Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych na stanowisku nr 10 w Świętem, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie.

Transkrypt

1 1 Konsorcjum Archeologiczne w składzie: Zamek KsiąŜąt Pomorskich w Szczecinie, Muzeum w Stargardzie Szczecińskim, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, Pracownia Archeologiczno Konserwatorska Alina Jaszewska w Zielonej Górze (Lider). Lider Konsorcjum: Pracownia Archeologiczno konserwatorska, mgr Alina Jaszewska, ul. Ceramiczna 2, Zielona Góra tel./fax (0-68) , tel. kom ; archekon@interia.pl Alina Jaszewska, Anna Leciejewska, Henryk Machajewski, Ewa Pawlak, Piotr Wolanin Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych na stanowisku nr 10 w Świętem, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Wykonano na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Szczecinie (umowa nr 4/2007 z dnia ). Zgodnie z decyzją ZN-4112/31a/MS/2008 wydaną przez Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie. Zielona Góra, Poznań 2009

2 2 1. WSTĘP (A.Leciejewska, P.Wolanin) 1.1. INFORMACJE WSTĘPNE 1.2 POŁOśENIE STANOWISKA 1.3 METODYKA BADAŃ 2. WYNIKI BADAŃ (A.Jaszewska, A.Leciejewska, H.Machajewski, P.Wolanin) 2.1 ŚLAD OSADNICZY KULTURY CERAMIKI SZNUROWEJ (P. Wolanin) 2.2 PUNKT OSADNICZY LUDNOŚCI KULTURY ŁUśYCKIEJ W EPOCE BRĄZU (P. Wolanin) 2.3 PUNKT OSADNICZY LUDNOŚCI KULTURY GÓRZYCKIEJ W OKRESIE HALSZTACKIM (P. Wolanin) 2.4 OSADA Z OKRESU PRZEDRZYMSKIEGO I OKRESU WPŁYWÓW RZYMSKICH (A.Jaszewska, A.Leciejewska, H.Machajewski, P.Wolanin) CHARAKTERYSTYKA OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH (A.Leciejewska) ANALIZA PIECÓW HUTNICZYCH (P. Stachowiak) ANALIZA MATERIAŁU RUCHOMEGO CERAMIKA NACZYNIOWA (H. Machajewski) POLEPA (P. Wolanin) PRZEDMIOTY ZWIĄZANE Z WŁÓKIENNICTWEM (P. Wolanin) NARZĘDZIA ZWIĄZANE Z GARNCARSTWEM (P. Wolanin) ZABYTKI METALOWE (P. Wolanin) ZABYTKI KAMIENNE (P. Wolanin) ROZPLANOWANIE OSADY (P. Wolanin) 2.5. OBIEKTY O NIEOKREŚLONEJ CHRONOLOGII (A.Leciejewska) 2.6 ŚLAD OSADNICZY Z OKRESU ŚREDNIOWIECZNEGO (P. Wolanin) 3. PODSUMOWANIE (A.Jaszewska, P.Wolanin) LITERATURA ANEKSY TABLICE PLAN SYTUACYJNY

3 3 1. WSTĘP (A.Leciejewska, P.Wolanin) 1.1 INFORMACJE WSTĘPNE Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku nr 10 w Świętym, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie trwały od do roku. Prowadzone były na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad - Oddziału w Szczecinie, zgodnie z umową nr 4/2007 z dnia Prace te związane były z planowaną budową obejścia drogowego miasta Stargard Szczeciński. Ryc.1. Święte gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Plan sytuacyjno wysokościowy w skali 1:10000 (oprac. S. Kałagate, P. Wolanin) Badaniami archeologicznymi kierowała mgr Anna Uciechowska-Gawron przy znaczącym współudziale mgr Anny Leciejewskiej z ramienia Zachodniopomorskiego

4 4 Konsorcjum Archeologicznego, złoŝonego z: Zamku KsiąŜąt Pomorskich w Szczecinie, Muzeum Pojezierza Myśliborskiego w Myśliborzu, Muzeum w Stargardzie Szczecińskim, Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich Oddziału Lubuskiego, lidera Konsorcjum Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej mgr Aliny Jaszewskiej oraz Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze. Prace przeprowadzono zgodnie z decyzją ZN- 4112/31a/MS/2008 wydaną przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie dnia roku. Stanowisko zostało pozytywnie zweryfikowane podczas badań rozpoznawczych (powierzchniowo-sondaŝowych) mających miejsce w 2007 roku na trasie planowanego obejścia drogowego miasta Stargard Szczeciński. W wyniku tych badań prowadzonych przez Muzeum w Stargardzie Szczecińskim oraz Pracownię Archeologiczną Zamku KsiąŜąt Po morskich w Szczecinie zarejestrowano na stanowisku następujące fazy osadnicze: osadę z okresu staroŝytnego, ślad osadniczy z okresu wczesnośredniowiecznego, ślad osadniczy z okresu późnośredniowiecznego, ślad osadniczy z okresu nowoŝytnego oraz punkt osadniczy z okresu późnośredniowiecznego. 1.2 POŁOśENIE STANOWISKA Stanowisko nr 10 w Świętym, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskiego połoŝone jest około 3 km na wschód od zabudowań wsi Stargard Szczeciński, około 500 m na wschód od wsi Święte, po obu stronach drogi krajowej nr 10 pomiędzy Stargardem Szczecińskim a Kaliszem Pomorskim. Teren wraz ze stanowiskiem znajduje się na obszarze PobrzeŜa Szczecińskiego wchodzącego w skład PobrzeŜa Południowobałtyckiego, otaczającego ujście Odry oraz Zalew Szczeciński. Stanowisko połoŝone jest w obrębie Niecki Szczecińskiej. Stanowisko połoŝone jest na południowo-zachodnim stoku niewielkiego wyniesienia, na północny wschód od niewielkich zbiorników wodnych, stanowiących oczka wytopiskowe pochodzenia polodowcowego. 1.3 METODYKA BADAŃ Prace badawcze prowadzono według zasad metodycznych przyjętych dla ratowniczych badań archeologicznych w obrębie budowanych dróg i autostrad. Odhumusowanie z zastosowaniem sprzętu zmechanizowanego odbyło się pod nadzorem kierownika badań mgr Anny Leciejewskiej, częściowo przy obecności przedstawiciela GAZ-SYSTEMU z uwagi na przebiegający przez teren stanowiska gazociąg.

5 5 Ryc.2. Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Schematyczne przedstawienie obszaru badań. Linie czerwone oznaczają granice przebiegu inwestycji (w podziale katastralnym), szare wypełnienie obszar badań. W południowo zachodniej części sfotografowanego obszaru widoczny jest zbiornik wodny ujęty w opracowaniu (oprac. A.Leciewska, P.Wolanin) Na odsłoniętą powierzchnię naniesiono siatkę arową, opartą o oś północ-południe. Teren podzielona został na hektary, ary oraz ćwiartki arowe. Podstawową jednostką eksploracji była ćwiartka arowa. Hektary zostały oznaczone cyframi rzymskimi, ary arabskimi, natomiast ćwiartki arowe literami alfabetu łacińskiego od A (północno-zachodnia część ara) do D (Południowo-wschodnia część ara). Eksplorację prowadzono warstwami mechanicznymi o miąŝszości około 0,1 m, dokumentując opisowo, fotograficznie i rysunkowo zaistniałą sytuację stratygraficzną. Stanowisko zostało przebadane na obszarze o powierzchni łącznej 1998,87 ara. Od północy i od południa teren badań zamknięty był przez granice inwestycji (linie podziału katastralnego działek będących w zarządzaniu GDDKiA). W części centralnej, równolegle do granic inwestycyjnych przebiegała droga krajowa nr 10 wraz z towarzyszącą jej infrastrukturą. W części środkowej, przy południowej granicy inwestycji, jak równieŝ w części wschodniek, przy północnej granicy teren był silnie zniszczony przez prace związane z melioracją terenu. W południowo wschodniej partii zarejestrowano zniszczenie terenu spowodowane połoŝonym tam gazociągiem.

6 6 Ryc.3. Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Schematyczne przedstawienie obszaru badań. Linie czerwone oznaczają granice przebiegu inwestycji (w podziale katastralnym), linie niebieskie (poziome i pionowe) siatkę hektarową (oprac. S.Kałagate) W listopadzie 2008 roku przeprowadzono dodatkowo badania na obszarze skupionym wokół istniejącego gazociągu. Wnioskując z intensywności występowania reliktów osadnictwa z terenów przylegających, nie ma wątpliwości, iŝ destrukcji uległa część część pozostałości osady. Kolejne zniszczenia zanotowano na obszarze badań wzdłuŝ północnej krawędzi drogi krajowej nr 10, spowodowane instalacją telekomunikacyjnych linii światłowodowych na zlecenie firmy NETIA NETWORK S.A. Prace ziemne spowodowały znaczną destrukcję obiektów połoŝonych w tej części stanowiska, wśród których znalazła się ziemianka (obiekt 260), jak równieŝ paleniska i jamy. Nadzór archeologiczny nad tą inwestycją nie wykazał Ŝadnych śladów osadniczych 1. 1 Na podstawie sprawozdania: Andrzej Krzyszowski (2001), Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego na inwestycji Budowa linii światłowodowej relacji KRĘśNO STARGARD SZCZECIŃSKI w województwie zachodniopomrskim, Poznań, złoŝone w archiwum WUOZ w Szczecinie.

7 Ryc.4. Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Schematyczne przedstawienie obszaru badań. Linie czerwone oznaczają granice przebiegu inwestycji (w podziale katastralnym), linie niebieskie (poziome i pionowe) siatkę hektarową, szare wypełnienie obszar badań (oprac. A.Leciewska, P.Wolani 7

8 8 2. WYNIKI BADAŃ (A.Jaszewska, A.Leciejewska, H.Machajewski, P.Wolanin) Na przebadanym obszarze o powierzchni łącznej zarejestrowano 354 obiekty nieruchome związane z następującymi fazami osadniczymi: Kultura ceramiki sznurowej (1 fragment ceramiki) Kulturą łuŝycką z epoki brązu (2 obiekty) Grupą górzycką kultury łuŝyckiej z okresu halsztackiego (10 obiektów) Z okresem przedrzymskim (fazami A1-A3) i wczesnym okresem wpływów rzymskich (fazą B1, początkiem fazy B2) Z okresem średniowiecznym (1 fragment noŝa) 2.1 ŚLAD OSADNICZY KULTURY CERAMIKI SZNUROWEJ (P.Wolanin) W wypełnisku obiektu nr 246 odkryto fragment wylewu naczynia ludności kultury ceramiki sznurowej. Był to fragment naczynia cienkościennego o lekko wychylonej na zewnątrz krawędzi wylewu. Na ścianie zewnętrznej, około 1 cm poniŝej krawędzi wylewu znajdowały się 3 pasma ornamentu sznurowego przebiegającego poziomo dookolnie. 2.2 ŚLAD OSADNICZY LUDNOŚCI KULTURY ŁUśYCKIEJ Z EPOKI BRĄZU (P.Wolanin) Z tą fazą osadniczą związane były 2 obiekty nieruchome (jama i dołek posłupowy) oraz 18 fragmentów ceramiki naczyniowej. Wśród obiektów wyróŝniono 1 dołek posłupowy (obiekt 62) i jamę (obiekt 118). Dołek posłupowy znajdował się w obrębie skupiska obiektów ze starszego okresu wpływów rzymskich. MoŜna domniemywać, iŝ funkcjonalnie związany był z tym zespołem, natomiast materiał kulturowy zalegał na złoŝu wtórnym. Jama (118) znajdowała się około 50 m na południowy zachód od dołka posłupowego (62), w obrębie zespołu skoncentrowanego wokół ziemianki (300). Z wypełniska jamy pozyskano równieŝ 0,3 kg szaro pomarańczowej polepy zachowanej w drobnych bryłkach. Nie stwierdzono odcisków roślin.

9 9 2.3 OSADNICTWO LUDNOŚCI KULTURY GÓRZYCKIEJ W OKRESIE HALSZTACKIM (P.Wolanin) Z tą fazą osadniczą związanych jest 10 obiektów nieruchomych (tab. LXVI, LXVII, XC). Obiekty te znajdowały się rozproszone na całym obszarze stanowiska. Jedynie we wschodniej części stanowiska zarejestrowano zespół składający się z trzech obiektów związanych z osadnictwem halsztackim znacznie zniszczonej ziemianki (obiekt 351) i dwóch jam. (256 i 326). Obiekty te, występując w odległości około 10 m od siebie wzdłuŝ osi północny zachód południowy wschód nie stanowią odrębnej zagrody. Pozostałe obiekty znajdują się w obrębie skupisk obiektów związanych ze starszym okresem wpływów rzymskich. Brak organizacji przestrzennej osady z okresu halsztackiego moŝe wynikać z uchwyconych peryferyjnych jej partii. Osada ta mogła być połoŝona na wyŝszych partiach stoku, na północny wschód od obszaru badań. Z obiektów związanych z tą fazą osadniczą pochodzi łącznie 700 fragmentów ceramiki naczyniowej. Zdecydowaną większość stanowią drobne fragmenty brzuśców naczyń. WyróŜniono równieŝ 5 fragmentów wylewów, 1 fragment dna z partią przydenną brzuśca oraz dwa fragmenty brzuśca z uchem i fragment ucha. Z obiektu pozyskano równieŝ 2 fragmenty talerza płaskiego, niezdobionego o brzegu prostym i niekarbowanej krawędzi. Ludność osiadła w Świętem w okresie halsztackim prowadziła gospodarkę rolnohodowlaną. O uprawie zbóŝ świadczy nagły wzrost pyłku zbóŝ w fazie osadniczej 4, odpowiadającej okresowi halsztackiemu. Wzrostowi uległy teŝ spektra pyłku roślin ruderalnych. Nieznacznie podniósł się poziom babki lancetowatej, wyznacznika pastwisk i wilgotnych łąk. Z obiektów halsztackich pochodzą 24 fragmenty kości zwierzęcych. Suma ta obejmuje 9 fragmentów kości konia i 1 fragment kości bydlęcej pochodzących z paleniska oraz 16 fragmentów kości świni Z 4 obiektów pozyskano łącznie 1,05 kg pomarańczowej polepy, zachowanej w drobnych bryłkach bez zachowanych odcisków roślin czy śladów konstrukcyjnych.2.4

10 OSADNICTWO Z OKRESU PRZEDRZYMSKIEGO ORAZ Z OKRESU WPŁYWÓW RZYMSKICH CHARAKTERYSTYKA OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH (A.Leciejewska) Na stanowisku Święte 10 zbadano 354 obiekty nieruchome, w 149 nie zarejestrowano materiału ceramicznego. W pozostałych 205 obiektach treść kulturową stanowił: materiał ceramiczny, polepa, kości zwierzęce, ŜuŜle oraz krzemienie. Analiza materiału ceramicznego pozwoliła przypisać określonym społecznością pradziejowym: 2 przypisano ludności kultury łuŝyckiej, 10 ludności kultury halsztackiej oraz 193 ludności z okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich (tabela nr 1). Faza zasiedlenia OKRES PRZEDRZYMSKI I OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH półziemianka ziemianka jama gospodarcza jama dół posłupowy wapiennik zagłębiony piec hutniczy palenisko SUMA KULTURA ŁUśYCKA HALSTATT NIEOKREŚLONE SUMA Tabela. 1. Zbiorcze przedstawienie obiektów

11 11 OSADNICTWO LUDNOŚCI OKRESU PRZEDRZYMSKIEGO ORAZ Z OKRESU WPŁYWÓW RZYMSKICH W 193 obiektach nieruchomych pozyskano materiał ceramiczny, związany z ludnością z okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich. Wśród nich moŝna wyróŝnić następujące kategorie funkcjonalne: ziemianki (10), piece wapiennicze (9), paleniska (25), zagłębione piece hutnicze (6), jamy gospodarcze (75), dołki posłupowe (38) oraz jamy o nieokreślonej funkcji (30). Odtworzenie pierwotnego wyglądu badanych obiektów jest niezwykle trudne. Faza zasiedlenia OKRES PRZEDRZYMSKI I OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH Kategorie obiektów ziemianka jama gospodarcze jama dół posłupowy wapiennik dymarka Palenisko SUMA SUMA Tabela. 2. Zbiorcze przedstawienie obiektów związanych z okresem przedrzymskim i okresem wpływów rzymskich Obiekty nieruchome związane z ludnością kultury wielbarskiej tworzą na terenie badanego stanowiska wyraźne koncentracje. Towarzyszą im liczne ślady osadnicze, które ze względu na brak wystąpienia materiału ceramicznego nie moŝna przypisać określonemu

12 12 horyzontowi chronologicznemu, jednak analiza wypełniska owych obiektów sugeruje, iŝ naleŝy łączyć je z osada ludności z okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich. Wykres nr.1. Wartość procentowa poszczególnych kategorii funkcjonalnych obiektów OBIEKTY MIESZKALNE Wg Kolbylińskiego na osadach w okresie rzymskim mamy doczynienia z dwoma rodzajami budynków: naziemne i wziemne. Budynkami naziemnymi określono obiekty, których konstrukcja ścian rozpoczyna się na poziomie gruntu, stanowiącego jednocześnie poziom podłogi. Drugim rodzajem będą budynki, u których dochodzi do obniŝenia poziomu uŝytkowania poniŝej poziomu otaczającego terenu (M. Michałowski 2008, s. 461). Wg tej definicji zarejestrowane budynki mieszkalne na stanowisku w Święte naleŝą do kategorii obiektów wziemnych. Odkryto i zadokumentowano 10 tego typu obiektów.

13 13 Biorąc pod uwagę, Ŝe teren badanej osady uŝytkowany był jako pole uprawne, naleŝy stwierdzić, Ŝe znaczna częśc obiektów uległa zniszczeniu. W tej sytuacji nie moŝliwością jest jednoznaczne określenie stopnia zagłębienia owych jam. Z tego teŝ względu nie zastosowano tu podziału na ziemianki i ziemianki. Omawiane obiekty mieszkalne na stropie rysowały się nieregularnie z wyjątkiem obiektu nr 3, 260 i 300 w rzucie poziomym owalne i nr 53 prostokątnym. Wszystkie ziemianki charakteryzowały się znacznymi rozmiarami. W części stropowej ich rozmiary wynosiły od 3,00 x 9,90 do 2,80 x 7,00 m. W profilu rysowały się jako niecki lub w przypadku obiektu nr 3 schodkowo symetrycznie. MiąŜszość ich wahała się od 0,25 x 1,70 m. Biorąc pod uwagę, Ŝe rozbieŝność w miąŝszości wypełniska budynków jest dość spora, wyróŝniono trzy grupy budynków i na podstawie głębokości wydzielono: Budynki zagłębione od o do 0,30 m (nr: 53, 100, 134, 260, 300) Budynki zagłębione od 0,30 do 0,60 m (nr: 236) Budynki zagłębione powyŝej 1,00 m (nr: 3, 216, 234, 254) Biorąc pod uwagę konstrukcje tychŝe obiektów dokonano wewnętrznego podziału i wydzielono: Budynki bez konstrukcji słupowej (nr: 3,134, 216, 234, 254,) Budynki z konstrukcją słupową wewnętrzną (nr: 100, 236, 260) Budynki z konstrukcją słupową zewnętrzną (nr: 53,300) Z powyŝszego podziału wynika, Ŝe konstrukcje słupowe zarejestrowano w budynkach, których głębokość nie przekraczała 1,00 m. Wyjątkiem jest jedynie budynek nr 134. BUDYNKI Z KONSTRUKCJĄ SŁUPOWĄ WEWNĘTRZNĄ Pierwszy z nich nr 100 (Ha XXIII, ar 2 ćw. C; ar 12, ćw..a) o prostokątnym rzucie poziomym (S-W naroŝnik obiektu zniszczony) zajmował powierzchnię ok. 12 m2 (ryc. 5). Usytuowany był na osi wschód zachód. Zarys chaty rysują ślady po słupach: trzy w SW naroŝniku, trzy w NE po dwa w naroŝnikach SW i SE oraz sześć słupów po dwa wewnątrz budynku (ryc.6). Nie zaobserwowano zarysu ścian. Wypełnisko obiektu stanowiła czarna spiaszczona próchnica z węgielkami drzewnymi oraz znaczną ilością fragmentów naczyń glinianych, kości zwierzęcych i polepy.

14 14 5. Ryc. 5. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i układ słupów obiektu nr 100. Fot. A. Leciejewska

15 15 6. Ryc. 6. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Negatyw ziemianki nr 100 i wewnętrzny układ słupów Fot. A. Leciejewska Kolejnym obiektem jest nr 260 (Ha XIII, ar 61, ćw. D, ar 62, ćw. C, ar 71, ćw. B, ar 72, ćw. A) w rzucie poziomym posiadał kształt prostokątny z zaokrąglonymi naroŝnikami. Powierzchnia uŝytkowa obiektu wynosiła ok. 35 m2. Wewnątrz budynku zarejestrowano ślady po słupach, które tworzyły dwie ściany (po trzy z kaŝdej strony) na osi NE - SW. Przy zachodniej ścianie zadokumentowano palenisko (obiekt nr 290). Wypełnisko obiektu stanowiła ciemnobrunatna próchnica przemieszana ze spalenizną, liczne fragmenty naczyń glinianych i kości zwierzęcych. Ziemianka nr 236 (ha XXIII/ar 13 cw. C/D/ cw. 23 A/B). Kształt nieregularny o wymiarach 4,70 x 4,50 x 0,45 m. Powierzchnia uŝytkowa wynosiła ok. 20m 2. Cztery relikty po słupach zarejestrowano wewnątrz budynku w czterech naroŝnikach tworzących kwadrat (obiekty nr 83,84,185,193). BUDYNKI Z KONSTRUKCJA SŁUPOWĄ ZEWNĘTRZNĄ

16 16 Ziemianka nr 53 (ha XII/ar 49 ćw. c/ar 50 ćw.d). Powierzchnia uŝytkowa ok.7m2. Obiekt zorientowany na osi E W. Relikt słupa zarejestrowano przy wschodniej ścianie budynku (obiekt nr 81). Ziemianka nr 300 (ha XXII/ ar 10 ćw. B/D / ha XXIII/ ar 1 ćw. A/C). powierzchnia uŝytkowa ok. 20m2. Obiekt zorientowany na osi E W. W tym przypadku mamy do czynienia z układem słupów poza obrębem ziemianki (ryc. 7). Zlokalizowane są głównie po stronie południowej budynku (obiekty nr: 95-96, , 110, , ). Ryc. 7. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i układ słupów obiektu nr 300. Fot. A. Leciejewska BUDYNKI BEZ KONSTRUKCJI SŁUPOWEJ W pozostałych budynkach ślady słupów pozostały nieuchwytne archeologicznie. NaleŜą do nich budynki o miąŝszości powyŝej 0,60 m. Powierzchnia uŝytkowa tych budynków przekraczała 10 m 2. W rzucie poziomym oraz pionowym posiadały nieregularne kształty. W większości wypełniska jam były wielowarstwowe w układzie mieszanym.

17 17 Ryc. 8. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy obiektu nr 234. Fot. R. Mikuła Brak takŝe śladów, które mogły by świadczyć o sposobie budowy ścian i zadaszenia. Taki stan rzeczy zdecydowanie utrudnia próbę rekonstrukcji owych budowli. Jednak z duŝym prawdopodobieństwem moŝna jednak stwierdzić, Ŝe podstawowym budulcem przy budowie budynków było drewno. W literaturze przedmiotu, dominuje fakt, iŝ dwuspadowe dachy stanowią praktyczne, trwałe i proste formy zadaszenia dlatego naleŝy załoŝyć, iŝ takie właśnie formy dachu stosowano na osadzie. W omawianych ziemiankach (z wyjątkiem obiektu nr 260) nie zarejestrowano palenisk wewnątrz budynków. Obiekty grzewcze zarejestrowano natomiast w bliskiej okolicy budowli mieszkalnych. W kaŝdym z budynków zarejestrowano liczne fragmenty naczyń glinianych i kości zwierzęcych. Z ziemianki nr 3 pozyskano takŝe dwa zdobione przęśliki kamienne. PIECE DO WYPAŁU WAPNA

18 18 Do tej kategorii obiektów, zaliczyć naleŝy te, których konstrukcja i wypełnisko świadczy o związku z wykonywaniem określonej produkcji, jak np. piec do wypału wapna. Podziału takiego dokonał J. Michalski (1983, s. 150) dla osad ludności kultury łuŝyckiej ale z powodzeniem moŝna go zastosować dla innych okresów pradziejowych. I tak w ramach ogólnie pojętych jam produkcyjnych J. Michalski wyróŝnia kategorię piece, które ze względu na przeznaczenie podzielić moŝemy na cztery grupy: piece garncarskie, piece hutnicze, piekarskie oraz do wypalania wapna. Dokładna obserwacja w trakcie eksploracji pozwala na uniknięcie błędów interpretacyjnych przy określeniu funkcji danego pieca. W przypadku obiektów ze stanowiska w Święte moŝemy stwierdzić, na podstawie zalegania warstwy wapna, iŝ mamy do czynienia z piecem wapienniczym. Na stanowisku Święte zarejestrowano i przebadano 9 obiektów tego typu (obiekty nr: 18, 102, 163, 205, 209, 213, 222, 284, 332). Wyraźne skupienie pieców widoczne jest w zachodniej części stanowiska (obiekty nr: 163, 205, 209, 213, 222, 284), pozostałe trzy wystąpiły pojedynczo. Obiekt nr 18 w północno zachodniej części, nr 332 we wschodniej części oraz obiekt nr 102 w części centralnej. Oprócz obiektów nr 102 i 332, które zlokalizowane były w bliskiej odległości od obiektów mieszkalnych, pozostałe znajdowały się w pewnej odległości od innych obiektów. Z wyjątkiem pieca nr 163, który w rzucie poziomym posiadał kształt prostokąta z zaokrąglonymi naroŝami, pozostałe w rzucie poziomym były owalne lub nieregularne. Wymiary wahały się od 1,58 x 4,24 do 1,22 x 2,70 m. Wypełniska o nieckowtych kształtach i miąŝszości od 0,48 do 1,50 m w spągowej części wypełnione były spalenizną i resztkami wapna. Wyjątek stanowi obiekt nr 163, którego wnętrze zostało wybrane a we wnętrzu zalegały fragmenty konstrukcyjne z kopuły pieca (ryc.15-19). W przypadku obiektu 102 mamy doczynienia z komorą pieca wyłoŝoną kamieniami (ryc ) w pozostałych przypadkach ściany komór wyłoŝone były gliną. Taka konstrukcja komór piecy jest często spotykana na osadach z okresu rzymskiego (Kruger 1987, s , ryc. 59; Dernoga 2000, s ryc. 7). Piece do wypału wapna datowane na okres rzymski znane są z całej Polski np. w Pruszczu Gdańskim (Pietrzak 1968, s.227, A. Ostasz 2005, s ), w Czarnowie gm. PyŜyce, ale takŝe krajów ościennych (M. Zápotocký 1962, s ; R. Hoffmann 1941, s. 570; A. Müller, M. Zimmermann 1961, s. 128). Na terenie Polski odkrywano je zarówno na osadach produkcyjnych i mieszkalnych (B. Abramek 1980; M. Pietrzak 1968, s. 269; T. Makiewicz 2003, s. 153; K. Nowaczyk, L. Nowaczyk 2003, s. 203; A. Ustasz 2003, s. 293;

19 , s ; K. Przewoźna 1971, s. 190), ale takŝe w duŝych centrach produkcyjnych (J.Pyrgała 1972, s )

20 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, poziome obiektu nr 18. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Kolejne rzuty 13. Ryc. 13. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Profil obiektu nr 18. Fot. A. Leciejewska

21 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Kolejne rzuty poziome obiektu nr 102. Fot. A. Leciejewska

22 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Kolejne rzuty poziome obiektu nr 102. Fot. A. Leciejewska

23 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Kolejne rzuty poziome obiektu nr 163. Fot. A. Leciejewska 23. Ryc. 23. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Profil obiektu nr 163. Fot. A. Leciejewska

24 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Kolejne rzuty poziome obiektu nr 213. Fot. A. Leciejewska

25 Ryc. 24. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, obiektu nr 213. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Profil Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 213. Fot. A. Leciejewska

26 26 PALENISKA Wg Michalskiego za palenisko będziemy uwaŝali miejsce palenia otwartego ognia, które zostało przystosowane do swej funkcji przez ułoŝenie odpowiedniej konstrukcji (...). (Paleniska) umieszczane są zazwyczaj w płytkich, nieckowatych jamach, rzadziej w nieco głębszych i innych kształtach (Michalski 1983, s.178). Zadokumentowano i zbadano 25 palenisk, które na podstawie materiału ceramicznego powiązano z okresem rzymskim (obiekty nr: 50, 78, 87, 97, 107, 108, 111, 113, 145, 167, 186, 200, 207, 208, 211, 226, 235, 238, 264, 276, 277, 290, 292, 293, 309). Na stropie w większości przypadków posiadały owalne kształty (wyjątki: obiekt nr 107 kolisty, obiekty nr 97, 292 nieregularne) o wymiarach od 1,06 x 3,54 do 0,98 x 2,14 m. Przekroje pionowe głównie nieckowate o miąŝszości od 0,18 do 0,44 m, w większości jednak nie przekraczają 0,30 m. Z wyjątkiem obiektów nr: 87, 108, 111, 113, 167, 264, 309, które posiadają dwuwarstwowe wypełnisko pozostała częśc zawiera warstwę spalenizny lub szarej lub ciemnoszarej próchnicy przemieszanej ze spalenizną. Ze względu na formę wydzielono dwie kategorię: - obiekty bez kamieni w wypełniskach - paleniska z kamieniami Do pierwszej z nich naleŝą obiekty nr 200 i 264. Charakteryzują się tym, Ŝe są płytkie (0,20 m). Kategorię drugą reprezentuję pozostała częśc palenisk. Obiekty były zagłębione w ziemi. Kamienie uŝyte do ich budowy były średniej wielkości i poza nielicznymi wyjątkami silnie przepalone. Ze względu na ich układ wyróŝniono: - paleniska ze zwartym układem kamieni tworzące bruki (ryc. 33) - paleniska z nielicznymi kamieniami nieregularnie ułoŝonymi w wypełnisku obiektu - paleniska z kamieniami włoŝonymi wielowarstwowo (ryc. 40, 49) W obiektach tych pozyskany materiał ceramiczny zalegał zarówno pod, między i na kamieniach. Nie zauwaŝono Ŝadnej reguły zalegania fragmentów naczyń glinianych.

27 27 RóŜnorodne formy palenisk mogą świadczyć o róŝnej formie wykorzystania jak i o długości wykorzystywania. Kamienie z pewnościa pełniły róŝne funkcje. Z całą pewnością pełniły funkcję stabilizującą i utrzymywały ciepło, mogły takŝe stanowic rodzaj rusztu do stawiania naczyń (Dzieduszycki, Pelisiak, Skowron 2006, s 195). Paleniska w codziennym Ŝyciu mieszkańców osady dostarczały ciepło i słuŝyły do przygotowywania posiłków, mogły takŝe słuŝyć do wypału naczyń glinianych, W układzie przestrzennym grupowały się głównie przy obiektach mieszkalnych, w jednym przypadku (obiekt nr 290) wewnątrz budynku. 31. Ryc. 31. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy obiektu nr 78. Fot. A. Leciejewska

28 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Kolejne rzuty poziome i profil obiektu nr 113. Fot. A. Leciejewska

29 Ryc. 36. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy obiektu nr 145. Fot. A. Leciejewska 37. Ryc. 37. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Profil obiektu nr 145. Fot. A. Leciejewska

30 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Kolejne rzuty poziome i profil obiektu nr 186. Fot. A. Leciejewska

31 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Kolejne rzuty poziome i profil obiektu nr 200. Fot. A. Leciejewska

32 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 211. Fot. A. Leciejewska 46. Ryc. 46. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy obiektu nr 264. Fot. A. Leciejewska

33 Ryc. 47. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Profil obiektu nr 264. Fot. A. Leciejewska Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 277. Fot. A. Leciejewska

34 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 290. Fot. A. Leciejewska

35 Ryc. 52. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy obiektu nr 292. Fot. A. Leciejewska 53. Ryc. 53. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy obiektu nr 309. Fot. A. Leciejewska

36 Ryc. 54. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Profil obiektu nr 309. Fot. A. Leciejewska Dołki posłupowe Do tej kategorii zaliczono obiekty spełniające ogólnie przyjęte kryteria tj.: długość, szerokość oraz głębokość. ZałoŜono, Ŝe zaliczyć tu moŝna obiekty posiadające w rzucie poziomym kształt owalny, kolisty, kwadratowy lub inny, ale nie przekraczający długością i szerokością 0,75 m. Rzut pionowy nie mógł posiadać części stropowej szerszej od części spągowej. Ogółem zarejestrowano na badanym stanowisku 38 dołków posłupowych, które ze względu na wystąpienie materiału ceramicznego zakwalifikowano do obiektów związanych z okresem rzymskim (obiekty nr : 22, 27,35, 41, 43, 45, 57, 61, 65, 68, 70, 73, 75, 89, 90, 94, 105, 115, 117, 119, 120, 132, 143, 166, 180, 183, 298, 303, 304, 305, 315, 322, 323, 328, 335, 338, 345, 350). Zaznaczyć jednak naleŝy, Ŝe znaczna częśc pozostałych zarejestrowanych na stanowisku jam posłupowych, mimo braku datującego materiału ceramicznego, takŝe związana jest z osadą z okresu rzymskiego. WyróŜnione obiekty z wyjątkiem nr 35 w rzucie poziomym były owalne lub koliste o wymiarach od 0,24 x 0,73 do 0,22 x 0,64. Przekrój pionowy stanowiły głównie niecki w jednym przypadku (obiekt nr 343) rysował się nieregularnie oraz w czterech (obiekty nr: 70, 166, 304, 323) posiadały profil trójkątny. Wypełnisko jam posłupowych stanowiła próchnica mniej lub bardziej zgliniona.

37 37 Jedynie 10 z nich stanowi elementy konstrukcyjne naziemnych budynków słupowych wraz z innymi dołkami nieokreślonymi chronologicznie. Pozostała częśc jam posłupowych jest rozproszona na całym badanym stanowisku i nie tworzy czytelnych układów, które pozwoliłyby na interpretacje ich jako pozostałość chat bądź innych konstrukcji słupowych. NaleŜy jednak zaznaczyć iŝ stanowisko znajdowało się na polu uprawnym i głęboka orka miała wpływ na stan zachowania reliktów po dawnym zasiedleniu Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, profile jam posłupowych. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Przykładowe

38 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, profile jam posłupowych. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Przykładowe 59.

