Porównanie obrazu cytologicznego b³ony œluzowej nosa w badaniach wymazów, wyskrobin i pop³uczyn nosa

Transkrypt

1 Alergia Astma Immunologia, 1996, 1, Porównanie obrazu cytologicznego b³ony œluzowej nosa w badaniach wymazów, wyskrobin i pop³uczyn nosa G. WOSZCZEK, M.L.KOWALSKI, B.MAJKOWSKA-WOJCIECHOWSKA, A. DIETRICH-MI OBÊDZKI, S.ŒWI TEK, M. JARZÊBSKA, E. KRAWCZYK, B. KOŒNY, J. GRZEGORCZYK Katedra i Zak³ad Immunologii Klinicznej Akademii Medycznej w odzi Oœrodek Diagnostyki i Leczenia Astmy i Alergii AM w odzi Badania cytologiczne œluzówki nosa nie s¹ zbyt szeroko stosowane, pomimo ich znaczenia w ró nicowaniu alergicznych i niealergicznych nie ytów nosa. Celem naszej pracy by³o porównanie przydatnoœci ró nych metod pobierania materia³u dla oceny cytologicznej alergicznych procesów zapalnych tocz¹cych siê w obrêbie b³ony œluzowej nosa. Badania przeprowadzono w dwóch grupach chorych z alergicznym sezonowym nie ytem nosa z dominuj¹cym uczuleniem na py³ki traw, u których materia³ do badañ cytologicznych pobierano metod¹ wymazu, pop³uczyn i wyskrobin. W zawiesinach komórkowych uzyskanych za pomoc¹ tych trzech metod okreœlano liczbê leukocytów oraz wykonywano preparaty cytologiczne. Porównuj¹c trzy metody stwierdzono, e technik¹ wymazu uzyskuje siê najwy sz¹ ca³kowit¹ liczbê komórek nap³ywowych, co sugeruje przewagê tej formy pobierania materialu do badañ cytologicznych. W materiale uzyskanym metod¹ wyskrobin i wymazu obserwuje siê wiêksz¹ liczbê komórek nab³onkowych (w przypadku wyskrobin a 9% stanowi¹ komórki nab³onkowe) w stosunku do komórek nap³ywowych. Odsetek uzyskanych metod¹ pop³uczyn komórek nap³ywowych jest wy szy ni w materiale uzyskanym metod¹ wymazu i wyskrobin, jakkolwiek ró nice te nie by³y istotne statystycznie w porównaniu z wymazem. Badania nasze wskazuj¹, i zarówno za pomoc¹ wymazu jak i pop³uczyn mo liwe jest uzyskanie materia³u pozwalaj¹cego na zadowalaj¹c¹ ocenê obrazu cytologicznego procesów zachodz¹cych w b³onie œluzowej nosa u osób z sezonowymi nie ytami nosa. U pod³o a alergicznego nie ytu nosa le y proces zapalny tocz¹cy sie w b³onie œluzowej, a zapocz¹tkowany reakcj¹ alergenu z op³aszczaj¹cymi komórki tuczne cz¹steczkami immunoglobulin klasy IgE. Mediatory uwolnione z pobudzonych komórek tucznych odpowiedzialne s¹ za wyst¹pienie objawów reakcji natychmiastowej: kichania, wzmo onej sekrecji i obturacji. Powtarzaj¹cy siê kontakt z alergenem prowadzi do rozwoju przewlek³ego procesu zapalnego w b³onie œluzowej, w którym obok obrzêku i wydzieliny pojawiaj¹ siê nap³ywowe komórki zapalne [1,2], a wœród nich eozynofile, neutrofile i limfocyty. Eozynofile, obok komórek tucznych, s¹ wspó³odpowiedzialne za alergiczne zapalenie b³ony œluzowej [3,4,5]. Zawartoœæ ziarnistoœci eozynofilów m.in. g³ówne bia³ko zasadowe (MBP), eozynofilowe bia³ko zasadowe (ECP), jak równie szereg generowanych mediatorów (PAF, leukotrieny) bior¹ bezpoœredni udzia³ w rozwoju zapalenia, a ich stê enia w pop³uczynach koreluj¹ ze wzrostem