogólnokształcących Dla uczniów klas gimnazjalnych przygotowano łącznie 553 ankiety, zwrotnie otrzymano 543 kwestionariusze. Niedobór uzasadniony jest absencją chorobową lub losową. Wszystkie kwestionariusze otrzymane zwrotnie zostały opracowane na potrzeby niniejszej diagnozy. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych stanowią łącznie 18% generalnej populacji (niespełna 1250 uczniów). W badaniu wzięli udział uczniowie wszystkich szkół ponadgimnazjalnych ze względu na poruszaną problematykę badawczą oraz zróżnicowanie społeczno-demograficzne (łącznie 5 szkół), zaś rozkład wygląda następująco: 6 W szkole tej ankiety trafiły zarówno do uczniów klas II i III gimnazjum, jak i klas VI i VII szkoły podstawowej. 12

13 Tabela 3. Wykaz szkół ponadgimnazjalnych biorących udział w badaniu lp. nazwa szkoły liczba uczniów liczba respondentów 1. II Liceum Ogólnokształcące Zespół Szkół Ogólnokształcących Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego (technikum) Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego (szkoła branżowa) 5. Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego (szkoła zawodowa) Do uczniów szkół ponadgimnazjalnych skierowano 461 kwestionariuszy, zwrotnie otrzymano ich 462. Wszystkie otrzymane kwestionariusze zostały włączone do niniejszego opracowania. Podsumowując, łącznie do uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych skierowano 2691 kwestionariuszy, zwrotnie otrzymano odpowiedź od 2616 respondentów. Badania przeprowadzono w dniach bądź , a rozbieżność terminów przeprowadzonych badań związana jest z terminami obchodów Dnia Edukacji Narodowej w poszczególnych placówkach oświatowych. Z założenia w poszczególnych szkołach badania winny zostać przeprowadzone w tym samym czasie, podczas tej samej godziny lekcyjnej. Na podstawie informacji zwrotnych wiadomo, iż w większości szkół uwzględniono owe założenia. Wszystkie otrzymane zwrotnie kwestionariusze zostały opracowane na potrzeby niniejszej diagnozy, mimo iż w wielu przypadkach brak było odpowiedzi na komplet pytań. W ramach diagnozy przeprowadzono dodatkowo badania empiryczne, które polegały na tym, że osoba dystrybuująca ankiety zweryfikowała stosunek pracowników szkół względem obcych osób. W kilku placówkach dostęp osób z zewnątrz był niemożliwy ze względu na zamykane automatycznie drzwi. Niektóre placówki nadzorowała konkretna osoba, która po wejściu do szkoły wymagała wylegitymowania się, podania danych osobowych do księgi gości oraz wpisania celu swojej wizyty. W paru szkołach obca osoba nie miała możliwości poruszania się samodzielnie po szkole (osoba była prowadzona praktycznie od samych drzwi do punktu docelowego i z powrotem). Wśród badań zdarzyły się również takie szkoły, po których osoba z zewnątrz mogła poruszać się bez jakiegokolwiek nadzoru przez cały pobyt (nierzadko około 10 minut). Badanie to miało jeden cel: zweryfikować, w jakim stopniu uczniowie poszczególnych szkół narażeni są na płynące z zewnątrz zagrożenia (przykładowo sprzedaż narkotyków, dystrybucja dopalaczy). 13

14 OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ 1. SPOŻYWANIE NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH W pierwszej części kwestionariusza pojawiło się 9 pytań dotyczących spożywania napojów alkoholowych przez uczniów mysłowickich szkół. Pytania dotyczyły zarówno kwestii rodzaju oraz częstotliwości picia alkoholu; wieku, w jakim uczniowie po raz pierwszy sięgnęli po alkohol oraz świadomości co do szkodliwości spożywania napojów wysokoprocentowych. Rysunek 1. Czy kiedykolwiek piłeś alkohol? (zestawienie liczby uczniów badanych szkół) SZKOŁA PODSTAWOWA Z badań przeprowadzonych w szkołach podstawowych wynika, iż 75% uczniów nigdy nie spożywało napojów alkoholowych. Pozostały odsetek respondentów deklaruje, iż piło alkohol tylko raz w życiu (18% badanych), przynajmniej raz w ciągu ostatniego roku (5% badanych) oraz przynajmniej raz w ciągu ostatniego miesiąca (2% badanych). 14

15 Rysunek 2. Spożycie alkoholu wśród uczniów szkół podstawowych W stosunku do minionego roku wzrosła liczba uczniów szkół podstawowych sięgających po napoje alkoholowe. W roku 2015 aż 97% uczniów deklarowało, że nigdy nie piło alkoholu, w roku 2014 poziom ten wynosił 83%. Rysunek 3. Nigdy nie piłem alkoholu (porównanie w stosunku do lat wcześniejszych) 15

16 Uczniowie, którzy zadeklarowali, iż przynajmniej raz w życiu próbowali alkoholu proszeni byli o określenie, w jakim wieku dokonała się inicjacja. Ponad 53% respondentów wskazało, iż po raz pierwszy alkoholu próbowało w wieku lat, zaś niespełna 40% badanych zaznaczyło odpowiedź Miałem mniej niż 9 lat. 8% ankietowanych zadeklarowało, że pierwszy raz spróbowało alkoholu mając więcej niż 13 lat. Informacje te dość trudno zestawić z danymi pochodzącymi z lat minionych, gdyż z opracowania z 2015 roku wynika, iż 60% uczniów szkół podstawowych nie pamięta, ile miało lat w momencie, gdy po raz pierwszy spróbowało alkoholu. Istotnym wydaje się jedynie fakt, iż liczba uczniów, która spróbowała alkoholu w wieku lata wzrosła na przestrzeni lat o 13% (z 40% w roku 2015 do 53% w roku 2017). Wśród uczniów szkół podstawowych najczęściej spożywanym napojem alkoholowym w ostatnim miesiącu jest piwo (prawie 87% odpowiedzi), drinki (około 5%) i wino (niespełna 4%). Łącznie 28 respondentów wskazało więcej niż jedną odpowiedź na to pytanie: 17 osób spożywało piwo i drinki, 8 osób zaznaczyło wszystkie możliwe odpowiedzi (piwo, wino, wódka, drinki), zaś 3 osoby zadeklarowały, że piło piwo i wódkę. Warto zwrócić uwagę, iż respondenci wśród napojów alkoholowych spożywanych w ostatnim miesiącu wymieniali również: ajerkoniak, szampan bezalkoholowy, piankę z piwa oraz ciastko z alkoholem. Prawie 90% respondentów na pytanie W jaki sposób zdobywasz spożywany przez Ciebie alkohol udzieliło odpowiedzi Częstują mnie rodzice, zaś 8% badanych wskazało starszych kolegów i koleżanki (10 osób wskazało jednocześnie rodziców i starszych znajomych). Podkreślić należy, iż wszyscy uczniowie, którzy jako źródło pochodzenia alkoholu deklarowali rodziców oraz starszych kolegów i koleżanki sami nigdy nie upili się alkoholem, nie podejmowali prób zakupu alkoholu, a na pytanie Jak zareagowali Twoi rodzice, gdy wróciłeś do domu pod wpływem alkoholu udzielili odpowiedzi Taka sytuacja nigdy nie miała miejsca. Należy jednak zwrócić uwagę, iż 4 uczniów na poziomie szkoły podstawowej na pytanie Ile razy zdarzyło Ci się upić alkoholem w ciągu ostatniego miesiąca udzieliło odpowiedzi 6-9 razy. Warto podkreślić, iż respondenci są uczniami klasy tej samej szkoły. Istnieje analogia pomiędzy odpowiedzią na powyższą kwestię, a pozostałymi pytaniami dotyczącymi spożycia alkoholu. Mianowicie, uczniów tych zaliczyć należy do grona respondentów, którzy wśród alkoholi spożywanych w ostatnim miesiącu zaznaczyli wszystkie możliwe odpowiedzi, zaś na pytanie W jaki sposób zdobywasz spożywany przez Ciebie alkohol pojawiła się jednoznaczna odpowiedź Sam kupuję w sklepie. 16

17 Kontynuując temat samodzielnego zakupu alkoholu aż trzech respondentów odpowiedziało, iż nie ma problemu z nabyciem napoi alkoholowych, natomiast jedna osoba wskazała, iż czasami spotyka się z odmową sprzedaży alkoholu. Omawiana grupa czterech respondentów na pytanie Jak zareagowali Twoi rodzice, gdy wróciłeś do domu pod wpływem alkoholu podzieliła się proporcjonalnie względem udzielanych odpowiedzi. Mianowicie dwóch badanych zadeklarowało, iż rodzice nie zorientowali się, że są pod wpływem alkoholu, zaś dwaj kolejni respondenci zaznaczyli odpowiedź Zdenerwowali się i nakrzyczeli na mnie. Omawiany przypadek czterech uczniów wydaje się być jednostkowy, stąd stwierdzić można, iż badani uczniowie szkół podstawowych nie upijają się alkoholem, a informacje te są analogiczne do danych z roku 2015, kiedy to 92% uczniów uznało, że nigdy nie wróciło do domu w stanie upojenia alkoholowego. Widać w tej kwestii korzystną zmianę względem roku 2014, kiedy to tylko 78% uczniów przyznało, że sytuacja, kiedy wrócili do domu pod wpływem alkoholu, nie miała w ogóle miejsca. Dwa ostatnie pytania w tej części kwestionariusza dotyczyły szkodliwości spożywania napojów alkoholowych. Ponad 70% respondentów, na pytanie Czy rodzice rozmawiali z Toba na temat szkodliwości spożywania alkoholu udzielili odpowiedzi twierdzącej. Rysunek 4. Czy rodzice rozmawiali z Toba na temat szkodliwości spożywania alkoholu? Drugie pytanie odnosiło się do subiektywnych odczuć respondentów. Aż 82% respondentów stwierdziło, iż spożywanie alkoholu niesie za sobą duże ryzyko, natomiast 11% uczniów miało problemy z udzieleniem jednoznacznej odpowiedzi. 17