39 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, profile jam posłupowych. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Przykładowe Jamy gospodarcze/ jamy o nieokreślonej funkcji Zaliczamy do nich wszystkie obiekty, których znaczny stopień zniszczenia utrudnia ustalenie sposobu ich wykorzystywania. Charakteryzują się one róŝnorodnością kształtów w rzucie poziomym oraz przewaŝnie niewielką głębokością nieckowatych wypełnisk (Michalski 1983, s ). Ta kategoria obiektów występuje najliczniej na badanej osadzie w Święte,. W nielicznych przypadkach występują na stanowisku pojedynczo w większości tworzą zgrupowania lub towarzyszą obiektom mieszkalnym. Kierując się rozmiarami owych jam w rzucie poziomym, wydzielono kategorię: -jamy gospodarcze (powyŝej 1,5 m 2 ) -jamy o nieokreślonej funkcji (pozostałe) I.1.e.1. Jamy gospodarcze Jak wspomniano do tej kategorii zaliczono jamy, których powierzchnia w rzucie poziomym jest równa lub większa od 1,5 m2. (obiekty nr: 1, 4, 8, 11, 12, 14, 16, 20, 28, 31, 40, 42, 47, 48, 54, 71, 112, 114, 121, 137, 138, 139, 141, 155, 156, 161, 164, 165, 168, 169, 170, 171, 176, 178, 188, 192, 210, 217, 218, 220, 221, 223, 227, 230, 237, 242, 246, 247, 250, 253, 258, 263, 265, 267, 270, 273, 275, 281, 286, 291, 295, 296, 302, 310, 318, 320,

40 40 325, 331, 336, 339, 340, 342, 346, 347, 348). Z wyjątkiem obiektu nr 286, który w rzucie poziomym posiadał kształt kwadratowy i obiektów nr: 187, 188, 291, 286 w rzucie koliste, pozostałe były owalne bądź nieregularne. Wymiary wynosiły od 1,00 x 7,26 do 1,00 x 3,94 m. Przekroje pionowe róŝnych kształtów, miąŝszość od 0,08 do 1,50 m. Wypełnika obiektów w równej mierze były jedno i wielowarstwowe. Zawierały głównie szarą i brunatna próchnicę przemieszana z piaskiem bądź gliną, nierzadko węgle drzewne lub fragmenty polepy. Zarejestrowano w nich liczny materiał ceramiczny. W wielu przypadkach (obiekty nr 1, 11, 14, 16, 40, 48, 112, 121, 165, 169, 170, 171, 178, 187, 188, 217, 218, 220, 221, 237, 242, 246, 265, 281, 286, 331, 336) zarejestrowano liczne fragmenty kości zwierzęcych. Zawartość kulturowa owych jam moŝe świadczyć o tym, Ŝe słuŝyły one do przechowywania materiałów konsumpcyjnych. Z czasem mogły pełnić takŝe funkcję śmietnikową. Jamy o podobnym charakterze wystąpiły takŝe na stanowiskach w miejscowościach: Wilcze Laski, pow. Szczecinek (Kszyszowski 1998, s.130) czy śukowo pow. Stargard Szczeciński (Sajkowska, 1981 s. 31). I.1.e.2. Jamy o nieokreślonej funkcji Obiekty w tej grupie charakteryzują się owalnym, rzadziej nieregularnym kształtem w rzucie poziomym reguły nieckowatym profilem (nr:. 2, 6, 34, 37, 39, 49, 55, 59, 85, 122, 128, 140, 157, 160, 162, 175, 184, 187, 190, 229, 259, 271, 287, 288, 311, 317, 337, 343, 349, 355). Wymiary jam wynoszą: 0,70 1,85 x 0,52 0,98 m. Głębokość waha się od 0,10 do 0,48 m. Jamom, które na podstawie materiału ceramicznego przypisuje się związek wielbarskiej okresem rzymskim, towarzyszą liczne jamy o nieokreślonej przynaleŝności kulturowej. Jednak analiza wypełnisk pozwala na stwierdzenie, iŝ naleŝą one do zespołu jam uŝytkowanych przez ludność omawianej osady.

41 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 55. Fot. A. Leciejewska 63.

42 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu Fot. A. Leciejewska 65. Ryc. 65. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy obiektu nr 157. Fot. A. Leciejewska 66. Ryc. 66. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Profil obiektu nr 157. Fot. A. Leciejewska

43 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 210. Fot. A. Leciejewska 69.

44 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 227. Fot. A. Leciejewska Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 263. Fot. A. Leciejewska

45 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 331. Fot. A. Leciejewska Katalog obiektów z okresu wpływów rzymskich Obiekt nr 1 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. A/B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,10 x 1,08 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,37 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- szarobrunatna próchnica przemieszana z rdzawo Ŝółtą spiaszczoną gliną i soczewkami spalenizny; 2 spalenizna przemieszana z czarną próchnicą Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 39 fragmentów naczyń glinianych, 1 krzemień, 7 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 126/08, 128/08, 196/08)

46 46 Obiekt nr 2 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,06 x 0,96 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- szarobrunatna próchnica przemieszana z rdzawo Ŝółtą spiaszczoną gliną i soczewkami spalenizny; 2 spalenizna przemieszana z czarną próchnicą Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 79 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 24/08, 68/08, 119/08) Obiekt nr 3 Lokalizacja: Ha XII, ar 23, ćw. C/D; ar 33, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 4,52 x? (częśc obiektu poza pasem inwestycji) Przekrój pionowy: schodkowy symetryczny o miąŝszości 1,00 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- jasnoszara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem; 2 ciemnoszara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem i gliną; 3 szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem i gliną; 4 Ŝółty piasek i glina przemieszane z szarą próchnicą; 5 jasnoŝółty piasek przemieszany z ciemnoŝółtym piaskiem; 6 ciemnoszara próchnica przemieszana z ciemnoŝółtym piaskiem; 7 Ŝółty piasek przemieszany z węglami drzewnymi; 8 szara próchnica przemieszana z jasnoŝółtym piaskiem i Ŝółtą gliną; 9 ciemnoŝółty piasek przemieszany z szarą próchnicą; 10 ciemnopomarańczowa glina; 11 czarna próchnica przemieszana z gliną i Ŝółtym piaskiem Funkcja: ziemianka Materiał zabytkowy: 79 fragmentów naczyń glinianych, 2 ozdoby kamienne (?) (nr inw. mm. 53/08, /08, nr inw. ZW 1/08, 3/08) Obiekt nr 4 Lokalizacja: Ha XII, ar 23, ćw. C; ar 33, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,64 x 1,18 m Przekrój pionowy: zniszczony Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna próchnica przemieszana z Ŝółto rdzawą spiaszczoną gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 191/08)

47 47 Obiekt nr 6 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach zniszczony x 0,90 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna próchnica przemieszana z soczewkami spalenizny i drobnoziarnistym Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 12 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 738/08) Obiekt nr 8 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. C/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,18 x 1,08 m Przekrój pionowy: prostokątny o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- brunatno brązowa zgliniona próchnica; 2- brunatno brązowa próchnica przemieszana z drobnoziarnistym Ŝółtym piaskiem i rdzawo pomarańczową spiaszczoną gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 4 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 129/08) Obiekt nr 11 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. A/C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,20 x 1,00 m Przekrój pionowy: prostokątny o miąŝszości 0,25 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna próchnica przemieszana z rdzawo Ŝółtą spiaszczoną gliną i Ŝółtym drobnoziarnistym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 121 fragmentów naczyń glinianych, nieokreślony przedmiot Ŝelazny, 1 krzemień, polepa, 22 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm 32/08, 86/08, 216/08; nr inw. ZW 3/08) Obiekt nr 12 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,30 x 1,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m

48 48 Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna próchnica przemieszana z rdzawo Ŝółtą spiaszczoną gliną i soczewkami spalenizny Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 127/08) Obiekt nr 14 Lokalizacja: Ha XII, ar 34, ćw. D; ar 44, ćw. B Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,20 x 1,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- Ŝółto szary Ŝwirowaty, lekko zgliniony piasek; 2- czerwono rdzawa glina przemieszana z Ŝółto brązową zglinioną próchnicą; 3- Ŝółto szara spiaszczona próchnica przemieszana z czerwono rdzawą gliną; 4- jasnoszare wapno przemieszane ze spalenizną i brunatno rdzawą gliną; 5- szaro brunatna spiaszczona glina przemieszana z rdzawą próchnicą i węglami drzewnymi; 6- czarno brązowa próchnica przemieszana ze spalenizną; 7- ceglasto pomarańczowa glina przemieszana z szarą próchnicą i wapnem; 8- rdzawo czerwona glina; 9- czarno brunatna próchnica przemieszana ze spalenizną i rdzawo czerwoną gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 25 fragmentów naczyń glinianych, 6 fragmentów kości zwierzęcych, polepa (nr inw. mm. 36/08, 130/08) Obiekt nr 16 Lokalizacja: Ha XII, ar 34, ćw. A/C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 2,32 x 2,00 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,28 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z soczewkami spalenizny, rdzawo pomarańczowej gliny i Ŝółtego drobnoziarnistego piasku Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 33 fragmenty naczyń glinianych, polepa, 24 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 77/08, 124/08) Obiekt nr 18 Lokalizacja: Ha XII, ar 36, ćw. C; ar 46, ćw. A Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,14 x 2,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 1,10 m

49 49 Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- Ŝółto szary Ŝwirowaty, lekko zgliniony piasek; 2- czerwono rdzawa glina przemieszana z Ŝółto brązową zglinioną próchnicą; 3- Ŝółto szara spiaszczona próchnica przemieszana z czerwono rdzawą gliną; 4- jasnoszare wapno przemieszane ze spalenizną i brunatno rdzawą gliną; 5- szaro brunatna spiaszczona glina przemieszana z rdzawą próchnicą i węglami drzewnymi; 6- czarno brązowa próchnica przemieszana ze spalenizną; 7- ceglasto pomarańczowa glina przemieszana z szarą próchnicą i wapnem; 8- rdzawo czerwona glina; 9- czarno brunatna próchnica przemieszana ze spalenizną i rdzawo czerwoną gliną Funkcja: piec wapienniczy Materiał zabytkowy: 61 fragmentów naczyń glinianych, 1 krzemień, 9 fragmentów kości zwierzęcych, polepa (nr inw. mm. 105/08, 117/08, /.08, 125/08) Obiekt nr 20 Lokalizacja: Ha XII, ar 37, ćw. C; ar 47, ćw. A Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,26 x 1,00 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z rdzawą gliną i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 76 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 4/08, 52/08, 56/08) Obiekt nr 22 Lokalizacja: Ha XII, ar 37, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,46 x 0,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z rdzawą gliną i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 69/08) Obiekt nr 27 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,52 x 0,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z drobnymi kamieniami

50 50 Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 88/08) Obiekt nr 28 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. C/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,80 x 1,75 m Przekrój pionowy: schodkowy o miąŝszości 1,00 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- ciemnobrązowa i czarna zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarą spiaszczoną gliną i drobnymi kamieniami; 2 jasnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z szarą i brązową próchnicą; 3 intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica ze śladami spalenizny Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 103 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 5/08, 7/08, 99/08) Obiekt nr 31 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,50 x 1,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,29 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrązowa i czarna zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarą spiaszczoną gliną i drobnymi kamieniami Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 53 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 112/08, 133/08) Obiekt nr 34 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,92 x 0,80 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółto rdzawą gliną Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 4 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 23/08, 64/08) Obiekt nr 35 Lokalizacja: Ha XII, ar 48, ćw. C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 0,48 x 0,40 m

51 51 Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z brązową zglinioną próchnicą Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 4 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 25/08) Obiekt nr 37 Lokalizacja: Ha XII, ar 48, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,10 x 0,98 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,11 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z brązową zglinioną próchnicą Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 74/08) Obiekt nr 39 Lokalizacja: Ha XII, ar 46, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,90 x 0,82 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno brązowa zgliniona próchnica przemieszana z szarą gliną Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 61 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 15/08) Obiekt nr 40 Lokalizacja: Ha XII, ar 35, ćw. C; ar 45, ćw. A Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 2,92 x 2,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,48 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- brązowo pomarańczowa zgliniona próchnica przemieszana z ceglano Ŝółtą zglinioną próchnicą i drobnymi kamieniami; 2 brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z węglami drzewnymi i jasnoszarą spiaszczoną gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 88 fragmentów naczyń glinianych, 3 krzemienie, 3 fragmenty kości zwierzęcych, polepa (nr inw. mm. 14/08, 29/08, 31/.08, 95/08, 98/08)

52 52 Obiekt nr 41 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,34 x 0,24 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowoszara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym drobnoziarnistym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 18/08) Obiekt nr 42 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. B; ar 48, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,70 x 1,52 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,68 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- czarnobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółto rdzawą gliną i drobnymi kamieniami; 2 rdzawoczerwona glina; 3- szara glina przemieszana z Ŝółtą spiaszczona gliną; 4 soczewki spalenizny przemieszane z Ŝółtą spiaszczoną gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 25 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 8/08) Obiekt nr 43 Lokalizacja: Ha XII, ar 48, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,56 x 0,54 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe czarnobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółto rdzawą gliną i drobnymi kamieniami Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 75/08) Obiekt nr 45 Lokalizacja: Ha XII, ar 48, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,40 x 0,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,24 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno brązowa próchnica przemieszana z jasnoŝółtą spiaszczoną gliną Funkcja: dołek posłupowy

53 53 Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 55/08, 76/08) Obiekt nr 47 Lokalizacja: Ha XII, ar 49, ćw. A/C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,64 x 1,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe czarno brązowa próchnica przemieszana z Ŝółtą spiaszczoną gliną i drobnymi kamieniami Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 50/08) Obiekt nr 48 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,68 x 1,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,81 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie nieckowatym 1 jasnobrązowo szara spiaszczona próchnica; 2 szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółto rdzawą gliną; 3 jasnoszara spiaszczona próchnica z wtrętami brązowej spiaszczonej gliny Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 297 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 59/08, 100/08, 139/08) Obiekt nr 49 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. B/D Rzut poziomy: prostokątny o wymiarach 1,00 x 0,52 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,21 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowo brunatna zgliniona próchnica przemieszana z rdzawo Ŝółtą gliną i drobnymi kamieniami Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 106 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 37/08, 62/08, 132/08) Obiekt nr 50 Lokalizacja: Ha XII, ar 49, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,66 x 1,26 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe czarno brązowa próchnica przemieszana z Ŝółtą spiaszczoną gliną i drobnymi kamieniami

54 54 Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 15 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 46/08, 54/08) Obiekt nr 53 Lokalizacja: Ha XII, ar 49, ćw. D; ar 50, ćw. C Rzut poziomy: prostokątny o wymiarach 3,28 x 2,04 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie diagonalnym 1 czarno brązowa próchnica przemieszana z Ŝółtobrązową gliną i soczewkami spalenizny; 2- brunatno szara próchnica przemieszana z Ŝółtą spiaszczoną gliną Funkcja: ziemianka Materiał zabytkowy: 118 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 1-2/08, 10/08, 30/08) Obiekt nr 54 Lokalizacja: Ha XIII, ar 51, ćw. A/C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,42 x 1,06 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe czarno brązowa zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarą spiaszczoną gliną i soczewkami spalenizny Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 3 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 19/08) Obiekt nr 55 Lokalizacja: Ha XIII, ar 51, ćw. D Rzut poziomy: trójkątny o wymiarach 0,98 x 0,98 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe Ŝółtoszara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym drobnoziarnistym piaskiem i drobnymi kamieniami Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 26 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 9/08, 60/08) Obiekt nr 57 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,34 x 0,34 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,19 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica

55 55 Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 27/08) Obiekt nr 59 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,00 x 0,70 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara próchnica przemieszana ze Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 6 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 57/08) Obiekt nr 61 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,60 x 0,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 40/08) Obiekt nr 65 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,64 x 0,42 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 26 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 49/08) Obiekt nr 68 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,48 x 0,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 12 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 85/08)

56 56 Obiekt nr 70 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,28 x 0,28 m Przekrój pionowy: trójkątny o miąŝszości 0,35 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 28/08) Obiekt nr 71 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,44 x 1,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z brązowoszarą i szarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 18 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 26/08, 44/08, 89/08) Obiekt nr 73 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,64 x 0,64 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupoway Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 73/08) Obiekt nr 75 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,47 x 0,42 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,38 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 66/08) Obiekt nr 78

57 57 Lokalizacja: Ha XIII, ar 62, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,34 x 1,08 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica z brązowoszara spiaszczoną próchnicą Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 1 krzemień, polepa (nr inw. mm. 39/08) Obiekt nr 85 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. C/D; ar 12, ćw. A/B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,85 x 0,85 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,24 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie wertykalnym 1- szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zglinioną próchnicą oraz Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem; 2 ciemnobrunatno szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z szarą zglinioną próchnicą i Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 108/08) Obiekt nr 87 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,80 x 1,00 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,36 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- intensywnie ciemnoszara zgliniona próchnica przemieszana z brunatna zgliniona próchnicą i Ŝółtym zglinionym piaskiem; 2- szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 41 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 16/08, 20/08) Obiekt nr 89 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,32 x 0,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zgliniona próchnicą i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy

58 58 Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 78/08) Obiekt nr 90 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. A/C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,34 x 0,34 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zgliniona próchnicą i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 87/08) Obiekt nr 94 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A; Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,25 x 0,25 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,28 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszaro-brunatna lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych, 1 fragment kości zwierzęcych, 4 ŜuŜle (nr inw. mm. 91/08) Obiekt nr 97 Lokalizacja: Ha XIII, ar 62, ćw. B/D Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 2,02 x 1,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywnie ciemnoszara próchnica przemieszana z brązowoszarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 17 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 22/08) Obiekt nr 100 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. D; ar 2, ćw. C; ar 11, ćw. B; ar 12, ćw. A; Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 4,00 x 3,00 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,25 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie wertykalnym 1- ciemnoszara lekko zglinona próchnica przemieszana z brunatno szarą spiaszczoną próchnicą oraz Ŝółtoszarym lekko

59 59 zglinionym piaskiem; 2 brunatno szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z rdzawo pomarańczową próchnicą zmieszaną z polepą oraz z Ŝółtoszary Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: chata Materiał zabytkowy: 255 fragmentów naczyń glinianych, 1 krzemień, 389 fragmentów kości zwierzęcych, 3 ŜuŜle, polepa (nr inw. mm /08, 35/08, 80/08, 96-97/08) Obiekt nr 102 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 11, ćw. A/C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 4,24 x 1,70 m Przekrój pionowy: trapezowaty o miąŝszości 1,32 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- jasnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z pomarańczowym przepalonym piaskiem; 2- pomarańczowy, zgliniony przepalony piasek; 3- pomarańczowa przepalona glina; 4- szara ilasta próchnica z kawałkami polepy; 5- szara ilasta próchnica przemieszana z jasnoŝółtą i pomarańczową ilastą próchnicą; 6- intensywnie ciemnoszara, przepalona ilasta próchnica; 7- jasnobrązowoszara ilasta próchnica przemieszana z licznymi fragmentami polepy; 8- jasnobrunatna i brunatna lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zglinioną próchnicą, polepą oraz Ŝółto szarym Ŝwirowatym piaskiem; 9- szara spiaszczona próchnica przemieszana ze spalenizną i nielicznymi węgielkami drzewnymi Funkcja: piec wapienniczy Materiał zabytkowy: 33 fragmenty naczyń glinianych, 3 krzemienie, 7 fragmentów kości zwierzęcych, 18 ŜuŜli, 3 fragmenty polepy z odciskami konstrukcyjnymi, polepa (nr inw. mm. 183/08, /08, /08, /08, /08; nr inw. ZW 6-8/08) Obiekt nr 105 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,36 x 0,36 m Przekrój pionowy: workowaty o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 63/08) Obiekt nr 107 Lokalizacja: Ha XII, ar 59, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 1,06 x 1,00 m

60 60 Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,23 m Wypełnisko: jednowarstwowe czarno brązowa zgliniona próchnica przemieszana soczewkami spalenizny i rdzawo szarą spiaszczoną gliną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 6 fragmentów naczyń glinianego (nr inw. mm. 17/08) Obiekt nr 108 Lokalizacja: Ha XIII, ar 62, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,04 x 1,78 m Przekrój pionowy: prostokątny o miąŝszości 0,44 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym 1- intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z brązowoszarą spiaszczoną próchnicą i nielicznymi węgielkami drzewnymi i resztkami humusu; 2 intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z brązowoszarą spiaszczoną próchnicą i nielicznymi węgielkami drzewnymi Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 69 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 3 krzemienie, 2 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 38/08, 45/08, 47/08, 61/08, 79/08) Obiekt nr 111 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,38 x 1,12 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,29 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie diagonalnym 1- ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z jasnoszarą zglinioną próchnicą, jasnobrunatną i brunatną lekko zglinioną próchnicą oraz Ŝółtoszarym lekko zglinionym piaskiem; 2- brunatna spiaszczona próchnica przemieszana z ciemno i jasnoszarą spiaszczona próchnicą oraz Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 46 fragmentów naczyń glinianych, 1 krzemień, polepa, 3 fargmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 113/08, 167/08) Obiekt nr 112 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. D Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,36 x 1,60 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m

61 61 Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- ciemnoszaro-ciemnobrunatna spiaszczona próchnica przemieszana z szarą i jasnoszarą spiaszczoną próchnicą, Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem oraz fragmentami polepy; 2- brunatno szara spiaszczona próchnica przemieszana z jasnoszarą spiaszczoną próchnicą i Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem; 3 jasnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z brunatno szarą spiaszczoną próchnicą i Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza (tab. LIX) Materiał zabytkowy: 28 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 14 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm /08, 179/08) Obiekt nr 113 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 3, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,08 x 1,88 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,32 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- ciemnoszaro-ciemnobrunatna spiaszczona próchnica ze spalenizną przemieszana z brunatno - szarą spiaszczoną próchnicą Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem; 2- szaro - brunatno spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem; 3 intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z szarobrunatną spiaszczoną próchnicą i Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem; 4 jasnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem oraz wtrętami ciemnoszarej i szarobrunatnej spiaszczonej próchnicy Funkcja: palenisko (tab. LX) Materiał zabytkowy: 28 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 14 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm /08, 179/08) Obiekt nr 114 Lokalizacja: Ha XII, ar 59, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,84 x 1,43 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowoszara spiaszczona próchnica Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 12 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 48/08, 51/08) Obiekt nr 115

62 62 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,50 x 0,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 70/08) Obiekt nr 117 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,40 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych, 1 krzemień (nr inw. mm. 104/08) Obiekt nr 119 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,45 x 0,42 m Przekrój pionowy: workowaty o miąŝszości 0,36 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna lekko zgliniona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 72/08) Obiekt nr 120 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,50 x 0,48 m Przekrój pionowy: workowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 81/08) Obiekt nr 121 Lokalizacja: Ha XXII, ar 9, ćw. C/D

63 63 Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,78 x 1,60 m Przekrój pionowy: prostokątny o miąŝszości 0,72 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- ciemnobrunatno szara spiaszczona próchnica przemieszana z intensywnie ciemnoszarą spiaszczoną próchnicą, jasnoszarą spiaszczoną próchnicą oraz Ŝółtoszarym lekko zglinionym piaskiem; 2- szara zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą spiaszczoną próchnicą, jasnoszarą spiaszczoną próchnicą oraz Ŝółtoszarym lekko zglinionym piaskiem; 3 Ŝółtoszary Ŝwirowaty lekko ogliniony piasek z wtrętami szarej lekko oglinionej próchnicy; 4 Ŝółto pomarańczowy ogliniony piasek przemieszany z szarą lekko zglinioną próchnicą; 5 szara zgliniona próchnica przemieszana z jasnoszarą zglinioną próchnicą oraz Ŝółtopomarańczowo szarym zglinionym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 35 fragmentów naczyń glinianych, 2 krzemienie, polepa, 6 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 71/08, 83/08, 101/08, 110/08, 114/08) Obiekt nr 122 Lokalizacja: Ha XIII, ar 62, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,00 x 0,86 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,17 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 43 fragmenty naczyń glinianych, 3 krzemienie, polepa, (nr inw. mm. 3/08, 33/08) Obiekt nr 128 Lokalizacja: Ha XI, ar 78, ćw. B, ar 79, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,26 x 0,92 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 43 fragmenty naczyń glinianych, polepa, 17 fragmentów kości zwierzęcych, fragment przęślika kamiennego (nr inw. ZW 10/08; nr inw. mm. 160/08, /08, 194/08) Obiekt nr 132

64 64 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,30 x 0,26 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego, polepa (nr inw. mm. 103/08) Obiekt nr 134 Lokalizacja: Ha XXII, ar 9, ćw. C/D Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,74 x 2,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,28 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno szara spiaszczona próchnica przemieszana z jasnoszarą spiaszczoną próchnicą oraz Ŝółtoszarym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: ziemianka (tab. LXI) Materiał zabytkowy: 51 fragmentów naczyń glinianych, polepa,1 ŜuŜel, 44 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 90/08) Obiekt nr 137 Lokalizacja: Ha XI, ar 66, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,08 x 1,00 m Przekrój pionowy: trapezowaty o miąŝszości 0,24 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- szarobrązowa spiaszczona próchnica przemieszana z drobnymi kawałkami polepy; 2- szarobrązowa spiaszczona próchnica przemieszana z nielicznymi fragmentami polepy Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXII) Materiał zabytkowy: 119 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm /08) Obiekt nr 138 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 25, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,58 x 1,42 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- ciemnoszaro brunatna pórchnica przemieszana z Ŝółtym zglinionym piaskiem; 2- jasnoszaro brązowa silnie spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza

65 65 Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 67/08, 116/08) Obiekt nr 139 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 36, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,74 x 1,16 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,36 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara próchnica ze spalenizną przemieszana z jasnoszarą próchnicą oraz Ŝółtoszarym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 195/08) Obiekt nr 140 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 36, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,84 x 0,78 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,13 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara próchnica ze spalenizną przemieszana z Ŝółtoszarym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 65/08) Obiekt nr 141 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 36, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,80 x 1,38 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara próchnica przemieszana z jasnoszarą próchnicą oraz Ŝółtoszarym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 189/08) Obiekt nr 143 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,24 x 0,22 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,23 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica z ciemnoszarą zglinioną próchnicą oraz Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy

66 66 Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 102/08) Obiekt nr 145 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 24, ćw. A/B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,90 x 1,48 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara próchnica przemieszana z szaro - brązowoszarą spiaszczona próchnicą, spalenizną i nielicznymi węgielkami drzewnymi Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 19 fragmentów naczyń glinianych, 1 krzemień, 1 ŜuŜel (nr inw. mm. 236/08) Obiekt nr 155 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 36, ćw. B; ar 37, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,92 x 1,24 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,38 m Wypełnisko: wielowarstwowe 1- szarobrunatna lekko zgliniona próchnica przemieszna z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko oglinionym piaskiem; 2- jasnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana z brunatno szarą zglinioną próchnicą i Ŝółto szarym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 13 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 137/08) Obiekt nr 156 Lokalizacja: Ha XII, ar 35, ćw. C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 2,20 x 1,78 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- brązowo pomarańczowa zgliniona próchnica przemieszana z ceglano Ŝółtą próchnicą i drobnymi kamieniami; 2 brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z węglami drzewnymi i jasnoszarą spiaszczona gliną; 3 spiaszczona próchnica przemieszana z jasnoszarą i Ŝółtoszarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: polepa (nr inw. mm. 42/08, 131/08) Obiekt nr 157

67 67 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 15, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,36 x 0,70 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,13 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro ciemnobrunatna spiaszczona próchnica przemieszana z węglami drzewnymi, szarobrunatną spiaszczoną próchnicą oraz Ŝółtoszarym zglinionym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 4 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 134/08) Obiekt nr 158 Lokalizacja: Ha XII, ar 83, ćw. B Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 0,74 x 0,46 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,42 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- ciemnobrunatno szara próchnica przemieszana ze spalenizną; 2- brązowa próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem; 3- jasnoszara próchnica przemieszana z Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: 3 fragmenty naczyń glinianych, polepa, 1 ŜuŜel (nr inw. mm. 115/08) Obiekt nr 160 Lokalizacja: Ha XII, ar 84, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,74 x 0,64 m Przekrój pionowy: trójkątny o miąŝszości 0,48 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara próchnica przemieszana z brązową próchnicą, szaroŝółtym piskiem i spalenizną (wystąpiły drobne ŜuŜle Ŝelazne) Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych, 1 ŜuŜel (nr inw. mm. 41/08) Obiekt nr 161 Lokalizacja: Ha XII, ar 83, ćw. C/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,72 x 1,46 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno - szara próchnica przemieszana ze spalenizną i szaroŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 3 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 152/08)

68 68 Obiekt nr 162 Lokalizacja: Ha XI, ar 70, ćw. D; Ha XII, ar 61, ćw. C; Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,20 x 0,90 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,23 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z brązowoszara i szarą spiaszczoną próchnicą; 2- szara spiaszczona próchnica przemieszana z brązowoszarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 147/08) Obiekt nr 163 Lokalizacja: Ha XI, ar 69, ćw. D Rzut poziomy: prostokątny o wymiarach 2,14 x 1,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,86 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- rdzawo czerwona przepalona glina; 2- szaro brunatna zgliniona i przepalona próchnica z fragmentami polepy (rumowisko rusztu) przemieszana z ciemnoszarą spiaszczoną próchnicą, spalenizną oraz Ŝółto szarym zglinionym piaskiem; 3- szaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszara spiaszczoną próchnicą, fragmentami polepy i Ŝółto szarym piaskiem; 4- intensywnie ciemnoszara spiaszczona i przepalona próchnica z fragmentami polepy przemieszana z brunatno szarą zglinioną próchnicą i polepą; 5- Ŝółto szary Ŝwirowaty i ogliniony piasek Funkcja: piec wapienniczy Materiał zabytkowy: 54 fragmenty naczyń glinianych, 3 fragmenty kości zwierzęcych, polepa, polepa z odciskami konstrukcyjnymi (nr inw. mm. 140/08, /08, /08, 164/08, 166/08, / /08, /08, 223/08, 226/08, /08, nr inw. ZW 5/08) Obiekt nr 164 Lokalizacja: Ha XI, ar 68, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,20 x 1,04 m Przekrój pionowy: trapezowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym 1- szara spiaszczona próchnica przemieszana z brązowoszarą spiaszczoną próchnicą; 2- Ŝółto brązowa spiaszczona glina przemieszana z jasnoŝółtym oglinionym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza

69 69 Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 151/08) Obiekt nr 165 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 13, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 3,26 x 1,96 m Przekrój pionowy: owalny o miąŝszości 0,75 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym szarobrunatna lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym lekko zglinionym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 46 fragmentów naczyń glinianych, 2 krzemienie, 8 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 178/08) Obiekt nr 166 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 25, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,34 x 0,36 m Przekrój pionowy: trójkątny o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym lekko zglinionym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 10 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 135/08) Obiekt nr 167 Lokalizacja: Ha XII, ar 84, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,14 x 1,58 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- szara spiaszczona próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą; 2- szara spiaszczona próchnica przemieszana z jasnoszarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: palenisko (tab. LXIII) Materiał zabytkowy: 7 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 146/08) Obiekt nr 168 Lokalizacja: Ha XI, ar 80, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,50 x 1,43 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa spiaszczona próchnica Funkcja: jama gospodarcza

70 70 Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 150/08) Obiekt nr 169 Lokalizacja: Ha XI, ar 78, ćw. B, ar 79, ćw. A/C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 7,26 x 1,68 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,80 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- szaro brunatna zgliniona; 2- szaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszara spiaszczoną próchnicą, fragmentami polepy i Ŝółto szarym piaskiem; 3- Ŝółto szary Ŝwirowaty i zgliniony piasek Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 105 fragmentów naczyń glinianych, 26 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm /08, /09, 187/08, 220/08) Obiekt nr 170 Lokalizacja: Ha XII, ar 96, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,16 x 1,02 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie diagonalnym 1- pomarańczowa przepalona glina; 2- brązowo szara spiaszczona próchnica Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 6 fragmentów naczyń glinianych, 4 krzemienie, 1 fragment kości zwierzęcych, polepa (nr inw. mm. 149/08, 155/08, 163/08) Obiekt nr 171 Lokalizacja: Ha XXII, ar 19, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,50 x 1,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno szara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXIV) Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego, 2 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 186/08) Obiekt nr 175 Lokalizacja: Ha XII, ar 72, ćw. D Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,24 x 0,52 m

71 71 Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowaty 1- jasnoszaro brunatna spiaszczona próchnica przemieszana z szarobrunatnym Ŝwirowatym piaskiem; 2- ciemno brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z jasnoszarą spiaszczoną próchnicą i Ŝółtym oglinionym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 192/08) Obiekt nr 176 Lokalizacja: Ha XII, ar 72, ćw. C/D; ar 82, ćw. A/B Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,14 x 1,94 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,70 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszaro brunatna spiaszczona próchnica przemieszana z brunatnym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 190/08) Obiekt nr 178 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 24, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,20 x 1,54 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,33 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana ze spalenizną i Ŝółto szarym piskiem Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXV) Materiał zabytkowy: 74 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 234/08, 237/08) Obiekt nr 180 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 25, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,43 x 0,36 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara próchnica przemieszana z piskiem i gliną Funkcja: dołek posłupowy (tab. LXVII) Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 179/08) Obiekt nr 183

72 72 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 15, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,48 x 0,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara próchnica przemieszana z piskiem i gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 180/08) Obiekt nr 184 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 14, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,83 x 0,72 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowtym 1 intensywnie szara próchnica przemieszana z piskiem; 2- szara próchnica przemieszana z piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 182/08) Obiekt nr 186 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 24, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,98 x 1,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,42 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z szarą i brązowoszarą spiaszczona próchnicą Funkcja: palenisko (tab. LXIX) Materiał zabytkowy: 60 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 235/08, 238/08) Obiekt nr 187 Lokalizacja: Ha XI, ar 56, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 1,00 x 1,00 m Przekrój pionowy: prostokątny o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe 1- ciemnobrunatno szara, lekko ogliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowaty lekko oglinionym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: naczynie gliniane, 24 fragmenty naczyń glinianych, 63 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 228/08, 239/08, inw. ZW 9/08)