reaktywnoœci b³ony œluzowej [6]. Naciekom granulocytarnym towarzyszy nap³yw komórek jednoj¹drowych, z których wiêkszoœæ stanowi¹ limfocyty T, nale ¹ce do grupy limfocytów pomocniczych (wykazuj¹ce ekspresjê receptora CD4) i bêd¹ce Ÿród³em szeregu cytokin reguluj¹cych tocz¹cy siê proces zapalny. Badania cytologiczne œluzówki nosa nie s¹ zbyt szeroko stosowane, pomimo ich niew¹tpliwej przydatnoœci w ró nicowaniu alergicznych i niealergicznych nie ytów nosa. Obraz uzyskany w badaniu cytologicznym, stanowi¹cy zwierciad³o procesów tocz¹cych siê w b³onie œluzowej nosa, mo e byæ pomocny tak e w ró nicowaniu zapalnych i niezapalnych chorób nosa oraz monitorowaniu efektów leczenia [7]. Badanie cytologiczne pop³uczyn lub wymazów jest równie narzêdziem naukowym pozwalaj¹cym na wnikniêcie w patomechanizm procesów tocz¹cych w obrêbie b³ony œluzowej nosa [8]. Znanych jest kilka metod pobierania materia³u do badañ cytologicznych b³ony œluzowej nosa: biopsja, wymaz, wyskrobiny i pop³uczyny (lawa ) [9,1,11]. Biopsja stanowi najbardziej obiektywne Ÿród³o materia³u, pozwalaj¹ce na bezpoœredni¹ ocenê stanu b³ony œluzowej. Jest to jednak metoda inwazyjna, zwi¹zana z wieloma ograniczeniami, przykra dla pacjenta, jak równie zwi¹zana z ryzykiem krawawienia. Dlatego do najczêœciej stosowanych metod uzyskania materia³u do badañ cytologicznych nale ¹ pop³uczyny, wymaz i wyskrobiny. Celem naszej pracy by³o porównanie przydatnoœci tych trzech metod dla oceny cytologicznej alergicznych procesów zapalnych tocz¹cych siê w obrêbie b³ony œluzowej nosa.

2 48 Woszczek G. i wsp. Porównanie obrazu cytologicznego b³ony œluzowej nosa w badaniach wymazów,... PACJENCI I METODY Pacjenci Badania przeprowadzono w dwóch grupach chorych z alergicznym sezonowym nie ytem nosa (py³kowic¹) z dominuj¹cym uczuleniem na py³ki traw, w dwóch ró nych sezonach: grupa I badana by³a w 1994 roku, a grupa II w 1995 roku. Grupa I obejmowa³a 18 chorych ( 1 kobiet i 8 mê czyzn), œrednia wieku 3 lat. W grupie tej materia³ do badañ cytologicznych pobierano metod¹ wymazu i pop³uczyn. Grupê II stanowi³o 28 pacjentów (18 kobiet i 1 mê czyzn), œrednia wieku 33 lata. Materia³ cytologiczny w tej grupie uzyskiwano poprzez pobranie wyskrobin i pop³uczyn. W wywiadzie wszyscy chorzy podawali wystêpuj¹ce sezonowo, co najmniej w ci¹gu ostatnich 2-3 lat, objawy nie ytu nosa ( napady kichania, obfity wyciek z nosa, uczucie niedro noœci nosa). Towarzyszy³y im objawy ze strony spojówek w postaci œwi¹du, pieczenia i ³zawienia. Objawy te wystêpowa³y wy³¹cznie w okresie wiosennoletnim, w sezonie pylenia traw. U wszystkich chorych stwierdzono dodatnie odczyny w testach skórnych z alergenami py³ków traw (firmy Allergopharma) wykonanych metod¹ nak³ucia naskórka. Do chwili badania pacjenci nie przyjmowali adnych leków przeciwalergicznych. U wszystkich chorych przeprowadzono badania fizykalne (internistyczne i laryngologiczne). Pobieranie materia³u do badañ cytologicznych Metoda pop³uczyn: Pop³uczyny uzyskiwano