18 Rysunek 5. Czy uważasz, że spożywanie alkoholu niesie za sobą: Trudno, na poziomie szkół podstawowych, wskazać analogie względem częstotliwości spożywania napojów alkoholowych a ich rodzajem, miejscem zakupu czy świadomością co do ich szkodliwości. Brak tych zależności uzasadniony jest zapewne wiekiem respondentów oraz społeczną świadomością w kwestii sprzedaży alkoholu osobom nieletnim. Niepokojący wydaje się jednak fakt, iż raptem 70% uczniów szkół podstawowych rozmawia z rodzicami na temat szkodliwości spożywania napojów alkoholowych. KLASY GIMNAZJALNE Wśród uczniów klas gimnazjalnych 38% respondentów zadeklarowało, że nigdy nie piło alkoholu. Pozostała grupa badanych odpowiedziała, że piła alkohol tylko raz w życiu (19%), przynajmniej raz w ciągu ostatniego roku (23%) oraz przynajmniej raz w ciągu ostatniego miesiąca (20%). 18

19 Rysunek 6. Spożycie alkoholu wśród uczniów klas gimnazjalnych Z roku na rok spada liczba uczniów klas gimnazjalnych, którzy deklarują, iż nigdy nie pili napojów alkoholowych: w roku 2015 było to 44% badanych, w roku 2014 tylko 46%. Rysunek 7. Nigdy nie piłem alkoholu (porównanie w stosunku do lat wcześniejszych) Prawie 76% uczniów pierwszy raz spróbowało alkoholu pomiędzy 13 a 15 rokiem życia, zaś 18% badanych pomiędzy 10 a 12 rokiem życia. 5% uczniów odpowiedziało, że pierwszy raz spróbowało napoi alkoholowych poniżej 9 roku życia, a trzy osoby miały skończony 16 rok życia. W stosunku do roku 2015 o 36% wzrosła liczba uczniów 19

20 sięgających po alkohol w wieku lat (w 2015 roku wynosiła 40%), stąd wniosek, iż to właśnie na czas gimnazjum przypada okres inicjacji alkoholowej. Warto podkreślić, że 57% respondentów nie spożywało żadnego alkoholu na przestrzeni ostatniego miesiąca, a wśród napoi alkoholowych spożywanych przez uczniów w ostatnim miesiącu na pierwszym miejscu znalazło się piwo (27% odpowiedzi), na drugim uplasowała się wódka (10% odpowiedzi), zaś wino to trzeci z kolei najczęściej spożywany alkohol wśród uczniów klas gimnazjalnych (6% odpowiedzi). Większość badanych deklarująca spożycie alkoholu to osoby pijące zarówno piwo i wódkę (prawie 70%), a pozostała grupa (30%) odpowiedziała, że na przestrzeni ostatniego miesiąca piła wino, wódkę i piwo. Wśród osób spożywających alkohol w ciągu ostatniego miesiąca 74% zadeklarowało, iż nigdy nie zdarzyło im się upić, natomiast 19% respondentów odpowiedziało, że 1-2 razy było pijanym po spożyciu alkoholu. Aż 7% badanych stanowi grupa osób, która upiła się alkoholem więcej niż trzy razy na przestrzeni minionego miesiąca (5% respondentów upiło się 3-5 razy; 2% respondentów 6-9 razy). Prawie połowa uczniów klas gimnazjalnych pytanych o źródło pochodzenia spożywanego alkoholu wskazywała swoich starszych kolegów i koleżanki (48% respondentów). Uczniowie częstowani są napojami alkoholowymi przez rodziców (aż 26% badanych) bądź sami zaopatrują się w alkohol w sklepach (21% odpowiedzi). Wśród osób, które kupują w sklepie alkohol tylko 15% spotkało się z odmową sprzedaży alkoholu (są to w większości uczniowie jednej placówki oświatowej), pozostała grupa badanych stwierdziła, że nie ma problemu z nabyciem alkoholu (36% badanych) bądź spotyka się z odmową sprzedaży od czasu do czasu (50% odpowiedzi). Warto przy tej okazji wspomnieć, iż wielu respondentów umyślnie omijało pytanie dotyczące źródła pochodzenia spożywanego alkoholu (badani nie udzielali odpowiedzi na pytanie nr 5 i nr 6). Ponad połowa uczniów (59%) stwierdziła, że po powrocie do domu rodzice nie zorientowali się, że są pod wpływem alkoholu. Reakcja rodziców na powrót dziecka będącego pod wpływem alkoholu, w opinii respondentów, jest następująca: 19% przyznało, że rodzice zdenerwowali się nakrzyczeli na mnie, 15% stwierdziło, że zostało ukaranych, zaś 7% badanych przyznało, że rodzice w takiej sytuacji nic nie powiedzieli. Najwiekszą obojętnością (brak reakcji) na powrót dziecka do domu pod wypływem alkoholu wykazali rodzice uczniów konkretnej placówki oświatowej. 20

21 Z przeprowadzonych badań wynika, iż na poziomie uczniów klas gimnazjalnych tylko 67% rodziców rozmawia ze swoimi dziećmi w temacie szkodliwości spożywania napojów alkoholowych. Rysunek 8. Czy rodzice rozmawiali z Toba na temat szkodliwości spożywania alkoholu? Powyższy fakt może mieć przełożenie na świadomość respondentów w kwestii ryzyka, jakie niesie za sobą picie alkoholu. Mianowicie, tylko 43% badanych stwierdziło, że spożywanie alkoholu niesie za sobą duże ryzyko, zaś 27% uczniów uznało, że ryzyko to jest umiarkowane. Aż 26% respondentów uznało, iż trudno określić, jakie ryzyko niesie za sobą picie alkoholu, a 3% badanych stwierdziło, że brak jest jakiegokolwiek ryzyka. Rysunek 9. Czy uważasz, że spożywanie alkoholu niesie za sobą: 21

22 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Wraz z wiekiem rośnie częstotliwość spożywania napojów alkoholowych. Warto podkreślić, iż w tej grupie respondentów, we wszystkich badanych szkołach, znalazły się osoby pełnoletnie. Wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych tylko 14% respondentów zadeklarowało, że nigdy nie piło alkoholu. Większość badanych, ponad 56%, stwierdziło, że piło alkohol przynajmniej raz w ciągu ostatniego miesiąca, zaś 23% przynajmniej raz w ciągu ostatniego roku. Do spożycia alkoholu tylko raz w życiu przyznało się 7% uczniów. Rysunek 10. Spożycie alkoholu wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych Z badań przeprowadzonych w roku 2014 wynika, iż 81% uczniów szkół ponadgimnazjalnych miało doświadczenie z alkoholem przynajmniej raz w życiu, zaś w 2015 roku 73% badanych przyznało, że piło tego typu napoje. 22

23 Rysunek 11. Piłem alkohol przynajmniej raz w życiu: (porównanie w stosunku do lat wcześniejszych) Wiek inicjacji jest taki sam, jak w przypadku badanych uczniów klas gimnazjalnych i wynosi lat (wskazało go aż 54% respondentów). Duża grupa uczniów, ponad 34%, wskazało, że po raz pierwszy spróbowało alkoholu pomiędzy 16 a 18 rokiem życia (głównie to uczniowie jednej szkoły). Alkoholu poniżej 13go roku życia próbowało około 12% badanych (7% w wieku lat, 5% w wieku poniżej 9 lat). Wraz z upływem lat przesunęła się granica wieku, kiedy to badani próbują alkoholu po raz pierwszy. W roku 2015 tylko 10% respondentów deklarowało pierwsze spożycie alkoholu w wieku lat (widoczny wzrost o 24%). Spadła natomiast ilość uczniów deklarujących spożycie alkoholu po raz pierwszy w wieku lat, gdyż w roku 2015 wynosiła 18%. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, wśród spożywanego w ciągu ostatniego miesiąca alkoholu, najczęściej wymieniają piwo (46%), wino (16%) oraz wódkę (15%). Co istotne, 97% uczniów wskazuje wszystkie wymienione alkohole jednocześnie, jedynie 3% respondentów przyznaje się do spożywania wyłącznie piwa. Duża grupa badanych deklaruje, że nie piło żadnego alkoholu na przestrzeni ostatniego miesiąca (aż 23% badanych). Na pytanie: Ile razy zdarzyło Ci się upić alkoholem w ciągu ostatniego miesiąca znaczna grupa badanych, aż 62%, udzieliła odpowiedzi Ani razu, zaś 27% uczniów odpowiedziało 1-2 razy. Do częstszego upijania się przyznało się 11% respondentów, 9% z nich zadeklarowało upicie się od 3 do 5 razy w ciągu ostatniego miesiąca, zaś 2% od 6 do 9 razy. Mając na uwadze wiek respondentów odpowiedź na pytanie o źródło pochodzenia alkoholu wydaje się być uzasadniona, gdyż 59% badanych twierdzi, że kupuje alkohol w 23