73 73 Obiekt nr 188 Lokalizacja: Ha XI, ar 56, ćw. A/C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 1,10 x 1,10 m Przekrój pionowy: prostokątny o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe - ciemnobrunatno- szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym lekko zglinionym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 82 fragmenty naczyń glinianych, 16 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 227/08; 241/08) Obiekt nr 190 Lokalizacja: Ha XI, ar 56, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,88 x 0,84 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno- szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym lekko zglinionym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 240/08) Obiekt nr 192 Lokalizacja: Ha XIV, ar 93, ćw. C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,58 x 1,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym 1 brązowa lekko zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną; 2 ciemna spalenizna przemieszana z brązową spiaszczoną próchnicą, Ŝółtym piaskiem i drobnymi węglami drzewnymi Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 21 fragmentów naczyń glinianych, 1 krzemień, polepa, ŜuŜel (nr inw. mm. 731/08, /08) Obiekt nr 195 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 28, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,38 x 0,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe 1 ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną szaroŝółtym zglinionym piaskiem

74 74 Funkcja: zagłębiony piec hutniczy (tab. LXX) Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego, polepa, ŜuŜel (nr inw. mm. 442/08, 465/08) Obiekt nr 196 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 28, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,54 x 0,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe 1 ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną szaroŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy (tab. LXX) Materiał zabytkowy: 3 fragmenty naczyń glinianych, ŜuŜel (nr inw. mm. 464/08) Obiekt nr 200 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 37, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,83 x 1,34 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 6 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 261/08) Obiekt nr 205 Lokalizacja: Ha XI, ar 43, ćw. C/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,90 x 1,64 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,60 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- rdzawo-ŝółty zgliniony piasek; 2- brunatna próchnica przemieszana z rudo-pomarańczową gliną; 3- brązowa próchnica przemieszana z rudo-pomarańczową gliną i polepą; 4- brunatna próchnica przemieszana z wapnem i pomarańczowym piaskiem; 5- polepa przemieszana z brunatną próchnicą; 6- szaro-brunatna próchnica przemieszana ze spalenizną Funkcja: piec wapienniczy Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm /08) Obiekt nr 207 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 50, ćw. B

75 75 Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,62 x 1,04 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- szara spiaszczona próchnica przemieszana z brązową gliną i śladami spalenizny; 2- spalenizna przemieszana z szarą próchnicą i brązową gliną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 7 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 257/08) Obiekt nr 208 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 37, ćw. B; ar 38, ćw. A; Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,00 x 1,34 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną Funkcja: palenisko (tab. LXXI) Materiał zabytkowy: grąpie (nr inw. mm. 264/08) Obiekt nr 209 Lokalizacja: Ha XI, ar 31, ćw. C/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,94 x 1,46 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,48 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- rdzawo-ŝółty zgliniony piasek; 2- brunatna próchnica przemieszana z rudo-pomarańczową gliną; 3- brązowa próchnica przemieszana z rudo-pomarańczową gliną i polepą; 4- brunatna próchnica przemieszana z wapnem i pomarańczowym piaskiem; 5- polepa przemieszana z brunatną próchnicą; 6- szaro-brunatna próchnica przemieszana ze spalenizną Funkcja: piec wapienniczy Materiał zabytkowy: 61 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm /08) Obiekt nr 210 Lokalizacja: 1 km, Ha XX, ar 59, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,90 x 1,80 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie diagonalnym 1- ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana ze spalenizną i gliną; 2- jasnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem i gliną

76 76 Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 28 fragmentów naczyń glinianych, 3 krzemienie, polepa, ŜuŜel (nr inw. mm. 296/08) Obiekt nr 211 Lokalizacja: 1 km, Ha XX, ar 29, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,96 x 1,64 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica przemieszana ze spalenizną i Ŝółtym piaskiem Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 37 fragmentów naczyń glinianych, 36 fragmentów zwierzęcych (nr inw. mm. 272/08) Obiekt nr 213 Lokalizacja: Ha XI, ar 63 ćw. A/B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,72 x 1,22 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,66 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym zglinionym piaskiem, rdzawą przepaloną gliną, polepa oraz ciemnoszarą zglinioną próchnicą; 2 ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica 3 przepalona próchnica z popiołem przemieszana z rdzawą polepą i brunatno szarą zgliniona próchnicą; 4 intensywnie ciemnoszarą spalenizną; 5 brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem, gliną, rdzawą polepą oraz intensywnie ciemnoszara spalenizną; 6 wapno; 7 - przepalony piasek przemieszany z popiołem i wapnem; Funkcja: piec wapienniczy Materiał zabytkowy: 65 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 11 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm /08, 254/08, /08, /08, /08, 324/08, /08) Obiekt nr 216 Lokalizacja: Ha XI, ar 74, ćw. B; ar 75, ćw. A Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,00 x 2,80 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 1,70 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym zglinionym piaskiem, rdzawą przepaloną gliną, polepa oraz

77 77 ciemnoszarą zglinioną próchnicą; 2 ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana z szarobrunatną zglinioną próchnicą, rdzawą przepaloną gliną, polepą i jasnoszarą spiaszczoną próchnicą i popiołem; 3 jasnoszara spiaszczona i przepalona próchnica z popiołem przemieszana z rdzawą polepą i brunatno szarą zgliniona próchnicą; 4 rdzawo pomarańczowa przepalona glina i przepalona próchnica przemieszana z brunatno szarą zglinioną próchnicą, Ŝółtym piaskiem, gliną i intensywnie ciemnoszarą spalenizną; 5 brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem, gliną, rdzawą polepą oraz intensywnie ciemnoszara spalenizną; 6 intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica ze spalenizną przemieszana z popiołem, węglami drzewnymi i polepą; 7 fragmenty konstrukcyjnej polepy przemieszanej z szarą i jasnoszarą spiaszczoną próchnicą, rdzawą polepą, intensywnie ciemnoszarą spalenizną oraz brunatno szarą zglinioną próchnicą; 8 przepalony piasek przemieszany z popiołem i wapnem; 9 Ŝółtopomarańczowa glina i zgliniony piasek przemieszany z brunatno szarą gliną i rdzawą polepą; 10 Ŝółtoszary lekko zgliniony Ŝwirowaty piasek przemieszany z pomarańczową gliną Funkcja: ziemianka Materiał zabytkowy: 601 fragmentów naczyń glinianych, polepa, ŜuŜel, 877 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 263/08, 268/08, 270/08, /08, /08, 321/08, /08, /08, /08, /08,44/08, 46/08, 4/08, 493/08, 44-4/08, 80-82/08, 391/08) Obiekt nr 217 Lokalizacja: 1 km, Ha XX, ar 59, ćw. A Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 2,74 x 1,92 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 1,50 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- jasnoszaro brunatna spiaszczona próchnica przemieszana z jasnym piaskiem i pomarańczową gliną; 2- jasnobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z pomarańczowa gliną i jasnym piaskiem, 3- szara ogliniona próchnica przemieszana z ze spalenizną i pomarańczową gliną, 4- jasnoszary zgliniony piasek przemieszany z pomarańczową gliną, 5- ciemnoszara zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i pomarańczową gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 64 fragmenty naczyń glinianych, 1 krzemień, polepa, ŜuŜel, kości zwierzęce (nr inw. mm. 395/08) Obiekt nr 218

78 78 Lokalizacja: Ha XI, ar 73, ćw. C; ar 83, ćw. A; Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,60 x 3,10 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,32 m Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 230 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 224 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 246/08, 255/08, 262/08, 265/08 267/08 269/08 271/ /08) Obiekt nr 220 Lokalizacja: Ha XI, ar 61, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,60 x 1,06 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,28 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 17 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 6 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 266/08) Obiekt nr 221 Lokalizacja: Ha XI, ar 75, ćw. C, ar 85, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,84 x 1,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,38 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 119 fragmentów naczyń glinianych, 1 krzemień, polepa, 86 fragmentów kości zwierzęcych, osełka kamienna, zdobiony przedmiot kamienny (nr inw. mm. 285/08, /08, /08, 328/08, nr inw. ZW 13/08, 15/08) Obiekt nr 222 Lokalizacja: km 1/Ha XX, ar 69 ćw. B/D; ar 70 ćw. A; Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,50 x 2,70 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 1,50 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z próchnicą Ŝółtą gliną; 2 ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica 3 przepalona próchnica z popiołem przemieszana z rdzawą polepą i brunatno szarą zgliniona próchnicą; 4 intensywnie ciemnoszarą spalenizną; 5 szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem, gliną, rdzawą polepą oraz intensywnie

79 79 ciemnoszara spalenizną; 6 wapno czarna spalenizna z węgielkami drzewnymi; 7 szara i ciemnoszara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtą gliną calcową Funkcja: piec wapienniczy Materiał zabytkowy: 64 fragmenty naczyń glinianych, polepa, 19 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm /08, 339/08,343/08,411/08,441/08, /08, /08) Obiekt nr 223 Lokalizacja: 1 km; Ha XX, ar 69, ćw. B/D, ar 70, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,64 x 1,34 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie wertykalnym 1 - szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem; 2 - jasnoszara próchnica przemieszana z jasnobrązową spiaszczoną gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 29 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 283/08) Obiekt nr 226 Lokalizacja: Ha XI, ar 85, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,80 x 1,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna próchnica przemieszana z brązową spiaszczoną glina i szarym piaskiem Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 5 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 2 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 330/08) Obiekt nr 227 Lokalizacja: Ha XI, ar 83, ćw. D, ar 84, ćw. C, ar 93, ćw. B, ar 94, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,50 x 1,06 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna próchnica przemieszana z jasnobrązową spiaszczoną gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 14 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 295/08) Obiekt nr 229

80 80 Lokalizacja: Ha XI, ar 93, ćw. B, ar 94, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,70 x 0,60 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara próchnica przemieszana z jasnobrązową spiaszczoną gliną Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 46 fragmentów naczyń glinianych, polepa, fragment kości zwierzęcej (nr inw. mm /08) Obiekt nr 230 Lokalizacja: Ha XI, ar 84, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,70 x 1,52 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatna próchnica przemieszana z ciemnoszarą próchnicą i jasnoszarą spiaszczoną gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 10 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm /08) Obiekt nr 234 Lokalizacja: Ha XI, ar 65 ćw. A/ C/D Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 9,90 x 7,00 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 1,38 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1 szarobrązowa zgliniona próchnica; 2 jasnoszara próchnica przemieszana z brązową gliną; 3 ciemnobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z węglami drzewnymi Funkcja: ziemianka Materiał zabytkowy: 1418 fragmentów naczyń glinianych, krzemienie, 779 fragmentów, kościane narzędzie do zdobienia ceramiki, przęślik gliniany kości zwierzęcych (nr inw. mm. 334/08, /08, 341/08, /08, 349/08, /08, 472/08, 479/08, 43/08, 47/08, 49/08, 497/08, /08, 502/08, /08, 585/08, ZW 13/08, 17/08) Obiekt nr 235 Lokalizacja: Ha XI, ar 65, ćw. D, ar 66, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,88 x 1,74 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m

81 81 Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i Ŝółtą gliną calcową Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 24 fragmenty naczyń glinianych, polepa, ŜuŜle (nr inw. mm. 329/08, 335/08, 346/08) Obiekt nr 236 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 13, ćw. C/D; ar 23, ćw. A/ B Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 4,70 x 4,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,45 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1 ciemnoszaro ciemnobrunatna lekko zgliniona próchnica przemieszana z brunatno szarą lekko zglinioną próchnicą; 2 szarobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszaro ciemnobrunatną zglinioną próchnicą i Ŝółtoszarym Ŝwirowatym zglinionym piaskiem; 3 Ŝółtoszary Ŝwirowaty lekko zgliniony piasek przemieszany z brunatno szarą zglinioną próchnicą i jasnoszarą zglinioną próchnicą Funkcja: ziemianka Materiał zabytkowy: 761 fragmentów naczyń glinianych, polepa, ŜuŜel, 240 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 342/08, 350/08, /08, 359/08, 366/08, 377/08, 397/08, 406/08, 417/08, 421/08) Obiekt nr 237 Lokalizacja: 1 km, Ha XX, ar 80, ćw. A/B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,00 x 1,84 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatna próchnica przemieszana z jasnobrązową spiaszczoną gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 3 fragmenty naczyń glinianych, polepa, ŜuŜel, fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm /08) Obiekt nr 238 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 22, ćw. D; ar 32, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,08 x 1,52 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,26 m

82 82 Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno - ciemnoszara próchnica przemieszana ze spalenizną Funkcja: paleniska Materiał zabytkowy: 3 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 388/08) Obiekt nr 242 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 23, ćw. C/D; ar 33, ćw. A/B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 4,20 x 3,95 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno - szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 113 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm /08, 753/08) Obiekt nr 243 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 23, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,45 x 0,34 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie diagonalnym 1 intensywnie ciemnoszara lekko zgliniona próchnica przemieszana z brunatno szarą zglinioną próchnicą, rdzawą polepą, fragmentami ŜuŜla i Ŝółtym zglinionym piaskiem; 2 rdzawa przepalona glina Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: polepa (nr inw. mm. 428/08) Obiekt nr 244 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 23, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,40 x 0,35 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,13 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywnie ciemnoszara lekko zgliniona próchnica przemieszana z brunatno szarą zglinioną próchnicą, rdzawą polepą, fragmentami ŜuŜla i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego, ŜuŜel (nr inw. mm. 424/08) Obiekt nr 246 Lokalizacja: Ha XIII, ar 77, ćw. D; ar 78, ćw. C

83 83 Rzut poziomy: owalny o wymiarach 3,00 x 1,54 m Przekrój pionowy: wannowaty o miąŝszości 0,80 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym 1 - brunatno - szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem; 2 - ciemnobrunatna próchnica przemieszana z jasnobrunatną gliną i Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 199 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 2 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm /08, 394/08, 403/08) Obiekt nr 247 Lokalizacja: Ha XIII, ar 87, ćw. D; ar 88, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,00 x 1,50 m Przekrój pionowy: trapezowaty o miąŝszości 0,88 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie horyzontalnym 1 - szaro Ŝółta spiaszczona próchnica; 2 - ciemnobrunatna próchnica przemieszana z jasnobrunatną gliną i Ŝółtym piaskiem; 3 - rdzawa przepalona glina Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXIII) Materiał zabytkowy: 115 fragmentów naczyń glinianych, polepa, ŜuŜel (nr inw. mm. 404/08) Obiekt nr 250 Lokalizacja: Ha XXIV, ar 3, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,40 x 1,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- szaro Ŝółta spiaszczona próchnica; 2- ciemno szaro Ŝółta spiaszczona próchnica przemieszana z polepą, spalenizną i ŜuŜlami Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego, polepa, ŜuŜel (nr inw. mm. 438/08) Obiekt nr 253 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 37, ćw. B Rzut poziomy:? Przekrój pionowy:? Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną Funkcja: jama gospodarcza

84 84 Materiał zabytkowy: 11 fragmentów naczyń glinianych, polepa, ŜuŜel (nr inw. mm. 348/08, 393/08) Obiekt nr 254 Lokalizacja: Ha XI, ar 65, ćw. A/B/C/D Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,80 x 3,10 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 1,02 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brązowa zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i drobnymi węgielkami drzewnymi Funkcja: ziemianka Materiał zabytkowy: 201 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 132 fragmenty kości zwierzęcych, koral gliniany, igła Ŝelazna (nr inw. mm /08, 407/08, 471/08, 579/08, ZW 20-21/08) Obiekt nr 258 Lokalizacja: Ha XI, ar 84, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,70 x 1,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,28 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- ciemnobrunatna spiaszczona glina, 2- ciemnobrunatna próchnica przemieszana z jasnobrunatną gliną i Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 7 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 357/08) Obiekt nr 259 Lokalizacja: Ha XIII, ar 63, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,80 x 1,60 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,24 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie diagonalnym 1- szara spiaszczona próchnica przemieszana ze spalenizną; 2- szaro brunatna spiaszczona próchnica Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 11 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 399/08, 415/08) Obiekt nr 260 Lokalizacja: Ha XIII, ar 61, ćw. D; ar 62, ćw. C; ar 71, ćw. B; ar 72, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 6,60 x 5,50 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,30 m

85 85 Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1 - intensywnie czarna próchnica ze spalenizną; 2 Ŝółty lekko zgliniony piasek; 3- Ŝółta glina; 4 ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z gliną calcową Funkcja: ziemianka (tab. LXXIV) Materiał zabytkowy: 1241 fragmentów naczyń glinianych, 1166 fragmentów kości zwierzęcych, osełka, fragment drutu brązowego (nr inw. mm. 396/08, /08, 584/08, /08, 602/08, /08, /08, 629/08, 649/08, 658/08, /08, 682/08, ZW 25-26/08) Obiekt nr 263 Lokalizacja: Ha XIII, ar 63, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,34 x 1,04 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe - szara spiaszczona próchnica ;przemieszana z ciemnoszarą zglinioną próchnicą Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 3 fragmenty naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 431/08) Obiekt nr 264 Lokalizacja: Ha XIII, ar 53, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,60 x 1,38 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 398/08) Obiekt nr 265 Lokalizacja: Ha XIII, ar 72, ćw. C/D; ar 82, ćw. A/B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 3,82 x 3,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- szara spiaszczona próchnica przemieszana ze spalenizną; 2- szaro brunatna spiaszczona próchnica Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXV) Materiał zabytkowy: 234 fragmenty naczyń glinianych, przęślik (nr inw. mm. 405/08, 437/08, 480/08, nr inw. ZW 23/08)

86 86 Obiekt nr 267 Lokalizacja: Ha XIII, ar 53, ćw. C, ar 63, ćw. A Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,30 x 1,20 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno szara spiaszczona próchnica Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 29 fragmentów naczyń glinianych, ŜuŜel (nr inw. mm. 400/08) Obiekt nr 270 Lokalizacja: Ha XIII, ar 58, ćw. D; ar 68, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,24 x 1,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe - brunatna próchnica przemieszana z szarą próchnicą Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczynia glinianego (nr inw. mm. 430/08) Obiekt nr 271 Lokalizacja: Ha XII, ar 58, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,70 x 0,64 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe - szara spiaszczona próchnica Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 1 fragmenty naczyń glinianych, ŜuŜel (nr inw. mm. 432/08) Obiekt nr 273 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 33, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,46 x 2,32 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,70 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem i pomarańczową gliną Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXVI) Materiał zabytkowy: 73 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 402/08, 436/08) Obiekt nr 275 Lokalizacja: Ha XII, ar 57, ćw. B/D; ar 58, ćw. A/C

87 87 Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,50 x 1,86 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe - brunatna próchnica przemieszana z szarą próchnicą Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 107 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 412/08,434/08) Obiekt nr 276 Lokalizacja: Ha XIII, ar 73, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,30 x 1,00 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,24 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara próchnica przemieszana z czarną spiaszczoną próchnicą Funkcja: palenisko (tab. LXXVII) Materiał zabytkowy: 10 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 468/08) Obiekt nr 277 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 13, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,20 x 1,04 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,32 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z brunatno szarą spiaszczoną próchnicą oraz Ŝółtoszarym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 446/08) Obiekt nr 281 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 18, ćw. D; ar 28, ćw. B; ar 19, ćw. C; ar 29, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 3,34 x 2,58 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zglinioną próchnicą i szaroŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXVIII)

88 88 Materiał zabytkowy: 243 fragmenty naczyń glinianych, 41 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 443/08, /08, 475/08) Obiekt nr 284 Lokalizacja: Ha XI, ar 77, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,50 x 1,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,92 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- brązowa zgliniona próchnica; 2 brązowa zgliniona próchnica przemieszana z pomarańczową przepaloną gliną; 3 ceglasto pomarańczowa polepa; 4 szara zgliniona próchnica; 5 intensywnie czarna spalenizna przemieszana z grudkami polepy; 6 szare zglinione wapno Funkcja: piec wapienniczy Materiał zabytkowy: 57 fragmentów naczyń glinianych, 3 fragmenty kości zwierzęcych, polepa,(nr inw. mm /08, /08, /08, 498/08, 501/08, /08, /08, 559/08, /08) Obiekt nr 286 Lokalizacja: Ha XI, ar 85, ćw. D; ar 86, ćw. D/C; ar 95, ćw. D; ar 96, ćw. A/B Rzut poziomy: kwadratowy o wymiarach 5,28 x 3,60 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno szara spiaszczona próchnica Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXIX) Materiał zabytkowy: 197 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 95 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 481/08, 503/08, 546/08, 549/08, 586/08) Obiekt nr 287 Lokalizacja: Ha XIII, ar 83, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,32 x 0,90 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica przemieszana ze spalenizną i jasno Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 8 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 482/08)

89 89 Obiekt nr 288 Lokalizacja: Ha XI, ar 87, ćw. A/B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,03 x 0,80 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z szarą gliną Funkcja: jama (tab. LXXX) Materiał zabytkowy:18 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 587/08) Obiekt nr 290 Lokalizacja: Ha XIII, ar 61, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,66 x 1,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,35 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywnie czarna próchnica ze spalenizną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: 24 fragmenty naczyń glinianych, 7 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm /08, 703/08) Obiekt nr 291 Lokalizacja: Ha XIII, ar 74, ćw. C; ar 84, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 1,70 x 1,70 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtą gliną Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXXI) Materiał zabytkowy: 8 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 599/08, 621/08, 625/08) Obiekt nr 292 Lokalizacja: Ha XIII, ar 84, ćw. A Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 3,54 x 2,14 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,28 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtą gliną i drobnymi węgielkami drzewnymi Funkcja: palenisko (tab. LXXXII) Materiał zabytkowy: 21 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 595/08, 597/08, 622/08, 626/08, 637/08)

90 90 Obiekt nr 293 Lokalizacja: Ha XIII, ar 84, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,70 x 1,54 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,24 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica przemieszana z brązową spiaszczoną próchnicą i Ŝółtą gliną Funkcja: palenisko (tab. LXXXIII) Materiał zabytkowy: 16 fragmentów naczyń glinianych, 1 krzemień (nr inw. mm. 593/08, 617/08) Obiekt nr 295 Lokalizacja: Ha XIII, ar 74, ćw. D; ar 84, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,90 x 1,70 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,32 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa spiaszczona próchnica Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXXIV) Materiał zabytkowy: 8 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 596/09) Obiekt nr 296 Lokalizacja: Ha XIII, ar 84, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 1,34 x 1,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe spalenizna przemieszana z brązową spiaszczoną próchnicą i Ŝółtą gliną Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 598/09, 672/08) Obiekt nr 298 Lokalizacja: Ha XIII, ar 71, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,24 x 0,24 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego, 2 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 608/08)

91 91 Obiekt nr 300 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. B/D; Ha XXIII, ar 1, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 5,60 x 4,20 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,35 m Wypełnisko: jednowarstwowe czarna spiaszczona próchnica przemieszana z brązową próchnicą i fragmentami polepy Funkcja: ziemianka (tab. XCIX) Materiał zabytkowy: 365 fragmentów naczyń glinianych, 183 fragmenty kości zwierzęcych, polepa (nr inw. mm. 605/08, 646/08, 648/08, 650/08, /08, 720/08, 728/08, /08, 741/08) Obiekt nr 302 Lokalizacja: Ha XIII, ar 74, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,42 x 1,34 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa spiaszczona próchnica Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXXV) Materiał zabytkowy: 11 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 607/08, 627/08) Obiekt nr 303 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,50 x 0,38 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy (tab. XCIX) Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 645/08) Obiekt nr 304 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,36 x 0,34 m Przekrój pionowy: trójkątny o miąŝszości 0,50 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna zgliniona próchnica Funkcja: dołek posłupowy

92 92 Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych, fragment kości zwierzęcej (nr inw. mm. 653/08) Obiekt nr 305 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,40 x 0,38 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,52 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna zgliniona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 7 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 644/08) Obiekt nr 309 Lokalizacja: Ha XIII, ar 83, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,24 x 0,98 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym 1 spalenizna z węgielkami drzewnymi; 2 Ŝółta spiaszczona glina przemieszana z szarą spiaszczona próchnicą Funkcja: palenisko (tab. LXXXVI) Materiał zabytkowy: 7 fragmentów naczyń glinianych, 8 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 606/08, 616/08) Obiekt nr 310 Lokalizacja: Ha XIII, ar 75, ćw. C; ar 84, ćw. B; ar 85, ćw. A Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 2,64 x 1,16 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa próchnica przemieszana z jasnoszarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 3 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm /08) Obiekt nr 311 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 5, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,20 x 0,88 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama (tab. LXXXVII)

93 93 Materiał zabytkowy: 18 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 633/08) Obiekt nr 315 Lokalizacja: Ha XIII, ar 92, ćw. D; Ha XXIII, ar 2, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,42 x 0,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,36 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie diagonalnym 1 szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem i gliną; 2 jasnoszara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 631/08) Obiekt nr 317 Lokalizacja: Ha XIII, ar 92, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,24 x 0,98 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,32 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie wertykalnym 1 szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem; 2 jasnoszara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 12 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 632/08) Obiekt nr 318 Lokalizacja: Ha XIII, ar 83, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,46 x 1,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,60 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1 szara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtą spiaszczoną gliną; 2 szara spiaszczona próchnica przemieszana z brązową zglinioną próchnicą i węglami drzewnymi Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXXVIII) Materiał zabytkowy: 51 fragmentów naczyń glinianych, 2 krzemienie, polepa (nr inw. mm. 642/08, 651/08, 654/08, 656/08, 662/08) Obiekt nr 320 Lokalizacja: Ha XII, ar 70, ćw. C/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,88 x 1,62 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m

94 94 Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama gospodarcza (tab. LXXXIX) Materiał zabytkowy: 124 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 615/08, 641/08, 652/08, 661/08) Obiekt nr 322 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,36 x 0,36 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,72 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z jasnoszarym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy (tab. XCIX) Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 742/08) Obiekt nr 323 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,64 x 0,60 m Przekrój pionowy: trójkątny o miąŝszości 0,64 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 670/08) Obiekt nr 325 Lokalizacja: Ha XII, ar 56, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,30 x 1,24 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,44 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z szara spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 3 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 681/08) Obiekt nr 328 Lokalizacja: Ha XIII, ar 88, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,73 x 0,62 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m

95 95 Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem i brązową gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 687/08) Obiekt nr 331 Lokalizacja: Ha XIII, ar 87, ćw. B; ar 88, ćw. D Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 4,46 x 3,46 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą i Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 209 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 5 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 685/08, 688/08, 697/08, 706/08, 712/08, 719/08, 721/08, 724/08, 736/08) Obiekt nr 332 Lokalizacja: Ha XIII, ar 87, ćw. A/B/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,58 x 1,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,48 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1 przepalona ciemnobrązowa i brązowa glina przemieszana z czarną zglinioną próchnicą; 2 ciemnobrązowa przepalona glina Funkcja: piec wapienniczy (tab. XCII) Materiał zabytkowy: 71 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 704/08, /08, 713/08) Obiekt nr 335 Lokalizacja: Ha XIII, ar 61, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,26 x 0,22 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,36 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 5 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 683/08) Obiekt nr 336

96 96 Lokalizacja: Ha XIII, ar 78, ćw. C; ar 88, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,68 x 1,10 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,38 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą i Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza (tab. XCIII) Materiał zabytkowy: 151 fragmentów naczyń glinianych, polepa, 9 fragmentów kości zwierzęcych (nr inw. mm. 705/08, 707/08, 710/08) Obiekt nr 337 Lokalizacja: Ha XIII, ar 98, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 1,00 x 0,96 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama (tab. XCIV) Materiał zabytkowy: 28 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 692/08, 702/08) Obiekt nr 338 Lokalizacja: Ha XIII, ar 88, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,44 x 0,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa próchnica przemieszana z szarą próchnicą Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 694/08) Obiekt nr 339 Lokalizacja: Ha XIII, ar 98, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,40 x 1,00 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą i Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 57 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 690/08, 696/08)

97 97 Obiekt nr 340 Lokalizacja: Ha XIII, ar 98, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach zniszczony x 1,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z jasnobrązową spiaszczoną próchnicą i Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza (tab. XCV) Materiał zabytkowy: 46 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 701/08) Obiekt nr 341 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,40 x 0,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,35 m Wypełnisko: jednowarstwowe przepalona brązowa glina przemieszana z brązowym zglinionym piaskiem i spalenizną Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego, ŜuŜel (nr inw. mm. 175/08, 711/08) Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Obiekt nr 342 Lokalizacja: 1km Ha XX, ar 57, ćw. D; ar 67, ćw. B Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 2,84 x 2,38 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,38 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara próchnica przemieszana z ciemnoszarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama gospodarcza (tab. XCVI) Materiał zabytkowy: 18 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 718/08, 737/08) Obiekt nr 343 Lokalizacja: 1km Ha XX, ar 58, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,58 x 0,48 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica przemieszana z ciemnopomarańczową gliną i Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 8 fragmentów naczyń glinianych, polepa (nr inw. mm. 743/08)

98 98 Obiekt nr 346 Lokalizacja: Ha XIV, ar 92, ćw. D; ar 93, ćw. C; Ha XXIV, ar 3, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,58 x 1,24 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym drobnoziarnistym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 2 fragmenty naczyń glinianych (nr inw. mm. 725/08) Obiekt nr 347 Lokalizacja: Ha XXIV, ar 16, ćw. C; ar 26, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,74 x 1,62 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie wertykalnym 1 spalenizna przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą, Ŝółtym piaskiem i drobnymi węgielkami drzewnymi; 2 ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 734/08) Obiekt nr 348 Lokalizacja: Ha XXIV, ar 25, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,20 x 1,14 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z ciemnoszarą spiaszczoną próchnicą Ŝółtym drobnoziarnistym piaskiem Funkcja: jama gospodarcza Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 739/08) Obiekt nr 349 Lokalizacja: Ha XIII, ar 97, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,80 x 0,80 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym drobnoziarnistym piaskiem Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 726/08) Funkcja: jama

99 99 Obiekt nr 350 Lokalizacja: Ha XIV, ar 92, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,54 x 0,52 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym drobnoziarnistym piaskiem Materiał zabytkowy: 1 fragment naczynia glinianego (nr inw. mm. 723/08) Funkcja: dołek posłupowy Obiekt nr 355 Lokalizacja: Ha XIII, ar 85, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,54 x 0,16 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym drobnoziarnistym piaskiem Materiał zabytkowy: 20 fragmentów naczyń glinianych (nr inw. mm. 740/08) Funkcja: jama (tab. XCVII) ANALIZA PIECÓW HUTNICZYCH (MGR P. STACHOWIAK) WSTĘP Podczas ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowisku Święte 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorski, na obszarze datowanej na wczesny okres wpływów rzymskich osady zadokumentowano osiemnaście obiektów nieruchomych, które ze względu na swą formę jak i treść wypełniska interpretować moŝemy jako pozostałości zagłębionych pieców hutniczych. PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE PRODUKCJI śelaza W STAROśYTNOŚCI

100 100 Zagadnienie związane z produkcją Ŝelaza w procesie bezpośredniej redukcji do dziś wywołuje wśród badaczy tematu sporo kontrowersji. Pomimo wieloletnich badań doświadczalnych znaczną część związanych z zagadnieniem tym problemów nie udało się do końca wyjaśnić. JuŜ same nazewnictwo budzi powaŝne spory. Niektórzy badacze termin wytop rezerwują dla bardziej zaawansowanych technologii hutniczych, których efektem jest uzyskanie płynnej surówki, natomiast proces zachodzący w piecach typu kotlinkowego nazywają wysiękiem (Rauchut 1957, s. 206). Sądzimy, Ŝe oba terminy ukazują ten sam proces produkcji Ŝelaza, lecz na róŝnych szczeblach jego ewolucji. Przyjmuje się, Ŝe wytopem moŝemy nazwać dopiero proces, w którym moŝliwe jest uzyskanie Ŝelaza w formie płynnej zwanego surówką. Istotna zmiana ta związane była z zmianą konstrukcji pieców a przede wszystkim z uŝyciem koła wodnego do napędzania miechów. Po raz pierwszy dokonano tego w XII w. w Danii (Mączak, Samsonowicz, Zientara 1954, s. 84,). Ryc. 75. Budowa pieca kotlinkowego, A przed i B w trakcie procesu. 1- szyb, 2 calec, 3 dysza, 4 - miech, 5 węgiel drzewny, 6 ruda Ŝelaza, 7 słoma, 8 ŜuŜel, 9 gąbka Ŝelazna, 10 kloc ŜuŜla, 11 niepodlony węgiel oraz popiół (Pleiner 2006, s. 137). Pozyskiwanie Ŝelaza przez staroŝytnych hutników było procesem czasochłonnym i wymagało duŝego doświadczenia. Składało się z kilku etapów. W pierwszym wydobywano metodą odkrywkową bądź górniczą rudę Ŝelaza. Wykorzystywano takŝe do tego celu znajdujące się na powierzchni wychodnie tego surowca. Najczęściej uŝywano rud łatwo topliwych o niskiej zawartości Ŝelaza. Następnie wydobyty surowiec oczyszczano oraz rozdrabniano dla uzyskania odpowiedniej granulacji. Dla nadania surowcu odpowiednich parametrów fizykochemicznych poddawany był on zabiegowi praŝenia. Jako paliwa do

101 101 pieców hutniczych uŝywany był węgiel drzewny. Wykorzystywano go ze na wysoką dochodzącą do 7500 kcal/kg kaloryczność (Bielenin 1992, s. 153). Przygotowaną rudę Ŝelaza oraz węgiel drzewny w odpowiedniej ilości wsypywano na przemian do pieca. Uzyskiwano w ten sposób w szybie pieca strukturę tortu (ryc. 75). Być moŝe dla szybszego osiągnięcia wysokiej temperatury bezpośrednio do pieca wsypywano rozŝarzony juŝ wcześniej węgiel (Rauhut 1957, s. 206). Odpowiednią cyrkulację powietrza w piecu zapewniało wykorzystanie przez dymarzy stałych warunków meteorologicznych panujących w określonym czasie na danym terenie. Jak dotąd nie udowodniono uŝycia w staroŝytności na ziemiach polskich miecha (Bielenin 1992, s. 75). W piecach zagłębionych typu kotlinkowego wytop Ŝelaza dokonywał się podczas procesu zwanego bezpośrednią redukcją. Polegał on na przemianie tlenku Ŝelaza w Ŝelazo metaliczne: Fe 2 O 3 Fe 3 O 4 FeO Fe przy czym przeprowadzenie proces umoŝliwiało spalanie węgla drzewnego: FeO + CO Fe + CO 2 Panująca wewnątrz pieców niska wynosząca ok C temperatura nie powodowała przejścia zawartego w rudzie Ŝelaza do stanu płynnego (Weker 2007,s. 513). Tworzyła się gąbkę Ŝelaza zwana łupą, natomiast płynny ŜuŜel spływał do kotlinki, gdzie następowało jego krzepnięcie. Powstała łupa zawierała 96-99% czystego Ŝelaza (Karbowniczek 2006, s. 154). Aby ją wydobycia rozbijano ściany szybu. W celu przejścia ze struktury gąbczastej w litą oraz usunięcia zanieczyszczeń pozyskany surowiec poddawany był obróbce termicznej oraz mechanicznej (Bielenin 1992, s. 82). W trakcie przekuwania z łupy odpadały drobinki Ŝelaza zwane grąpiami, niekiedy wyłapywane podczas badań wykopaliskowych (np. Bielenin, 1992, s. 82). W ten sposób przygotowany półprodukt nadawał się do dalszej obróbki, tym razem juŝ kowalskiej, by w ostatecznym rozrachunku powstały z niego gotowe wyroby.