wg metody Greiff a i wsp. [12]. W celu uzyskania wspó³pracy pacjentów informowano ich wczeœniej o technice pobierania lawa u i wykonywano próbne pobranie materia³u w lewym przewodzie nosowym. P³ukanie b³ony œluzowej nosa wykonywano za pomoc¹ 5 ml soli fizjologicznej o temp. pokojowej, podawanej strzykawk¹ zakoñczon¹ gumowym koñcem do prawego otworu nosowego. Po 5 minutach delikatnie aspirowano p³yn do strzykawki i przenoszono do probówki. Procedurê powtarzano dwukrotnie. Po zmierzeniu objêtoœci uzyskanych pop³uczyn homogenizowano je przez kilkakrotne przeci¹gniêcie w strzykawce, a nastêpnie wirowano przez 1 min. z szybkoœci¹ 25 obrotów/min. Osad komórkowy zawieszano w 1 ml medium. U 3 zdrowych ochotników bez cech atopii (ujemny wywiad atopowy, ujemne testy skórne, œredni wiek 27 lat) oceniono powtarzalnoœæ metody lawa u, wykonuj¹c badanie przez trzy kolejne dni. Nie stwierdzono znamiennie statystycznych ró nic miêdzy sk³adem komórkowym lawa y, które wykonano w kolejnych dniach (p>,5). Metoda wymazu: Wymaz wykonywano za pomoc¹ wacika mikrobiologicznego nawil onego,9 % NaCl z przedniego koñca ma³ owiny dolnej nosa. Nastêpnie wacik zanurzano w 1 ml PBS w celu uzyskania zawiesiny komórek. Metoda wyskrobin: Wyskrobiny wykonywano ³y eczk¹ Rhinoprobe ( firma 3 M) z tej samej okolicy jak w wymazie i uzyskany materia³ zawieszano w 1 ml PBS przed dalsz¹ analiz¹. W zawiesinach komórkowych uzyskanych za pomoc¹ ka dej z trzech metod liczono leukocyty (kamera Fuchsa-Rosenthala, barwienie p³ynem Türka) oraz wykonywano preparaty cytologiczne z wykorzystaniem wirówki Cytospin (firma Shandon). Preparaty barwiono hematoksylin¹ i chromotropem B, a nastêpnie oceniano pod mikroskopem w powiêkszeniu 4. Analiza statystyczna: Dla wyników otrzymanych w poszczególnych grupach obliczano œrednie arytmetyczne i odchylenia standardowe. Ocenê statystyczn¹ przeprowadzono z wykorzystaniem testu t-studenta. WYNIKI Porównanie materia³u cytologicznego uzyskanego metod¹ pop³uczyn i wymazu. Pos³uguj¹c siê metod¹ wymazu uzyskiwano œrednio 2 razy wiecej komórek nap³ywowych (leukocytów) ani eli metod¹ lawa u (p<,5), (ryc. 1). Równie rozk³ad procentowy komórek wykazywa³ istotne ró nice; komórki nap³ywowe przewa a³y w lawa ach, a komórki nab³onkowe w wymazach (ryc. 2). W wymazach komórki nab³onka stanowi³y œrednio 65%, podczas gdy w pop³u-czynach zaledwie 42 procent; ró nica ta by³a statystycznie istotna. Odwrotnie, zarówno granulocyty obojêtno-ch³onne jak granulocyty kwasoch³onne stanowi³y istotnie wiêkszy odsetek komórek uzyskanych w lawa ach ani eli w wymazach - dla eozynofilow ró nica ta by³a ponad dwukrotna (19% komórek z lawa y liczba komórek pop³uczyny Ryc. 1. Ca³kowita liczba komórek nap³ywowych w pop³uczynach i wymazach z nosa u chorych z alergicznym nie ytem nosa (Grupa I; n =18). - p <,5 wymaz