24 sklepie (taką odpowiedź wskazywali uczniowie klas starszych szkół ponadgimnazjalnych, zazwyczaj uczniowie dwóch konkretnych placówek oświatowych). Wśród innych źródeł pochodzenia spożywanego alkoholu znaleźli się starsi koledzy i koleżanki (24% odpowiedzi) oraz częstujący rodzice (11% odpowiedzi). Osiemnastu uczniów odpowiedziało, iż wynosi alkohol z domu. Mówiąc o głównym źródle pochodzenia spożywanego alkoholu istotnym wydaje się fakt jego dostępności. Aż 48% badanych stwierdziło, że nie ma problemów z nabyciem alkoholu w sklepie, zaś 13% respondentów odpowiedziało, że czasami spotyka się z odmową. Tylko 4% badanych, 17 osób, odpowiedziało, że zawsze spotyka się z negatywną reakcją na kupno alkoholu w sklepie. Wszyscy respondenci przyznali, że przynajmniej raz wrócili do domu pod wpływem alkoholu, a reakcja rodziców była następująca: 37% uczniów przyznało, że rodzice zdenerwowali się i podnieśli głos (głównie to rodzice uczniów jednej, konkretnej szkoły), zaś 4% badanych poniosło za to karę. Aż 34% uczniów przyznało, że rodzice w ogóle nie zorientowali się, że są pod wpływem alkoholu, natomiast 25% badanych przyznało, że rodzice nic na ten fakt nie powiedzieli. Warto zwrócić uwagę, że w roku 2015 aż 42% uczniów szkół ponadgimnazjalnych odpowiedziało, że taka sytuacja w ogóle nie miała miejsca, w roku 2014 odsetek ten był jeszcze wyższy i wynosił 62% 7. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych to najliczniejsza wśród wszystkich respondentów grupa osób deklarująca rozmowy z rodzicami na temat szkodliwości spożywanego alkoholu (74% respondentów). 7 Koniecznym wydaje się w tej sytuacji wgląd do kwestionariuszy przedstawionych uczniom szkół ponadgimnazjalnych w roku 2014 i Być może w latach minionych w pytaniu Czy zdarzyło Ci się kiedyś wrócić do domu w stanie upojenia alkoholowego? uwzględnione zostały odpowiedzi również tych uczniów, którzy nigdy nie spożywali alkoholu. 24

25 Rysunek 12. Czy rodzice rozmawiali z Toba na temat szkodliwości spożywania alkoholu? Fakt ten jednak nie przekłada się na subiektywną ocenę szkód płynących ze spożywania alkoholu. Tylko 34% badanych stwierdziło, że picie alkoholu niesie za sobą duże ryzyko, aż 40% uznało, że ryzyko jest umiarkowane, a 9% uczniów jest zdania, że picie alkoholu nie wiąże się z jakimkolwiek ryzykiem. Wśród badanych 17% respondentów uznało, że trudno powiedzieć, jakie ryzyko niesie za sobą spożywanie napojów alkoholowych. Rysunek 13. Czy uważasz, że spożywanie alkoholu niesie za sobą: 25

26 2. PALENIE TYTONIU W kolejnej części kwestionariusza pojawiły się pytania dotyczące palenia papierosów, mianowicie: kwestii częstotliwości oraz wieku, w jakim uczniowie po raz pierwszy sięgają po papierosa oraz świadomości co do szkodliwości palenia tytoniu. Rysunek 14. Czy kiedykolwiek paliłeś papierosy? (zestawienie liczby uczniów badanych szkół) SZKOŁA PODSTAWOWA Zdecydowana większość uczniów klas podstawowych, 92% badanych, deklaruje, że nigdy nie paliło papierosów. Około 6% respondentów odpowiedziało, że spróbowało papierosa 1-2 razy, zaś jednostkowe przypadki stwierdziły, że palą od czasu do czasu (23 osoby) oraz palą regularnie (8 osób). 26

27 Rysunek 15. Czy kiedykolwiek paliłeś papierosy? W stosunku do roku 2015 widać dwukrotny wzrost liczby uczniów, którzy na poziomie szkoły podstawowej próbują papierosów, zaś względem roku 2014 odsetek ten wzrósł o 2%. Warto zaznaczyć, iż grupa respondentów na poziomie szkoły podstawowej w roku 2014 i 2015 była zdecydowanie niższa liczba uczniów biorąca udział w niniejszym badaniu, a różnice procentowe wynikać mogą z uwarunkowań społeczno-demograficznych. Rysunek 16. Nigdy nie paliłem papierosów: (porównanie w stosunku do lat wcześniejszych) 27

28 Uczniowie, na pytanie W jakim wieku pierwszy raz spróbowałeś papierosów udzielili odpowiedzi Pomiędzy 10 a 12 rokiem życia (64% odpowiedzi). Aż 11% respondentów spróbowało papierosów mając mniej niż 9 lat, zaś 19% badanych miało więcej niż 13 lat. Sześć osób odpowiadających na to pytanie stwierdziło, że nie pamięta, kiedy po raz pierwszy spróbowało papierosów. Warto podkreślić, iż 62% uczniów zadeklarowało, że nie wypaliło ani jednego papierosa w ciągu ostatniego miesiąca, zaś do palenia mniej niż jednego papierosa na tydzień przyznało się 25%. Do palenia większej ilości papierosów przyznało się czternaście osób (9 osób pali papierosów dziennie; cztery osoby 1-5 papierosów dziennie; jedna osoba pali mniej niż jednego papierosa dziennie). Porównując wyniki badań z lat poprzednich widać wyraźnie, że najczęściej po papierosy sięgają uczniowie pomiędzy rokiem życia, a odsetek tych odpowiedzi wzrósł aż o 15% (w roku 2015 było to 50% uczniów). Zestawiając dane z minionych lat w temacie ilości wypalanych papierosów zauważyć można wzrost o 25%: w roku 2014 mniej niż 1 papieros na tydzień wypalał 1% uczniów, w roku 2015 aż 100% badanych na poziomie szkół podstawowych zadeklarowało, że nie pali obecnie papierosów. Na pytanie o źródło pochodzenia papierosów 65% badanych udzieliło odpowiedzi Częstują mnie starsi koledzy i koleżanki (najliczniejszą grupę stanowią tutaj uczniowie dwóch konkretnych szkół). W dalszej kolejności, proporcjonalnie, uczniowie stwierdzili, że kupują sami papierosy w sklepie oraz wynoszą z domu (po 15% odpowiedzi). Raptem kilku uczniów stwierdziło, że papierosami częstują ich rodzice i kupują sami w pubie czy dyskotece (po 3% odpowiedzi). W kontekście informacji o samodzielnym zakupie papierosów przez uczniów szkół podstawowych warto podkreślić, iż 19% respondentów stwierdziło, iż nie ma problemu z nabyciem papierosów w sklepach. Tylko sześć osób uznało, że zawsze spotyka się z odmową sprzedaży papierosów (6% odpowiedzi), zaś dwie osoby stwierdziły, że czasami ktoś odmawia im sprzedaży papierosów (2% odpowiedzi). Najczęściej samodzielnie kupują papierosy uczniowie jednej, konkretnej szkoły, którzy również najliczniej deklarują brak problemów z zakupem tytoniu. Mimo iż tylko 76% uczniów szkół podstawowych deklaruje, że rodzice rozmawiają z nimi na temat szkodliwości papierosów, to większość z nich stwierdza, że palenie niesie za sobą duże ryzyko (aż 91% badanych). 28

29 Rysunek 17. Czy rodzice rozmawiali z Toba na temat szkodliwości palenia papierosów? Warto jednak zwrócić uwagę, że 5% respondentów (siedemdziesiąt osiem osób) nie potrafi określić ryzyka, jakie niesie za sobą palenie papierosów. Rysunek 18. Czy uważasz, że palenie papierosów niesie za sobą: 29

30 KLASY GIMNAZJALNE Problem palenia papierosów, na poziomie uczniów klas gimnazjalnych, jest bardziej realnym zagrożeniem aniżeli na poziomie uczniów szkół podstawowych. Fakt ten argumentują dane, która mówią, iż jedynie 65% respondentów nigdy nie paliło papierosów (praktycznie większość stanowią uczniowie dwóch konkretnych placówek oświatowych). Około 17% uczniów klas gimnazjalnych twierdzi, że spróbowało papierosa 1-2 razy w życiu, 9% badanych przyznaje, że pali od czasu do czasu (sześćdziesiąt jeden osób). Do regularnego palenia papierosów przyznaje się 8% uczniów klas gimnazjalnych (głównie są to uczniowie jednej szkoły). Rysunek 19. Czy kiedykolwiek paliłeś papierosy? Właściwie na stałym poziomie utrzymuje się liczba uczniów, która na przestrzeni lat podejmuje się zapalenia papierosa na poziomie szkoły gimnazjalnej. W roku 2014 około 62% uczniów deklarowało, że nigdy nie paliło papierosów, w roku 2015 liczba ta wzrosła o 4%. 30

31 Rysunek 20. Nigdy nie paliłem papierosów: (porównanie w stosunku do lat wcześniejszych) 50% badanych pierwszy raz po papierosa sięgnęło w wieku lat, zaś 30% uczniów było w wieku lat. Prawie 12% respondentów sięgnęło po papierosa mając mniej niż 9 lat, jednostkowe przypadki to osoby, które ukończyły 16sty rok życia (sześć osób). Zestawiając informacje uzyskane podczas badania przeprowadzonego w roku 2015 należy stwierdzić, iż wiek, w którym uczniowie klas gimnazjalnych po raz pierwszy próbują papierosów nie zmienia się: najczęściej respondenci sięgają po papierosy w wieku lat. Na pytanie Ile papierosów wypaliłeś w ciągu ostatniego miesiąca 47% badanych odpowiada, że ani jednego (głównie to uczniowie jednej szkoły). Do palenia mniej niż 1 papierosa tygodniowo przyznaje się 16% uczniów, zaś mniej niż papieros dziennie pali 6% respondentów. Regularnie pali 25% uczniów klas gimnazjalnych: 10% pali 1-5 papierosów dziennie, 9% 6-10 papierosów dziennie, zaś 5% papierosów dziennie. Na pytanie, jak zdobywasz papierosy ponad połowa respondentów odpowiada, że częstują ich starsi koledzy i koleżanki (52% odpowiedzi). Trudno w tej kwestii uwzględnić jedną szkołę, gdyż praktycznie uczniowie wszystkich placówek wskazują kolegów i koleżanki, jako źródło pochodzenia wypalanych papierosów. Na uwagę zasługuje fakt, iż 33% badanych stwierdza, że sami kupują papierosy w sklepie. Pozostałe, jednostkowe odpowiedzi wskazują, że uczniowie albo dostają papierosy od rodziców (6% odpowiedzi) albo wynoszą je z domu (8% odpowiedzi). W kontekście sprzedaży papierosów uczniom klas gimnazjalnych 10% respondentów przyznaje, że spotyka się z odmową sprzedaży tytoniu, 18% badanych stwierdza, że nie ma problemów z nabyciem papierosów, natomiast 31