102 102 STAN BADAŃ NAD HUTNICTWEM śelaza NA POMORZU W OKRESIE LATEŃSKIM I WPŁYWÓW RZYMSKICH. Pomimo, iŝ pierwsze wzmianki o odkryciach pieców hutniczych na terenie Pomorza miały miejsce juŝ na początku XX wieku (Kostrzewski 1923, s. 189) problematyka ta nie znalazł wśród prehistoryków szerszego zainteresowania. Główny nacisk kładziono na badania licznie występujących na tamtym terenie cmentarzysk. Niewielka ilość odkrywanych podczas ich prowadzenia zabytków Ŝelaznych, szczególnie w obrębie kultury wielbarskiej, doprowadziło do powstania odrzucanej juŝ dziś hipotezy o zakazach religijnych, przez które Ŝelazo traktowane było jako surowiec drugorzędny (Gładysz 1997, s. 36). W publikacjach pojawiały się jedynie skrótowe wzmianki o znaleziskach ŜuŜla lub pieców dokonanych przy okazji badań nad osadami. Próbę przeglądu dostępnych źródeł dokonali jedynie J. Piaskowski dla terenu Pomorzu zachodniego (1973a, 1973b) oraz M. Pietrzak dla terenu Pomorza środkowego (1995). PoniŜszy tabela zawiera zestawienie stanowisk odkrytych zarówno na Pomorzu zachodnim jak i środkowym tzn. na terenie od wschodu ograniczony rzeką Wisłą (jedynie stanowisko w Otoczynie połoŝone jest na wschodnim jej brzegu), od zachodu Odrą od północy Bałtykiem natomiast od południa po linie wyznaczającą przez miasta Bydgoszcz i Choszczno. W jej konstrukcji opierano się wyłącznie na skąpych źródłach bibliograficznych (tabela 3, ryc. 76). stanowisko charakter datowanie bibliografia Rauhut 1957, s. 257; Kosztrzewski 1923, s. 189, przypis Buszków pow Bydgoszcz Dwa piece hutnicze. Brak szczegółowych danych OWR? 709. Piaskowski 1972b, s ; Wołągiewiczowie Choszczno Kwiatowo stan. 5 Jamy z ŜóŜlem (piece?) + paleniska z brukiem wczesny i środkowy OWR Gościcino gm Wejcherowo stan 3 Kleszczewo pow Pszczółka Konikowo pow koszalin Badania prowadzone były w1984 roku. Odkryto pozostałości po dwudziestu piecach kotlinkowych oraz paleniska. Zachowana średnica pieców wynosiła do 0,5 m a głębokość do OWR Pietrzak 1995 s ,4 m Podczas badań zarejestrowano pozostałości po dwócg piecach kotlinkowych. Były one cilindryczne o średnicy 0,4 i głębokość 0,5m W ich pobliŝu wystąpiło sześć palenisk z OWR Pietrzak 1995, s brukiem kamiennym. piecowisko składające się z 9 pieców hutniczych. Ich średnica wynosiła od 0, 55 do 0,7 a Piaskowski 1972b, s ; Bielenin 1973, s. 35. późny Lt/wczesny OWR miąŝszość od 0,11 do 0,17 m Leśno gm Brusy Badania prowadzone były w 1979 roku. Odkryto pozostałości po jedenastu piecach kotlinkowkultura wielbardzka Pietrzak 1995 s 168. Ognica pow Stargard Szczeciński śuŝel ŜuŜle wystąpił na osadzi k. jastorfskie późny Lt/wczesny rzym Piaskowsi 1972, s Otoczyn pow Kwidzyń stan. 2 Rumia stan. 3 Simirowice gm cewice stan. 10 We wschododniej części osady odkryto okągły piec (kowalski?) o konstrukcji kamiennej. Rauhut 1957, s. 235; Zielonka 1953, s Lt? OWR? Jego średnica wynosła 1,80 m. Ok. 13 m od niego zniszczony piec hutniczy. Piecowisko badania w latach Skłdało się ono z pozostałości dziewietnastu pieców Bielenin 1973, s. 35, Pietrzak 1995, s kotlinkowych. Ich średnicw wynosiła od 03 do 0,50 m a głębokość od 0,1 do 0,3 m.dwa OWR fragmenty szybu 2,4-3,7 cm.w ich pobliŝu wystapiły paleniska z brukiem kamiennym. Badania na stanowisku przeprowadzone zostały w 1977 roku. W ich trakcie odkryto pozostałości dwuch pieców kotlinkowych Ich średnice wynosiły 0,5 oraz 0,7 m a głębokość Lt/ OWR Pietrzak 1995, s ,25m. W ich pobliŝu wystapiły pleniska z brukiem kamiennym.

103 103 Tabela 3. Zestawienie stanowisk hutniczych z terenu Pomorza Zachodniego oraz Środkowego (opr. P. Stachowiak).. Ryc. 76. Zestawienie stanowisk hutniczych z terenu Pomorza Zachodniego oraz Środkowego. 1 Siemierowice gm. Cewice, 2 Gościcino gm. Wejherowo, 3 Rumia, 4 Leśno gm. Brusy, 5 Kleszczewo gm. Pszczółka, 6 Choszczno, 7 Ognica pow. Stargard Szczeciński, 8 Otoczyn pow. Kwidzyń, 9 Buszków pow. Bydgoszcz, 10 Konikowo pow. Koszalin, 11 Święte pow. Stargard Szczeciński (opr. P. Stachowiak). Pomimo tak niewielkiej ilości dostępnych informacji moŝna podjąć próbę wyciągnąć kilku ogólnych wnioski: - główny rozwój hutnictwa na tym terenie miał miejsce na przełomie okresu lateńskiego i wczesnego okresu wpływów rzymskich,

104 104 - mała ilość pieców oraz brak uporządkowanych piecowisk, - produkcja hutnicza prowadzona była na obszarze osad, - piecom hutniczym towarzyszą urządzenia pomocnicze w postaci palenisk z brukiem kamiennym, - nie tworzą one duŝych centrów produkcyjnych. Wnioski te dotyczą jednak omawianej próby i w miarę powiększania się bazy źródłowej mogą zostać obalone. KOTLINKI Większość z odkrytych na stanowisku Święte 10 obiektów - pieców zarejestrowana została jedynie w partii spągowej. W obiektach o numerach 152, 194, 195, 196, 199, 202, 204, 244, 245 miąŝszość nie przekracza 0,30m (przypuszczalnie ok. połowy pierwotnej głębokości). Stan taki tłumaczyć naleŝy tym, Ŝe stanowisko to znajduje się na terenie objętym długoletnia, intensywną uprawą rolną. Dlatego teŝ naszą próbę wnioskowania na temat pierwotnej formy i wymiarów kotlinek opierać będziemy na lepiej zachowanych piecach - obiektach o numerach 5, 158, 198, 243, 280, 341. Średnica odkrytych pieców wynosi od 0,38 do 0,74 m a miąŝszość najgłębszego 0,65m. Według klasyfikacji stworzonej przez K. Bielenina dla pieców odkrytych na terenie świętokrzyskiego ośrodka hutniczego obiekty ze stanowiska Święte 10 zaliczyć naleŝało by do pieców normalnych zwany teŝ kotlinką świętokrzyską (średnice ich średnica wynosiła ok. 0,45 m a waga uzyskanego w procesie kloca ŜuŜla od 80 do 120 kg, Bielenin 1992, s. 78). W dolnych partiach kotlinek zarejestrowano duŝą ilość nie wypalonego węgla drzewnego. Spowodowane jest to krzepnięciem ŜuŜla oraz Ŝelaza na wysokości dysz i zahamowania procesu (Suliga 2006, s. 168). Przypuszczać moŝemy, Ŝe działo się tak z powodu niedostatecznych umiejętności operujących piecami "dymarzy". Nie zrejestrowano wyprawy ścian bocznych. Widoczna wzdłuŝ ścianek kotlinek pomarańczowa "otoczka" związana jest raczej z działaniem wysokiej temperatury na gliniastą warstwę calcową. SZYB

105 105 Szyb jest nadziemną częścią pieców kotlinkowych. To w jego wnętrzu dochodzi do procesu redukcji. Po jego zakończeniu nadbudowę rozbijano co umoŝliwiało staroŝytnym dymarzom dostęp do powstałej w jego wnętrzu łupy Ŝelaza (Weker 2007, s. 511). Podczas eksploracji odkrytych na stanowisku w Świete pieców w ich wypełniskach zarejestrowano jedynie niewielką ilość drobnych fragmentów polepy konstrukcyjnej stanowiącej pierwotnie elementy ścian ich szybów. Na terenach poddanych przez długotrwałej intensywnej uprawie rolnej fragmenty te w szybkim tempie ulęgały zniszczeniu (Bielenin 1992, s. 68). Ten stan rzeczy znacznie utrudnia nam wnioskowanie o jego budowie. Dlatego teŝ omawiając nadziemną część pieców zmuszeni jesteśmy posiłkować się wynikami prowadzonych od ponad pół wieku głównie przez pracowników Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie badań doświadczalnych, oraz publikowanymi w literaturze przedmiotu rekonstrukcjami.

106 106 Ryc.77. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. A profil ob. 5, 1 - pomarańczowa polepa, 2 - ciemnoszara, czarna próchnicy z zawartością duŝej ilości węgli drzewnych, 3 - przepalona na kolor brązowy glina; B stopa szybu zwęŝona z kołnierzem rozszerzającym ścianę na zewnątrz (wg Bielenin 1973, s 59, ryc. 34) (opr. P. Stachowiak). Wylepianie szybu nie było czynnością łatwą i wymagało duŝych zdolności

107 107 manualnych oraz wiedzy zakresu praw fizyki oraz topografii terenu. Proces budowy rozpoczynała się od przygotowania masy plastycznej. Schudzano ją domieszką organiczną w postaci ciętej trawy i słomy. Tak spreparowana masa ceramiczna wytrzymywała po wypaleniu temperaturę dochodzącą do 1400ºC (Bielenin 1973, s. 58). Zastosowanie tego typu surowców do budowy szybów pieców znane jest z szerokiego spektrum znalezisk na prawie wszystkich stanowiskach dymarkowych z terenu Gór Świętokrzyskich (Bielenin 1992, s. 68). WzdłuŜ ścianek w górnych partiach obiektu o numerze 5 odkryto utworzoną z wypalanej na pomarańczowo gliny ściankę. U stropu obiektu miała ona grubość ok. 5 cm i zwęŝając się wchodziła w jego głąb na ok. 10 cm. Wydaje się, Ŝe jest to zachowane część stopy szybu. Według klasyfikacji stworzonej przez K. Bielenina stanowiła by ona stopę zwęŝoną z kołnierzem rozszerzającym się na zewnątrz (1973, s ), (porównanie ryc. 77). Na podstawie doświadczeń stwierdzono, Ŝe optymalnym kształtem szyb jest stoŝek o ściętym wierzchołku. Kształt taki zapewnia najmniejsze straty energii oraz odpowiednią trwałość konstrukcji (Suliga 2006, s. 166). Rekonstrukcja jego wysokości jest niezmiernie trudna. Na terenie Polski do dnia dzisiejszego nie odkryto nienaruszonego szybu pieca typu kotlinkowego. Jak juŝ wyŝej wspomniano, rozbijanie po zakończeniu procesu wytopu ścianek pieców uczyniło prawie niemoŝliwym określenie jego parametrów wysokościowych. ZróŜnicowanie średnic samych kotlinek zapewne powodowało róŝnice wielkościowe juŝ na poziomie pojedynczego piecowiska (Bielenin 1973, s. 62). Przeprowadzone doświadczenia pozwoliły na odrzucenie konstrukcji piecowych o wysokości poniŝej 50 cm (Pleiner 1962, s ). Obecnie uwaŝa się, Ŝe piece takie posiadał szyb o wysokości cm (Weker 2007, s 512), natomiast najlepsze rezultaty wytopu Ŝelaza uzyskano natomiast przy szybie o wysokości około 170 cm (RóŜański 1984, s. 170). Podczas badań terenowych nie odkryto Ŝadnych elementów związanych z system napowietrzania pieców. Zatem określenie sposobu doprowadzenia powietrza do wnętrza pieców na omawianym piecowisku pozostaje w sferze domysłów. RozwaŜając jednak ten problem naleŝy wziąć pod uwagę lokalizację piecowiska na zboczu niewielkiego wzniesienia, zapewne w celu wykorzystywania przez ówczesnych metalurgów siły wiejących tam wiatrów (Orzechowski 1991, s. 173). Z tej przyczyny sądzimy, Ŝe w procesie wytopu nie uŝywano w Świętym sztucznego dmuchu. Do zasilenia pieca wystarczają dwa umieszczone naprzeciw siebie kanały (Suliga 2006, s. 168) ORGANIZACJA PRODUKCJI

108 108 Na omawianym stanowisku odkryte relikty pieców hutniczych wystąpiły zgrupowane w trzy piecowiska. Zarejestrowano równieŝ trzy piece wolnostojące. Pierwsze, największe z piecowisk odkryte zostało we wschodniej części południowego wykopu na hektarze XXIII arach 28, 29 i 38. W jego skład wchodziły obiekty o numerach , , 208 (ryc. 4A). Według kryteria ustalonych przez K. Bielenina dla stanowisk świętokrzyskich zaliczyć naleŝy je do piecowski nieuporządkowanych małej wielkości (Bielenin 1992, s. 91). Podczas badań zaobserwowano relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi jego elementami, system składający się z dwóch (obiekty 199 i 280, 201 i 202, 203 i 204) i być moŝe trzech (obiekty ) powiązanych z sobą pieców. Najprawdopodobniej stanowią one odzwierciedlenie kolejnych faz tworzenia się piecowiska (Orzechowski 2007, s. 42). Drugie z piecowisk, równieŝ nieuporządkowane o małej wielkości tworzyły piece o numerach (ryc. 4B). Odkryte zostało ono w centralnej części południowego wykopu na hektarze XXIII arze 23. Zaliczyć naleŝy je do piecowisk nieuporządkowanych jednostkowych (Bielenin 1992, s. 91). Tworzyły one potrójną baterie na planie trójkąta. Na terenie Pomorza jest to dość charakterystyczny układ i został on juŝ zarejestrowany na stanowisku Czarnowo 55 pow. Pyrzyce woj. zachodniopomorskie 2 (fot. 1). Wydaje się, iŝ obiekt mieszkalny ziemianka (236) jest róŝnoczasowy z omawianymi trzema piecami. Trzecie piecowisko składało się z dwóch pieców obiektów o numerach 5 oraz 341. Być moŝe pierwotnie było ich więcej lecz zniszczone zostały przez współczesny wkop. Przyjmuje się, Ŝe piecowiska nieuporządkowane są typowe dla produkcji lokowanej w obrębie osad (Bielenin 1984, s. 132). Pozostałe obiekty interpretowane jako piece (obiekty o numerach 152, 158, 280) wystąpiły pojedynczo i nie stwierdzono by wchodząc on w interakcje z innymi. POZOSTAŁE OBIEKTY Z śuślem śelaznym W wypełniskach obiektów interpretowanych jako mieszkalne o numerach 100, 134, 236, 254, 273 w piecach wapienniczych 102, 145, 216, paleniskach 208, 235, jamach 71, 135, 136, 160, 192, 210, 225, 247, 250, 271, oraz dołek posłupowy 94 odkryto ŜuŜel 2 Badania prowadzone w związku z budową drogi ekspresowej S3, materiał w opracowaniu.

109 109 Ŝelazny. Autor uwaŝa jednak, iŝ stanowi to niewystarczającą przesłankę by wiązać te obiekty z procesem hutniczym. Jego wystąpienie naleŝy jednak tłumaczyć tworzeniem się A. Ryc.78. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Porównanie układu pieców A Czarnowo stan 58, pow. Pyrzyce, B Święte stan 10 (fot. A. Leciejewska). B.

110 110 Ryc.79. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rozplanowanie piecowisk. Kolorem czarnym zaznaczone są piece, czerwonym obiekty nie związane z hutnictwem (opr. P. Stachowiak). warstwy kulturowej na stanowisku produkcyjnym. Nie ma równieŝ przesłanek merytorycznych by interpretować obiekt 289 jako piec hutniczy CHRONOLOGIA

111 111 Datując stanowisk produkcyjnych o charakterze hutniczym badacz zazwyczaj boryka się z dwoma problemami. Po pierwsze niemoŝność ścisłego datowania takowych stanowisk najliczniej na nim występującym ruchomym materiałem masowym, czyli ŜuŜlem Ŝelaznym oraz brak innych czułych chronologicznie zabytków ruchomych (Orzechowski 2007, s. 37). Względem powyŝszego stanowisko Święte 10 przedstawiało komfortową sytuacje. Mianowicie omawiane pozostałości pieców kotlinkowych odkryte zostały na obszarze przebadanej osady i stanowiły integralną jej część. Poza powyŝszym w wypełniskach pieców o numerach 158, 195, 196, 244, 341 odkryto łącznie 9 fragmentów datowanych na wczesny okres wpływów rzymskich naczyń 3. KATALOG OBIEKTÓW Obiekt 5 - zagłębiony piec hutniczy; odkryty został on na hektarze XII arze 33 ćwiartce A. Kształt jego w rzucie poziomym zbliŝony był do kolistego o średnicy wynoszącej 0,36 m. Profil trapezowaty. Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,65 m. Wypełnisko w centralnej części stanowiła warstwa ciemnoszarej, czarnej próchnicy z zawartością duŝej ilości węgli drzewnych, pod którą wystąpiła przepalona na kolor brązowy glina. W górnej części przy ściankach wystąpiła pomarańczowa polepa Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 714/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arach 27 i 37 ćwiartkach D i B. W rzucie poziomym kształt jego był owalny o wymiarach wynoszących 0,56 X 0,5 m. W profilu nieckowaty. Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,2 m. Wypełnisko w centralnej części stanowiła warstwa ciemnoszarej próchnicy ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z brunatno szarą spiaszczoną próchnicą oraz Ŝółto szarym zglinionym piaskiem, natomiast wzdłuŝ ścian warstwa szaro brunatnej spiaszczonej próchnicy przemieszanej w układzie drobnoplamistym z Ŝółto szarym Ŝwirowatym piaskiem Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 136/08). 3 ich szczegółowa analiza znajduje się w dotyczącym tego podrozdziale niniejszego opracowania.

112 112 Ryc. 80. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profile ob , ciemnoszaro brunatnej próchnicy ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem, 2 pomarańczowa glina (opr. P. Stachowiak). obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XII arze 83 ćwiartce B. W rzucie poziomym kształt jego był nieregularny, zbliŝony do owalnego o wymiarach

113 113 wynoszących 0,74 X 0,46 m. Profil nieckowaty. Jego miąŝszości maksymalna wynosiła 0,42 m. Wypełnisko w centralnej części stanowiła warstwa ciemnobrunatno szarej próchnicy z zawartością spalenizny oraz ŜuŜli Ŝelaznych. W części przydennej obiektu jasnoszara próchnica przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaro Ŝółtym piaskiem. Przy ściankach w części stropowej brązowa próchnica przemieszana w układzie średnioplamistym z Ŝółtym piaskiem. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny oraz 3 fragmenty ceramiki (nr inw. 115/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 28 ćwiartce B. W rzucie poziomym kształt jego był owalny (ryc. 5) a jego wymiary wynosiły 0,54 X 0,48 m. Profil nieckowaty (ryc. 5). Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,14 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatnej próchnicy ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. W centralnej części znajdował się kloc ŜuŜla. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 404/08, 449/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 28 ćwiartce B. W rzucie poziomym miał on kształt owalny (ryc. 5) o wymiarach wynoszących 0,38 X 0,32 m. Profil nieckowaty (ryc. 5). Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0.12 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatnej próchnicy ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny oraz 1 fragment ceramiki (nr inw. 442/08,465/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 28 ćwiartce B. W rzucie poziomym miał on kształt owalny (ryc. 5) o wymiarach wynoszących 0,54 X 0,50 m. Profil nieckowaty (ryc. 5). Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,2 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatnej próchnicy ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny oraz 3 fragmenty ceramiki (nr inw. 464/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arach 28 i 28 ćwiartkach BD i AC. W rzucie poziomym był on owalny o wymiarach wynoszących 0,58 X 0,44 m. Profil nieckowaty. Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,20 m. Wypełnisko

114 114 stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatnej próchnicy ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 461/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 29 ćwiartce C. W rzucie poziomy kształt jego był owalny (ryc. 5) o wymiarach wynoszących 0,52 X 0,47 m. W profilu był on nieckowaty (ryc. 5). Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,30 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatnej próchnicy ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Przy ściance zaobserwowano przepaloną na kolor pomarańczowy glinę. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 463/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 28 ćwiartce D. W rzucie poziomym kształt jego był owalny o wymiarach wynoszących 0,60 X 0,5 m. Profil nieckowaty. Jego miąŝszość wynosiła 0,22 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatna próchnica ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zawartość kulturowa stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 439/08, 476/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXII arze 8 ćwiartce B. W rzucie poziomym kształt jego był owalny (fot. 2) o wymiarach wynoszących 0,7 X 0,54 m. Profilu jego był nieregularny (fot. 3). Jego miąŝszość wynosiła 0,26 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszarej, czarna próchnica ze spalenizną przemieszana w układnie drobnoplamistym z jasnobrązową gliną. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 245/08).

115 115 Ryc. 81. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorski. Rzut poziomy ob. 201 (fot. A. Leciejewska). Fot. 82. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorski. Profil ob. 201 (fot. A. Leciejewska).

116 116 Fot. 83. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorski. Rzut poziomy ob. 202 (fot. A. Leciejewska) Ryc. 84. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorski. Profil ob. 202 (fot. A. Leciejewska).

117 117 Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 38 ćwiartce B. W rzucie poziomym kształt jego był owalny (fot. 4) a jego wymiary wynosiły 0,6 X 0,5 m. W profilu nieregularny (ryc, 84). Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,26 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszarej, czarna próchnica ze spalenizną przemieszana w układnie drobnoplamistym z jasnobrązową gliną. Przy ściankach wystąpiła przepalona na pomarańczowo i szaro glina. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 253/08) Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 28 ćwiartce D. W rzucie poziomym był on owalny (ryc. 85) a jego wymiary wynosiły 0,6 X 0,56 m. W profilu był on nieckowaty. Jego głębokość maksymalna wynosiła 0,18 m. Wypelnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatna próchnica ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zawartość kulturowa stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 52/08) Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 28 ćwiartce D. W rzucie poziomym był on owalny (ryc. 85) a jego wymiary wynosiły 0,48 X 0,48 m. Profil nieckowaty. Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,12 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatna próchnica ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 251/08). Ryc. 85. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorski. Rzut poziomy ob. 203 i 204 (fot. A. Leciejewska)

118 118 Ryc.86. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy ob. 243 (fot. A. Leciejewska) Ryc. 87. Święte stan 10, pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy ob. 245 (fot. A. Leciejewska)

119 119 Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 23 ćwiartce B. W rzucie poziomym kształt jego zbliŝony był do owalnego (ryc. 86) o wymiarach wynoszących 0,45 X 0,34 m. Profil nieckowaty. Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,40 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatna próchnica ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zwartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 428/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 23 ćwiartce B. W rzucie poziomym kształt jego zbliŝony był do owalnego o wymiary wynoszących 0,45 X 0,35 m. Profil nieckowaty. Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,13 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatna próchnica ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny oraz 1 fragment ceramiki (nr inw. 424/08) Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 23 ćwiartka B. W rzucie poziomym kształt jego zbliŝony był do owalnego (ryc. 87) o wymiarach wynoszących 0,54 X 0, 36 m. Profil nieckowaty. Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,12 m. Wypełnisko stanowiła ciemnoszaro brunatna próchnica ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny (nr inw. 425/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XXIII arze 28 ćwiartce D. W rzucie poziomym był on owalny a jego wymiary wynosiły 0,52 X 0,46 m. Profil nieckowaty. Jego miąŝszości maksymalna wynosiła 0,33 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszaro brunatna próchnica ze spalenizną przemieszana w układzie drobnoplamistym z szaroŝółtym zglinionym piaskiem. Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel (nr iwn. 462/08). Obiekt zagłębiony piec hutniczy; odkryty został na hektarze XII arze 33 ćwiartce A. W rzucie poziomym był kształt jego był kolisty o średnicy wynoszącej 0,4 m. W profilu nieckowaty. Jego miąŝszość maksymalna wynosiła 0,35 m. Wypełnisko stanowiła warstwa ciemnoszarej, czarnej próchnicy z zawartością duŝej ilości węgli drzewnych Zawartość kulturową stanowił ŜuŜel Ŝelazny oraz 1 fragment ceramiki (nr inw. 711/08)

120 ANALIZA MATERIAŁU RUCHOMEGO CERAMIKA NACZYNIOWA (dr Henryk Machajewski) Z osadą łączy się zbiór fragmentów ceramiki. Analizę tego zbioru przeprowadzono trójstopniowo nawiązując do metod stosowanych przy opracowaniach podobnych materiałów pochodzących z NiŜu Polskiego (por. H. Machajewski 1995, s. 68; H. Machajewski, R. Pietrzak 2004, s ). Na pierwszym etapie wydzielono grupy i typy naczyń. Podstawą wydzielenia grupy były wskaźniki szerokościowo wysokościowe naczynia, zwłaszcza stosunek R1:H1 i R3:H1 oraz R1:R3 i R2:R4. Natomiast przy wyodrębnieniu typu wiodącym kryterium był kształt wylewu. Uzupełnieniem tego stopnia były wyniki badań mikromorfologicznych naczyń zwłaszcza wylewów. Symbolika wydzielonych form brzuśców i wylewów oraz sposobów potraktowania ich krawędzi nawiązuje do systematyki zaproponowanej w opracowaniu ceramiki z okresu przedrzymskiego w Wielkopolsce (H. Machajewski, R. Pietrzak 2004, s ). Kolejny etap, to analiza ornamentów. Wątki ornamentacyjne podzielono na 2 grupy: jedno i wielorodne. Wątkiem jednorodnym był ornament składający się z pojedynczego elementu (np. guzek plastyczny), a za wielorodny składający się z kilku elementów zdobniczych (np. linia ryta i pole chropowacone). Następnie wątki podzielono na układy (typy) jedno i wielorzędowe. Ostatnim etapem była analiza cech technicznych ceramiki. Uwagę w niej zwrócono na grubość ścianek naczynia, ich fakturę, przełom, domieszkę i barwę. Na tej podstawie wydzielono grupy techniczne ceramiki. Typologia Nawiązując do naczyń z okresu przedrzymskiego i wczesnego okresu rzymskiego z południowo-zachodniej strefy basenu Morza Bałtyckiego, zwłaszcza Meklemburgii i Pomorza Zaodrzańskiego (W.D. Asmus 1938; A. v. Müller 1957; A. Leube 1978) i Pomorza Zachodniego (H. Machajewski 1992; R. Wołągiewicz 1993), wydzielono następujące grupy naczyń. Określono blisko 95 róŝnych form naczyń. Z tej liczby wydzielono 13 grup naczyń ceramicznych.

121 121 Grupa A garnek dwuczłonowy spełniający warunek: H1>R1 i R3<H1. A.I.1.a. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem pionowym nie pogrubionym o krawędziach zaokrąglonych (tabl. I: 1; tabl. II: 2; tabl. XLVII: 1) A.I.1.b. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem pionowym o krawędzi górą ściętej (tabl. XXVII: 3) A.I.1.c. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem pionowym pogrubionym o krawędziach zaokrąglonych (tabl. I: 2) A.I.2.a. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XXII: 1) A.I.2.b. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz o krawędzi górą ściętej (tabl. LVI: 2; tabl. XXXII: 2) A.II.2.a. brzusiec baniasty, brzeg wygięty skośnie na zewnątrz o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XI: 4; tabl. XXIII: 2; tabl. XXVI: 9; tabl. XL: 1; tabl. XLII: 5). Grupa B garnek dwuczłonowy z jednym lub dwoma uchami spełniający warunek: H1>R1 i R3<H1 B.II.2.c. z brzuścem baniastym, dwoma uchami, brzeg wygięty skośnie na zewnątrz, pogrubiony od strony zewnętrznej, krawędziach zaokrąglonych (tabl. XI: 3; tabl. XIII: 1; tabl. XLII: 4) B.III.2.e. z brzuścem jajowatym, dwoma uchami, brzeg wygięty skośnie na zewnątrz o krawędziach facetowanych (tabl. XXII: 2) B.III.2.f. z brzuścem jajowatym, pojedynczym uchem, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XIX: 12; tabl. XXXIII: 4) Grupa C garnek beczułkowaty, jednoczłonowy, spełniający warunek: H1>R1 i R3<H1. C.I.4.a. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem zagiętym łukowato do wewnątrz, o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XI: 9; tabl. XXIX: 1; tabl. XXX: 2; tabl. XXXIII: 1; tabl. XXXIV: 3, 5; tabl. XLI: 5; tabl. XLIX: 12; tabl. L: 5; tabl. LI: 10; tabl. LV: 1) C.I.4.b. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem zagiętym łukowato do wewnątrz, o krawędzi górą ściętej (tabl. LV: 3)

122 122 C.II.4.a. z brzuścem baniastym, brzegiem zagiętym łukowato do wewnątrz, o krawędziach zaokrąglonych (tabl. LVI: 1) Grupa D misy, naczynia spełniające warunki: R1:H1>2,0 D.I.1.a. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem pionowym, o krawędziach zaokrąglonych (tabl. VI: 10-11; tabl. XII: 7; tabl. XVI: 1; tabl. XXI: 4; tabl. XXVII: 2, 5; tabl. XLVII: 3; tabl. LII: 6; tabl. LVI: 9) D.I.1.b. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem pionowym, o krawędzi górą ściętej (tabl. II: 1) D.I.1.e. z brzuścem zaokrąglonym, brzegiem pionowym, pogrubionym o krawędzi facetowanej (tabl. XXVIII: 10) D.I.3.a. z brzuścem zaokrąglonym, z brzegiem łukowato wygiętym na zewnątrz, o krawędziach zaokrąglonych (tabl. X: 5) D.II.4.e. z brzuścem baniastym, brzegiem zagiętym łukowato do wewnątrz, pogrubionym o krawędziach facetowanych (tabl. V: 7; tabl. XXXI: 1) D.IV.1.c. z brzuścem niemal dwustoŝkowatym, brzegiem pionowym pogrubionym o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XVI: 2; tabl. XVIII: 10; tabl. XXIX: 2; tabl. XXXIV: 6) D.IV.2.a. z brzuścem niemal dwustoŝkowatym, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz o krawędziach zaokrąglonych, dodatkowo z cylindryczna szyjką (tabl. XXI: 5; tabl. LII: 8) Grupa E wazy, niskie naczynia dwuczłonowe, niekiedy z uchem, spełniające warunki: R2:R4>1,5 E.III.1.b. z brzuścem jajowatym, wysokim brzegiem pionowym, krawędzi górnej ściętej (tabl. IX: 2; tabl. X: 1) E.III.2.b. z brzuścem jajowatym, wysokim brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz, o krawędzi górą ściętej, niekiedy zaopatrzone w ucho (tabl. IX: 1, 3; tabl. XLIX: 1)

123 123 E.III.2.d. z brzuścem jajowatym, wysokim brzegiem pogrubionym od strony wewnętrznej, wygiętym skośnie na zewnątrz, o krawędzi od strony wewnętrznej facetowanej (tabl. IX: 4) E.IV.2.g. z brzuścem dwustoŝkowatym, brzegiem obustronnie pogrubionym wygiętym skośnie na zewnątrz, o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XIX: 1) Grupa F wazy, wysokie naczynia trójczłonowe, niekiedy z uchem, spełniające warunki: R2:R4>1,5 F.II.2.b. z brzuścem baniastym, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz, o krawędzi górą ściętej (tabl. XIV: 8; tabl. XXXI: 9; tabl. XXXIV: 4) F.II.2.g. z brzuścem baniastym, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz, pogrubiony, o krawędziach zaokrąglonych (tabl. LII: 7) F.III.2.a. z brzuścem jajowatym, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz, o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XXI: 1) F.III.2.b. z brzuścem jajowatym, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz, o krawędzi górą ściętej, oraz ze stoŝkowatą lub cylindryczną szyjką (tabl. IV: 5; tabl. XIV: 7, 8; tabl. XXX: 8; tabl. XLI: 3) F.III.2.c. z brzuścem jajowatym, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz, pogrubionym, o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XX: 1, 3; tabl. XXXIV: 2; tabl. XXXIX: 3; tabl. XLIII: 3, 7) F.III.2.e. z brzuścem jajowatym, brzegiem wygiętym skośnie na zewnątrz, pogrubionym, o krawędziach facetowanych (tabl. XXXVIII: 1) Grupa G wazy, wysokie naczynia dwuczłonowe, spełniające warunki: R2:R4>1,5 G.II.1.c. z brzuścem baniastym, brzegiem pionowym, pogrubionym, o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XIX: 1; tabl. XXVII: 1; tabl. XXXIX: 8; tabl. LI: 11; tabl. LVI: 3) Grupa H naczynie flaszowate, spełniające warunki: R3:H1< 2,5 oraz R1<R2.