3 Woszczek G. i wsp. Porównanie obrazu cytologicznego b³ony œluzowej nosa w badaniach wymazów, odsetek komórek pop³uczyny - wymaz odsetek komórek pop³uczyny - wyskrobiny nab³onki neutrofile eozynofile limfocyty nab³onki neutrofile eozynofile limfocyty Ryc. 2. Rozk³ad komórek nab³onkowych i nap³ywowych w pop³uczynach i wymazach z nosa u chorych z alergicznym nie ytem nosa (Grupa I; n = 18). - p <,5 wobec 8% z wymazów). Kiedy oceniono procentowy sk³ad samych komórek nap³ywowych (bez komórek nab³onkowych) nie stwierdzono statystycznie istotnych ró nic miêdzy procentem neutrofilów, eozynofilów i limfocytów w rozmazach uzyskanych obydwiema metodami. Porównanie materia³u cytologicznego pobranego technik¹ pop³uczyn i wyskrobin W pop³uczynach uzyskiwano œrednio piêciokrotnie wiêksz¹ liczbê komórek w porównaniu z wyskrobinami (p<,5) (ryc. 3). W rozmazie wykonanym z wyskrobin 9% komórek stanowi³y komórki nab³onkowe, w odró nieniu od obrazu komórkowego uzyskanego w lawa u, gdzie nab³onki stanowi³y 79% wszyskich uzyskanych komórek (ró nica istotna statystycznie przy p<,5). (ryc. 4). Wœród komórek nap³ywowych w obu metodach dominowa³y granulocyty obojêtnoch³onne, przy czym w materiale uzyskanym z lawa u stanowi³y one znamiennie wy szy odsetek wszystkich komórek (odpowiednio 18,5% i 3,5% w lawa u i wyskrobinach). Odsetek stwierdzanych eozynofilów w obu metodach by³ niski (<2%). W pojedyñczych preparatach w obu metodach nie znajdowano eozynofilów w ogóle. Podczas liczba komórek pop³uczyny wyskrobiny Ryc. 3. Ca³kowita liczba komórek nap³ywowych w pop³uczynach i wyskrobinach z nosa u chorych z alergicznym nie ytem nosa (Grupa II; n =28). - p <,5 Ryc. 4. Rozk³ad komórek nab³onkowych i nap³ywowych w pop³uczynach i wyskrobinach z nosa u chorych z alergicznym nie ytem nosa (Grupa II; n = 28). - p <,5 oceny procentowego sk³adu komórkowego komórek nap³ywowych stwierdzono znamiennie wy szy odsetek granulocytów obojêtnoch³onnych w materiale uzyskanym metod¹ pop³uczyn, przy braku istotnie statystycznych ró nic dotycz¹cych pozosta³ych komórek. DYSKUSJA Badania cytologiczne b³ony œluzowej nosa s¹ stosunkowo rzadko wykorzystywane w rutynowej diagnostyce nie ytu nosa lub dla oceny skutecznoœci leczenia. Warunkiem ich wykorzystania jest jednak posiadanie sprawdzonej i powtarzalnej metodyki oceny cytologii b³ony œluzowej nosa. W przedstawionej pracy do oceny sk³adu komórkowego b³ony œluzowej nosa wykorzystano metody polegaj¹ce na pobieraniu pop³uczyn nosowych oraz wykonywano wymazy i wyskrobiny ze œluzówki nosa. Wszystkie wymienione metody, w porównaniu z biopsj¹ b³ony œluzowej charakteryzuj¹ siê prostot¹ wykonania, a przede wszystkim nie wi¹ ¹ siê z przykrymi doznaniami dla pacjenta. Do przygotowania preparatów zastosowano nowoczesn¹ wirówkê "Cytospin", pozwalaj¹c¹ na równomierne rozprowadzenie zawiesiny komórkowej na powierzchni szkie³ka podstawowego, zapewniaj¹c wysok¹ powtarzalnoœæ rozmazu oraz zachowanie morfologii komórek. Oceniaj¹c sk³ad komórkowy pop³uczyn b³ony œluzowej nosa u pacjentów z sezonowym nie ytem nosa stwierdza siê w czasie sezonowej ekspozycji na alergeny py³ków traw wzrost liczby elementów komórkowych w wydzielinie. Badania cytologiczne przeprowadzone w okresie wyst¹pienia objawów klinicznych wykazuj¹ wyraÿne ró nice tak iloœciowe ogólnej liczby komórek, jak i jakoœciowe w proporcji komórek nap³ywowych i nab³onka, w porównaniu do wartoœci stwierdzanych przed sezonem [13,14]. W obecnych badaniach w rozmazach u wiêkszoœci chorych z sezonowym nie ytem nosa stwierdzono lokaln¹ eozynofiliê, która charakteryzowa³a