32 19% uznaje, że czasami ktoś im odmawia sprzedaży. Zaznaczyć należy, iż do samodzielnego zakupu papierosów przyznają się głównie uczniowie dwóch konkretnych placówek oświatowych i to właśnie ta grupa respondentów najliczniej stwierdza, że nie ma problemów z zakupem papierosów bądź czasami ktoś odmawia im sprzedaży tytoniu. Uczniowie klas gimnazjalnych częściej rozmawiaj z rodzicami na temat szkodliwości palenia papierosów (78% badanych) aniżeli uczniowie klas podstawowych. Rysunek 21. Czy rodzice rozmawiali z Toba na temat szkodliwości palenia papierosów? Częstsze rozmowy z rodzicami nie przekładają się jednak na subiektywną świadomość dotyczącą zagrożenia, jakie niesie za sobą palenie papierosów. Mianowicie, raptem 69% badanych twierdzi, że palenie tytoniu niesie za sobą duże ryzyko. W opinii 18% uczniów ryzyko jest umiarkowane, zaś 3% twierdzi, że palenie papierosów nie niesie za sobą żadnego ryzyka. Prawie 10% uczniów (pięćdziesiąt cztery osoby) twierdzi, że trudno wskazać na ryzyko płynące z palenia tytoniu. 32

33 Rysunek 22. Czy uważasz, że palenie papierosów niesie za sobą: SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, w porównaniu do reszty uczniów mysłowickich szkół, najchętniej sięgają po papierosa. Raptem 38% respondentów deklaruje, że nigdy nie paliło wcześniej papierosa (w grupie tej większość stanowią uczniowie jednej, konkretnej placówki). Do regularnego palenia przyznaje się około 20% badanych (ponad dziewięćdziesięciu uczniów). Po papierosa od czasu do czasu sięga 22% badanych (prawie stu uczniów szkół ponadgimnazjalnych), zaś do palenia 1-2 razy przyznaje się prawie 20% respondentów. 33

34 Rysunek 23. Czy kiedykolwiek paliłeś papierosy? Odnosząc powyższe dane do wyników badań lat ubiegłych należy stwierdzić, iż względem roku 2015 zmalała o 8% liczba uczniów deklarujących, że nigdy nie zapaliło papierosa. Rysunek 24. Nigdy nie paliłem papierosów: Aż 41% badanych przyznaje, że po papierosa sięgnęło pomiędzy rokiem życia, zaś jeszcze później, w wieku lat, zaczęło palić prawie 34% respondentów. Dość liczne grono stanowią osoby, które sięgnęły po papierosy poniżej 12go roku życia (14% badanych 34

35 było w wieku lat; 8% pytanych miało mniej niż 9 lat, a są to głównie uczniowie konkretnej placówki oświatowej). Badania przeprowadzone w 2015 roku, podobnie jak to miało miejsce w przypadku klas gimnazjalnych, wykazują, iż uczniowie szkół ponadgimnazjalnych najczęściej sięgają po papierosy w wieku lat. Na podstawie badań z roku 2015 wynika, iż po papierosa po raz pierwszy sięgnęło 22% uczniów w wieku 13 lat, 18% uczniów w wieku 14 lat oraz 27% uczniów w wieku 15 lat. Duża rzesza uczniów szkół ponadgimnazjalnych, bo aż 45%, na przestrzeni ostatniego miesiąca nie wypaliła ani jednego papierosa. Mniej niż jednego papierosa na tydzień wypala 11% uczniów, a mniej niż jednego papierosa na dzień 7% badanych. Zazwyczaj badani palą od 1 do 5 papierosów dziennie (22% respondentów, głównie uczniowie klas konkretnej szkoły). Więcej niż 6 papierosów dziennie pali 15% badanych: 8% wypala od 6-10 papierosów, 6% pali papierosów dziennie. Do palenia przynajmniej paczki papierosów dziennie przyznaje się dwóch uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, ze względu na swoją pełnoletność, nie mają problemów z zakupem papierosów. Ponad połowa badanych zaopatruje się w papierosy w sklepach. Warto podkreślić, iż odpowiedzi takich udzielali głównie uczniowie klas starszych szkół ponadgimnazjalnych, którzy zakup papierosów w sklepie argumentowali ukończeniem osiemnastego roku życia (w tym miejscu kwestionariusza dopisywali właśnie taką informację). Młodsi respondenci przyznają, że papierosami częstują ich starsi koledzy bądź koleżanki (29% badanych) albo wynoszą papierosy z domu (13% badanych). O tym, że papierosami częstują ich rodzice wspomniało siedmiu respondentów (3% badanych). O problemie z zakupem papierosów w sklepie wspomina w kwestionariuszu 15% badanych. Warto podkreślić, że są to głównie uczniowie z konkretnej szkoły ponadgimnazjalnej. Ta sama grupa uczniów stanowi większość wśród respondentów (15%), którym od czasu do czasu ktoś odmawia sprzedaży papierosów. Problemu z zakupem papierosów nie ma 36% badanych, głównie są to uczniowie starszych klas dwóch placówek oświatowych. Niespełna 78% badanych uczniów szkół ponadgimnazjalnych przyznaje, że rodzice rozmawiają z nimi na temat szkodliwości palenia papierosów. 35

36 Rysunek 25. Czy rodzice rozmawiali z Tobą na temat szkodliwości palenia papierosów? Sami uczniowie twierdzą natomiast, że palenie papierosów nie niesienie za sobą duże ryzyko (69% badanych) oraz ryzyko umiarkowane (16% badanych). O braku ryzyka w związku z paleniem tytoniu wspomina w kwestionariuszach prawie czterdzieści osób (9% badanych). Zaznaczyć należy, iż 7% uczniów nie potrafi określić, czy palenie papierosów niesie za sobą jakiekolwiek ryzyko. Rysunek 26. Czy uważasz, że palenie papierosów niesie za sobą: 36

37 3. ZAŻYWANIE DOPALACZY Kwestia zażywania dopalaczy to kolejne z zagrożeń społecznych, które znalazły się w kwestionariuszu. Pytania dotyczyły zarówno wieku oraz miejsca, gdzie uczniowie mysłowickich szkół po raz pierwszy sięgnęli po dopalacze, jak również źródła, z którego pochodzą owe substancje. Istotna była również kwestia świadomości respondentów na temat niebezpieczeństwa, jakie niesie za sobą zażywanie dopalaczy. Rysunek 27. Czy kiedykolwiek próbowałeś dopalaczy? (zestawienie liczby uczniów badanych szkół) SZKOŁA PODSTAWOWA W oparciu o wyniki badań trudno mówić o problemie dopalaczy wśród uczniów szkół podstawowych. Praktycznie wszyscy badani uczniowie stwierdzili, że nigdy nie próbowali dopalaczy (99% badanych). Wyniki te są spójne z danymi otrzymanymi na podstawie badań, które przeprowadzono w roku 2015, kiedy to 100% respondentów szkół podstawowych deklarowało, że nigdy nie zażywało dopalaczy. Podkreślić należy, że w przypadku badań z roku 2015 liczba respondentów szkół podstawowych wynosiła około 110 uczniów, głównie klas VI. W sytuacji tej założyć należy mniejszy poziom zróżnicowania cech społeczno-demograficznych. Jednostkowe odpowiedzi wskazują, iż uczniowie zażywali dopalacze ponad rok temu. Trudno odnieść się do kwestii dotyczących wieku, w jakim po raz pierwszy 37

38 respondenci sięgnęli po dopalacze, gdyż odpowiedzi na to pytanie udzieliło raptem osiemnaście osób (trzynaście osób było w wieku lat, trzy osoby miały mniej niż 9 lat, jedna osoba miała więcej niż 16 lat, kolejna nie pamięta w jakim była wieku). Warto podkreślić, że prawie wszyscy respondenci deklarują, że tylko raz spróbowali dopalaczy (prawie 99% odpowiedzi) i obecnie już ich nie zażywają (98% odpowiedzi). Respondenci pytani o miejsce, gdzie po raz pierwszy spróbowali dopalaczy pojawiły się jednostkowe odpowiedzi wskazujące wagary (dziewięć osób konkretnej, jednej szkoły podstawowej), szkołę, wakacje. Dwie osoby zadeklarowały, że spróbowały dopalaczy w innym miejscu, zazwyczaj były to okolice domu (klatka schodowa, brama). Istotnym wydaje się kwestia pochodzenia dopalaczy, które zażywają bądź zażywali uczniowie szkół podstawowych. Aż 76% badanych stwierdziło, że dopalacze kupuje w sklepie z dopalaczami (głównie uczniowie dwóch konkretnych placówek oświatowych), sporadycznie pojawiały się odpowiedzi wskazujące na zakup przez Internet bądź zakup w dyskotece/pubie. Warto podkreślić, iż wśród respondentów wszystkich poziomów mysłowickich szkół tylko ta grupa badanych udzielała odpowiedzi na to pytanie. Najczęstszą formą zażywania dopalaczy są tabletki, proszki lub kryształki (odpowiedź tą wskazało dziewięć osób) oraz mieszkanki ziołowe do palenia (sześć odpowiedzi). W obliczu powyższych informacji istotnym wydaje się fakt, iż tylko 74% uczniów szkół podstawowych deklaruje, że rozmawia z rodzicami na temat szkodliwości zażywania dopalaczy. Rysunek 28. Czy rodzice rozmawiali z Tobą na temat szkodliwości zażywania dopalaczy? 38