124 124 LIII: 8) H naczynie flaszowate, z brzegiem pionowym o krawędziach zaokrąglonych (tabl. Grupa I naczynie situlowate spełniające warunki: R3:R4<1,5 I.III.2.e. z brzuścem jajowatym, brzegiem wygiętym na zewnątrz, pogrubionym, o krawędzi facetowanej (tabl. XXXVIII: 5) Grupa J kubek, naczynie jedno lub dwuczłonowe, zaopatrzone w ucho, spełniające warunki: H1<R3 oraz R2:R4<1,5 J.II.2.a. z brzuścem baniastym, brzegiem wygiętym na zewnątrz, o krawędzi zaokrąglonej (tabl. XV: 5; tabl. XXIV: 2; tabl. XXV: 3; tabl. XXXI: 13; tabl. XXXVI: 1; tabl. XLIV: 5; tabl. LII: 2) Grupa K naczynia sitowate, o róŝnej formie K (tabl. II: 6; VI: 9; tabl. VIII: 11; tabl. XVII: 7, 8, 11; tabl. XVIII: 4; tabl. XXIV: 5; tabl. XXVI: 10 11; tabl. XXXI: 11; tabl. XXXII: 5; tabl. 7) Grupa L talerz L- (tabl. XLVII: 7) Grupa M czapeczka M (tabl. XLVII: 4) Naczynia grupy A.I.1.a., A.I.1.b., A.I.1.c. oraz A.I.2.a. i A.I.2.b. naleŝą do okazów często spotykanych w zespołach kultury jastorfskiej niemal w całej Brandenburgii i Meklemburgii oraz na NiŜu Polskim (w Wielkopolsce naczynia grupy B) w okresie od rozwiniętych etapów fazy jastorfskiej po schyłek fazy Ripdorf (H. Machajewski, R. Pietrzak 2004, s. 90). Wśród tych naczyń uwagę zwraca naczynie grupy A.I.2.b. z obiektu 242 ze

125 125 specyficznym wątkiem listew plastycznych ułoŝonych poziomo i pionowo (tabl. XXXII: 2) zdradzającym tradycje wywodzące się ze schyłkowego okresu brązu i wczesnych etapów epoki Ŝelaza (H. Seyer 1982, Taf. 22: 20; A. Uciechowska Gawron 2007, s. 117, ryc. 12: 6-7). Podkreślenia wymaga takŝe sukcesywne pojawianie się na naczyniach grupy A wylewów o krawędziach profilowanych w postaci ścięć górnych krawędzi (tabl. LVI: 2), zwyczaju pojawiającego się w starszej fazie okresu przedrzymskiego. Z kolei naczynia grupy A.II.2.a., pokryte niekiedy bogata ornamentyką w postaci zygzaka w połączeniu z linia pozioma i polami chropowaconymi (grupa G.II) (tabl. XLII: 5) lub odcisków paznokciowych (grupa F) (tabl. XI: 4) nawiązuje do naczyń grupy C1 wg W.D. Asmusa (1938) i A. v. Müllera (1957) datowanych juŝ na starszą fazę wczesnego okresu rzymskiego. Kolejna grupa naczyń, a mianowicie garnki dwuczłonowe z jedynym lub dwoma uchami, stanowią odzwierciedlenie przynajmniej dwóch sekwencji chronologicznych. Starszą, łączącą się z tradycją przedrzymską, to garnki grupy B.III.2.e. (tabl. XXII: 2) nawiązujące do naczyń jajowatych spotykanych na cmentarzysku w Lubieszewie, gdzie datowane są młodszy okres przedrzymski (R. Wołągiewicz 1997, s. 25). Natomiast późniejsza reprezentują okazy grupy B.II.2.c. nawiązujące do naczyń grupy C2 wg A. v. Müllera (1957) datowane na starsza fazę wczesnego okresu rzymskiego. Zapewne na ten sam okres datować naleŝy takŝe naczynia grupa B.III.2.f. (tabl. XIX: 12) zbliŝone ogólnie do naczyń garnkowatych. Naczynia grupy C.I.4.a., C.I.4.b. oraz C.II.4.a., okazy beczułkowate, to formy wywodzące się zapewne jeszcze z tradycji halsztackiej, ale są szeroko upowszechnione w okresie przedrzymskim i rzymskim. Naczynia z osady z miejscowości Święte, ze względu na zdobnictwo plastyczne występujące na naczyniach grupy C.I.4.a. oraz C.II.4.a. (tabl. LV: 1; tabl. LVI: 1) (typ B guzek) oraz zwyczaj ścinania górnej krawędzi wylewu (tabl. LV: 2) niewątpliwie łączyć naleŝy z często spotykanymi naczyniami w strefie kultury jastorfskiej (R. Wołągiewicz 1983, s. 510, ryc. 205: 4; H. Machajewski, R. Pietrzak 2004, s. 91). Jednocześnie część naczyń grupy C.I.4.a., ze względu na cechy techniczne ceramiki, pozbawione elementów ornamentacyjnych (tabl. XI: 9), naleŝą do często spotykanych na NiŜu Polskim niemal przez cały okres rzymski (M. Sajkowska 1982, s. 35, tabl. I: 2-4; H. Machajewski 1992). W Święte potwierdzają to zespoły obiekt 169), w których występują owe naczynia datowane na fazę B1 (tabl. XI). Naczynia grupy D, misy, reprezentowane przez okazy grupy D.I.1.a. (tabl. VI: 10), grupy D.I.1.b. (tabl. II: 1), grupy D.I.1.e. (tabl. XXVIII: 10), grupy D.I.3.a. (tabl. X: 5), grupy

126 126 D.II.4.e. (tabl. V: 7), grupy D.IV.1.c. (tabl. XVI: 2) oraz grupy D.IV.2.a. (tabl. XXI: 5), wystąpiły w zespołach ze schyłku młodszego okresu przedrzymskiego i z okresu wczesnorzymskiego (E. Schuldt 1974, Taf. 9). Uwagę zwraca misa grupy D.I.1.a. (tabl. XVI: 1) ornamentowana plastycznymi guzkami, a więc zdobieniem odzwierciedlającym raczej tradycje przynajmniej starszoprzedrzymskie, sporadycznie spotykane jeszcze w okresie młodszoprzedrzymskim (W.D. Asmus 1938, s.20, Abb. 30; R. Seyer 1976, Taf. 21: b; A. Leube 1978, Taf. 1: 2), wyjątkowo zaś we wczesnym okresie rzymskim. Misa w Święte wystąpiła w zespole z fazy B1. Natomiast misy grupy D.I.1.e. (tabl. XXVIII: 10), o wylewie pogrubionym i facetowanym, pokryte wątkiem obmazywania (typ K), nawiązuje do mis spotykanych u schyłku młodszego okresu przedrzymskiego na początku wczesnego okresu rzymskiego (W.D. Asmus 1938, s. 16, Abb. 23; M. Sajkowska 1983, s.35, tabl. I: 2 1,3-4). Z kolei misy grupy D.II.4.e., ze względu na facetowanie ich krawędzi, moŝna umieszczać jeszcze w młodszym okresie przedrzymskim. Uwagę zwracają misy grupy D.IV.2.a. (tabl. XXI: 5), które ze względu na występowanie cylindrycznych szyjek, przypominają okazy wykonywane w tradycji stylistyki kultury przeworskiej. Datowane są na końcowe etapy młodszego okresu przedrzymskiego i początkowe etapy wczesnego okresu rzymskiego (R. Wołągiewicz 1993). Kolejna naczynia, to okazy grupy E, a więc niskie wazy o charakterystycznych wysokich wylewach, krawędziach zaokrąglonych lub górą ściętych. W obrębie tych naczyń wydzielono grupę E.III.1.b. (tabl. IX: 2), grupy E.III.2.b. (tabl. IX: 1, 3), grupy E.III.2.d. (tabl. IX: 4) i grupy E.IV.2.g. (tabl. XIX: 1). Wszystkie naczynia tej grupy wystąpiły w zespołach pochodzących ze schyłkowych etapów starszego okresu przedrzymskiego i z początków młodszego okresu przedrzymskiego. Nawiązują one do naczyń wazowatych spotykanych w kręgu kultury jastorfskiej (R. Wołągiewicz 1983, s. 507, ryc. 203: 2, 4, ryc. 204: 4; H. Machajewski, R. Pietrzak 2004, s ). Występuja one takŝe na obszarach upowszechniania się tradycji tej kultury, czego odzwierciedleniem jest kultura Poieneşti- Łukaševka (M. Babeş 1993, s. 148, Abb. 44). W Święte naczynia te, podobnie jak analogiczne pochodzące z osady w Szczecinie Pogodnie oraz z cmentarzyska w Lubieszewie, datować moŝna schyłek starszego okresu przedrzymskiego i początek młodszego okresu przedrzymskiego. Naczynia grupy F, do której zaklasyfikowano wysokie wazy trójczłonowe (grupa F.II.2.b. tabl. XIV: 8; grupa F.II.2.g. tabl. LII: 7; grupa F.III.2.a. tabl. XXI: 1; grupa F.III.2.b. tabl. IV: 5; grupa F.III.2.c. tabl. XX: 1; grupa F.III.2.e. tabl. XXXVIII: 1),

127 127 generalnie nawiązują do waz typu A2 i A1/2 wg A. v. Müllera (1957) datowanych na fazę B1, sporadycznie jeszcze na początek fazy B2 wczesnego okresu rzymskiego (por. W.D. Asmus 1938; E. Schuldt 1974, Abb. 69). W tej grupie uwagę zwracają okazy grupy F.II.2.g. (tabl. LII: 7), odpowiadające typowi A2 wg A. v. Müllera (1957) zdobione listwą plastyczną umieszczoną na przełomie szyjki i brzuśca, a takŝe wazy grupy F.III.2.c. (tabl. XX: 1, 3) zdobione wątkiem grzebienia w układzie pionowym i zygzaku umieszczonym na całym brzuścu, znajdujące analogie niemal w całym kręgu nadłabskim (A. Leube 1978). Kolejna grupa naczyń, to wysokie wazy dwuczłonowe oznaczone jako G.II.1.c. (tabl. XXXIX: 8), nawiązujące do waz typu A1 wg A. v. Müllera (1957) datowanych na przełom młodszego okresu przedrzymskiego i początek starszej fazy wczesnego okresu rzymskiego. Wśród waz ze Świętego uwagę zwraca naczynie z obiektu 260 (tabl. XXXIX: 8) zdobione niemal na całym brzuścu wątkiem grzebienia zaplatanego (typ C.II) charakterystycznym dla kręgu nadłabskiego (E. Schuldt 1974, s.11: 3). Na osadzie w Święte znaleziono takŝe naczynie flaszowate grupa H (tabl. LIII: 8), bogato zdobione ornamentyka wykonaną kółkiem zębatym, odpowiadające okazom typu D wg A. v. Müllera (1957). Owe naczynia, wywodzone ze Skandynawii, spotykane są zazwyczaj w fazie B1, rzadziej juŝ w B2. Na Pomorzu Zachodnim podobne naczynia znane są ze Stargardu (R. Wołągiewicz 1981). Naczynia situlowate z osady w Święte zaklasyfikowano do okazów grupy I (tabl. XXXVIII: 5). Owe naczynia, bogato zdobione wątkiem wykonanym przy pomocy kółka zębatego, nawiązują do często spotykanych tych naczyń w kręgu nadłabskim (R. Seyer 1976, s. 37, Abb. 16), gdzie datowane są na młodszy okres przedrzymskim i początkowe etapy wczesnego okresu rzymskiego. Jako kubki określono naczynia zaopatrzone w uchwyt. Zaklasyfikowano je do naczyń grupy J (tabl. XV: 2). Tego typu naczynia były szeroko rozpowszechnione w okresie przedrzymskim i we wczesnym okresie rzymskim. Na podstawie ich cech mikromorfologicznych zakładamy, Ŝe kubki odkryte w Święte występowały od młodszego okresu przedrzymskiego po wczesny okres rzymski (por. E. Schuldt 1974, s. 69; H. Machajewski, R. Pietrzak 2004, s. 93). Liczne reprezentowane są naczynia sitowate, oznaczone jako okazy grupy K (tabl. III: 6). Podobne naczynia były spotykane niemal przez okres całych pradziejów (por. E. Schuldt 1974). Uwagę zwraca naczynie sitowate kształtu lejowatego, niekiedy spotykane w

128 128 basenie Morza Bałtyckiego zwłaszcza zaś w okresie wpływów rzymskich (por. E. Schuldt 1974, s. 32; H. Machajewski 1992, s. 196). Jako grupę L oznaczono talerze (tabl. XLVII: 7) niewątpliwie wywodzące się z tradycji schyłkowobrązowej, na osadzie w Święte odkryte w zespole pochodzącym ze starszego okresu przedrzymskiego. Wreszcie jako grupę M oznaczono czapeczki (tabl. XLVII: 4) ornamentowane płytką linią dookolną, w południowej strefie nadbałtyckiej pojawiające się u schyłku okresu halsztackiego, sporadycznie spotykane jeszcze w okresie przedrzymskim, wyjątkowo w okresie wczesnorzymskim (R. Schindler 1940; J. Kostrzewski 1957). Zdobnictwo Kolejność opisu wydzielonych wątków zdobniczych jest podyktowana arbitralnie dokonanym ich klasyfikacją ze względu na wiodący jego element, a więc: (a) listwa plastyczna; (b) guzek plastyczny; (c) grzebyk; (d) kółko zębate; (e) element paznokciowy; (f) element palcowy; (g) zygzak liniowy; (h) pasmo płytkie; (i) meander wykonany linia płytką; (j) linia pozioma; (k) obmazywanie. A. Listwa plastyczna A.I. listwa plastyczna w połączeniu z odciskiem paznokciowym (tabl. I: 2; tabl. XII: 8; tabl. XV: 3-4; tabl. XXI: 12; tabl. XLVII: 9) A.II. listwa plastyczna nie zdobiona (tabl. L: 8; tabl. LI: 7; tabl. LII: 7) B. Guzek plastyczny B.I. guzek plastyczny (tabl. XVI: 1; tabl. LV: 1; tabl. LVI: 1) C. Grzebyk C.I. grzebyk w układzie pionowym (tabl. II: 9; tabl. XIV: 4; tabl. XXI: 3; tabl. XXVIII: 10; tabl. XXVIII: 13; tabl. XLIII: 6; tabl. LI: 6; tabl. LIV: 4)

129 129 C.II. grzebyk w układzie zaplatanym (tabl. XXXVI: 2; tabl. XXXIX: 8) C.III. grzebyk w układzie pionowym w połączeniu z zygzakiem oraz pozioma listwą (tabl. V: 8; tabl. XX: 1; tabl. XXXVI: 3) C.IV. grzebyk w układzie pionowym w połączeniu z elementem plastycznym (tabl. XXVIII: 6) C.V. grzebyk w połączeniu z pozioma linią (tabl. LVI: 5, 7) D. Kółko zębate w układzie dwu, trój-lub czwórrzędowym D.I. meander w połączeniu z pionową linią zbiegającą do dna (tabl. XXXVIII: 5; tabl. XXXIX: 3) D.II. pasmo wyznaczone liniami zbiegające do dna wypełnione elementem zygzaku (tabl. XXXI: 2, 4; tabl. XXXVIII: 7) D.III. meander (tabl. XXXIV: 1 2; tabl. LIII: 1, 8; tabl. 3, 5, 8) D.IV. meander w połączeniu z listwą plastyczną (tabl. XXXIX: 6 7; tabl. L: 8) D.V. podwójne linie zbiegające do dna (tabl. XI: 6) E. Odcisk paznokciowy E.I. odcisk paznokciowy w układzie uporządkowanym lub nie uporządkowanym (tabl. XI: 4; tabl. XVIII: 8; tabl. XLII: 2-3) F. Odcisk palcowy F.I. odcisk palcowy w układzie liniowym (tabl. XXIII: 6; tabl. XLVIII: 9)

130 130 G. Zygzak liniowy G.I. zygzak w połączeniu z linia poziomą (tabl. XI: 3) G.II. zygzak w połączeniu z linią pozioma i polami chropowaconymi (tabl. XLII: 4 5) G.III. zygzak w połączeniu z linia poziomą, guzkiem plastycznym i polami chropowaconymi (tabl. XLII: 6) H. pasmo wykonane płytkim rytem H.I. pasmo wykonane płytkim rytem wypełnione róŝnymi elementami zdobniczymi (tabl. XXIV: 1, 14) I. Meander wykonany płytkim rytem I.I. meander (tabl. XXIV: 15, 17) J. Linia pozioma J.I. linia pozioma w połączeniu z zygzakiem i kątownicami (tabl. XLII: 4) J.II. linia pozioma przecinająca się (tabl. XIX: 11; tabl. XXXIII: 3, 5, 6; tabl. XXXV: 7-9, 11) J.III. pojedyncza lub podwójna linia pozioma (tabl. XIX: 11; tabl. XXX: 4; tabl. XL: 1; tabl. XLI: 6 7). K. Obmazywanie K.I. Płytkie obmazywanie w układzie nie regularnym (tabl. XXVIII: 10; tabl. XLI: 4).

131 131 Komentując aspekt stylistyczny wydzielonych wątków zdobniczych zauwaŝa się następujące zjawiska. A. Listwa plastyczna. Jest elementem zdobniczym często spotykanym na naczyniach w Święte. Występuje w postaci (A.I.) listwy zdobionej odciskami paznokcia (tabl. I: 2; tabl. XII: 8). Podobne zdobienia pojawiają się na naczyniach w południowo zachodniej strefie basenu Morza Bałtyckiego z początkiem epoki Ŝelaza na naczyniach kultury jastorfskiej (H. Machajewski, R. Pietrzak 2004, s. 95) oraz kultury pomorskiej (S. Czopek 1992, s. 85, ryc. 2). Listwy plastyczne z osady w Święte wystąpiły na naczyniach kultury jastorfskiej datowanych na schyłek fazy jastorf i początek fazy ripdorfskiej. Z kolei listwa plastyczna bez zdobienia (A.II.) (tabl. L: 8; tabl. LI: 7) jest odnotowywana na naczyniach łączonych z naczyniami pochodzącymi z wczesnego okresu rzymskiego. Występują one zazwyczaj na wazach grupy F, odpowiadające typom A1 i A2 wg A. v. Müllera, spotykane w kręgu nadłabskim (W.D. Asmus 1938; E. Schuld 1974, s. 69). B. Guzek. Ten element zdobniczy, podobnie jak listwa plastyczna, pojawił się na naczyniach w południowo zachodniej strefie nadbałtyckiej u schyłku epoki brązu i na początku epoki Ŝelaza wśród naczyń wywodzących się z tradycji kultury łuŝyckiej i jastorfskiej oraz kultury pomorskiej (S. Czopek 1992, s. 85, ryc. 2; H. Machajewski, R. Pietrzak 2004, s. 96). Na ceramice łączonej z późniejszymi kulturami owo zdobienie pojawiało się juŝ sporadycznie, we wczesnym okresie rzymskim zazwyczaj w połączeniu z innymi juŝ elementami zdobniczymi. W Święte guzek wystąpił na naczyniach łączonych z tradycją kultury jastrofskiej (naczynia grupy C i grupy D). C. Grzebyk. Ten element zdobniczy występujący w róŝnych kompozycjach pojawił się juŝ na ceramice kultury jastorfskiej (E. Schuldt 1974, s. 17: 4). Często był stosowany takŝe w okresie wpływów rzymskich w kręgu kulturowym łączonym z tradycja nadłabską. Stąd teŝ ów ornament pojawił się na Pomorzu Zachodnim (H. Machajewski 1992). W Święte wątek grzebienia spotykany w róŝnych kompozycjach (typ C.I., tabl. VIII: 3; typ C.II., tabl. XXXVI: 2; typ C.III., tabl. XX: 1; C.IV., tabl. XXVIII: 6; C.V., tabl. LVI: 5, 7). Wszystkie owe kompozycje znajdują szerokie analogie wśród ceramiki z wczesnego i późnego okresu rzymskiego w kręgu nadłabskim i na Pomorzu Zachodnim (W.D. Asmus 1938, s. 45; A. v. Müller 1957, s ; R. Seyer 1976, s. 149; Machajewski 1992, s ). Wśród tych kompozycji zdobniczych uwagę zwraca typ C.III. (tabl. XX:1) układ pionowy w połączeniu z zygzakiem - nawiązujący do podobnych kompozycji spotykanych zwłaszcza na terenie Meklemburgii we wczesnym okresie rzymskim (A. Leube 1978).

132 132 D. Kółko zębate. W Święte znaleziono aŝ 47 róŝnych fragmentów naczyń zdobionych tym ornamentem. Pochodzą one przynajmniej z 10 róŝnych form naczyń. Zbiór ten, jak dotychczas, na Pomorzu Zachodnim naleŝy do najbogatszych. RóŜne kompozycje zdobnicze wykonane przy pomocy kółka zębatego wywodzą się niewątpliwie z tradycji nadłabskiej w czasach młodszego okresu przedrzymskiego (A. v. Müller 1957, s ). Upowszechniło się ono tam we wczesnym okresie. Śladowo owo zdobienie przenikało takŝe na Pomorze Zachodnie, gdzie najwcześniejsze przykłady zespołów ceramiki zdobionej kółkiem zębatym pochodzą z fazy B1 najpóźniejsze zaś ze schyłku fazy B2 (H. Machajewski 1997). W Święte, uwzględniając pewne odmienności w kompozycji tych zdobień moŝna sugerować, Ŝe wątki grupy ze zdobieniami pasmowymi schodzącymi do dna naczynia (typ D.II., D.V.) mogą być datowane juŝ na fazę A3 młodszego okresu przedrzymskiego (tabl. XI: 6; tabl. XXXI: 2, 4; tabl. XXXVIII: 7), natomiast pozostałe częściej były spotykane we wczesnym okresie rzymskim. E. Odcisk paznokciowy. Ten sposób ornamentowania, często spotykany juŝ w kulturze łuŝyckiej, w południowo zachodniej strefie nadbałtyckiej występuje takŝe na naczyniach zwłaszcza z okresu rzymskiego (tabl. XI: 4; tabl. XVIII: 8) (R. Wołągiewicz 1993; H. Machajewski 1992). F. Odcisk palcowy. Owo zdobienie uwaŝa sie za charakterystyczna dla naczyń ceramicznych spotykanych w południowo zachodniej strefie nadbałtyckiej w obrębie kultury jastrofskiej i kultury pomorskiej (S. Czopek 1992, s. 85). W Święte występuje na naczyniach korelowanych z kulturą jastorfską (tabl. XXIII: 6). G. Zygzak liniowy. Ten element zdobniczy wystąpił w kilku odmiennych kompozycjach, a mianowicie: typ G.I., to połączenie z linią poziomą (tabl. XI: 3), typ G.II, to połączenie z linią poziomą i polami chropowaconymi (tabl. XLII: 4-5) oraz typ G.III., to połączenie z linią poziomą, guzkiem i polami chropowaconymi (tabl. XLII: 6). Ogólnie, wszystkie wątki zdobnicze reprezentują klasyczne zdobienia spotykane w kręgu nadłabskim na naczyniach wazowatych u schyłku młodszego okresu przedrzymskiego oraz w fazie B1 i B2 okresu rzymskiego (E. Schuldt 1974, s. 69). Na Pomorzu Zachodnim dotychczas brak był tego rodzaju zdobień. Uwagę zwraca zwłaszcza wątek typu G.III. znajdujący analogie w Meklemburgii (W.D. Asmus 1938; E. Schuldt 1974, s. 69). H. Pasmo wykonane płytkim rytem. Ten rodzaj zdobienia, rzadko spotykany na naczyniach ze Świętego. Uznawany jest za charakterystyczny dla młodszego okresu przedrzymskiego (tabl. XXIV: 1, 14). W południowo zachodniej strefie nadbałtyckiej jest spotykany na

133 133 naczyniach kultury oksywskiej i kultury kręgu nadłabskiego (R. Wołągiewicz 1993). Zdobienia ze Świętego umieszczać naleŝy w fazie A3 młodszego okresu przedrzymskiego. I. Meander wykonany płytkim rytem. Ten sposób ornamentowania pojawił się w południowo zachodniej strefie nadbałtyckiej w młodszym okresie przedrzymskim. W Święte (tabl. XXIV: 15, 17) wystąpił na naczyniach datowanych na fazę A3 i B1 (R. Wołągiewicz 1993). J. Linia pozioma. Jest to zdobienie tworzące samo w sobie wątek zdobniczy względnie, uwzględniając niekiedy bark moŝliwości jego rekonstrukcji, element bogatego wątku zdobniczego. Tego rodzaju zdobienia pojawiają się w południowo zachodniej strefie nadbałtyckiej przez całą epokę Ŝelaza. ZauwaŜa się jednak, Ŝe wśrod ceramiki pokrytej tym zdobieniem linie płytko wykonane pochodzą zapewne z okresu przedrzymskiego, natomiast głębiej wykonane, w tym w układzie krzyŝującym się z wczesnego okresu rzymskiego (A. v. Müller 1957; R. Wołągiewicz 1993; H. Machajewski 1992). K. Obmazywanie. W Święte stwierdzono kilka fragmentów naczyń zdobionych techniką obmazywania (tabl. XXVIII: 10). Ten sposób zdobienia występuje na naczyniach kultury jastrofskiej, rzadziej we wczesnym okresie rzymskim (E. Schuldt 1974, s. 11: 3). Na Pomorzu Zachodnim sporadycznie owo zdobienie jest spotykane niemal przez cały okres rzymski (H. Machajewski 1992). Naczynia zdobione poprzez obmazywanie ze Świętego datować naleŝy na wczesny okres rzymski. Mikromorfologia W analizie mikromorfologii, ze względu na znaczącą dynamikę zmian formalnych, uwzględniono jedynie wylewy. Kierując się przyjętymi dotychczas w literaturze kryteriami ich podziału (por. H. Machajewski, R. Pietrzak 2004, s ), wydzielono następujące formy wylewów. Typ a wylew prosty o krawędziach zaokrąglonych (tabl. I: 1) Typ b wylew prosty o krawędzi górnej ściętej (tabl. I: 3) Typ c - wylew prosty pogrubiony o krawędziach zaokrąglonych (tabl. V: 6) Typ d wylew prosty pogrubiony od strony wewnętrznej o krawędziach facetowanych (tabl. V: 2)

134 134 Typ e wylew prosty pogrubiony od strony zewnętrznej o krawędziach facetowanych (tabl. XXIV: 9) Typ f wylew prosty pogrubiony od strony zewnętrznej o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XLI: 1) Typ g wylew prosty pogrubiony obustronnie o krawędziach zaokrąglonych (tabl. XLII: 5) Typ h wylew prosty grzybkowato rozszerzony o krawędziach ściętych (tabl. LII: 10). Na podstawie wyników dokonanej analizy stylistycznej moŝna wnioskować, Ŝe wylewy typu a, b, c, d łączą się z naczyniami charakterystycznymi dla kultury jastrofskiej, pozostałe natomiast z naczyniami z z młodszego okresu przedrzymskiego i wczesnej fazy okresu rzymskiego. Uwagę zwracają wylewy typu h, obce stylistyce ceramiki na Pomorzu Zachodnim, przypominające natomiast wylewy spotykane przy naczyniach na terenie Skandynawii. Cechy stylistyczne ceramiki pochodzącej z osady w Święte, stan. 10. Na podstawie przeprowadzonej analizy formalnej i chronologicznej ceramiki moŝna wnioskować, Ŝe reprezentuje ona cechy charakterystyczne przynajmniej dla dwóch sekwencji stylistycznych, na gruncie kulturowym identyfikowanych z kulturą jastorfską oraz wczesnorzymską grupą lubuską (por. G. Wołągiewicz 1981; H. Machajewski 2006). Z pierwszym ugrupowaniem kulturowym łączyć naleŝy dwuczłonowe garnki grupy A.I.1.a., grupy A.I.1.b., grupy A.I.1.c., grupy A.I.2.a., grupy A.I.2.b. Do tego ugrupowania naleŝą takŝe garnki dwuczłonowe z jednym lub dwoma uchami grupy B.III.2.e., oraz garnki beczułkowate grupy C.I.4.a., grupy C.I.4.b. a takŝe misy grupy D.I.1.e. i grupy D.II.4.e. Do ugrupowania jastorfskiego naleŝą równieŝ niskie wazy grupy E.III.1.b., grupy E.III.2.b., grupy E.III.2.d. oraz grupy E.IV.2.g. Z wydzielonych wątków zdobniczych z tradycja kultury jastorfskiej łączyć naleŝy wątek zdobionej listwy (typ A), wątek guzka (typ B) oraz najwcześniejsze wąskie pasma wykonane grzebykiem (typ C). Prawdopodobnie z tradycja przedrzymska łączyć naleŝy takŝe wąskie pasma wykonane płytkim rytem (typ H) oraz wątek obmazywany (typ K). Natomiast z drugim ugrupowaniem identyfikuje się garnki dwuczłonowe grupy A.II.2.a., garnki dwuczłonowe z jednym lub dwoma uchami grupy B.II.2.c. oraz misy grupy D.I.1.a., grupy D.I.1.b., grupy D.I.3.a. i grupy D.IV.1.c. Niewątpliwie do tej grupy naleŝy takŝe

135 135 misa grupy D.IV.2.a, tzw. typu przeworskiego. Wreszcie do drugiego ugrupowania zaliczyć naleŝy trójdzielne wazy grupy F (grupa F.II.2.b.), wazy dwuczłonowe grupy G.II.1.c. a takŝe naczynia flaszowate grupy F. Z grupy ornamentów z drugim ugrupowaniem łączyć naleŝy nie zdobiona listwę plastyczną (typ A.II.), wątek kółka zębatego (typ D), chociaŝ najwcześniejsze znaleziska tego ornamentu wystąpiły juŝ w młodszym okresie przedrzymskim, wątek zygzaku w połączeniu z linią pozioma i polami chropowaconymi (typ G) i prawdopodobnie wątek meandra (typ J). Pozostałe wydzielone naczynia (grupa J, K, L, M) stanowią formy spotykane w szerokich ramach chronologicznych. Podobnie dla wątków zdobniczych (typ E, F) nie znajduje się węŝszego przedziału chronologicznego. Podsumowując, wcześniejsza sekwencja stylistyczna ceramiki jednoznacznie nawiązuje do kultury jastorfskiej z jej okresu od schyłku fazy jastorfskiej po fazę ripdorfską lub nawet początkowe etapy fazy seendorfskiej. Natomiast późniejsza sekwencja dość jednoznacznie nawiązuje do stylistyki grupy lubuskiej przy czym, jeŝeli w dotychczasowych opracowaniach o tej grupy (por. R. Wołągiewicz 1981) jej początek był umieszczany w fazie B1 wczesnego okresu rzymskiego, to uwzględniając wyniki badań na osadzie w Święte jej początek niewątpliwie przesunąć naleŝy na końcowe etapy juz młodszego okresu przedrzymskiego. W tym ujęciu późniejszą sekwencję datować naleŝy na okres od fazy A3 młodszego okresu przedrzymskiego po początek fazy B2 wczesnego okresu rzymskiego. Zasygnalizowany podział chronologiczno kulturowy znalezisk łączonych z osadą w Święte, stan. 10 nie odzwierciedla funkcjonowania na tym stanowisku dwóch odrębnych osad. Okres funkcjonowania osady był zjawiskiem nie przerwanym dokonującym się w okresie od schyłku fazy jastorfskiej kultury jastorfskiej aŝ po początek fazy B2 wczesnego okresu rzymskiego. W tym czasie nastąpiła zmiana w stylistyce uŝytkowanej ceramiki bazującej jednak na podobnej tradycji wywodzącej się z kręgu dolnonadłabskiego, wzbogacana elementami o tradycji skandynawskiej i zachodniopomorskiej, sporadycznie takŝe kultury przeworskiej. Na Pomorzu Zachodnim z podobnym zjawiskiem spotykamy się na cmentarzysku w Lubieszewie, stan. 1, które funkcjonowało od schyłku okresu halsztackiego aŝ po schyłek fazy B1 wczesnego okresu rzymskiego (R. Wołągiewicz 1997). W tym czasie, przy zachowaniu ciągłości jego funkcjonowania, następowały zmiany jedynie w stylistyce uŝytkowanych elementów kulturowych poczynając od jastorfskich, poprzez elementy kultury oksywskiej kończąc zaś na elementach grupy gustowskiej. Zjawisko tak relatywnie długiego okresu funkcjonowania osady w Święte, który w datach bezwzględnych obejmujący czas od III wiek p.n.e. do schyłku I w. n. e, w świetle

136 136 ostatnio ujawnionych wyników badań nad rozwojem osadnictwa na Pomorzu Zachodnim nie jest zjawiskiem wyjątkowym (por. H. Machajewski 1999; H. Machajewski 2006). Istotą badań nad rozwojem osadnictwa w tej części Pomorza, w przeciwieństwie do dawniejszych na ten temat refleksji podkreślających permamentne wręcz przemieszczanie się ludności, jest uwypuklanie jej stabilności na tym tle podleganie jedynie nowym wzorcem kulturowym intensywnie zmieniającym się w dorzeczu dolne Odry. POLEPA (P.Wolanin) Z całego stanowiska pozyskano łącznie 511,15 kg polepy. Znaczną część stanowiły jej drobne fragmenty (bryły) pochodzące z wypełnisk obiektów mieszkalnych, palenisk, jam i dołków posłupowych. DuŜy udział miały średniej wielkości i duŝe fragmenty polepy z zchowanymi odciakmi bel drewnianych, pozyskiwanej w trakcie pieców wapienniczych. Belki odciśnięte w polepie pochodziły ze stosów układanych na powierzchni jamy piecowej, przykrywanych/obudowywanych kopułą z gliny. Szczególny charakter miał piec wapienniczy odkryty w zachodniej części stanowiska (obiekt 222), z którego wypełniska pozyskano zbiór 204,5 kg polepy 4. Podczas analizy technologicznej brano pod uwagę następujące kryteria: - rozdrobnienie (wielkość fragmentów polepy) - barwa (związana z temperaturą wypalenia gliny) - struktura - domieszka (schudzająca glinę zastosowana intencjonalnie oraz zawarta przypadkowo) - ślady obróbki/opracowania powierzchni zewnętrznej - ślady odcisków (wynikających z intencjonalnej działalności człowieka) - ślady odcisków ziaren i źdźbeł Polepa miała stosunkowo zwartą strukturę. Nie stwierdzono intencjonalnego (jak w przypadku naczyń) schudzania surowca. W nielicznych bryłach znajdowały się śladowe ilości drobnoziarnistego piasku, które znalazły się tam przypadkowo podczas pozyskiwania surowca lub wylepiania kopuły pieca. W nielicznych przypadkach zaobserwowano ślady formowania stropu konstrukcji bez starannego zagładzania. Nie stwierdzono równieŝ odcisków tkanin lub innych przedmiotów mogących usprawnić obróbkę powierzchni. 4 Dane ilościowe polepy ze stanowiska podane są w jednostkach wagi [kg} poniŝej w formie tabelarycznej

137 137 Większość polepy miała barwą pomarańczową i pomarańczawo-ceglastą, co świadczy o wysokich temperaturach panujących nie w piecach. Niewielki jej zbiór (około 15%) charakteryzował się szarą, szarobrunatną lub niejednolita szaro pomarańczową barwą. Glina zastosowana do wylepiania konstrukcji pieców wapienniczych (m. in obiektu nr 222) nie była schudzana intencjonalnie, Nie zaobserwowano Ŝadnych odcisków roślin oprócz wymienionych śladów oblepiania niezidentyfikowanych gatunkowo belek drewnianych. W piecach wapienniczych, na przygotowanej uprzednio komorze spalania kładziono okrąglaki o róŝnej średnicy i zróŝnicowanej długości. Drewniany strop obrzucano centymetrową warstwą gliny aby zlikwidować wszelkie szpary. Po wypaleniu się okrąglaków pokrywa zawaliła się do środka pieca, wskutek czego powstała znaczna ilość brył polepy, w wielu przypadkach z odciskami okrąglaków. Przykrywanie okrąglaków warstwą gliny miało na celu utworzenie jednocześnie górnej pokrywy pieca, jak i warstwy izolacyjnej (Wójcik 2008, s. 495).