4 5 Woszczek G. i wsp. Porównanie obrazu cytologicznego b³ony œluzowej nosa w badaniach wymazów,... siê jednak du ym rozrzutem wartoœci u poszczególnych pacjentów. U pojedyñczych osób w rozmazach nie stwierdzano eozynofilów w ogóle, mimo istnienia u nich objawów sezonowego zaostrzenia choroby. Choæ œrednio osoby chore w sezonie mia³y zwiêkszon¹ liczbê eozynofilów, to u pojedyñczych pacjentów, liczba eozynofilów by³a niewielka (prawid³owa), co kontrastowa³o z objawami klinicznymi. Podobne dane o ograniczonej czu³oœci wymazów i wyskrobin w wykrywaniu eozynofilów przedstawi³ Miller i wsp. [15], którzy badaj¹c 177 dzieci w wieku 4-15 lat tylko u 69% dzieci z alergicznym nie ytem nosa stwierdzili obecnoœæ eozynofilów. Badanie Lansa i wsp. [16] u doros³ych wykonane identyczn¹ jak nasza technik¹ Rhinoprobe wykaza³o obecnoœæ znamiennej eozynofili tylko u 43% chorych z alergicznym nie ytem nosa. Lepsz¹ czu³oœæ w wykrywaniu eozynofili z zastosowaniem Rhinoprobe uzyskali Meltzer [17] i wsp. stwierdzaj¹c eozynofile u 81% chorych z sezonowym alergicznym nie ytem nosa i u 89% z ca³orocznym alergicznym nie ytem nosa. Nale y pamiêtaæ, e do badañ takich wybierani s¹ ju wyselekcjonowani pacjenci z niew¹tpliwym rozpoznaniem, a wiêc nie mog¹ one odzwierciedlaæ czu³oœci metody w rutynowej diagnostyce. We wszystkich tych badaniach eozynofilie w wymazach lub wyskrobinach cechowa³a wysoka, przekraczajaca 9% swoistoœæ dla alergicznego nie ytu nosa, gdy rzadko by³a ona obecna u ludzi zdrowych lub w nie ytach niealergicznych. Jedynie Melzer stosunkowo czêsto, bo u 2% osób bez objawów stwierdza³ eozynofiliê. Obserwacje te nakazuj¹ ostro noœæ w interpretacji pojedyñczego badania cytologicznego b³ony œluzowej nosa. Nie mo e ono stanowiæ g³ównego kryterium diagnostycznego, ale musi byæ interpretowane w oparciu o kompleksowe badania lekarskie. Mimo dobrej powtarzalnoœci metody badañ wykonywanych u osób zdrowych, u chorych z sezonowym nie ytem nosa w obu badanych grupach stwierdzono du e ró nice tak w ogólnej liczbie komórek jak i w sk³adzie procentowym pomiêdzy obu grupami (badania przeprowadzono w dwóch ró nych sezonach, w dwóch ró nych grupach pacjentów) i poszczególnymi badanymi osobami. Takie zró nicownie by³o szczególnie widoczne przy ocenie ogólnej liczby komórek i procentowej zawartoœci eozynofilów. Du y rozrzut wyników mo e wynikaæ z faktu wykonywania badañ w ró nych okresach zapalenia alergicznego, przy ró nym stopniu nara enia na alergeny, ze zró nicowanej osobniczo ekspozycji, jak równie z nak³adania siê odczynów