39 Warto podkreślić, iż subiektywne stanowisko uczniów względem zagrożeń związanych z zażywaniem dopalaczy wygląda następująco: 96% uznaje, że dopalacze niosą za sobą duże ryzyko, zaś 2% uczniów (trzydzieści osiem osób) stwierdza, że trudno określić niebezpieczeństwo zażywania dopalaczy. Rysunek 29. Czy uważasz, że zażywanie dopalaczy niesie za sobą: KLASY GIMNAZJALNE Z danych uzyskanych na podstawie badań uczniów klas gimnazjalnych wynika, iż 94% respondentów nigdy nie próbowało dopalaczy. Jednostkowe przypadki (dziewięć osób) przyznało, że próbowało dopalaczy w ciągu ostatniego miesiąca. 2% badanych stwierdziło, że próbowało dopalaczy ponad rok temu oraz w ciągu ostatniego roku. 39

40 Rysunek 30. Czy kiedykolwiek próbowałeś dopalaczy? Analizując wyniki z lat poprzednich należy stwierdzić, że młodzież gimnazjalna rzadziej sięga po dopalacze na tym etapie edukacji. W stosunku do badań prowadzonych w roku 2015 o 1% wzrosła liczba uczniów klas gimnazjalnych, którzy zadeklarowali, że nigdy nie próbowali dopalaczy. W roku % respondentów deklarowało, że ma doświadczenie z dopalaczami. Fakt ten uzasadnić można wzrostem społecznej świadomości w kwestii ryzyka, jakie niesie za sobą branie dopalaczy oraz ilość programów profilaktycznych dotyczących szkodliwości zażywania tego typu substancji. Z niniejszych badań wynika, że fakt sięgania rzadziej po dopalacze przez uczniów klas gimnazjalnych to nie zasługa rodziców, gdyż raptem 70% z nich rozmawia ze swoimi dziećmi na temat szkodliwości zażywania tego rodzaju substancji. 40

41 Rysunek 31. Nigdy nie zażywałem dopalaczy: (porównanie w stosunku do lat wcześniejszych) Uczniowie klas gimnazjalnych najczęściej sięgają po dopalacze w wieku lat (47% badanych, z czego większość stanowią uczniowe jednej, konkretnej szkoły). Duża grupa respondentów, prawie 29% uczniów, nie pamięta, w jakim była wieku, gdy po raz pierwszy spróbowała dopalaczy, sześć osób miało mniej niż 9 lat. Warto podkreślić, iż odpowiedzi na pytanie dotyczące wieku, kiedy dokonała się inicjacja z dopalaczami, udzieliło raptem trzydzieści osiem osób, dlatego wyniki te trudno traktować jako miarodajne. Uczniowie zapytani o to, od jak dawna zażywają dopalacze, w ponad 60%, udzieliło odpowiedzi Obecnie już nie zażywam dopalaczy. Siedmioro uczniów (20% odpowiedzi) wskazało, że dopalacze zażywają krócej niż pół roku, czworo respondentów odpowiedziało, że bierze dopalacze raz w tygodniu (11%). Pozostali uczniowie (9% badanych) wskazali odpowiedź zażywam dopalacze codziennie. Do brania dopalaczy codziennie przyznali się jednostkowi respondenci z różnych szkół, co wskazuje na brak szerszych zależności. Trudno również mówić o głębszym problemie w kwestii dopalaczy w poszczególnych placówkach oświatowych. Respondenci, praktycznie jednogłośnie, zapytani o to, jak często zażywają dopalacze, odpowiedzieli, że tylko raz ich spróbowali (ponad 90%). Pojedyncze osoby przyznały, że zażywają dopalacze raz w miesiącu bądź kilka razy w miesiącu. Trudno obiektywnie wskazać, gdzie uczniowie klas gimnazjalnych sięgają po dopalacze po raz pierwszy, gdyż na pytanie to zostało udzielonych raptem trzydzieści odpowiedzi (w większości respondenci wskazywali puby/dyskoteki oraz wakacje). Analizując sposób wypełniania ankiet stwierdzić należy, iż pytanie to, podobnie jak pytanie 41

42 dotyczące źródła pochodzenia dopalaczy, zostało umyślnie pominięte. Uczniowie nie tylko nie chcieli przyznać, gdzie po raz pierwszy spróbowali dopalaczy, jak również w jaki sposób zdobywają dopalacze. Na pytanie o źródło pochodzenia dopalaczy odpowiedzi udzieliło raptem osiemnastu respondentów i praktycznie wszyscy wskazali znajomych (90% odpowiedzi). Uczniowie klas gimnazjalnych nierzadko albo skreślali to pytanie albo wpisywali komentarze typu to moja sprawa, co cię to obchodzi, nic ci do tego, po co ci to wiedzieć. Ponad połowa respondentów klas gimnazjalnych, która przyznała się do spróbowania dopalaczy, zażywa je w formie mieszanek ziołowych do palenia (57% odpowiedzi). W dalszej kolejności zażywa proszki, kryształki oraz tabletki (35% odpowiedzi). Dwie osoby wskazały, że zażywają dopalacze w formie płynnej (uczniowie jednej, konkretnej placówki). Raptem 70% uczniów klas gimnazjalnych rozmawia ze swoimi rodzicami na temat szkodliwości zażywania dopalaczy. Rysunek 32. Czy rodzice rozmawiali z Tobą na temat szkodliwości zażywania dopalaczy? Respondenci, zapytani o subiektywną opinię na temat szkodliwości zażywania dopalaczy, stwierdzili, iż w 86% niesie ono za sobą duże ryzyko, zaś 8% osób nie potrafi określić ryzyka. 42

43 Rysunek 33. Czy uważasz, że zażywanie dopalaczy niesie za sobą: SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych to grupa uczniów, która najczęściej sięga po dopalacze. Do spróbowania przynajmniej raz dopalaczy przyznaje się 13% respondentów: 6% próbowało ponad rok temu, 4% w ciągu ostatniego roku, zaś 3% badanych próbowało dopalaczy w ciągu ostatniego miesiąca. 43

44 Rysunek 34. Czy kiedykolwiek próbowałeś dopalaczy? Ilość uczniów szkół ponadgimnazjalnych, która zadeklarowała, że nigdy nie spróbowała dopalaczy, jest analogiczna do ilości respondentów z roku W roku 2015 natomiast widać znaczny wzrost liczby uczniów deklarujących, że dotychczas nie zażywali dopalaczy. Rysunek 35. Nigdy nie zażywałem dopalaczy: (porównanie w stosunku do lat wcześniejszych) 44

45 Z uzyskanych na podstawie badania informacji wynika, iż po dopalacze sięgają osoby pomiędzy rokiem życia (35% badanych, w większości to uczniowie jednej, konkretnej placówki). Dane te są znacznie wyższe od informacji uzyskanych podczas badań w 2015 roku, kiedy to do spróbowania dopalaczy po raz pierwszy przyznało się 29% uczniów w wieku 15 lub 17 lat. Warto znaznaczyć, że 17% uczniów nie pamięta, w jakim wieku po raz pierwszy zażyło dopalacze, zaś prawie 48% badanych miało mniej niż 15 lat: 23% miało lat, 10% miało lat, zaś 15% miało mniej niż 9 lat. Ponad 73% respondentów przyznaje, że obecnie nie zażywa już dopalaczy. Deklarację taką złożyli prawie wszyscy uczniowie dwóch konkretnych szkół ponadgimnazjalnych, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie. Pozostały odsetek stanowią dane jednostkowe. Do zażywania dopalaczy dłużej niż 3 lata przyznaje się pięcioro uczniów (11% badanych), po dopalacze dłużej niż rok sięga czworo uczniów (ponad 9% badanych), natomiast krócej niż pół roku dopalacze zażywa troje uczniów (7% badanych). Dane te pokrywają się z informacjami uzyskanymi w kolejnym pytaniu w kwestionariuszu. Mianowicie, 68% badanych przyznało, że tylko raz spróbowało dopalaczy. Odpowiedzi na pozostałe pytania stanowią dane jednostkowe: cztery osoby przyznały, że zażywają dopalacze codziennie (10%), troje uczniów zadeklarowało zażywanie dopalaczy 2-3 razy w tygodniu (7%). Odpowiedzi na kolejne pytania udzielało maksymalnie dwoje uczniów. Uczniowie klas ponadgimnazjalnych niechętnie udzielali odpowiedzi na to pytanie. Najczęściej wskazywanym miejscem, w którym uczniowie po raz pierwszy próbowali dopalaczy, była szkoła (13% badanych) oraz pub/dyskoteka (13% badanych). Duża grupa respondentów (ponad 56% badanych) wybierała opcję Inne miejsce i precyzyjnie opisywała, w jakich okolicznościach po raz pierwszy spróbowała dopalaczy 8. Zazwyczaj uczniowie zażywają dopalacze u znajomych, w czasie nieobecności rodziców (Sylwester, urodziny, impreza bez okazji), w okolicach szkoły (boisko) oraz niedaleko domu (klatka schodowa, brama). Wszystkie szczegółowe informacje dostarczyli uczniowie konkretnej placówki ponadgimnazjalnej, respondenci pozostałych szkół niechętnie udzielali odpowiedzi na to pytanie. Podobnie jak w przypadku uczniów klas gimnazjalnych, respondenci szkół ponadgimnazjalnych niechętnie wskazywali źródło pochodzenia dopalaczy. Łącznie na pytanie W jaki sposób zdobywasz dopalacze, które zażywasz odpowiedzi udzieliło 8 Z badań przeprowadzonych w 2015 roku wynika, iż uczniowie klas ponadgimnazjalnych równie często próbują dopalaczy po raz pierwszy w Innych miejscach (50% badanych). W opracowaniu badań nie zostały wyszczególnione jednak miejsca, które uczniowie mieli na myśli. 45