138 138 Ryc.88. Święte, gm., woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Fragment polepy z odciskami belek z profilu (część górna) i rzut z góry na odcisk (część dolna). Strzałkami oznaczono odciski belek. Fot. P.Wolanin Największa ilość polepy pochodzi z obiektu nr 222 pieca wapienniczego. W piecach, na przygotowanej uprzednio komorze spalania kładziono okrąglaki o róŝnej średnicy i zróŝnicowanej długości. Drewniany strop obrzucano centymetrową warstwą gliny aby zlikwidować wszelkie szpary. Po wypaleniu się okrąglaków pokrywa zawaliła się do środka pieca, wskutek czego powstała znaczna ilość brył polepy, w wielu przypadkach z odciskami okrąglaków. Przykrywanie okrąglaków warstwą gliny miało na celu utworzenie jednocześnie górnej pokrywy pieca, jak i warstwy izolacyjnej (Wójcik 2008, s. 495).

139 139 NR OBIEKTU POLEPA [kg] FORMA FUNKCJA OBIEKTU NR OBIEKTU POLEPA [kg] FORMA FUNKCJA OBIEKTU NR OBIEKTU POLEPA [kg] FORMA FUNKCJA OBIEKTU NR OBIEKTU POLEP A [kg] FORMA FUNKCJA OBIEKTU 2 0,10 drobne bryłki jama 122 0,35 drobne bryłki jama ,55 polepa konstrukcyjna piec wapienniczy 254 2,25 drobne bryłki ziemianka 3 0,45 drobne bryłki ziemianka 128 0,25 drobne bryłki jama ,85 polepa konstrukcyjna piec wapienniczy? 260 3,25 drobne bryłki chata 11 0,40 drobne bryłki jama zasobowa 132 0,05 drobne bryłki dołek posłupowy 217 0,30 jama 263 0,10 drobne bryłki jama 14 0,30 drobne bryłki jama produkcyjna 134 0,65 drobne bryłki ziemianka 218 5,60 polepa konstrukcyjna ziemianka 272 0,75 drobne bryłki palenisko 16 0,20 drobne bryłki jama 135 0,10 drobne bryłki jama 220 0,50 drobne bryłki jama 275 0,55 drobne bryłki jama 18 0,45 drobne bryłki piec wapienniczy 137 0,65 drobne bryłki jama 221 0,85 drobne bryłki jama ,60 polepa konstrukcyjna piec wapienniczy 26 0,05 drobne bryłki dołek posłupowy 138 0,25 drobne bryłki jama ,55 polepa konstrukcyjna piec wapienniczy 286 5,55 polepa konstrukcyjna ziemianka 31 0,30 drobne bryłki jama 143 0,10 drobne bryłki dołek posłupowy drobne bryłki jama 288 1,00 drobne bryłki jama 40 0,35 drobne bryłki jama produkcyjna 156 0,10 drobne bryłki jama produkcyjna 226 0,05 drobne bryłki palenisko 296 0,10 drobne bryłki jama 45 0,05 drobne bryłki dołek posłupowy 158 0,25 drobne bryłki zagłębiony piec hutniczy 229 0,90 drobne bryłki jama 297 0,05 drobne bryłki jama

140 140 NR OBIEKTU POLEPA [kg] FORMA FUNKCJA OBIEKTU NR OBIEKTU POLEPA [kg] FORMA FUNKCJA OBIEKTU NR OBIEKTU POLEPA [kg] FORMA FUNKCJA OBIEKTU NR OBIEKTU POLEP A [kg] FORMA FUNKCJA OBIEKTU 48 0,75 drobne bryłki jama zasobowa ,00 polepa konstrukcyjna piec wapienniczy 231 0,10 drobne bryłki jama 300 2,35 drobne bryłki ziemianka 78 0,30 drobne bryłki palenisko 169 1,25 drobne bryłki ziemianka 235 1,20 drobne bryłki palenisko 318 0,45 drobne bryłki jama 85 0,10 drobne bryłki jama ,50 polepa konstrukcyjna piec 236 2,45 drobne bryłki ziemianka 323 0,30 drobne bryłki dołek posłupowy 87 0,25 drobne bryłki palenisko 192 0,45 drobne bryłki jama 237 0,20 drobne bryłki jama 331 2,15 drobne bryłki ziemianka 100 1,15 drobne bryłki chata 194 0,35 drobne bryłki zagłębiony piec hutniczy 243 0,35 drobne bryłki zagłębiony piec hutniczy ,35 polepa konstrukcyjna piec wapienniczy ,55 polepa konstrukcyjna piec wapienniczy 198 0,50 drobne bryłki zagłębiony piec hutniczy 245 0,30 drobne bryłki zagłębiony piec hutniczy 336 1,20 drobne bryłki jama 108 0,45 drobne bryłki palenisko 199 0,65 drobne bryłki zagłębiony piec hutniczy 246 0,40 drobne bryłki jama 340 0,30 drobne bryłki jama 111 0,40 drobne bryłki palenisko ,70 polepa konstrukcyjna piec wapienniczy 247 0,25 drobne bryłki jama 342 0,20 drobne bryłki jama 112 0,15 drobne bryłki jama ,50 polepa konstrukcyjna piec wapienniczy 250 0,15 drobne bryłki jama 355 0,15 drobne bryłki jama 121 0,10 drobne bryłki jama 210 0,35 drobne bryłki jama 253 0,20 drobne bryłki jama Tabela nr 4. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Katalog obiektów z zawartością polepy w wypełnisku..

141 141 PRZEDMIOTY ZWIĄZANE Z WŁÓKIENNICTWEM (P.Wolanin) Na stanowisku nr 10 w Świętem odkryto 8 przęślików: 6 glinianych i 2 kamienne. Przęśliki te miały Ø od 32 mm do 42 mm. Przęśliki tkackie, wykonane z gliny (w mniejszym stopniu z łatwo obrabialnych łupków) miały za zadanie zwiększyć bezwładność wrzeciona i zapobiegać zsuwaniu się nici nawiniętych na wrzecionie (ryc.89). Ryc.89. Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Sposób osadzenia przęślika (wskazanego czarną strzałką) na wrzecionie Część tych przęślików naleŝy do powszechnie występujących w tym okresie, symetrycznie dwustoŝkowych form. Załom tych przęślików jest zaokrąglony (ryc. 90:5, 6, 8). Podobne formy wystąpiły w Stroszkach, pow. wrzesiński (Gałęzowska 2005, s. 327), Kolejną formą przęślika był przęslik krąŝkowaty płaski o lekko zaokrąglonych bokach (ryc. 90:2, 3, 4, 7). Podobne formy wyróŝniono w Kowalewku (Skorupka 2001, s. 163) Formy te spotykane były powszechnie, m. in. w Dębczynie (Machajewski 1992, s. 73, 74) Jeden z przęślików miał formę beczułkowatą, a ukształtowanie jego ścian w kilku miejscach zbliŝone było do formy symetrycznie dwustoŝkowej o zaokrąglonym przełomie (ryc. 90:1). Analogiczne formy znane są ze Stroszków (Gałęzowska 2005, s. ). Przęśliki kamienne wykonane były z piaskowca kwarcowego, podobnie jak półfabrykat przygotowany do utworzenia kolejnego przęślika (aneks: 03). Przęśliki kamienne występowały w okresie przedrzymskim w Troszynie (Machajewski 2006), w okresie wpływów rzymskich, szczególnie w formie krąŝkowej. 8 egzemplarzy odkryto w Kowalewku, stan. 12 (Skorupka 2001, s. 163). Rzadsze są kamienne przęsliki zdobione motywem dołków. W Kowalewku, stan. 12 odkryto 1 taki egzemplarz zdobiony obustronnie, róŝniący się jednak wątkiem (Skorupka 2001, s. 163). Podobne przęśliki odkryto na cmentarzysku w Słopanowie (Przewoźna 1955, s. 102).

142 142 Przęśliki kamienne o prostokątnej formie z zaokrąglonymi naroŝnikami występują równieŝ na cmentarzyskach kultury przeworskiej w Kamieńcu, Karczewcu, Stupsku czy Warszawie Wilanowie. Budzą jednak kontrowersje dotyczące (Dąbrowska 2008, s. 61). W wypełnisku ziemianki (obiektu 254) odkryto 1 igłę Ŝelazną. Igła miała okrągły trzon i stosunkowo niewielkie oczko (ryc.92:1). Oczko wykonywano poprzez sklepanie końca drutu w celu lekkiego spłaszczenia a następnie przebice otworu za pomocą puncy (Dąbrowska 2008, s. 60). KATALOG PRZĘŚLIKÓW Nr inw.z.w. 1/08 Przęslik kamienny Forma: płaski prostokątny o zaokrąglonych naroŝnikach Wymiary przęślika: Ø otworu: 8 mm Barwa: szarobrązowa (ryc. 91) Nr inw. z.w. 11/08 - warstwa Przęslik gliniany Forma: krązkowaty Ø przęślika: 35 mm Ø otworu: 8 mm Barwa: jasnobrązowa (ryc. 90:3) Nr inw. z.w. 14/08 obiekt 221 Przęslik kamienny Forma: krąŝkowy zdobiony Ø przęślika: 40 mm Ø otworu: 8 mm Barwa: szarobrązowy (ryc. 90:2) Nr inw. z.w. 16/08 - warstwa Przęslik gliniany Forma: symetrycznie dwustoŝkowa o zaokrąglonym przełomie Ø przęślika: 37 mm Ø otworu:7 mm Barwa: szarobrązowa (ryc. 90:8)

143 143 Nr inw. z.w. 17/08 obiekt 234 Przęslik gliniany Forma: symetrycznie dwustoŝkowa o zaokrąglonym przełomie Ø przęślika: 42 mm Ø otworu:7 mm Barwa: szara (ryc. 90:6) Nr inw. z.w. 18/08 - warstwa Przęslik gliniany Forma: symetrycznie dwustoŝkowa o zaokrąglonym przełomie Ø przęślika: 42 mm Ø otworu:4 mm Barwa: jasnoszaro brązowa (ryc. 90:5) Nr inw. z.w. 20/08 obiekt 254 Przęslik gliniany Forma: beczułkowata (?) Ø przęślika: 32 mm Ø otworu:4 mm Barwa: szarobrązowa (ryc. 90:1) Nr inw. z.w. 22/08 obiekt 272 Przęslik kamienny Forma: krąŝkowy Ø przęślika: Ø otworu: Barwa: szarobrązowa (ryc. 90:4) Nr inw. z.w. 23/08 obiekt 265 Przęslik gliniany Forma: symetrycznie dwustoŝkowa o zaokrąglonym przełomie Ø przęślika: 42 mm Ø otworu:7 mm Barwa: szara (ryc. 90:7)

144 Ryc.90. Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Przęśliki pozyskane podczas badań na stanowisku. 144

145 145 Ryc.91. Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Płaski przęślik kamienny w formie prostokąta z zaokrąglonymi naroŝnikami (fot. K.Sadowski) Ryc.92. Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Zabytki metalowe: 1 igła; 2 fragment szpili

146 146 NARZĘDZIA ZWIĄZANE Z GARNCARSTWEM (P.Wolanin) Z obiektu 234 pochodzi jednowarstwowy kościany grzebyk słuŝący do zdobienia powierzchni ceramiki naczyniowej. Narzędzie to, płaskie o podłuŝnym, nieregularnym kształcie było z jednej strony ścięte prostopadle do własnej osi (ryc. 93). Krawędź powstała w ten sposób zakończono została drobnymi trójkątnymi ząbkami. Nie stwierdzono ścisłych analogii z okresu wpływów rzymskich odkrytych na ziemiach polskich. W trakcie badań osady późnorzymskiej w Igołomii odkryto w jamie przypiecowej pieców 3/2 i 4/2 fragment grzebienia, który mógł słuŝyć do zdobienia ceramiki (Dobrzańska 1990, s. 68). W Radłowicach, pow. Oława, woj. dolnośląskie na terenie osady kultury przeworskiej odkryte zostało dwuzębne narzędzie kościane do tworzenia ornamentu (Pazda 2008, s. 273). Interesującym znaleziskiem jest zawieszka/wisiorek w kształcie podwójnego grzebyka, zdobiony tzw. oczkami, pochodzący z cmentarzyska w Ciosnach, woj. łodzkie. Grób, z którego pochodzi ten zabytek datowany jest na fazy B2/C1 lub C1 okresu wpływów rzymskich. Zabytek ten nie posiadał Ŝadnych analogii na ziemiach polskich i sąsiednich (Rogatko 1994, s. 346). Ponadto na stanowisku osadniczym w Chrobrzu (dawniej woj. kieleckie) odkryto wczesnorzymski grzebyk. Funkcja zabytku tego ze względu na niewielką ilość informacji i brak skali przy rycinie trudny do interpretacji. Na symboliczny jego charakter wskazywać moŝe pełna zdobiona półkolista płytka zaopatrzona w aŝurowe kółko do zawieszania (Reyman, śurowski 1934, s. 145). Na fazę B2/C1 datowana jest teŝ miniaturka jednowarstwowego grzebienia pochodzącego z cmentarzyska w Opatowie (dawniej woj.

147 147 Ryc. 93. Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10.Kościany grzebyk do zdobienia ceramiki (fot. P.Wolanin) częstochowskie), zaopatrzonej w półkolisty uchwyt (Godłowski 1959, s. 66, ryc. 3; 1960, tabl. 30:5) Narzędzie rogowe o znacznym stopniu podobieństwa odkryte zostało podczas badań we Wrocławiu, na Ostrowie Tumskim. Pierwsze pozyskane zostało podczas badań J.KaŜmierczyka. Pochodziło z warstwy datowanej na lata dwudzieste XI w. Wykonane było z poroŝa jelenia. (Jaworski 1990, s. 5, 74, tabl. VIIc). Kolejne zgrzebło rogowe z Ostrowa Tumskiego odkryte zostało w trakcie prac przy ul. Kapitulnej 4. Wg autorów mogło mieć bardzo szerokie zastosowanie. WiąŜą to narzędzie z czyszczeniem lnu, wełny czy sierści konia. Ponadto autorzy dopuszczają moŝliwość zastosowania takich zgrzebeł przy wyrobie wojłoku z łyka, pilśni, obróbce i wyprawianiu skór oraz przy zdobieniu naczyń glinianych. Interpretacja tak szerokiego zastosowania wiązać się moŝe z kontekstem odkrycia obiektem stanowiącym pozostałości zagrody dla bydła). Znalezisko przytaczane przez nich mają jednakŝe chronologię wczesnośredniowieczną, zamykającą się w okresie od IX do 1 ćwierci XIII

148 148 wieku (Bykowski, Konczewska, Konczewski, Lasota, Paternoga, Piekalski, Rzeźnik 2004 s. 137, ryc. 14e). Podobne zgrzebła, równieŝ o wczesnośredniowiecznej chronologii odkryto w Gnieźnie (Rajewski 1939, s. 93), Niemczy (Kostrzewski 1949), Szczecinie (Cnotliwy, Leciejewicz, Łosiński 1983), Zbąszyniu, Pyrzycach, Opolu (Norska-Gulkowa 1985) i Tornov (Herrmann 1985, tabl. 50). ZABYTKI METALOWE (P.Wolanin) Na stanowisku zabytki metalowe występowały sporadycznie i uległy znacznej destrukcji (głównie wskutek korozji). Niektóre zabytki pozyskane z wypełnisk obiektów (głównie ze stropów) budzą wątpliwości w interpretacji, szczególnie chronologicznej. Z wypełniska ziemianki (obiektu 236) pozyskano fragment szpili brązowej. Zachował się fragment prostego trzpienia z kolcem, jednakŝe bez główki (ryc.92:2). Wątpliwości moŝe nasuwać delikatność trzpienia, utrudniająca utrzymanie spiętych tkanin. Delikatność ta jednak moŝe równieŝ wynikać ze znacznej korozji zabytku. Z wypełniska obiektu 296 pochodzi nieokreślony przedmiot Ŝelazny w formie pręta o prostokątnym przekroju. Przedmiot ten na środku był szerszy, na obu końcach zawęŝany. Na jednym z końców widoczne było nieznaczne zaostrzenie z charakterystycznym dla świdrów profilowaniem tworzącym krawędzie skrawania (układające się spiralnie). Drugi z końców był ułamany. ZABYTKI KAMIENNE (P.Wolanin) Z obiektu 216 pochodzi 1 fragment osełki kamiennej (ryc. 95) wykonanej z wapnia mikrytowego (por. aneks 03). Z obiektu nr 221 pozyskano prefabrykat przęślika kamiennego o płaskim przekroju i formie prostokątnej z zaokrąglonymi naroŝnikami (ryc.94). W przedmiocie nie wykonano otworu (por. aneks 03). Ryc.94. Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Prefabrykat kamienny płaskiego przęślika w formie prostokąta z zaokrąglonymi naroŝnikami (fot. K. Sadowski)

149 149 Ryc.95. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, stan. 10. Osełka kamienna (fot. K.Sadowski) ROZPLANOWANIE OSADY (P.Wolanin) W trakcie ratowniczych badań uchwycono część osady funkcjonującej nieprzerwanie od około III w. p.n.e. do schyłku I w. n.e. Biorąc pod uwagę uchwycone podczas analizy ceramiki naczyniowej dwie sekwencje stylistyczne, moŝna określić dwie fazy rozwojowe osady. Zaznaczyć naleŝy jednak, iŝ pomiędzy tymi fazami nie nastąpiła przerwa osadnicza. Pierwsza z faz trwa od schyłku fazy jastorfskiej do schyłku fazy ripdorfskiej a nawet początek fazy seedorfskiej. Kolejna faza trwała od podfazy A3 młodszego okresu przedrzymskiego do schyłku fazy B1 starszego okresu wpływów rzymskich lub nawet do początku podfazy B2. W obrębie stanowiska wyróŝniono 9 obiektów związanych z wcześniejszą fazą rozwoju osady. Obiekty te rozproszone były w centralnej i zachodniej partii stanowiska. Wśród nich zarejestrowano 7 jam o niesprecyzowanym sposobie uŝytkowania, 1 palenisko oraz 1 jamę zasobową (ryc. 96). Cztery obiekty tworzyły niewielkie skupisko w środkowej części stanowiska, tuŝ przy północnej granicy inwestycji. Palenisko (obiekt 272) i jedna z jam (obiekt 275) znajdowały się w odległości około 1,5 m od siebie. Około 10 m na północny zachód od nich zarejestrowano jamę zasobową, natomiast około 22 m na południowy wschód kolejną z jam. Wokół tych obiektów znajdowały się róŝnego rodzaju jamy związane z osadnictwem z okresu wpływów rzymskich.

150 150 Ryc.96. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Schematyczne przedstawienie obszaru badań z zasięgiem występowania obiektów nieruchomych w starszym okresie przedrzymskim oznaczone granatowymi punktami. Niebieskie linie oznaczają przebieg siatki hektarowej (100 x 100 m) Kolejna sekwencja chronologiczna osady obejmowała okres od fazy A3 około schyłku I w. p.n.e. do początków fazy B2 schyłku I w. n.e. Ta faza osadnicza charakteryzowała się znacznym rozwojem osady. Część centralną stanowi skupisko obiektów obejmujące zespoły związane z obiektami mieszkalnymi. Skupisko to zajmuje łącznie obszar o powierzchni około 0,4 ha. MoŜna domniemywać, iŝ obiekty te skupione były w centralnej części, niemniej jednak pełna rekonstrukcja rozplanowania osady uniemoŝliwiona została przez przebiegającą w części centralnej drogę krajową (plan sytuacyjny). Osady skoncentrowane wokół takich placów powstawały zarówno w okresie przedrzymskim (Machajewski, Pietrzak 2008a; Machajewski, Pietrzak 2008b; Dąbrowska 2008, s. 17), jak i w okresie wpływów rzymskich (Machajewski 1992, s. 128, 129; Bender 1981, s. 307), osada ludności kultury wielbarskiej w Ulkowych stan. 1, gm. Pszczółki, której zabudowa równieŝ skoncentrowana była wokół placu centralnego (Ostasz 2003, s. 289). W mlodszym okresie przedrzymskim osady takie funkcjonowały zarówno na obszarze Pomorza, Niziny Środkowomazowieckiej w RóŜycach Starej Wsi (Skowron 2006, s. 32). Plac wewnętrzny znalazł się równieŝ w obrębie osady w Stobnicy-Trzymorgach nad Pilicą (Skowron 2006,s. 34; Wiklak 1984, s ). Na placu wewnętrznym znajdowały się dwa piece kopułkowe o nieustalonym przeznaczeniu. Na placu w Świętem, wokół którego grupowała się zabudowa znajdował się piec wapienniczy (obiekt 102). Organizacja przestrzenna osady w Świętem charakteryzuje się równieŝ systemem zagrodowym. Zagrodę stanowi zespół obiektów wyodrębnionych przestrzennie od pozostałej grupy obiektów, skupiających się wokół określonej formy mieszkalnej chaty o konstrukcji słupowej czy ziemianki. Zagroda taka składa się równieŝ z jednego lub kilku palenisk, jam zasobowych lub innego rodzaju jam gospodarczych.

151 151 W północnym pasie badań, na ha XIII znajdowało się skupienie obiektów, związane z chatą (obiektem 260). Do skupienia tego naleŝało 6 dołków posłupowych (obiekty 98, 298, 299, 333, 334 i 335), znajdujących się w obrębie płytkiego wypełniska chaty. Powierzchnia uchwycona chaty wynosiła około 36 m 2. W jej północno-zachodniej części odkryto palenisko (obiekt 290). Około 5 m na północny wschód od chaty znajdowały się, związane z nią kolejne paleniska (obiekty 78, 97, 108, 109). Na północ od chaty, przy północnej krawędzi inwestycji odkryto skupisko róŝnego rodzaju jam i dołów posłupowych. Zespół ten mógł stanowić oddzielną zagrodę. Ze względu na połoŝenie przy krawędzi obecnej drogi krajowej moŝna mniemać, iŝ zagroda w czasie jej funkcjonowania była znacznie większa niŝ uchwycone podczas badań jej relikty. Około 30 m na południe od wyŝej opisanego zespołu znajdowały się kolejne skupiska obiektów skoncentrowanych budynków mieszkalnych. Jeden z nich obejmował grupę obiektów związanych z ziemianką oznaczoną numerem 300. Na południe i południowy wschód od ziemianki uchwycono skupisko dołków posłupowych (obiektów 95, 96, 99, , 110, 119, 120, ). Obiekty te tworzyły odrębną konstrukcję słupową, oddzielającą obiekt mieszkalny od znajdującego się około 7 m na południe pieca wapienniczego (obiektu 102). Obszar połoŝony na północ od załoŝenia mieszkalnego został zniszczony w trakcie budowy i modernizacji obecnej drogi krajowej. Destrukcja ta objęła zapewne relikty palenisk spodziewanych w sąsiedztwie obiektu nr 300. Około 10 m na wschód połoŝony był kolejny zespół, skupiony wokół chaty oznaczonej numerem 100. Z obiektem tym związane były dołki posłupowe (obiekty , , 143, 144). Około 3-3,5 m na północ zarejestrowano palenisko (obiekt 87) z ulokowanymi dookolnie dołkami posłupowymi (obiektami i 316). Około 3,5-5 m na wschód od chaty znajdowały się kolejne dwa paleniska (obiekty 111, 113). Przed paleniskami zarejestrowano jamę (obiekt 112) z dwoma dołkami posłupowymi zarejestrowanymi w obrębie jej wypełniska (obiekty 153, 154). Zespół ten stanowił kolejną zagrodę z paleniskami i zadaszonym budynkiem gospodarczym (obiekt 112). Szczególnie interesujący w obrębie tego zespołu jest fakt zadaszenia paleniska (obiektu 87), wskazujący na długotrwałe uŝytkowanie jego..

152 152 Ryc.97. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Schemat wykopu z lokalizacją palenisk (oznaczonych czerwonymi punktami). Niebieskie linie oznaczają przebieg siatki hektarowej (100 x 100 m) Około 13 m na południowy wschód od chaty 100 odkryto ziemiankę (obiekt 236) wraz z paleniskiem (obiektem 277), połoŝonym około 3 m na północ od niej oraz z dołkami posłupowymi, uchwyconymi w obrębie tej ziemianki (obiekty 83, 84, 185, 194 i 248). Na wschód od załoŝenia mieszkalnego, w odległości około 5-10 m zarejestrowano 2 paleniska (obiekty 145 i 186) oraz jamę (obiekt obiekt 178), która stanowi relikty bliŝej nieokreślonego budynku gospodarczego. Przy południowej ścianie ziemianki uchwycono 2 zagłębione piece hutnicze, których uŝytkowanie miało miejsce w innym okresie niŝ obiektu mieszkalnego. Około 5-10 m na południe i południowy zachód od obiektu 236 odkryto jamę (obiekt 242) oraz skupisko obiektów składające się z dwóch palenisk (obiektów 241 i 257) i jamy (obiekt 238). W obrębie tego skupiska uchwycono równieŝ dwie płytkie jamy (obiekty 239, 240), z których wypełniska nie pozyskano materiału ceramicznego. Nie określono ich bliŝszej funkcji w zagrodzie. Zarówno jama, jak i paleniska mogły równieŝ stanowić zespół z załoŝeniami mieszkalnymi, których relikty pozostają poza obszarem badań. Około 22 m na południowy wschód od chaty 260 znajdował się zespół złoŝony z dwóch palenisk (obiektów 292 i 293) oraz pięciu jam (obiektów 291, 295, 296, 302 i 310). Obiekty te skupiały się prawdopodobnie wokół chaty lub ziemianki, która równieŝ pozostała poza obszarem badań. Na południe od obiektu 100 i na południowy wschód od obiektu 300, w odległości około 7 m od obydwu, znajdował się piec wapienniczy (obiekt 102). Strefa obiektów połoŝonych poza częścią centralną obejmuje liczne skupiska zarejestrowane wzdłuŝ krawędzi północnej inwestycji. W grupie tej naleŝy wymienić zespół obiektów związany z ziemianką (obiektem 53) połoŝoną w obrębie hektara XII. Na zachód od tego obiektu uchwycono 2 jamy (obiekty 47 i 52) oraz palenisko (obiekt 50).

153 153 W północno-wschodniej części stanowiska zarejestrowano zespół obiektów związany z ziemianką (obiektem 331), składający się z 7 jam (obiekty 246, 328, 336, 337, 338, 339, 340). W odległości około 2-2,5 na południowy zachód od ziemianki uchwycono relikty pieca wapienniczego (obiektu 332). Zespół obiektów skupionych wokół ziemianki (obiektu nr 3) stanowi najbardziej wysunięte na północny zachód skupienie obiektów. Ziemianka połoŝona jest w północno-zachodniej części zespołu. Na południe i na wschód od niej znajdują się jamy (obiekty 1, 2, 4, 6, 8, 11 oraz 16) naleŝące do tego samego zespołu. Przy północno-zachodnim naroŝniku ziemianki widoczny jest zagłębiony piec hutniczy, którego powstanie chronologicznie odbiega od ziemianki. W środkowej i południowowschodniej części zagrody znajdowały się 3 jamy (obiekty 7, 12, 13), w wypełnisku których nie odkryto materiału kulturowego. Na wschód od tego zespołu znajdowały się kolejne obiekty jama gospodarcza (obiekt nr 40), innego rodzaju drobne jamy (obiekty 14, 16, 156) oraz piec wapienniczy (obiekt 18). Obiekty pojedyncze rozproszone występowały pojedynczo, w oddaleniu od pozostałych i nie tworzyły Ŝadnych zespołów. Do nich naleŝało m. in. palenisko (obiekt 211) połoŝone na granicy wykopu, w zachodniej partii. Paleniska połoŝone we wschodniej partii (obiekty 206 i 344) równieŝ występują pojedynczo. Część zachodnia osady, zinterpretowana jako strefa produkcyjna, koncentrowała się wokół ziemianki (obiektu 234). Składała się z połoŝonego około 3 m na wschód od tej ziemianki paleniska (obiekt 235), opartego na stropie jamy (obiektu 138). Strefa ta znajdowała się około 150 m na zachód od centralnej części osady. W strefie tej w róŝnych odległościach wokół zespołu mieszkalnogospodarczego skupiały się piece wapiennicze (obiekty 163, 205, 213, 284). Około 1 m na północny wschód od ziemianki znajdowała się kolejna ziemianka (obiekt 254).