natychmiastowych i opóÿnionych. Porównuj¹c trzy metody uzyskiwania materia³u do badañ cytologii b³ony œluzowej nosa stwierdzono, e technik¹ wymazu uzyskuje siê najwy sz¹ ca³kowit¹ liczbê komórek nap³ywowych (œrednio 3-4 krotnie wiêksz¹ ani eli w lawa u i wyskrobinach) co sugeruje przewagê tej formy pobierania materia³u do badañ cytologicznych. Jednak e wszystkie trzy metody cechuje pewne zró nicownie uzyskiwanego sk³adu komórkowego. W materiale uzyskanym metod¹ wyskrobin i wymazu obserwuje siê wiêksz¹ liczbê komórek nab³onkowych (w przypadku wyskrobin a 9% stanowi¹ komórki nab³onkowe) w stosunku do komórek nap³ywowych. Skutkiem tego jest spadek procentowego udzia³u szczególnie neutrofilów i eozynofilów w stosunku do ogólnej liczby komorek. Stwierdzone ró nice mo na wyjaœniæ tym, e podczas pobierania wyskrobin i wymazu zostaj¹ oderwane komórki nab³onka, podczas gdy lawa zawiera tylko komórki siê luÿno zwi¹zane z powierzchni¹ b³ony œluzowej nosa. Równie obszar b³ony œluzowej, z którego uzyskuje siê komórki jest inny, w przypadku wymazu i wyskrobin (ograniczony do ma³ owiny dolnej), ani eli w przypadku pop³uczyn (ca³a jama nosa). Udzia³ nab³onków w uzyskanych lawa ach w grupie II by³ znacznie wy szy ni w grupie I mimo identycznej techniki zastosowanej w obu badaniach. Ró nice wynikaæ mog³y z faktu e oba badania wykonywano u ró nych pacjentów i w ró nych sezonach. Za znaczeniem tego czynnika mo e prze-mawiaæ obserwacja, e liczba komórek nap³ywowych w grupie I by³a œrednio o 5% wy sza ni w grupie II. Mo na przypuszczaæ zatem, e grupa pierwsza, ze wzglêdu na nasilenie pylenia lub okres pobierania materia³u mia³a bardziej aktywny proces zapalny w b³onie œluzowej. Zarówno metoda wymazu jak i pop³uczyn dostarcza podobnych informacji o cytologii b³ony œluzowej. Badania nasze nie pozwalaj¹ na stwierdzenie, która z tych metod lepiej odzwierciedla faktyczne procesy tocz¹ce siê w b³onie œluzowej. Takie informacje mo na by uzyskaæ dopiero po porównaniu tych wyników z wynikami biopsji lub porównaniu wyników obu metod w ocenie dynamiki zmian np. w sezonie pylenia. Wed³ug naszych obserwacji najmniej informacji na temat obrazu cytologicznego b³ony œluzowej nosa niesie materia³ uzyskany metod¹ wyskrobin. Kilka wczeœniejszych prac porównywa³o metody otrzymywania materia³u za pomoc¹ wyskrobin i wydmuchiwania wydzieliny z nosa, wykazuj¹c na ogó³ lepsze wyniki (wiêcej nadaj¹cych siê do oceny preparatów) przy zastosowaniu wyskrobin [18,19,2]. Welch i wsp. stwierdzili, e aczkolwiek obecnoœæ neutrofilów i eozynofilów korelowa³a w 69% przypadków to jednak eozynofile by³y obecne u 28 % pacjentów w wyskrobinach przy braku eozynofilów w wydzielinie wydmuchanej, podczas gdy odwrotn¹ sytuacjê stwierdzono tylko w 5 %. Porównanie dokonane przez Piacentiniego i wsp. [21] wykaza³o, e po prowokacji alergenem przyrosty procentowe eozynofilów i neutrofilów wykazywa³y korelacjê, gdy porównywano materia³ uzyskany przy pomocy lawa u i wyskrobin. Bior¹c pod uwagê sposób wykonania, metoda wymazu wydaje siê prostsza ni lawa, a w po³¹czeniu z zastosowaniem Cytospinu umo liwia uzyskanie dobrej jakoœci preparatów