46 czterdziestu jeden uczniów. Najliczniej na to pytanie odpowiedzieli uczniowie jednej, konkretnej placówki, którzy praktycznie jednogłośnie uznali, że dopalacze dostają od znajomych. Uczniowie pozostałych szkół ponadgimnazjalnych praktycznie nie udzielali odpowiedzi na to pytanie (Punkt ten był umyślnie pomijany bądź pojawiały się komentarze typu Jestem pełnoletni, mogę robić co chcę, Nie powiem, Po co ci to wiedzieć?, Nie twoja sprawa ). Wśród sposobów zdobywania dopalaczy warto wspomnieć o opcji składania zamówień przez Internet (13% odpowiedzi) oraz zakupie w sklepie z dopalaczami (13% odpowiedzi). Mówiąc o formach zażywania dopalaczy uczniowie klas ponadgimnazjalnych najczęściej wskazywali mieszanki ziołowe do palenia (ponad 79% badanych) oraz proszek, kryształ lub tabletki (ponad 21% badanych). Wprawdzie tylko 77% respondentów klas gimnazjalnych rozmawia z rodzicami na temat szkodliwości zażywania dopalaczy, to aż 95% uczniów twierdzi, że niosą one za sobą duże ryzyko. Rysunek 36. Czy rodzice rozmawiali z Tobą na temat szkodliwości zażywania dopalaczy? Ośmiu uczniów nie potrafiło powiedzieć, z jakim ryzykiem wiążę się zażywanie dopalaczy (byli to w większości uczniowie konkretnej placówki), zaś dziewięciu uczniów stwierdziło, że zażywanie dopalaczy nie niesie za sobą żadnego ryzyka. 46

47 Rysunek 37. Czy uważasz, że zażywanie dopalaczy niesie za sobą: 4. ZAŻYWANIE NARKOTYKÓW Obok pytań dotyczących zażywania dopalaczy pojawiły się w kwestionariuszu również te dotyczące zażywania substancji uznawanych za narkotyki. Uczniom zadano pytania dotyczące wieku oraz miejsca, gdzie po raz pierwszy sięgnęli po narkotyki, jak również źródła pochodzenia owych substancje. Istotna była również kwestia świadomości respondentów na temat niebezpieczeństwa, jakie niesie za sobą zażywanie narkotyków. 47

48 Rysunek 38. Czy kiedykolwiek próbowałeś substancji uznawanej za narkotyki? (zestawienie liczby uczniów badanych szkół) SZKOŁA PODSTAWOWA Informacje uzyskane w trakcie badania, a dotyczące kwestii zażywania narkotyków wśród uczniów szkół podstawowych, nie sposób głębiej analizować. Respondenci praktycznie jednoznacznie udzielili odpowiedzi, iż nigdy nie próbowali substancji uznawanej za narkotyki (99% odpowiedzi) 9. Dane te, na przestrzeni lat, nie ulegają zmianie. W 2015 roku 100% uczniów szkół podstawowych zadaklarowało, że nigdy nie próbowało narkotyków, zaś w 2014 roku odsetek ten wynosił 99% respondentów. Istotnym wydaje się kwestia świadomości uczniów szkół podstawowych względem niebezpieczeństwa, jakie niesie za sobą fakt zażywania narkotyków. Mianowicie, 78% respondentów stwierdza, że rodzice rozmawiają z nimi na temat szkodliwości zażywania substancji uznawanych za narkotyki. 9 Cztery odmienne odpowiedzi udzielone na to pytanie trudno analizować. Każdy z respondentów jest uczniem czterech różnych szkół i udzielił innej odpowiedzi na to pytanie, brak więc jakiejkolwiek zależności względem poziomu klasy czy też szkoły. Co istotne, przy pytaniach dotyczących częstotliwości zażywania narkotyków, miejsca ich zażywania bądź też nazwy konkretnych, zażywanych narkotyków nie udzielono żadnych odpowiedzi. 48

49 Rysunek 39. Czy rodzice rozmawiali z Toaba na temat szkodliwości zażywania narkotyków? Świadomość uczniów względem niebezpieczeństwa płynącego z zażywania narkotyków jest o wiele większa: 92% badanych uważa, że zażywanie narkotyków niesie za sobą duże ryzyko, 2% uczniów (trzydzieści trzy osoby) ryzyko to określa na poziomie umiarkowanym. Niespełna 4% badanych (pięćdziesiąt sześć osób) nie potrafi określić, jakie ryzyko niesie za sobą zażywanie narkotyków. Rysunek 40. Czy uważasz, że zażywanie narkotyków niesie za sobą: KLASY GIMNAZJALNE Na podstawie przeprowadzonych badań wynika, iż uczniowie klas gimnazjalnych częściej sięgają po narkotyki aniżeli po dopalacze. Jedynie 86% badanych przyznaje, że 49

50 nigdy nie próbowało narkotyków. Do zażywania narkotyków na przestrzeni ostatniego miesiąca przyznaje się 5% badanych, zaś w ostatnim roku narkotyków próbowało 6% uczniów. Osiemnastu respondentów (3% uczniów) przyznało, że sięgnęło po narkotyki ponad rok temu. Rysunek 41. Czy kiedykolwiek próbowałeś substancji uznawanej za narkotyki? Zestawiając powyższe dane z informacjami uzyskanymi w trakcie badań w roku 2015 i 2014 stwierdzić należy, iż z upływem lat rośnie liczba uczniów klas gimnazjalnych, która deklaruje, że próbowała przynajmniej raz substancji uznawanej za narkotyki. W 2014 roku do próbowania narkotyków przyznało się 8% respondentów, zaś w 2015 grupa ta stanowiła już 11% uczniów klas gimnazjalnych. 50

51 Rysunek 42. Nigdy nie próbowałem substancji uznawanej za narkotyki: (porównanie w stosunku do lat wcześniejszych) Większość badanych przyznaje się do zażycia narkotyków po raz pierwszy w wieku lat (około 80% odpowiedzi, w większości są to uczniowie konkretnej placówki oświatowej). Średnia wieku od 2015 roku utrzymuje się mniej więcej na tym samym poziomie (ponad 75% uczniów zadeklarowało w 2015 roku, że w wieku lat po raz pierwszy spróbowało narkotyków). Względem pozostałych odpowiedzi proporcje rozkładają się praktycznie jednakowo: sześć osób nie pamięta w jakim było wieku; pięć osób miało więcej niż 16 lat, natomiast cztery osoby miały pomiędzy 10 a 12 lat. Znaczne grono respondentów (ponad 64% badanych), na pytanie Od jak dawna zażywasz narkotyki udziela odpowiedzi Obecnie już nie zażywam narkotyków i są to głównie uczniowie jednej szkoły. Dane te są analogiczne do informacji uzyskanych w trakcie badania w roku 2015, kiedy to 65% uczniów klas gimnazjalnych deklarowało, że nie zażywa obecnie narkotyków. Do spożywania narkotyków dłużej niż rok przyznaje się 16% badanych. Krócej niż pół roku narkotyki bierze siedmioro uczniów (10% badanych), zaś powyżej 2 lat po narkotyki sięga 9% respondentów. Informacje te korespondują mocno z odpowiedziami udzielonymi na pytanie Jak często zażywasz narkotyki, gdyż ponad 60% badanych stwierdziło, że tylko raz sięgnęło po narkotyki. Pozostali respondenci przyznali, że biorą narkotyki raz w miesiącu (18% badanych) bądź kilka razy w miesiącu (10% badanych). Jednostkowe odpowiedzi (troje uczniów jednej z mysłowickich szkół) wskazują, iż uczniowie klas gimnazjalnych sięgają po narkotyki raz w tygodniu. 51

52 W kontekście źródła pochodzenia narkotyków uczniowie klas gimnazjalnych nie udzielali odpowiedzi (podobnie jak w przypadku pytań o źródło pochodzenia dopalaczy). Tylko dziesięcioro uczniów wskazało, że zażywane narkotyki otrzymuje od znajomych. Odpowiedzi te pochodzą prawie wyłącznie od uczniów jednej, konkretnej placówki. Uczniowie klas gimnazjalnych, proszeni o wskazanie narkotyków, które dotychczas próbowali, praktycznie jednogłośnie (97% odpowiedzi) wybrali marihuanę. Na podstawie ankiet zaobserwować można zależność pomiędzy regularnym paleniem papierosów a paleniem marihuany. Podkreślić należy, iż jedna osoba przyznała, że próbowała środków nasennych, natomiast dwie osoby zaznaczyły, że próbowały marihuany razem z alkoholem. Wprawdzie odpowiedź taką wybrało tylko dwoje uczniów, to jednak widać pewną zależność pomiędzy spożywaniem alkoholu (przynajmniej raz w ciągu ostatniego miesiąca) a zażywaniem marihuany razem z alkoholem. Warto przy tej okazji zaznaczyć, iż w badaniach prowadzonych w poprzednich latach uczniowie oprócz marihuany (55% badanych w 2015 roku oraz 86% badanych w 2014 roku) deklarowali zażywanie praktycznie wszystkich rodzajów narkotyków. W roku 2015 badani przyznali, że zażywają również kokainę (10% odpowiedzi), amfetaminę (6% odpowiedzi) oraz ecstasy (3% odpowiedzi). W roku 2014 uczniowie zadeklarowali zażywanie amfetaminy (25% odpowiedzi) oraz kokainy (33% odpowiedzi). Badani uczniowie najczęściej po raz pierwszy sięgają po narkotyki podczas wakacji (ponad 52% odpowiedzi) bądź na wagarach (32% odpowiedzi). Sporadycznie uczniowie wskazali szkołę, dom bądź pub/dyskotekę, jako miejsce zażywania narkotyków. W kwestii tej widać znaczną rozbieżność względem odpowiedzi udzielanych chociażby w roku 2015, kiedy to do próbowania narkotyków po raz pierwszy na wakacjach przyznało się jedynie 5% uczniów klas gimnazjalnych. W badaniach z roku 2015 respondenci najczęściej deklarowali, że pierwszy kontakt z narkotykami mieli w miejscu niewymienionym w ankiecie, a badani nie chcieli jednak wskazać, o jakie konkretnie miejsce chodziło (46% odpowiedzi). W dalszej kolejności w roku 2015 uczniowie odpowiadali, że po narkotyki sięgnęli po raz pierwszy w trakcie wakacji (15% odpowiedzi). W temacie szkodliwości zażywania narkotyków rozmawia ze swoimi rodzicami raptem 74% uczniów. 52