154 154 Ryc.98. Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Schemat wykopu z lokalizacją pieców wapienniczych (oznaczonych czarnymi punktami). Niebieskie linie oznaczają przebieg siatki hektarowej (100 x 100 m). NajbliŜszy z pieców (obiekt 213) połoŝony był około 14 m na zachód. Towarzyszyła mu płytka stosunkowo jama gospodarcza (obiekt 221). Najdalej połoŝony był około 50 m na zachód obiekt 222, z duŝą ilością polepy konstrukcyjnej. Wokół pieca odkryto relikty dwóch słupów (obiekty 224, 328) oraz jamę (obiekt 223). Pozostałe piece występowały pojedynczo bez towarzyszących im jam. Około 15 m na wschód od pieca (222) wyróŝniono palenisko (obiekt 219), z którego Ne pozyskano materiału kulturowego. Palenisko to mogło słuŝyć do wypału węgla drzewnego i osuszania torfu, którym zasilano piece wapiennicze. Podobne paleniska występowały w pobliŝu pieców na produkcyjnej osadzie w Pruszczu Gdańskim (Ostasz 2005, s. 479). Nie stwierdzono w bezpośrednim sąsiedztwie pieców Ŝadnych śladów budynków. Budynki takie, odkrywane na osadzie w Wierzbowej, gm. Wartkowice czy w obrębie osady odkrytej na terenie kopalni Bełchatów (Szamałek, Gaździk, Mrowiec 2003), miały chronić konstrukcję pieca podczas okresowego jesienno zimowego przestoju (Wójcik 2008, s. 498, 499). W świetle powyŝszych odkryć interpretacja czasu funkcjonowania pieców jest utrudniona. Brak jednak archeologicznie uchwytnych śladów zabezpieczenia nie wskazuje jednoznacznie na jednosezonowość uŝytkowania. Około 17 m na południowy zachód od ziemianki (obiektu 234) uchwycona została jama gospodarcza (obiekt 286). Około 6 m na zachód od niego odkryto zespół składający się z paleniska (obiekt 226) oraz jamy gospodarczej (obiekt 230), związany niewątpliwie z odbywającą się w tej strefie produkcją wapna. Budynek gospodarczy (obiekcie 286) mógł pełnić funkcję pewnego zaplecza socjalnego w tej strefie. W jego obrębie odkryto znaczną ilość ceramiki oraz kości zwierzęcych. W południowo wschodniej części osady wyróŝniono równieŝ strefę produkcyjną związaną z pozyskiwaniem Ŝelaza. Strefa ta obejmuje skupisko zagłębionych pieców hutniczych, dwóch palenisk (obiekty 200 i 208) oraz pięciu jam.(obiekty , 155, 281) Strefa ta była oddzielona od części mieszkalnej ogrodzeniem składającym się z rzędu słupów (obiekty 129, 146, 147 i 150). Ta część osady jest znacznie oddalona od obiektów skupionych w centralnej partii. Wskutek tego część produkcyjna zostaje wyraźnie oddalona od części mieszkalnej. Mimo tak znaczącego oddzielenia dwóch róŝnych stref w obrębie osady, pomiędzy obiektami mieszkalnymi i jamami towarzyszącymi im odkrywane są obiekty produkcyjne pojedynczo (piece wapiennicze) lub w skupiskach (zagłębione piece hutnicze). Osada przez cały okres jej trwania ma charakter otwarty nie uchwycono Ŝadnych reliktów umocnień. Cała osada mogła obejmować obszar około 3,5 4 ha. Wyraźnie wyróŝniają się dwie części mieszkalna i produkcyjna. Strefa mieszkalna zajmująca centralną partię stanowiska charakteryzuje się skupieniem budynków mieszkalnych oraz znaczną koncentracją wokół nich palenisk oraz róŝnego rodzaju jam gospodarczych. Strefa produkcyjna, zlokalizowana w zachodniej partii stanowiska charakteryzuje się znaczną ilością pieców wapienniczych oraz, stosunkowo

155 155 nielicznie, występującymi w pobliŝu paleniskami. Paleniska te mogły słuŝyć do wytwarzania opału niezbędnego do funkcjonowania pieców, mogły równieŝ mieć konsumpcyjne zastosowanie dla mieszkańców pobliskich ziemianek. Strefa południowo-wschodnia, obejmująca obiekty związane z produkcją metalurgiczną zagłębione piece hutnicze, paleniska i jamy była wyraźnie oddzielona od pozostałych partii. Paleniska w tej strefie, podobnie jak w przypadku partii zachodniej, mogły słuŝyć do wytwarzania opału niezbędnego do funkcjonowania pieców. Pomimo wyraźnego rozdziału na strefy produkcyjną i mieszkalną, zaobserwowano lokalizację pojedynczych obiektów produkcyjnych (pieców wapienniczych czy hutniczych w obrębie części mieszkalnej. Na podstawie reliktów uchwyconych podczas badań uchwycono funkcjonowanie 8 zagród, z których 7 zlokalizowano w części centralnej, oraz po jednej w części północno-wschodniej, pónocno - zachodniej i zachodniej produkcyjnej. W przypadku dwóch zagród nie zarejestrowano załoŝeń mieszkalnych, co wynika z ograniczonego obszaru badań. W bezpośrednim wzajemnym sąsiedztwie połoŝone było 5 zespołów uchwyconych w południowej części badań. Dwa kolejne, połoŝone w północnym pasie, oddzielone były funkcjonującą obecnie drogą krajową, co uniemoŝliwiło jednoznaczne stwierdzenie, czy w funkcjonował tam niezabudowany plac czy teŝ kolejne zagrody tworząc inny układ w części centralnej. Nie moŝna równieŝ wykluczyć. ŚRODOWISKO NATURALNE I GOSPODARKA (P.Wolanin) Osada powstała na południowo-zachodnim stoku niewielkiego wyniesienia (41,6 m n.p.m.). U podstawy tego stoku znajdował się niewielki zbiornik wodny o charakterze eutroficznym. Na północny zachód od kulminacji wyniesienia znajdowało się koryto rzeki Krąpiel. Na południe od stanowiska oraz szeregu drobnych zbiorników wodnych znajduje się płaskodenna dolina rzeki Iny. Zbiornik wodny, pochodzenia polodowcowego, znajdujący się w południowo-zachodniej części stanowiska, ze względu na swój eutroficzny charakter ulegał stopniowemu wypłycaniu i zarastaniu florą wodną. W okresie subatlantyckim był akwenem płytkim, o mulistym bądź torfowym podłoŝu i ubogim w węglany (Podbielkowski, Tomaszewicz 1996). Niewykluczone, iŝ okresowo pojawiała się w nim woda. W późniejszych okresach wykształciło się tam torfowisko typu niskiego (aneks: M.Malkiewicz). Pomiędzy takim zbiornikiem a korytem rzeki Krąpiel powstała w starszym okresie przedrzymskim osada o charakterze rolno-hodowlanym. Osada znajdowała się w obrębie cypla, u zbiegu dolin rzecznych Krąpieli i Iny. Cypel ten miał formę wysoczyzny przedzielonej suchą dolinką, wypełnioną częściowo osadami rzecznymi, jeziernymi i bagiennymi. Lokalizacja ta zapewniała stały dostęp do wody, a jednocześnie bezpieczeństwo przed epizodami powodziowymi. Ponadto obecność terenów zabagnionych w dolinach rzecznych utrudniała dostęp do osady (aneks: K. Sadowski).. W okresie funkcjonowania osady nastąpiło odlesienie terenów. Pozyskany w ten sposób obszar umoŝliwił zarówno uprawę zbóŝ, jak i wypas hodowanych zwierząt. W spektrach pyłkowych

156 156 stwierdzono obecność Ŝyta i innych zbóŝ oraz pospolitych chwastów upraw, takich jak rdest ptasi Polygonum aviculare czy czerwiec roczny Scleranthus annuus. Wzrost udziału innych roślin antropogenicznych (pastwiskowych i ruderalnych), widoczny na diagramie pyłkowym równieŝ potwierdza pobliskie osadnictwo (aneks: M.Malkiewicz). Wśród roślin ruderalnych stwierdzono obecność nieokreślonych gatunków z rodziny komosowatych. pokrzywy, bylicy oraz babki większej. Znacznie teŝ zwiększyła się obecność pyłku szczawiu zwyczajnego Rumex acetosa, rośliny ruderalnej porastającej gleby bogate w azot. Gospodarka hodowlana opierała się głównie na hodowli bydła, wykorzystywanego w konsumpcji (mięso, nabiał), wytwórstwie (skóry) i w innych dziedzinach Ŝycia (wykorzystanie nawozu, siła pociągowa). Mniejszą rolę w gospodarce i jednocześnie konsumpcji mieszkańców osady odgrywała hodowla świń. Dietę mięsną uzupełniała kozina, konina i baranina. Marginalną rolę przypisuje się w tym okresie zbieractwu i łowiectwu. Sporadycznie występujące ślady chorób zwierząt świadczyć mogą o wysokim wyspecjalizowaniu mieszkańców osad w hodowli (aneks: K. Waszczuk). Poświadczone zostało równieŝ włókiennictwo, obróbka kamienia, metalurgia oraz obróbka kości (grzebień do zdobienia ceramiki naczyniowej). Nie bez znaczenia pozostaje równieŝ umiejętność pozyskiwania dziegciu (ślady dziegciu znalazły się na wewnętrznych ścianach kilku fragmentów naczyń) oraz wytwórczość wapienicza. Wapno wykorzystywane było do zmiękczania i wybielania skór (Pyrgała 1972, s. 252), usuwania fosforu w procesie wytapiania Ŝelaza, bielenia ścian domostw (Ostasz 2005, s. 483; Pyrgała 1981, s. 372)

157 157 OBIEKTY O NIEOKREŚLONEJ CHRONOLOGII (A.Leciejewska) Na badanym stanowisku część zarejestrowanych obiektów (148) nie posiadała ruchomego materiału zabytkowego. W wyniku tego nie moŝliwością było przyporządkowanie ich określonym jednostkom kulturowym. Znaczna część ich towarzyszy przestrzennie zespołom obiektów związanych z osadnictwem ludności z wczesnego okresu wpływów rzymskich. Analiza wypełnisk owych obiektów, mimo braku materiałów datujących zdaje się potwierdzać ich związek z omawianą osadą. WyróŜniono kilka grup funkcjonalnych są to: zagłębione piece hutncze (13), jamy o nieokreślonym charakterze (38), dołki posłupowe (83) oraz paleniska (15). Obiekty na stanowisku w Świętym występują w skupiskach. Nielicznie występują poza zespołami, w rozproszeniu - pojedynczo. Zdecydowana większość skupia się wokół obiektów zawierających materiał kulturowy związany z ludnością wczesnego okresu przedrzymskiego. Tworzą więc one z duŝym prawdopodobieństwem zwarte zespoły o ściśle określonej chronologii i w tym kontekście będą rozpatrywane. Faza zasiedlenia Kategoria obiektu NIEOKREŚLON E chata Ziemianka jama produkcyjna jama dół posłupowy wapiennik dymarka palenisko SUMA SUMA Tabela. 5. Zbiorcze przedstawienie obiektów o nieokreślonej chronologii

158 158 Wykres. 2. Udział procentowy poszczególnych kategorii obiektów nieruchomych o nieokreslonej chronologii DOŁKI POSŁUPOWE Na badanym stanowisku zarejestrowano 83 tego typu obiektów (nr: 15, 19, 21, 23, 24, 26, 29, 30, 32, 33, 36, 38, 46, 52, 56, 58, 60, 64, 66, 67, 69, 72, 74, 77, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 86, 88, 91, 92, 93, 95, 96, 98, 99, 103, 104, 106, 110, 116, 123, 124, 125, 126, 127, 129, 130, 131, 133, 144, 146, 147, 148, 149, 153, 154, 159, 181, 182, 191, 193, 224, 228, 249, 283, 299, 306, 307, 308, 312, 313, 314, 316, 321, 333, 334, 352, 353, 354). Wg J. Michalskiego obiekty te moŝemy podzielić na dwa rodzaje: jamy po słupach wkopywanych oraz po słupach wbijanych, które między sobą róŝnią się kształtem i wielkością (J. Michalski 1983, s.182). Ślady po słupach wbitych są przewaŝnie koliste lub owalne i posiadają nieckowate przypominające słup profile. Słupy, które były wkopywane bardzo często bywały zabezpieczane przed działaniem wilgoci przez opalanie, wykładanie jam gliną oraz kamieniami. W przypadku jam posłupowych na stanowisku w Święte mamy do czynienia z ich pierwszym rodzajem tj. pozostałościami po słupach wbijanych. W przewaŝającej części posiadają owalny kolisty kształt o wymiarach 0,18-0,70 x 0,16-0,60 m, oraz nieckowaty profil o miąŝszości 0,04 do 0,26 m. W czterech przypadkach przekroje pionowe miały kształt trójkątny (obiekty nr: 81, 82, 330, 352), co moŝe świadczyć o tym, Ŝe słupy były zaostrzone.

159 159 Wypełniska większości obiektów były jednowarstwowe, stanowiła je próchnica przemieszana w układzie plamistym z piaskiem, gliną czasami spalenizną. Wyjątek stanowią obiekty nr 352 i 354, których wypełniska były dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym. W układzie przestrzennym występują one głównie w skupiskach obiektów związanych osadnictwem ludności kultury wielbarskiej. PALENISKA W literaturze przedmiotu często spotykamy określenia palenisko lub ognisko. Przed przystąpieniem do omawiania tej grupy obiektów naleŝy je zdefiniować. Wg J. Michalskiego... za palenisko będziemy uwaŝali miejsce palenia otwartego ognia, które zostało przystosowane do swej funkcji przez ułoŝenie odpowiedniej konstrukcji, natomiast ogniska są owej konstrukcji pozbawione i wyróŝniają się jedynie pozostałościami spalonych substancji... (J.Michalski 1983, s. 178). Taka definicja klasyfikuje omawiane obiekty jako paleniska. Na terenie osady zarejestrowano 15 palenisk nie posiadających materiału datującego (obiekty nr: 25, 51, 76, 109, 206, 219, 241, 248, 251, 252, 257, 268, 269, 279, 327). Zlokalizowane były głównie przy budynkach mieszkalnych. Budowane były w jamach o głębokości od 0, 14 do 0, 42 m. Kamienie (średniej wielkości) ułoŝone były jednowarstwowo. Kształt palenisk (z wyjątkiem obiektów nr: 25 kwadratowy, 51 nieregularny 241, 251 kolisty, 257 prostokątny) był owalny o wymiarach od 1,00 x 1,80 m do 0,90 x 2,40 m. Wypełniska obiektów stanowiła spalenizna przemieszana w róŝnym stopniu z szarą lub brązową próchnicą i gliną Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 219. Fot. A. Leciejewska

160 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, obiektu nr 251. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy 102. Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, obiektu nr 279. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy

161 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 266.Fot. A. Leciejewska

162 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 327.Fot. A. Leciejewska Jamy o nieokreślonej funkcji Zarejestrowano 38 obiektów, określonych jako jamy, których pierwotnej funkcji nie udało się określić (7, 10, 13, 17, 44, 63, 101, 135, 136, 142, 150, 151, 173, 174, 177, 189, 206, 212, 214, 215, 225, 231, 232, 233, 239, 240, 255, 261, 262, 266, 278, 285, 297, 301, 319, 324, 329, 330, 344). Stanowią ślad po jamach gospodarczych, porzuconych po stosunkowo krótkim okresie uŝytkowania, czasem powstałychw wyniku budowy innych obiektów. Być moŝe jednak znaczna część omawianych obiektów stanowi relikt naturalnych zagłębień, zapełnionych w wyniku działania czynników naturalnych (S. Kadrow 1991, s. 33; M. Bazielich 1995, s. 64). W rzucie poziomym w większości posiadały owalne kształty o wymiarach 0,80-3,10 x 0,44-2,10 m i przekroju pionowym nieckowatym o miąŝszości 0,08-1,46 m.

163 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 44. Fot. A. Leciejewska 109.

164 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 135.Fot. A. Leciejewska 111. Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, obiektu nr 177. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy 112.

165 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 177. Fot. A. Leciejewska 114. Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, obiektu nr 213. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy 115. Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskierzut poziomy i profil obiektu nr 213. Fot. A. Leciejewska

166 Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Rzut poziomy i profil obiektu nr 285. Fot. A. Leciejewska Ryc Święte, stan. 10, gm. Stargard Szczeciński, obiektów nr 324 i 330. Fot. A. Leciejewska woj. zachodniopomorskie. Profile

167 167 Katalog obiektów o nieokreślonej chronologii Obiekt nr 5 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,36 x 0,36 m Przekrój pionowy: trapezowaty o miąŝszości 0,65 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- ciemna spalenizna z ŜuŜlami i węglem drzewnym; 2 przepalona pomarańczowa glina; 3 przepalona brązowa glina przemieszana z brązowym zglinionym piaskiem i spalenizną Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: ŜuŜel (nr inw. mm. 714/08) Obiekt nr 7 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,04 x 0,70 m Przekrój pionowy: zniszczony Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna próchnica przemieszana z Ŝółto rdzawą spiaszczoną gliną Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 10 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,10 x 0,72 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m

168 168 Wypełnisko: jednowarstwowe rdzawo pomarańczowa spiaszczona glina przemieszana z szarobrunatną próchnicą i soczewkami spalenizny Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 13 Lokalizacja: Ha XII, ar 33, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,60 x 0,54 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno brązowa zgliniona próchnica Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 15 Lokalizacja: Ha XII, ar 34, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,20 x 0,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,06 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna zgliniona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 17 Lokalizacja: Ha XII, ar 34, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 1,60 x 1,60 m

169 169 Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna zgliniona próchnica przemieszana soczewkami spalenizny rdzawo pomarańczowej gliny i Ŝółtego drobnoziarnistego oglinionego piasku Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 19 Lokalizacja: Ha XII, ar 45, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,36 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,05 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 21 Lokalizacja: Ha XII, ar 37, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,26 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,17 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z rdzawą gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 23

170 170 Lokalizacja: Ha XII, ar 37, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,24 x 0,24 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z rdzawą gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 24 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,50 x 0,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z drobnymi kamieniami Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 25 Lokalizacja: Ha XII, ar 84, ćw. B/D Rzut poziomy: kwadratowy o wymiarach 1,60 x 1,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,24 m Wypełnisko: jednowarstwowe spalenizna przemieszana z brązowa spiaszczoną próchnicą Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak

171 171 Obiekt nr 26 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,28 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z drobnymi kamieniami Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: polepa (nr inw. mm. 583/08) Obiekt nr 29 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,22 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,06 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z rdzawo Ŝółtą gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 30 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,22 x 0,22 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z rdzawo Ŝółtą gliną

172 172 Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 32 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,50 x 0,48 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe spalenizna z czarną zgliniona próchnicą przemieszana z jasnoszarą i rdzawą gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 33 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,64 x 0,48 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara i brunatna próchnica przemieszana z jasnoszarą i rdzawą gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 36 Lokalizacja: Ha XII, ar 48, ćw. C

173 173 Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,46 x 0,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara i brunatna próchnica przemieszana z jasnoszarą i rdzawą gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 38 Lokalizacja: Ha XII, ar 47, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,28 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z rdzawo Ŝółtą gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 44 Lokalizacja: Ha XII, ar 48, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,78 x 1,26 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe czarnobrunatna próchnica przemieszana z Ŝółto rdzawą gliną i drobnymi kamieniami Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak

174 174 Obiekt nr 46 Lokalizacja: Ha XII, ar 48, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,50 x 0,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno brązowa próchnica przemieszana z jasnoŝółtą spiaszczoną gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 51 Lokalizacja: Ha XII, ar 49, ćw. C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,32 x 0,96 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,19 m Wypełnisko: jednowarstwowe czarna próchnica za śladami spalenizny przemieszana z brązowo rdzawą gliną i średniej wielkości kamieniami Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 52 Lokalizacja: Ha XII, ar 49, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,64 x 0,52 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe czarnobrunatna próchnica przemieszana z Ŝółtą gliną Funkcja: dołek posłupowy

175 175 Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 56 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,24 x 0,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,13 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara próchnica przemieszana ze Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 58 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,51 x 0,51 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara próchnica przemieszana ze Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 60 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,40 x 0,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy

176 176 Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 63 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. A/B Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 0,96 x 0,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica z jasnoszara spiaszczoną próchnicą i Ŝółtym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 64 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,50 x 0,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 66 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,30 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m

177 177 Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 67 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,46 x 0,42 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 69 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,50 x 0,44 m Przekrój pionowy: schodkowy asymetryczny o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 72 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,36 x 0,34 m Przekrój pionowy: workowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica

178 178 Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 74 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,53 x 0,48 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 76 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,22 x 0,90 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z brązowoszarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 77 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,46 x 0,43 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa spiaszczona próchnica

179 179 Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 79 Lokalizacja: Ha XII, ar 35, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,26 x 0,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe szaroŝółta gliną i Ŝółtym drobnoziarnistym piaskiem zgliniona próchnica przemieszana z brązową Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 80 Lokalizacja: Ha XIII, ar 52, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,30 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 81 Lokalizacja: Ha XII, ar 50, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,18 x 0,18 m Przekrój pionowy: trójkątny o miąŝszości 0,14 m

180 180 Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno szara próchnica przemieszana z Ŝółtą spiaszczoną gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 82 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,36 x 0,30 m Przekrój pionowy: trójkątny o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z brązową próchnicą i Ŝółtym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 83 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 23, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,28 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zglinioną próchnicą i Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 84 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 23, ćw. B

181 181 Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,26 x 0,26 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zglinioną próchnicą i Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 86 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,34 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,11 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zgliniona próchnicą i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 88 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,22 x 0,22 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,11 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zgliniona próchnicą i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak

182 182 Obiekt nr 91 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,30 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,05 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 92 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. D; ar 11, ćw. B; Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,40 x 0,38 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zgliniona próchnicą i Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 93 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A; Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,26 x 0,26 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,21 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszaro-brunatna lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem

183 183 Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 95 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 11, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,24 x 0,24 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 96 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 11, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,40 x 0,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 98 Lokalizacja: Ha XIII, ar 61, ćw. D; ar 62, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,26 x 0,22 m

184 184 Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 99 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 11, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,30 x 0,26 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 101 Lokalizacja: Ha XII, ar 57, ćw. C/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,80 x 0,76 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana ze spalenizną, Ŝółtą spiaszczoną gliną i drobnymi węgielkami drzewnymi Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak

185 185 Obiekt nr 103 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,50 x 0,34 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara i ciemnoszara lekko zgliniona próchnica przemieszana Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 104 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,30 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatnoszara lekko zgliniona próchnica przemieszana Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 106 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. C/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,40 x 0,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno szara lekko zgliniona próchnica Funkcja: dołek posłupowy

186 186 Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 109 Lokalizacja: Ha XIII, ar 62, ćw. C/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach zniszczony x 2,40 m Przekrój pionowy: schodkowy symetryczny o miąŝszości 0,42 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1 szara spiaszczona próchnica przemieszana z brązowoszarą spiaszczoną próchnicą; 2 intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszna z brązowoszarą spiaszczoną próchnicą i nielicznymi węgielkami drzewnymi Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 110 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,27 x 0,24 m Przekrój pionowy: workowaty o miąŝszości 0,38 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno szara lekko zgliniona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 116 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,30 x 0,24 m Przekrój pionowy: workowaty o miąŝszości 0,36 m

187 187 Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zgliniona próchnicą i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 123 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,32 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 124 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,30 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,28 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 125

188 188 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,18 x 0,16 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica z ciemnoszarą zglinioną próchnicą oraz Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 126 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,20 x 0,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica z ciemnoszarą zglinioną próchnicą oraz Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 127 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,26 x 0,24 m Przekrój pionowy: workowaty o miąŝszości 0,32 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zgliniona próchnicą i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak

189 189 Obiekt nr 129 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 26, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,56 x 0,52 m Przekrój pionowy: workowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno szara lekko spiaszczona próchnica przemieszana Ŝółtoszarym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 130 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,26 x 0,23 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica z ciemnoszarą zglinioną próchnicą oraz Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 131 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,20 x 0,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m

190 190 Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica z ciemnoszarą zglinioną próchnicą oraz Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 133 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,34 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 135 Lokalizacja: Ha XXII, ar 9, ćw. D; ar 19, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,20 x 1,02 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,24 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatno szara spiaszczona próchnica przemieszana z jasnoszarą spiaszczoną próchnicą, grudkami polepy i Ŝółtoszarym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: polepa,1 ŜuŜel, 2 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 90/08) Obiekt nr 136

191 191 Lokalizacja: Ha XI, ar 66, ćw. B; ar 67, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,06 x 1,00 m Przekrój pionowy: trapezowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie diagonalnym 1- szarobrązowa lekko zgliniona próchnica przemieszana z ceglasto - pomarańczowa gliną i Ŝółtym drobnoziarnistym piskiem; 2- szarobrązowa spiaszczona próchnica przemieszana z drobnymi fragmentami polepy Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 10 fragmentów kości zwierzęcych, 1 ŜuŜel (nr inw. mm. 141/08) Obiekt nr 142 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 36, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,16 x 1,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara próchnica przemieszana z ciemnoszarą próchnicą oraz Ŝółtoszarym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 144 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 12, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,22 x 0,18 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica z ciemnoszarą zglinioną próchnicą oraz Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy

192 192 Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 146 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 26, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,52 x 0,46 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 147 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 26, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,60 x 0,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 148 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 26, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,64 x 0,40 m

193 193 Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,07 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 149 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 26, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,23 x 0,24 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 150 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 27, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,54 x 0,52 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowatym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 151

194 194 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 27, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,56 x 1,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym lekko zglinionym Ŝwirowatym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 152 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 27, ćw. D; ar 37, ćw. B; Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,56 x 0,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie diagonalnym 1 intensywnie ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana ze spalenizną, brunatno szarą spiaszczoną próchnicą z Ŝółtoszarym lekko zglinionym Ŝwirowatym piaskiem; 2- szarobrunatna spiaszczona próchnica Ŝółtoszarym Ŝwirowatym i lekko zglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: ŜuŜel (nr inw. mm. 136/08) Obiekt nr 153 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,40 x? (zniszczony przez wkop) m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z brunatno szarą zglinioną próchnicą i Ŝółtoszarym oglinionym piaskiem

195 195 Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 154 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,24 x? (zniszczony przez wkop) m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara lekko zgliniona próchnica przemieszana z brunatno szarą zglinioną próchnicą i Ŝółtoszarym oglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 159 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 3, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,38 x 0,36 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,13 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 173 Lokalizacja: Ha XIII, ar 48, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,96 m x zniszczony Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m

196 196 Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie wertykalnym 1 - brunatno szara zgliniona próchnica; 2- szara próchnica przemieszana z piskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 174 Lokalizacja: Ha XII, ar 60, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,90 m x zniszczony Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,25 m Wypełnisko: jednowarstwowe 1 -szara próchnica przemieszana z piskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 177 Lokalizacja: Ha XII, ar 72, ćw. C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 0,54 x 0,44 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,44 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna spiaszczona próchnica przemieszana z jasnoszarą spiaszczoną próchnicą i szarobrunatnym Ŝwirowatym piskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 181 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 25, ćw. B

197 197 Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,40 x 0,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara próchnica przemieszana z piskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 182 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 15, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,35 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,04 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara próchnica przemieszana z piskiem i gliną Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 189 Lokalizacja: Ha XI, ar 56, ćw. C Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,06 x 1,00 m Przekrój pionowy: prostokątny o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe 1- ciemnobrunatno szara, lekko ogliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym Ŝwirowaty lekko oglinionym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 191

198 198 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 13, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,38 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zglinioną próchnicą i Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 193 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 13, ćw. C/D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,34 x 0,32 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrunatna zgliniona próchnica przemieszana z ciemnoszarą zglinioną próchnicą i Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 194 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 28, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,54 x 0,48 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe 1 ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną szaroŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy (tab. LXX) Materiał zabytkowy: polepa, ŜuŜel (nr inw. mm. 440/08, 469/08)

199 199 Obiekt nr 197 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 28, ćw. B/D; ar 29, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,58 x 0,44 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i szaro Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy (tab. LXX) Materiał zabytkowy: ŜuŜel (nr inw. mm. 461/08) Obiekt nr 198 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 29, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,52 x 0,47 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i szaro Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy (tab. LXX) Materiał zabytkowy: ŜuŜel, polepa (nr inw. mm. 463/08) Obiekt nr 199 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 28, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,60 x 0,50 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i szaro Ŝółtym zglinionym piaskiem

200 200 Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: ŜuŜel, polepa (nr inw. mm. 439/08, 476/08) Obiekt nr 201 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 38, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,70 x 0,54 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywna spalenizna przemieszana z jasnobrązową gliną Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: ŜuŜel (nr inw. mm. 245/08) Obiekt nr 202 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 38, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,60 x 0,54 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,26 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywna spalenizna przemieszana z jasnobrązową gliną Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: ŜuŜel (nr inw. mm. 253/08) Obiekt nr 203 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 28, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,60 x 0,56 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m

201 201 Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i szaro Ŝółtym oglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: ŜuŜel (nr inw. mm. 252/08) Obiekt nr 204 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 28, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,48 x 0,48 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i szaro Ŝółtym oglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: ŜuŜel (nr inw. mm. 251/08) Obiekt nr 206 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 40, ćw. D; ar 50, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,50 x 0,80 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe spalenizna przemieszana z szarą próchnicą i brązową gliną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 212 Lokalizacja: Ha XI, ar 74, ćw. B

202 202 Rzut poziomy: eregularnyn o wymiarach 1,06m x 1,04 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie wertykalnym 1 - brunatno szara zgliniona próchnica; 2- szara próchnica przemieszana z ciemnoszarŝ zglinioną próchnicą Funkcja: jama Materiał zabytkowy: 4 fragmenty kości zwierzęcych (nr inw. mm. 256/08) Obiekt nr 214 Lokalizacja: 1 km, Ha XX, ar 60, ćw. C; ar 70, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,00 x 0,76 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara spiaszczona zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i jasnoŝółtym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 215 Lokalizacja: 1 km, Ha XX, ar 60, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,64 x 0,60 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara spiaszczona zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i jasnoŝółtym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 219

203 203 Lokalizacja: Ha XI, ar 61, ćw. A/B/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,46 x 1,12 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe spalenizną i Ŝółtym piaskiem brunatno szara zgliniona próchnica przemieszana ze Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 224 Lokalizacja: 1 km; Ha XX, ar 70, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,32 x 0,30 m Przekrój pionowy: prostokątny o miąŝszości 0,27 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 225 Lokalizacja: Ha XI, ar 84, ćw. D Rzut poziomy: nieregularny o wymiarach 1,20 x 0,64 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- ciemnobrunatna próchnica przemieszana z jasnobrunatną gliną i Ŝółtym piaskiem, 2- brunatna próchnica przemieszana z ciemnoszarą próchnicą i jasnoszarą spiaszczoną gliną Funkcja: jama Materiał zabytkowy: ŜuŜel (nr inw. mm. 284/08)

204 204 Obiekt nr 228 Lokalizacja: 1 km; Ha XX, ar 69, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,32 x 0,26 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,15 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 231 Lokalizacja: Ha XI, ar 85, ćw. C, ar 84, ćw. B/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,20 x 1,98 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna próchnica przemieszana z jasnobrunatną glina i Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: polepa, fragment kości zwierzęcej (nr inw. mm. 325/08) Obiekt nr 232 Lokalizacja: 1 km/ha XX, ar 80, ćw. D; Ha XI, ar 71, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 2,00 x 1,54 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,28 m Wypełnisko: jednowarstwowe szaro - brunatna próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama

205 205 Materiał zabytkowy: fragment kości zwierzęcej (nr inw. mm. 338/08) Obiekt nr 233 Lokalizacja: Ha XI, ar 81, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,08 x 0,90 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica przemieszana z brunatną próchnicą Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 239 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 32, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,92 x 0,64 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 240 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 32, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,60 x 1,02 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m

206 206 Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 241 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 32, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 1,00 x 1,00 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno - szara próchnica (spalenizna) przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 245 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 23, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,54 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe intensywnie ciemnoszara lekko zgliniona próchnica przemieszana z brunatno szarą zglinioną próchnicą, rdzawą polepą, fragmentami ŜuŜla i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: polepa (nr inw. mm. 425/08) Obiekt nr 248

207 207 Lokalizacja: Ha XIII, ar 90, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,80 x 1,64 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno - szara próchnica Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 249 Lokalizacja: Ha XIV, ar 92, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,38 x 0,36 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 251 Lokalizacja: Ha XIII, ar 88, ćw. C Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 1,46 x 1,42 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe - ciemnoszara spiaszczona próchnica ze spalenizną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 252 Lokalizacja: Ha XIII, ar 88, ćw. C

208 208 Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,52 x 1,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe - ciemnoszara spiaszczona próchnica ze spalenizną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 255 Lokalizacja: Ha XIII, ar 89, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,07 x 1,04 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,24 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 257 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 21, ćw. D, ar 22, ćw. C Rzut poziomy: prostokątny o wymiarach 1,56 x 1,30 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe - ciemnoszara zgliniona próchnica ze spalenizną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 261 Lokalizacja: Ha XIII, ar 64, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,48 x 1,32 m

209 209 Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 1,46 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszarą zglinioną próchnicą szarobrunatna spiaszczona próchnica przemieszana z Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 262 Lokalizacja: Ha XIII, ar 64, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,30 x 1,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 1,30 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszarą zglinioną próchnicą szarobrunatna spiaszczona próchnica przemieszana z Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 266 Lokalizacja: Ha XIII, ar 62, ćw. B/C/D; ar 72, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,26 x 0,96 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe - ciemnoszara próchnica przemieszana z Ŝółtą gliną Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 268

210 210 Lokalizacja: Ha XIII, ar 70, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,34 x 1,20 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe brunatno - szara próchnica Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 269 Lokalizacja: Ha XII, ar 59, ćw. D; ar 69, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,30 x 1,30 m Przekrój pionowy: nieregularny o miąŝszości 0,12 m Wypełnisko: jednowarstwowe - ciemnoszara spiaszczona próchnica ze spalenizną Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 278 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 33, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 3,10 x 2,10 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie nieckowatym 1- ciemnoszaro brunatna lekko zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym lekko oglinionym piaskiem; 2- jasnoszaro brunatna próchnica przemieszana z Ŝółto szarym lekko zglinionym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak

211 211 Obiekt nr 279 Lokalizacja: Ha XII, ar 57, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,68 x 1,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe - ciemnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 280 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 28, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,52 x 0,46 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,33 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana ze spalenizną i szaro Ŝółtym oglinionym piaskiem Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: ŜuŜel (nr inw. mm. 462/08) Obiekt nr 283 Lokalizacja: Ha XIII, ar 73, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,34 x 0,25 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,54 m

212 212 Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoŝółtym piaskiem ciemnoszara spiaszczona próchnica przemieszana z Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 285 Lokalizacja: Ha XI, ar 86, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,40 x 1,00 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,18 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszaro brunatna zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtoszarym zglinionym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 289 Lokalizacja: Ha XI, ar 75, ćw. A Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,40 x 0,40 m Przekrój pionowy: trapezowaty o miąŝszości 0,36 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1- pomarańczowa glina; 2 czarna spalenizna przemieszana z brązową spiaszczona próchnicą; 3 brunatno szara spiaszczona próchnica Funkcja: zagłębiony piec hutniczy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 297

213 213 Lokalizacja: Ha XIII, ar 64, ćw. D/C; ar 65, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,86 x 1,40 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: wielowarstwowe w układzie mieszanym 1 brązowa glina przemieszana z brązową zglinioną próchnicą; 2 szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem; 3 ciemnoszara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem; 4 brązowa glina przemieszana z brązową zglinioną próchnicą i wapnem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: polepa (nr inw. mm. 618/08, 636/08) Obiekt nr 299 Lokalizacja: Ha XIII, ar 71, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,26 x 0,22 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 301 Lokalizacja: Ha XIII, ar 84, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,60 x 1,48 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,28 m

214 214 Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 306 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,34 x 0,34 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna zgliniona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 307 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. D Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,50 x 0,48 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnobrunatna zgliniona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: fragment kości zwierzęcej (nr inw. mm. 643/08) Obiekt nr 308 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,40 x 0,36 m Przekrój pionowy: prostokątny o miąŝszości 0,38 m

215 215 Wypełnisko: jednowarstwowe szara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 312 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 3, ćw. B/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,42 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 313 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 3, ćw. B Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,40 x 0,36 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,13 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 314 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 3, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,38 x 0,37 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,10 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara próchnica przemieszana z Ŝółtym piaskiem

216 216 Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 316 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 2, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,42 x 0,42 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,08 m Wypełnisko: jednowarstwowe szara zgliniona próchnica przemieszana z Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 319 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 16, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,84 x zniszczony Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,16 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 321 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,45 x 0,42 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m

217 217 Wypełnisko: jednowarstwowe szarobrązowa zgliniona próchnica przemieszana z szarym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 324 Lokalizacja: Ha XII, ar 70, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,22 x 1,04 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,40 m Wypełnisko: jednowarstwowe brązowa spiaszczona próchnica przemieszana z szarą spiaszczoną próchnicą Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 327 Lokalizacja: Ha XIII, ar 99, ćw. A/C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,80 x 1,00 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemna spalenizna przemieszana z brązową spiaszczoną próchnicą, Ŝółtym drobnoziarnistym piaskiem i drobnymi węglami drzewnymi Funkcja: palenisko Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 329 Lokalizacja: Ha XIII, ar 88, ćw. D

218 218 Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,70 x 0,54 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe piaskiem i brązową gliną szara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 330 Lokalizacja: Ha XIII, ar 88, ćw. B/D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,70 x 0,54 m Przekrój pionowy: trójkątny o miąŝszości 0,22 m Wypełnisko: jednowarstwowe piaskiem i brązową gliną szara spiaszczona próchnica przemieszana z Ŝółtym Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 333 Lokalizacja: Ha XIII, ar 62, ćw. C Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,32 x zniszczony Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,44 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak

219 219 Obiekt nr 334 Lokalizacja: Ha XIII, ar 61, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,32 x 0,30 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe ciemnoszara spiaszczona próchnica Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 344 Lokalizacja: Ha XXIV, ar 27, ćw. D Rzut poziomy: owalny o wymiarach 1,46 x 1,12 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,14 m Wypełnisko: jednowarstwowe spalenizna przemieszana z szarą próchnica i Ŝółtym zglinionym piaskiem Funkcja: jama Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 352 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. B Rzut poziomy: owalny wymiarach 0,26 x 0,20 m Przekrój pionowy: trójkątny o miąŝszości 0,20 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym 1 - ciemnoszara spiaszczona próchnica; 2 ciemnoszara próchnica przemieszana z jasnoszarym piaskiem Funkcja: dołek posłupowy

220 220 Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 353 Lokalizacja: Ha XXII, ar 10, ćw. B Rzut poziomy: kolisty o wymiarach 0,26 x 0,26 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,34 m Wypełnisko: jednowarstwowe jasnoszara próchnica przemieszana z jasnobrunatną próchnicą Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak Obiekt nr 354 Lokalizacja: Ha XXIII, ar 1, ćw. A Rzut poziomy: owalny o wymiarach 0,34 x 0,28 m Przekrój pionowy: nieckowaty o miąŝszości 0,68 m Wypełnisko: dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym ciemnoszara spiaszczona próchnica; 2 ciemnoszara próchnica przemieszana z jasnobrunatną próchnicą Funkcja: dołek posłupowy Materiał zabytkowy: brak ŚLAD OSADNICZY Z OKRESU ŚREDNIOWIECZNEGO (P.Wolanin) Ze stanowiska, z warstwy podglebia pochodzi fragment noŝa o prostym grzbiecie i wyodrębnionym obustronnie trzpieniu (ryc.). NóŜ zaopatrzony był w dwa eliptyczne równoległe pierścienie pełniące funkcję zdobniczą i jednocześnie umoŝliwiające nasadę drewnianej rękojeści oraz w trakcie uŝytkowania utrzymanie tej rękojeści na trzpieniu. Nie stwierdzono w opracowaniach dotyczących okresu przedrzymskiego lub okresu wpływów rzymskich analogicznych noŝy. Wystąpiły one natomiast na stanowiskach

221 221 późnośredniowiecznych, m. in. W Kołobrzegu (Polak 1997 tabl. 44:13; 1998; tabl. 5:17, 17:11) Ryc Święte, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Fragment noŝa z okresu średniowiecznego

222 222 PODSUMOWANIE (A.Jaszewska, P.Wolanin) Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku nr 10 w Świętem doprowadziły do odkrycia jednego z najwaŝniejszych stanowisk dla osadnictwa przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich na Pomorzu Zachodnim. Nieprzerwane uŝytkowanie osady od przełomu III/II wieku p.n.e. do początków II wieku n.e. (koniec okresu halsztackiego D do początków fazy B2 wczesnego okresu wpływów rzymskich) pozwala na prześledzenie rozwoju osadnictwa, zwłaszcza w odniesieniu do warsztatu ceramicznego. Teren ten był uŝytkowany przez ludność kultury jastorfskiej (od schyłku fazy jastorfskiej po fazę ripdorfską lub nawet początkowe etapy fazy seendorfskie) oraz ludność grupy lubuskiej (od końca fazy A3 młodszego okresu przedrzymskiego po nawet początek fazy B2 wczesnego okresu wpływów rzymskich. Osadnictwo ludności kultury jastrowskiej w badanej części stanowiska ma charakter rozproszony. Jego relikty to kilka jam i dołek posłupowy. Zdecydowanie bogatsze jest osadnictwo ludności grupy lubuskiej. W wyniku badań ratowniczych przebadano południową część osady, rozciągającej się na znacznej powierzchni w kierunku północnym. Składała się na nią część mieszkalna oraz strefa produkcyjna, połoŝona na zachód i na południowy wschód od strefy mieszkalnej. Zabudowa miała charakter zagrodowy, o czym świadczą uchwycone zespoły obiektów skupione wokół budynków mieszkalnych, składające się z palenisk, jam i jam gospodarczych. Strefa produkcyjna ulokowana była w zachodniej części stanowiska, nad polodowcowym zbiornikiem wytopiskowym. Składała się z załoŝenia mieszkalnego i połoŝonych wokół niego pieców wapienniczych. W partii wschodniej odkryto skupisko zagłębionych pieców hutniczych wraz z towarzyszącymi im paleniskami. Biorąc pod uwagę wyniki analizy palinologicznej oraz archeozoologicznej osada miała charakter rolno hodowlany. Niemniej istotne było rzemieślnictwo wytwarzające przynajmniej na potrzeby osady tj. metalurgia, wapiennictwo, garncarstwo, tkactwo. Materiał kulturowy z tego stanowiska jest bogatym zbiorem form charakterystycznych dla kultury jastorfskiej oraz grupy lubuskiej. Istotną cechy są odzwierciedlające się w formach i zdobnictwie wpływy z nadłabskiego kręgu kulturowego, jak równieŝ przejawy tradycji skandynawskich, rzadziej przeworskich. NaleŜy wspomnieć równieŝ o unikatowym dotychczas znalezisku kościanego grzebienia do zdobienia powierzchni naczyń glinianych. Ponadto na stanowisku odkryto relikty osadnictwa z okresu halsztackiego oraz sporadyczne ślady związane z osadnictwem ludności kultury ceramiki sznurowej oraz ludności kultury łuŝyckiej z epoki brązu.