5 Woszczek G. i wsp. Porównanie obrazu cytologicznego b³ony œluzowej nosa w badaniach wymazów, komórkowych. Zalet¹ pop³uczyn jest z kolei mo liwoœæ równoczesnego uzyskiwania p³ynu do badañ biochemicznych. W podsumowaniu mo na stwierdziæ, e zarówno przy pomocy metod wymazu jak i pop³uczyn mo liwe jest uzyskanie materia³u pozwalaj¹cego na zadowalaj¹c¹ ocenê obrazu cytologicznego procesów zachodz¹cych Piœmiennictwo 1. Norman P.S.: Allergic rhinitis. J.Allergy Clin.Immunol., 1985, 75: Mac Donald S.M., Naclerio R.M., Plaut M.i wsp.: Human latephase reaction in: Allergy and Inflammation, A.B. Kay Frigas E. Gleich G.J.: The eosinophil and the pathophysiology of asthma. J.Allergy Clin.Immunol., 1986, 77: Godthelp T., Holm A.F., Fokkens W.J. i wsp.: Dynamics of nasal eosinophils in response to a nonnatural allergen challenge in patients with allergic rhinitis and control subjects: A biopsy and brush study. J.Allergy Clin.Immunol., 1996, 97: Fokkens W.J., Holm A.F., Rijntjes E. i wsp.: Characterization and quantification of cellular infiltrates in nasal mucosa of patients with grass pollen allergy, non-allergic patients with nasal polyps and controls. Int.Arch.Allergy Appl.Immunol., 199, 93: Pelikan Z.,Pelikan-FilipekM.: Cytologic changes in nasal secretions during the late nasal response. J.Allergy Clin.Immunol., 1989, 83: Meltzer E.O.: Evaluating rhinitis: clinical,rhinomanometric and cytologic assessments. J.Allergy Clin.Immunol., 1988, 82: Kowalski M.L., Grzegorczyk J., Wojciechowska B., Poniatowska M.: Intranasal challenge with aspirin induces cell influx and activation of eosinophils and mast cells in nasal secretions of ASAsensitive patients. Clin.Exp.Allergy, 1996, 26:(w druku). 9. Wihl J.A., Mygind N.: Studies on the allergen-challenged human nasal mucosa. Acta Otolaryngol., 1977, 84: Bascom R., Pipkorn U., Lichtenstein L.M., Naclerio R.M.: The influx of inflammatory cells into nasal washings during the late response to antigen challenge. Effect of systemic steroid pretreatment. Am.Rev.Respir.Dis., 1988, 138: Togias A., Naclerio R.M., Proud D. i wsp. Studies on the allergic and nonallergic nasal inflammation. J.Allergy Clin.Immunol., 1988, 81: w b³onie œluzowej nosa u osób z sezonowymi nie ytami nosa. Wybór metody powinien zale eæ od szczegó³owych celów takiego badania oraz indywidualnego doœwiadczenia badacza. Zró nicowanie obrazu cytologicznego w grupie chorych o podobnym obrazie klinicznym nakazuje jednak ostro noœæ w interpretacji pojedyñczych badañ cytologicznych. 