53 Rysunek 43. Czy rodzice rozmawiali z Tobą na temat szkodliwości zażywania narkotyków? Powyższy fakt przekłada się na samoświadomość respondentów w temacie szkodliwości zażywania narkotyków. Około 70% uczniów uważa, że zażywanie narkotyków niesie za sobą duże ryzyko, 16% określa to niebezpieczeństwo na poziomie umiarkowanym, zaś 4% badanych uważa, że ryzyko to nie istnieje. Prawie pięćdziesięciu respondentów (9% badanych) stwierdza, że trudno określić, z jakim ryzykiem wiąże się zażywanie narkotyków. Rysunek 44. Czy uważasz, że zażywanie narkotyków niesie za sobą: 53

54 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Ponad 26% badanych uczniów szkół ponadgimnazjalnych przyznaje, że przynajmniej raz w życiu próbowało substancji uznawanej za narkotyki: około 4% badanych próbowało narkotyków ponad rok temu, 11% uczniów sięgnęło po narkotyki chociaż raz w ciągu ostatniego roku, kolejne 11% w ciągu ostatniego miesiąca. Rysunek 45. Czy kiedykolwiek próbowałeś substancji uznawanej za narkotyki? W roku 2014 deklaracje dotyczące nie zażywania narkotyków na poziomie szkół ponadgimnazjalnych złożyło około 70% badanych. Liczba ta wzrosła o 8% w roku 2015, kiedy to 78% respondentów przyznało, że miało kontakt z substancjami uznawanymi za narkotyki. Na podstawie bieżących badań wynika, że młodzież szkół ponadgimnazjalnych chętniej sięga po narkotyki, natomiast nie jest to tak liczna grupa, jaka miała miejsce w roku

55 Rysunek 46. Nigdy nie próbowałem substancji uznawanej za narkotyki: (porównanie w stosunku do lat wcześniejszych) Wiek inicjacji narkotykowej podobny jest do wieku inicjacji z dopalaczami. Ponad 74% respondentów przyznaje, że po narkotyki sięgnęło pomiędzy 13 a 15 rokiem życia. Ten przedział wieku jest spójny dla wszystkich uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Warto podkreślić, że wiek, w którym młodzież po raz pierwszy sięga po narkotyki obniżył się względem danych z roku 2015, kiedy to aż 38% respondentów deklarowało, że po raz pierwszy zażyło narkotyków mając 18 lat. Taka sama grupa badanych miała ukończony 16 rok życia (38% odpowiedzi). Z prowadzonych obecnie badań wynika, iż tylko 16% uczniów miało ponad szesnaście lat, kiedy po raz pierwszy sięgnęło po narkotyki. Do zażycia narkotyków poniżej 9go roku życia przyznaje się ośmioro uczniów i byli to głównie uczniowie jednej placówki oświatowej. Na pytanie Od jak dawna zażywasz narkotyki ponad 44% respondentów odpowiada, że obecnie już ich nie zażywa. Grupa ta jest o 8% mniejsza w stosunku do roku 2015, kiedy to 52% badanych deklarowało, że obecnie nie zażywa już narkotyków. Około 21% badanych, jak wynika z niniejszej diagnozy, zażywa narkotyki krócej niż pół roku, zaś 18% uczniów przyznaje, że bierze narkotyki dłużej niż rok. O dłuższym niż rok zażywaniu narkotyków mówi 17% respondentów. Informacje te są spójne z danymi uzyskanymi na podstawie kolejnego pytania znajdującego się w kwestionariuszu, z którego wynika, iż 43% respondentów tylko raz spróbowało narkotyków. Do zażywania narkotyków raz w miesiącu oraz kilka razy w miesiącu przyznaje się po 20% respondentów (są to praktycznie wyłącznie 55

56 uczniowie jednej, konkretnej szkoły). W ilościach jednostkowych mowa jest o zażywaniu substancji uznawanych za narkotyki codziennie oraz 2-3 razy w tygodniu (po 8% badanych). W porównaniu do innych grup respondentów oraz do pytań dotyczących dopalaczy, uczniowie szkół ponadgimnazjalnych chętnie udzielali odpowiedzi na temat źródła pochodzenia narkotyków (na pytanie to odpowiedziało ponad stu uczniów). Znaczna większość przyznała, że narkotyki dostaje od znajomych (68% odpowiedzi) bądź zamawia przez telefon (13% odpowiedzi). Jednostkowe odpowiedzi wskazują na zamawianie narkotyków przez Internet (dziewięciu respondentów) bądź na zakup na terenie szkoły (siedmiu respondentów). Najpopularniejszym narkotykiem, po który sięgnęli przynajmniej raz uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, jest marihuana (76% odpowiedzi). Badani wśród narkotyków wskazali również sterydy (7% odpowiedzi) oraz LSD (7% odpowiedzi). Troje uczniów przyznało się do zażywania grzybów halucynogennych. Największą rzeszę osób palących marihuanę przynajmniej raz w życiu stanowią uczniowie jednej, konkretnej placówki. Podkreślić należy, iż w latach poprzednich (rok 2014 i 2015) uczniowie zadeklarowali zażywanie praktycznie wszystkich rodzajów narkotyków (ecstasy, grzyby halucynogenne, sterydy, środki nasenne, LSD, klej i rozpuszczalnik, amfetamina, kokaina, heroina oraz marihuana). Uzasadnieniem dla takie stanu rzeczy wydaje się być fakt, iż młodzież chętniej sięga obecnie po dopalacze, które są bardziej popularne, tańsze oraz łatwiej dostępne, aniżeli tzw.twarde narkotyki (amfetamina czy heroina). Miejsce, w którym uczniowie szkoły ponadgimnazjalnej po raz pierwszy spróbowali narkotyków, jest analogiczna do zażycia dopalaczy pierwszy raz. Młodzi próbują narkotyków podczas wakacji (33% odpowiedzi) oraz podczas spotkań u znajomych: Sylwester, impreza urodzinowa, spotkanie bez okazji (27% odpowiedzi). Aż 14% respondentów twierdzi, że po raz pierwszy spróbowało narkotyków na terenie szkoły. W roku 2015 prawie 20% badanych wskazało, że po raz pierwszy po narkotyki sięgnęło na terenie szkoły oraz na wagarach (20% odpowiedzi). Podobnie jak w przypadku uczniów klas gimnazjalnych, w roku 2015 respondenci wskazali, że narkotyki zażyli po raz pierwszy w miejscu innym, niewymienionym w ankiecie, jednak konkretne okoliczności nie zostały wskazane. 77% uczniów szkół ponadgimnazjalnych rozmawia z rodzicami na temat szkodliwości zażywania narkotyków. 56

57 Rysunek 47. Czy rodzice rozmawiali z Tobą na temat szkodliwości zażywania narkotyków? Mimo to raptem 79% respondentów twierdzi, że zażywanie narkotyków niesie za sobą duże ryzyko, zaś 8% badanych uznaje, ze ryzyko jest umiarkowane. O braku ryzyka ze stosowania narkotyków wspomina 9% badanych, natomiast 8% ma trudności z określeniem owego niebezpieczeństwa. Rysunek 48. Czy uważasz, że zażywanie narkotyków niesie za sobą: 57

58 5. CYBERPRZEMOC Zarówno Internet jak i telefon komórkowy dają złudzenie anonimowości, tym samym przestają działać hamulce społeczne i ograniczenia moralne, co stwarza doskonałe pole do przemocy psychicznej, zwłaszcza tej w formie werbalnej. W kontekście cyberprzemocy ważnym jest określenie dostępności do urządzeń mobilnych (laptop, komputer, telefon, tablet), stąd też te pytania pojawiły się w końcowej części kwestionariusza. Kolejne pytania dotyczyły usług, z jakich uczniowie korzystają w Internecie oraz rodzajów przemocy, której doświadczyli za pośrednictwem telefonu komórkowego bądź Internetu. Rysunek 49. Ile godzin dziennie korzystasz z Internetu? SZKOŁA PODSTAWOWA Uczniowie szkół podstawowych to jedyna grupa wśród badanych, która tak licznie nie korzysta w ogóle z Internetu. Są to zazwyczaj osoby z klas młodszych (głównie uczniowie klas IV, jednostkowe przypadki to uczniowie klas V), które stanowią 26% respondentów na poziomie szkół podstawowych. Większość badanych uczniów (około 53%) na korzystanie z Internetu przeznacza dziennie ponad 5 godzin. Tylko 11% respondentów stwierdziło, że dziennie z Internetu korzysta mniej niż godzinę dziennie (są to w większość uczniowie klas IV), pozostała grupa badanych spędza w Internecie do 3 godzin dziennie (4% odpowiedzi) oraz od 3 do 5 godzin dziennie (6% odpowiedzi). 58

59 Rysunek 50. Ile godzin dziennie korzystasz z Internetu? Z niniejszych badań wynika, iż z upływem ostatnich lat znacznie wzrosła liczba uczniów szkół podstawowych spędzająca znaczną część swojego czasu przed komputerem. W roku 2014 około 12% respondentów na poziomie szkoły podstawowej spędzało ponad 5 godzin dziennie w Internecie, w roku 2015 liczba ta utrzymywała się na tym samym poziomie. Szczegółowy rozkład wygląda następująco: Rysunek 51. Ile godzin dziennie korzystasz z Internetu? 59

60 Z badań przeprowadzonych na poziomie szkoły podstawowej wynika, że uczniowie głównie grają w gry on-line (39% badanych) oraz słuchają muzyki i oglądają filmy (30% badanych). Duża grupa uczniów, prawie 27%, korzysta z mediów społecznościowych, zaś jednostkowe przypadki wykorzystują Internet jako źródło informacji (4% badanych). Warto podkreślić, że uczniowie szkół podstawowych to jedyna grupa respondentów, która na pytanie Z jakich usług korzystasz w Internecie wskazywała zazwyczaj jedną odpowiedź. Rysunek 52. Z jakich usług korzystasz w Internecie? Dostęp uczniów do Internetu oraz fakt korzystania z szerokiego pakietu usług internetowych nie przekłada się jednoznacznie na zjawisko tzw. cyberprzemocy wśród uczniów szkół podstawowych. Większość uczniów, ponad 80%, deklaruje, że nigdy nie doświadczyło przemocy za pośrednictwem telefonu komórkowego bądź Internetu. Pozostała grupa respondentów doświadczyła przemocy tylko raz (14% badanych), od 2 do 5 razy (3% badanych), więcej niż 5 razy (prawie 3% badanych). Najczęściej występującym rodzajem cyberprzemocy jest obrażanie i wyzywanie się (67% respondentów) oraz nagrywanie filmików/robienie zdjęć (20% respondentów). Osoby, które doświadczyły cyberprzemocy zazwyczaj znają sprawcę (42% wskazuje kolegę/koleżankę ze szkoły bądź spoza szkoły). Ponad 54% uczniów szkół podstawowych nie jest w stanie wskazać sprawcy przemoc. W pytaniu tym pojawiają się jednostkowe odpowiedzi, które wskazują, iż sprawcą cyberprzemocy jest znana bądź nieznana osoba dorosła (po 2% odpowiedzi). 60

61 W roku 2014 jedynie 9% respondentów deklarowało, że doświadczyło przemocy za pośrednictwem Internetu bądź telefonu komórkowego. Na fakt ten wpływać może kwestia braku zróżnicowania pod względem społeczno-demograficznym (mogli to być uczniowie szkół umiejscowionych w biedniejszych dzielnicach Mysłowic) bądź w roku 2014 posiadanie telefonu komórkowego przez uczniów szkół podstawowych nie było czymś powszechnym. Sytuacja uległa zmianie w roku 2015, kiedy to już 29% respondentów deklarowało, iż przynajmniej raz doświadczyło przemocy za pośrednictwem Internetu bądź telefonu komórkowego. Uczniowie szkół podstawowych o doświadczonej przemocy za pośrednictwem telefonu komórkowego bądź Internetu zazwyczaj informują rodziców (52% badanych), a w dalszej kolejności kolegę bądź koleżankę (6% badanych). Tylko dziewięć osób, które doświadczyło cyberprzemocy poinformowało o tym fakcie nauczyciela ze swojej szkoły. Warto zwrócić uwagę, iż 39% badanych nikogo nie powiadomiło o doświadczonej przemocy. KLASY GIMNAZJALNE Wszyscy uczniowie klas gimnazjalnych korzystają codziennie z Internetu. Warto podkreślić, iż w zestawieniu z młodszymi uczniami, 45% gimnazjalistów korzysta z Internetu ponad 5 godzin dziennie. Duże grono respondentów (26% badanych) korzysta z komputera od 3 do 5 godzin dziennie, natomiast do 3 godzin dziennie swój czas w Internecie pożytkuje 20% uczniów. 61

62 Rysunek 53. Ile godzin dziennie korzystasz z Internetu? Podobnie jak w przypadku uczniów szkół podstawowych, respondenci z klas gimnazjalnych w bieżących badaniach deklarują, że spędzają więcej w Internecie aniżeli w latach poprzednich. Przede wszystkim wzrosła liczba uczniów spędzających ponad 5 godzinn dziennie w Internecie (w 2014 roku było to 18% uczniów, zaś w % badanych). Co więcej, na przestrzeni lat spadła liczba uczniów deklarujących, że w ogóle nie korzystają z Internetu w ciągu dnia (w 2014 roku deklarację taką złożyło 3% badanych, zaś w % respondentów). 62

63 Rysunek 54. Ile godzin dziennie korzystasz z Internetu? Respondenci klas gimnazjalnych, głównie odwiedzają portale społecznościowe (50% badanych), grają w gry on-line (24% badanych) oraz słuchają muzyki i oglądają filmy (21% badanych). Podkreślić należy, iż w przeciwieństwie do uczniów klas podstawowych, gimnazjaliści korzystają z Internetu z wielu różnych usług (ponad 80% badanych). Wśród wszystkich badanych tylko dwunastu respondentów (5% odpowiedzi) stwierdziło, że wykorzystuje Internet do wyszukiwania informacji. Rysunek 55. Z jakich usług korzystasz w Internecie? 63

64 Na poziomie klas gimnazjalnych uczniowie doświadczają zjawiska cyberprzemocy. Do przemocy za pośrednictwem telefonu komórkowego bądź Internetu przyznaje się prawie 38% badanych. W latach ubiegłych tylko 4% uczniów klas gimnazjalnych doznało przemocy za pośrednictwem Internetu bądź telefonu komórkowego, w 2015 roku z tego typu zachowaniami zetknęło się aż 42% respondentów. Ten znaczny wzrost aktów cyberprzemocy wśród uczniów klas gimnazjalnych można uzasadnić podobnie jak w przypadku uczniów szkół podstawowych: mniejsze zróżnicowanie społecznodemograficzne wśród badanych uczniów w roku 2014 i 2015, jak również wzrost liczby uczniów, którzy posiadają własne telefony komórkowe w roku Przemoc polega zazwyczaj na obrażaniu/wyzywaniu (53% odpowiedzi), nagrywaniu filmów bądź robieniu zdjęć bez zgody respondenta (35% odpowiedzi) oraz szantażu (7% odpowiedzi) i poniżaniu (4% odpowiedzi). Badani uczniowie zazwyczaj nikomu nie zgłaszają faktu doświadczonej przemocy (58% respondentów). Raptem 23% badanych informuje o tym fakcie rodziców bądź kolegów i koleżanki (13% badanych). Podobnie jak w przypadku uczniów klas podstawowych, niski jest odsetek uczniów, którzy o cyberprzemocy informują nauczycieli (6% badanych). Tylko 27% uczniów, którzy doświadczyli cyberprzemocy nie wiedzą, kto był sprawcą. Zazwyczaj sprawcą przemocy jest kolega bądź koleżanka ze szkoły (35% odpowiedzi) bądź spoza szkoły (12% odpowiedzi). Warto podkreślić, iż 11% respondentów przyznało, że sprawcą cyberprzemocy jest osoba dorosła: piętnastu respondentów wie, kim ta osoba jest (7% odpowiedzi), dziewięć osób nie zna tej osoby (4% odpowiedzi). SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Do korzystania z Internetu przyznaje się 99% respondentów uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Badani różny okres czasu spędzają w Internecie: 42% ponad 5 godzin dziennie, 27% od 3 do 5 godzin dziennie, 15% od 1 do 3 godzin dziennie. Mniej niż 1 godzinę dziennie w Internecie spędza 14% badanych. 64

65 Rysunek 56. Ile godzin dziennie korzystasz z Internetu? Podobnie jak w przypadku uczniów klas gimnazjalnych oraz szkół podstawowych respondenci z roku na rok deklarują, iż spędzają w Internecie coraz więcej czasu. Jeszcze w roku 2014 raptem 17% uczniów szkół ponadgimnazjalnych spędzało powyżej 5 godzin dziennie w Internecie, w roku 2015 liczba ta wyniosła 23%, a w roku bieżącym osiągnęła poziom 42% badanych. Warto wspomnieć, iż w oparciu o niniejsze badania wszyscy uczniowie szkół ponadgimnazjalnych zadeklarowali, że korzystają z Internetu codziennie. Rysunek 57. Ile godzin dziennie korzystasz z Internetu? 65

66 Powody, dla których uczniowie korzystają z Internetu są różne. Zazwyczaj odwiedzają portale społecznościowe (62% odpowiedzi), słuchają muzyki i oglądają filmy (21% odpowiedzi) oraz grają w gry on-line (15% odpowiedzi). Raptem 2% badanych (cztery osoby) korzystają z Internetu w celu poszukiwania informacji. Rysunek 58. Z jakich usług korzystasz w Internecie? Być może fakt, iż uczniowie spędzają dużo czasu na portalach społecznościowych przekłada się na ilość nieprzyjemnych zachowań, które doświadczają za pośrednictwem Internetu. Aż 59% uczniów było obrażanych i wyzywanych za pośrednictwem Internetu (proporcje względem tego typu zachowań rozkładają się po równo we wszystkich ponadgimnazjalnych szkołach), natomiast 34% badanych doświadczyło nagrywania filmów i robienia zdjęć wbrew swojej woli (głównie to uczniowie dwóch, konkretnych placówek oświatowych). Co więcej, 6% respondentów było straszonych i szantażowanych przez Internet, a 4% osób zostało poniżonych i ośmieszonych. Warto wspomnieć, iż wielu respondentów doświadczyło jednocześnie kilku (przynajmniej dwóch) z wymienionych rodzajów przemocy. Trudno wskazać jednoznacznie szkołę, w której dochodzi najczęściej do aktów cyberprzemocy, gdyż w każdej ze szkół odnotowuje się wymienione wyżej zachowania. 66