12. Greiff L., Pipkorn U., Alkner U., Persson C.G.: The nasal pool device applies controlled concentrations of solutes on human nasal airway mucosa and samples its surface exudations/ secretions. Clin.Exp.Allergy, 199, 2: Kowalski M.L., Ro niecka M., Wojciechowska B., Grzegorczyk J., Ro niecki J.: Immunoterapia swoista py³kowego nie ytu nosa. I Biochemiczne wyk³adniki zapalenia b³ony œluzowej nosa. Pneum.Alergol.Pol. 1995, 3-4: Ro niecka M., Kowalski M.L, Wojciechowska B., Grzegorczyk J., Ro niecki J.: Immunoterapia swoista py³kowego nie ytu nosa. II Komórkowe wyk³adniki zapalenia b³ony œluzowej nosa. Pneum.Alergol.Pol., 1995, 3-4: Miller R.E., Paradise J.L., Friday G.A. i wsp.: The nasal smear for eosinophils. Am.J.Dis.Child, 1982, 136: Lans D.M., Alfano N., Rocklin R.: Nasal eosinophilia in allergic and non- allergic rhinitis: Usefulness of the nasal smear in the diagnosis of allergic rhinitis. Allergy Proc 1989, 1: Meltzer E.O., Jalovayski A.A.: Nasal cytology in clinical practice. Am.J.Rhinol., 1988, 2: Welch M.J., Meltzer E.O., Kemp J.P. i wsp. Comparison of two different techniques for obtaining specimens for nasal cytology: Nose blowing vs. nasal mucosal scraping. J.Allergy Clin.Immunol., 1991, 87: Galindo G., Jalovayski A., Meltzer E.: Correlation between nasal cytogram and blown technique for diagnosis of allergic rhinitis. Ann.Allergy, 1991, 66: Angel-Solano G., Shturman R.: Comparative cytology of nasal secretions and nasal mucosa in allergic rhinitis. Ann.Allergy, 1986, 56: Piancentini G.L., Kaulbach H.C., Scott T. i wsp.: Correlation between inflammatory cell responses in nasal mucosal scrapings and lavages after allergen chalange. J.Allergy Clin.Immunol. 1991, 87:145. Comparison of Three Different Methods for Obtaining Specimens for Nasal Cytology (Swabs, Mucosal Scraping and Lavages) G. WOSZCZEK, M.L.KOWALSKI, B.MAJKOWSKA-WOJCIECHOWSKA, A. DIETRICH-MI OBÊDZKI, S.ŒWI TEK, M. JARZÊBSKA, E. KRAWCZYK, B. KOŒNY, J. GRZEGORCZYK Summary Nasal cytology is a well known tool for differential diagnosis of chronic rhinitis. The goal of our study was to compare three methods: nasal lavage, nasal mucosal scraping (Rhinoprobe), and nasal smears for obtaining specimens for studying nasal cytology in patients with seasonal allergic rhinitis. After obtaining the nasal specimen by two different techniques in each of 46 patients (divided in two groups), the leucocyte numbers were determined, and the differential counts were performed on cytospin preparations. Specimens obtained with swab method had twice the number of cells as compared to lavages or nasal scrapings. On differential counts epithelial cells predominated in specimens obtained by swabs and mucosal scrapings (mean 65% and 9% respectively), as compared to specimen obtained by nasal lavages (mean 42% and 72% epithelial cells for two different groups of patients). Eosinophils comprised significantly higher proportion of cells in specimens obtained by nasal lavages (19%) as compared to mucosal smears (8%). In Rhinoprobe scrapings and nasal lavages obtained in the second group of patients the percentage of eosinophils was small (below 2%). We concluded, that nasal smears and nasal washes show comparable efficiency in evaluation nasal cytograms in patients with allergic rhinitis.