223 223 Literatura: MZP Materiały Zachodniopomorskie, Szczecin Abramek B Osada kultury przeworskiej w Strobinie na stanowisku 3, [w:] Przemiany kulturowe nad górną Wartą w czasie od III okresu epoki brązu do V w. n.e. Konferencja archeologiczna w Konopnicy lipca 1980 r., s Asmus W. D Tonwaregruppen und Stammesgrenzen in Mecklenburg während der ersten beiden Jahrhunderte nach der Zeitenwende, Neumünster. Babes M Die Poieneşti Łukaševka Kultur. Ein Beitrag zur Kulturgeschichte im Ram östlisch der Karpaten in der letzten Jahrhunderten vor Christi geburt, Bonn. Bender W Osadnictwo [w:] J.Wielowiejski (red.) Prahistoria Ziem Polskich. Tom V. Późny okres lateński i okres rzymski, Wrocław-Warszawa-Kraków -Gdańsk, s Bielenin K., 1973 Dymarski piec zagłębiony (typu kotlinkowego) w Europie staroŝytnej, Materiały Archeologiczne tom XIII, s , Kraków Stan i potrzeby badań nad Świętokrzyskim Okręgiem StaroŜytnego Hutnictwa śelaza, Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem przedrzymskim i okresem wpływów rzymskich, s , Kraków StaroŜytne górnictwo i hutnictwo w Górach Świętokrzyskkich, Kielce. Bukowski Z.

224 Charakter osadnictwa ludności kultury łuŝyckiej w fazie osiedli obronnych na przykładzie Śląska i Wielkopolski, Wiadomości Archeologiczne, t. 36, s Bykowski K., Konczewska M., Konczewski P., Lasota Cz., Paternoga M., Piekalski J., Rzeźnik P Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przy ul. Kapitulnej 4 na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, tom 46, s Cnotliwy E., Leciejewicz L., Łosiński W Szczecin we wczesnym średniowieczu, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk. Czopek S Uwagi o chronologii względnej i periodyzacji materiałów z okresu halsztackiego i starszego okresu przedrzymskiego w świetle analizy ceramiki kultury pomorskiej, (w:) Ziemie polskie we wczesnej epoce Ŝelaza i ich powiązania z innymi terenami, Rzeszów, s Dąbrowska T Młodszy okres przedrzymski na Mazowszu i zachodnim Podlasiu. Zarys kulturowo chronologiczny, Materiały StaroŜytne i Wczesnośredniowieczne, T. VII. Dernoga M. 2000a Osada kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich w Siedleczku, stanowisko 4,(w:). Wyrwa Andrzej (red.): Studia i materiały do dziejów Pałuk, cz. 3, Poznań, s b Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na osadzie z okresu wpływów rzymskich w Tarnowie Pałuckim, stanowisko 13 (gm. Wągrowiec, woj. Wielkopolskie). Cztery sezony badań (w:). Wyrwa Andrzej (red.): Studia i materiały do dziejów Pałuk, cz. 3, Poznań, s Dobrzańska H.

225 Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie. Część II, Kraków. Domański G Okres przedrzymski i wpływów rzymskich we Wschodnim Nadodrzu, Spotkania Bytomskie, t. 2. Człowiek a środowisko w Środkowym i Dolnym Nadodrzu. Badania nad osadnictwem pra- i wczesnodziejowym, s Zagadnienie podziałów kulturowych we wczesnym okresie wpływów rzymskich w dolnym dorzeczu Odry, Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza, z. 2. II polsko-niemieckie spotkania archeologiczne. Odra przeszkoda czy pomost w ekspansji kulturowej?, Zielona Góra, s Gałęzowska A Osada kultury pomorskiej i wielbarskiej na stanowisku 1 w Stroszkach, gm. Nekla, pow. Września (w:). Michał Brzostowicz (red.): Archeologia powiatu wrzesińskiego, Poznań - Września, s Osada kultury pomorskiej i wielbarskiej w Stroszkach w powiecie wrzesińskim, FAP, vol. 40, s Gładysz M., 1998 Zabytki Ŝelazne w inwentarzach grobowych kultury wielbarskiej i grupy masło męckiej, Studia Gothica tomii, s , Lublin. Godłowski K Sprawozdanie z badań cmentarzyska i osady z okresu rzymskiego w Opatowie, pow. Kłobuck w r. 1956, Sprawozdania Archeologiczne, t. 5, s Opatów, distr. de Klobuck, Inventaria Archaeologica, fasc Źródła archeologiczne, [w:] J.Wielowiejski (red.) Prahistoria Ziem Polskich. Tom V. Późny okres lateński i okres rzymski, Wrocław-Warszawa-Kraków -Gdańsk, s Godłowski K., Woźniak Z.

226 Chronologia, [w:] J.Wielowiejski (red.) Prahistoria Ziem Polskich. Tom V. Późny okres lateński i okres rzymski, Wrocław-Warszawa-Kraków -Gdańsk, s Herrmann J. (red.) 1985 Die Slawen in Deutschland, Berlin. Hoffmann R Vorgeschichtliche Kalköfen, Eisenschmelzen, Holzkohlengruben, Mannus, t. 33, s Kalka P Osada ludności kultury wielbarskiej w Klonówce, gm. Stargard Gdański. Stan. 47 (na trasie autostrady A1 numer 140). Badania w latach , (w:) M. Fudzinski, H. Paner (red.) XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1, Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, Gdańsk, Karbowniczek M., 2006 Teoretyczne podstawy procesu metalurgicznego w staroŝytnych piecach dymarskich, 50 lat badań nad staroŝytnym hutnictwem świętokrzyskim, s , Kielce Kasprowicz T Warszkowo, gmina Sławno, stan.26 ze studiów nad budownictwem młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich na Pomorzu Środkowym, Dorzecze, Zeszyt Archeologiczny, nr 1, s Kobyliński Z.

227 Struktury osadnicze na ziemiach polskich u schyłku staroŝytności w początkach wczesnego średniowiecza. Wrocław. Kondracki J Geografia regionalna Polski, Warszawa. Kostrzewski J., 1923 Wielkopolska w czasach pradziejowych, Poznań Kultura prapolska, wyd. II, Poznań 1957 Kultura łuŝycka na Pomorzu, Poznań Kozłowska D Osada z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich,w Białogardzie, woj. Koszalińskie, Materiały Zachodniopomorskie, t. XXXV/VI, s Krause E., Rogalski B Osada ludności kultury wielbarskiej w Klonówce, powiat Starogard Gdański, stanowisko 7/54, {w:] M. Fudziński, H. Paner (red.) XIII Sesja Pomorzoznawcza. Vol. 1. Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, s , Gdańsk. Krzyszowski A Osada z okresu rzymskiego w miejscowości Wilcze Laski, gm. Szczecinek, woj. Koszalińskie stanowisko 10, Materiały Zachodniopomorskie, t. XLIV, s Leube A Neubrandenburg. Ein germanischer Bestattungsplatz des 1. Jh. u. Z., Berlin. Lityńska - Zając Z., Wasylikowa. K Przewodnik do badań archeobotanicznych. Poznań.

228 228 Machajewski H Osada z późnego okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Rogowie (stan. 4), woj.koszalin, [w:] Studia i Materiały do Osadnictwa Pomorza Środkowego na Przełomie Er, s. 7-58, Koszalin Z badań nad chronologią dębczyńskiej grupy kulturowej w dorzeczu Parsęty, Poznań Osada ludności kultury przeworskiej na stanowisku 1 w Kucowie, gm. Kleszczów, woj. Piotrków Trybunalski, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, t , s Pomorze Środkowe w okresie rzymskim i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów, [w:] Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu, W. Nowakowski (red.), Koszalin, s Z badań nad kulturą przeworską w Wielkopolsce północnej, Kultura przeworska, t. III, Lublin, s Erforschung von kulturellen und siedlungsgeschichtlichem Wandel in Westpommern vom 1. Jh. v. u. Z. bis 5./6. Jh. u. Z., Ethnographisch Archäologische Zeitschrift, 40, s a Pomorze Środkowe w okresie rzymskim i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów, (w:) Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu, Koszalin, s b Cmentarzysko ludności kultury jastorfskiej z fazy marianowickiej oraz grób z młodszego okresu przedrzymskiego w Troszynie, pow. Kamień Pomorski, stan. 10., Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu. Materiały z konferencji Goci na Pomorzu Środkowym, Koszalin października 2005, W.Nowakowski (red.), Koszalin, s Osada ludności kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich, (w:) P. Bobrowski, E. Dreczko, M. Furmanek, B. Gruszka, S. Kałagate, H. Machajewski, M. Masojć, M. Mozgała, S. Słowiński, P.Wolanin, A. Uciechowska Gawron, Opracowanie wyników badań wykopaliskowych na stanowisku archeologicznym nr 58 w Czarnowie, gm. Kozielice, woj. zachodniopomorskie, m-pis, Zielona Góra. Machajewski H., Pietrzak R Z badań nad ceramiką naczyniową z okresu przedrzymskiego w Wielkopolsce, (w:) Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko Kujawskiej, Poznań, s

229 229 Machajewski H., Kamiński R., Uciechowska Gawron A. w druku Osada ludności grupy gustowskiej z Kamienia Pomorskiego, stan. 32, woj. zachodniopomorskie, XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin. Makiewicz T Archeologiczne badania ratownicze Centrum Badania Archeologicznych w Poznaniu na trasach autostrad A-1 i A-2 w 2000 roku, [w:] Zeszyty Ośrodka Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego. Materiały archeologiczne, seria B, Raport 2000, red. Z. Bukowski, Warszawa, s Malkiewicz M Analiza palinologoczna osadów organicznych stanowiska archeologicznego Czarnowo 11 (m-pis złoŝony w archiwum Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej mgr Alina Jaszewska w Zielonej Górze), Wrocław. Mączak A., Samsonowicz H., Zientara B., 1954 Z dziejów rzemiosła w Polsce, Warszawa. Michalski J Zagadnienie systematyzacji i interpretacji obiektów nieruchomych (ze studiów nad osadami otwartymi kultury łuŝyckiej), Materiały StaroŜytne i Wczesnośredniowieczne, t. 5, s Von Müller A Formenkreise der älteren römischen Kaiserzeit im Raum zwischen Havelseenplatte und Ostsee, Berlin.

230 230 Müller A., Zimmermann M Ein kaiserzeitlicher Kalkbrennofen aus Berlin-Tiergarten, Berliner Blätter für Vor- und Frühgeschichte, t. 9. S. 128 Norska-Gulkowa M Wyroby z rogu i kości z wczesnośredniowiecznego grodu-miasta na Ostrówku w Opolu, Opolski Rocznik Muzealny, t. 8, s Nowaczyk K., Nowaczyk L Osada ludności kultury przeworskiej na stanowisku Wilkowice 8, Gm. śórawina, woj. dolnośląskie, [w:] Archeologiczne Zeszyty Autostradowe, z. 2: Badania na autostradzie A4, cz. 1, red. B. Gediga, Wrocław, s Orzechowski Sz., 1991 Próba rekonstrukcji stanu zalesienia północno wschodnich obrzeŝy Łysogór w okresie wpływów rzymskich przyczynek do poznania środowiskowych warunków świętokrzyskiego okręgu hutniczego, [w:]acta Archaeologica Carpatica, tom XXX, s , Kraków Zaplecze osadnicze i surowcowe staroŝytnego hutnictwa świętokrzyskiego, Kielce. Ostasz A Osada kultury wielbarskiej w Ulkowych gmina Pszczółki, stanowisko 1 (25 na trasie A-1), {w:] M. Fudziński, H. Paner (red.) XIII Sesja Pomorzoznawcza. Vol. 1. Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, s x, Gdańsk 2005 Osada produkcyjna z okresu wpływów rzymskich w Pruszczu Gdańskim, stanowisko nr 42 (w:) M. Fudzinski, H. Paner (red.) XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1, Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, Gdańsk,

231 231 Pazda S Niektóre problemy w badaniach nad późnostaroŝytnym garncarstwem warsztatowym na Śląsku, [w:] Ceramika warsztatowa w późnoeuropejskim Barbaricum, red. A.BłaŜejewski, Wrocław, s Piaskowski J., 1972a Metaloznawcze badania przedmiotów Ŝelaznych kultury jastorfskie i grupy lubuskiej wczesnego okresu rzymskiego, Materiały zachodniopomorskie, tom XVIII, s , Szczecin. 1972b Technologia Ŝelaza na Pomorzu zachodnim w okreie późnolateńskim i wczesnorzymskim, Materiały zachodniopomorskie, tom XVIII, s , Szczecin. Pietrzak M., 1968 Piece do wypalania wapna ze starszego okresy rzymskiego w Pruszczu Gdańskim, powiat Gdańsk, Pomorania Antiqua, t. II, s Z badań nad kulturą oksywska i wielbarska na lewobrzeŝnym Powiślu, [w:] Najnowsze kierunki badania najdawniejszych dziejów Pomorza, s , Szczecin, Pleiner R., 2006 Piece typu zagłębionego na terenie Europy w okresie wpływów rzymskich, 50 lat badań nad staroŝytnym hutnictwem świętokrzyskim, s , Kielce. Pravĕké Pravĕké dĕjiny Čech, R.Pleiner (red.), Praha. Pyrgała J Wapiennictwo w dorzeczu środkowej i dolnej Wisły u schyłku staroŝytności (I-IV w. n.e.), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 19, nr 3, s Mikroregion osadniczy między Wisłą a dolną Wkrą w okresie rzymskim, Wrocław.

232 Produkcja rękodzielnicza Wapiennictwo, [w:] Prahistoria ziem polskich, t. 5: Późny okres lateński i okres rzymski, red. J. Wielowiejski, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, s Przewoźna K Osada i cmentarzysko z okresu rzymskiego w Słopanowie, pow. Szamotuły, FAP, t. 5, s Osiedla z okresów późno lateńskiego i wpływów rzymskich na Pomorzu Wschodnim, Pomorania Antiqua, t. III, s Rajewski Z Zabytki z rogu i kości w grodzie gnieźnieńskim [w:] Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII w.) w świetle wykopalisk, Poznań, s Rauhut L., 1957 Studia i materiały do historii staroŝytnego i wczesnośredniowiecznego hutnictwa Ŝelaza w Polsce, Studia z dziejów hutnictwa i górnictwa tom 1, s , Wrocław. Reyman T., śurowski J Nabytki Muzeum Archeologicznego Polskiej Akademii Umiejętności w latach , Materiały Prehistoryczne, t. 1, s Rogalski B Relacje kulturowe na Pomorzu Zachodnim i Przednim w młodszym okresie przedrzymskim na bazie ceramiki naczyniowej, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1. Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, M. Fudziński, H. Paner (red.), Gdańsk, s Rogalski B., Rauchfuß B.

233 Sytuacja osadnicza na Pomorzu Środkowym w dobie poprzedzającej uformowanie się kultury wielbarskiej, [w:] Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu, W. Nowakowski (red.), Koszalin, s Rogatko J O niektórych kategoriach wyrobów kościan ych i rogowych w obrębie kultury przeworskiej, [w ] Kultura przeworska. Materiały z konferencji, Gurba J., Kokowski A. [red.], Lublin, s RóŜański W Sprawozdanie z doświadczalnego wytopu Ŝelaza prowadzonego podczas obozu naukowego w Nowej Słupi od 12 do 24 IX 1983 rok, Informator Towarzystwa Przyjaciół Górnictwa, Hutnictwa i Zagłębia Staropolskiego, s , Kielce. Sajkowska M Wyniki badań na osadzie z okresu wpływów rzymskich w śukowie, gm. Suchań, woj. Szczecin, stanowisko 2, Materiały Zachodniopomorskie, t. 27, s Schindler R Besiedlungsgeschichte der Goten und Gepiden im unteren Weichselraum auf Grund der Tongefässe, Quellenschriften zur ostdeutschen Vor und Frühgeschichte 6, Leipzig. Schuldt E Germanische Töpferei in Mecklenburg, Schwerin. Seyer H Siedlung und archäologische Kultur der Germanen im Havel Spree-Gebiet in den Jahrhunderten vor Beginn u. Z., Berlin. Seyer R.

234 Besiedlungsgeschichte im nördlichen Mittelelb-Havel-Gebiet um den Beginn unserer Zeitrechnung, Berlin. Skorupka T Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w. n.e. do początku III w. n.e.) w: Chłodnicki M (red.) Archeologiczne Badania ratownicze wzdłuŝ trasy gazociągu tranzytowego, tom II. Wielkopolska, cz. 3, Poznań. Skowron J Kultura przeworska w dorzeczu środkowej i dolnej Bzury. Monografia osadnictwa, Poznań. Suliga I., 2006 Dotychczasowe próby rekonstrukcji staroŝytnego procesu metalurgicznego, 50 lat badań nad staroŝytnym hutnictwem świętokrzyskim s , Kielce. Szamałek K., Gaździk M., Mrowiec E Osada ludności kultury łuŝyckiej i pomorskiej, [w:] Badania archeologiczne na terenie odkrywki Szczerców KopalniWęgla Brunatnego Bełchatów S.A,, Poznań. Uciechowska Gawron A Analiza porównawcza ceramiki łuŝyckiej ze stanowisk osadniczych w rejonie dolnej Odry, (w:) Aktualne problemy kultury łuŝyckiej na Pomorzu, Gdańsk, s Weker W., 2007 StaroŜytny proces dymarski - próba podsumowania, [w:] Materiały z międzynarodowej sesji dziejów ludów morza bałtyckiego, s , Toruń. Wiklak H.

235 Osada kultury przeworskiej z przełomu okresu lateńskiego i rzymskiego w Stobnicy -Trzymorgach, stan. 2, woj. Piotrków Tryb., Sprawozdania Archeologiczne, t. 35, s Wołągiewicz M. D., 1960 Wyniki badań ratowniczych na stanowisku produkcyjnym z okresu wpływów rzymskich w Choszcznie Kwiatwowie w 1960 r., MZP, tom 6, s , Szczecin. Wołągiewicz R Osada i grób z okresu rzymskiego w Cedyni nad Odrą, MZP, t. VI, s Grupy kulturowe na pograniczu kręgu nadłabskiego, [w:] J.Wielowiejski (red.) Prahistoria Ziem Polskich. Tom V. Późny okres lateński i okres rzymski, Wrocław -Warszawa-Kraków -Gdańsk, s U schyłku staroŝytności. Okres przedrzymski i rzymski, (w:) Dzieje Szczecina, t. I, Poznań Warszawa, s Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin Lubieszewo, Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e., Szczecin. Wójcik A Próba odtworzenia pradziejowej techniki wypalania wapna na podstawie odkryć na osadzie ludności kultury przeworskiej w miejscowości Kamień stan. 2, pow. Bełchatowski, woj. łódzkie, [w:] Kultura przeworska. Odkrycia interpretacje hipotezy, tom 2, J. Skowron, M. Olędzki red.), Łódź, s Zápotocký M Pécnapáleni vapná na starořimském sidlišti u Obřistivi, Archeologické rozhledy, t.14, s

236 236 ANEKSY: ANEKS 01 Kamilla Waszczuk Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 10 w Świętem, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie. Wstęp Materiał kostny przekazany do ekspertyzy pochodził z archeologicznych badań ratowniczych, przeprowadzonych na terenie osady z okresu wpływów rzymskich w miejscowości Święte, w woj. zachodniopomorskim. Prace badawcze poprzedzały budowę drogi ekspresowej S3. W ich wyniku wyróŝniono 56 obiektów zawierających szczątki zwierzęce. Chronologię obiektów oparto na wynikach analizy naczyń ceramicznych. Materiał i metody Szczątki osteologiczne pozyskano z obiektów o numerach: 1, 5, 11, 17, 48, 94, 100, 102, 108, 121, 128, 134, 135, 136, 163, 165, 169, 171, 187, 188, 211, 213, 216, 217, 218, 220, 221, 222, 231, 232, 234, 236, 237, 242, 246, 254, 260, 265, 272, 275, 276, 281, 284, 286, 290, 294, 298, 300, 304, 307, 309, 331, 335, 356, 358, 671. Obiekty badano połowami, lub ćwiartkami, a eksplorację ich wypełniska prowadzono warstwami mechanicznymi o miąŝszości ok. 10 cm. Pod względem funkcji, obiekty podzielono na chaty, dołki posłupowe, zagłębione piece hutnicze, jamy, jamy zasobowe, paleniska, piece wapiennicze i ziemianki. Nie stosowano szlamowania i płukania wypełnisk. Znacznie mniejszą ilość fragmentów pozyskano z nawarstwień kulturowych, które równieŝ zdejmowano warstwami mechanicznymi o miąŝszości 10 cm. Najliczniejsze zespoły znaleziono w obiektach mieszkalnych: chatach (ob. 100: 331 fr., ob. 260: 1370 fr.) i ziemiankach (ob. 234: 864 fr, ob. 236: 300 fr, ob. 300: 270 fr.). W jednym przypadku równie liczny zespół pochodził z pieca wapienniczego o numerze 216, z którego pozyskano 861 fragmentów (tab. 1). DuŜa ilość materiału kostnego w obiektach związana była z bardzo dobrym stanem jego zachowania. Znajdowano duŝe fragmenty, a nierzadko równieŝ całe kości, na powierzchni których były doskonale czytelne ślady pochodzenia antropogenicznego (foto1-

237 237 6). Pofragmentowanie było wyłącznie wynikiem zabiegów związanych z przygotowaniem mięsa do konsumpcji. Materiał z pozostałych obiektów, bez względu na funkcję, był gorzej zachowany. Częste były przypadki rozwarstwiania się struktury kości, co prowadziło do powstawania tzw. rumoszu kostnego. Na taki stan rzeczy czynniki antropogeniczne miały tylko niewielki wpływ. Zły stan zachowania naleŝy wiązać głównie z czynnikami środowiskowymi, które wpływały destrukcyjnie na tkankę kostną. Dobry stan zachowania materiału osteologicznego umoŝliwił przeprowadzenie licznych analiz. Skład gatunkowy i anatomiczny określono na podstawie cech makroskopowych, charakterystycznych dla określonych gatunków, opisanych w literaturze (A. Lasota-Moskalewska 1997). Szczątki pochodzące od domowych, małych przeŝuwaczy określano dzięki zespołowi cech morfologicznych, opisanych przez Zdzisławę Schramm (Z. Schramm 1967) i Alicję Lasotę-Moskalewską (A. Lasota-Moskalewska 1997, s ). Na podstawie tych dwóch prac wydzielono szczątki owiec i kóz. Fragmenty kostne, w przypadku których oznaczenie gatunku nie było moŝliwe, zakwalifikowano do kategorii owce i kozy. Wiek zębowy ssaków określono na podstawie kryteriów przyjętych przez Witolda Lutnickiego (W. Lutnicki 1972), oraz Norberta Benecke (N. Benecke 1988). Wiek zrastania nasad z trzonami kości długich oceniono na podstawie kryteriów Koldy (J. Kolda 1936). Sezon uboju jelenia zinterpretowano na podstawie faktu noszenia poroŝa, według tabeli przytoczoną przez Lasotę-Moskalewską (A. Lasota-Moskalewska 1997, s. 132). Pomiary wykonano, stosując metodę Angeli Driesch (A. Driesch 1976). Płeć małych przeŝuwaczy ustalono na podstawie analizy kształtu moŝdŝeni. W przypadku świń i dzików wyznacznikiem płci był kształt i przekrój kła, lub kształt zębodołu, natomiast u konia decydował sam fakt występowania kłów u samców i ich brak u samic (A. Lasota-Moskalewska 1997, s. 152). Wyniki pomiarów osteometrycznych przeliczono na punkty według punktowych, które opracowali: dla bydła : Alicja Lasota-Moskalewska (A. Lasota- Moskalewska 1997, s. 206), dla świni: Alicja Lasota-Moskalewska, Henryk Kobryń i Krzysztof ŚwieŜyński (A. Lasota-Moskalewska 1997, s. 208), a dla konia Henryk Kobryń (A.Lasota-Moskalewska 1997, s. 210). Analiza wymiarów trzonów kości śródstopia i śródręcza bydła pozwoliła ocenić o rodzaju uŝytkowania bydła, natomiast wskaźnik końca dalszego kości ramiennej świni pozwolił ocenić warunki chowu. Pomiary kości długich posłuŝyły do ustalenia wysokości w kłębie bydła, świni i konia, stosując współczynniki przytoczone przez Moskalewską (A. Lasota-Moskalewska

238 , s ). Ocenie poddano równieŝ ślady na kościach pod kątem ich pochodzenia, oraz wyróŝniono szczątki ze zmianami chorobowymi. Wyniki Z obszaru stanowiska pozyskano łącznie 5569 szczątków zwierzęcych. Dobry stan zachowania umoŝliwił interpretację w przypadku 73,5%, natomiast pozostałe 1474 fragmenty z znacznym stopniu stanowiły ułamki kości określonych (tab. 2). Wśród materiału określonego pod kątem gatunkowym i anatomicznym przewaŝały szczątki ssaków (99,1%). Pozostałości ryb i ptaków stanowiły łącznie 0,54%. WyróŜniono równieŝ 11 fragmentów poroŝa jelenia i sarny, które wyłączono z analiz profilu konsumpcyjnego osady (tab.3). Wśród ssaków dominowały pozostałości gatunków hodowlanych, wraz z koniem (95,8%), natomiast gatunki łowne stanowiły jedynie 4,2%. W grupie ssaków domowych dominowały szczątki bydła (51,5%), na drugim miejscu wystąpiły kości świń (26,5%). Mniej liczne pozostałości owiec i kóz, których odsetek wyniósł 13,8%. Zbiór uzupełniały kości konia (7,5%), oraz psa (0,5%) (tab. 4). Analiza wieku zwierząt hodowlanych wykazała, Ŝe najczęstszy ubój zwierząt młodych odbywał się w stadzie świń. Odsetek osobników młodych wyniósł 6,2%. W przypadku bydła, i owiec i kóz procent zwierząt młodych był mniejszy i wyniósł odpowiednio: dla bydła 1,95% a małych przeŝuwaczy: 3,2%. Jedynie w przypadku koni rzadziej zabijano sztuki młode. Sytuacja taka miała miejsce jedynie w dwóch przypadkach. Te same kryteria zastosowano w przypadku jeleni i dzików. Spośród zwierząt dzikich, jedynie sarny częściej odławiano w młodym wieku. Analiza wymiarów kości wykazała istnienie dwóch form bydła, oraz prawdopodobnie ich krzyŝówek. Chmura punktów na które przeliczono wymiary kości zawierała się od 0 do 70, przy czym najczęstsze wartości naleŝały do przedziału od 20 do 40. Osobniki takie naleŝały do powszechnej w okresie wpływów rzymskich populacji zwierząt małych i średnich. Wysokości uzyskane na podstawie kości długich wyniosły: 103, 103, 107, 108, 113, 115, 115 cm w kłębie. Jedna kość naleŝała do formy turzej bydła. Analiza wykonana pod kątem uŝytkowania bydła

239 239 wykazała, Ŝe 6 kości naleŝało do osobników wykorzystywanych jako siła pociągowa, natomiast 21 pochodziło od zwierząt niepracujących. W przypadku świni równieŝ stwierdzono istnienie dwóch form zwierząt, przy czym chmura punktów zawierała się między 10 a 60 punktów. Największa ilość wymiarów zawierała się między 20 a 40 pn, co świadczyło o dominacji wymiarów małych i średnich. Uzyskano dwie wartości świadczące o wymiarach w kłębie: 72 cm i 79 cm. W jednym przypadku kość naleŝała do formy dziczej. Badanie proporcji końca dalszego kości ramiennej wykazały, Ŝe formę dziczą świni wypasano swobodnie, natomiast 4 osobniki świń hodowano w systemie zagrodowym. W przypadku małych przeŝuwaczy nie ustalono typów morfologicznych, jako, Ŝe analizowane kości nie pozwoliły uzyskać chmury punktów. Na podstawie kości konia oceniono, Ŝe pojedynczy osobnik mierzył 125 cm w kłębie, a wielkość ta osiągnęła 30 pn, co kwalifikowało tego osobnika do zwierząt małych. śadna z kości zwierząt dzikich nie pozwoliła wysnuć wniosków na temat ich wysokości w kłębie. Badano skład anatomiczny gatunków hodowlanych. W przypadku bydła najliczniejsze okazały się fragmenty głowy (łącznie 34,3%). Mniej liczne były pozostałości tułowia: 14,4%, oraz bliŝszych odcinków kończyn (piersiowej: 17,05% i miednicznej: 9,85%). Kości pochodzące z dalszych odcinków kończyn stanowiły łącznie 11,85% (tab. 5). Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku szczątków świńskich. Fragmenty głowy stanowiły 39,46%, natomiast tułowia: 26,16%. Kości z bliŝszych odcinków kończyn stanowiły w przypadku kończyny piersiowej: 15,11%, a udowej: 9,59%. Pozostałości z dalszych odcinków kończyn stanowiły łącznie 5,51% (tab. 5). W przypadku fragmentów pochodzących od małych przeŝuwaczy pozostałości głowy wyniosły; 39,06%, a tułowia: 20,75. Odcinek bliŝszy kończyny piersiowej stanowił 13,64%, a udowej: 17,56%. Dalsze odcinki kończyn stanowiły łącznie 8,98% (tab. 5).

240 240 Udział ułamków z głowy konia wyniósł 30,36%, a tułowia: 30,71%. BliŜsze części kończyn stanowiły 12,96% i 12,28%, natomiast dalsze odcinki łącznie: 13,64% (tab. 5). Analiza płci wykazała, Ŝe w przypadku bydła trzy osobniki były wołami, natomiast 6 pozostałych było samicami. Wśród świń dominowały kości samców. Łącznie wydzielono ich 12, przy czym od samic pochodziło 5 kości. Spośród kości małych przeŝuwaczy, pojedyncza kość naleŝała do samicy kozy, natomiast spośród kości końskich, oba określone szczątki pochodziły od samców. Wydzielono pięć zębów dzika pochodzących wyłącznie od samców, oraz fragment poroŝa jelenia z zachowaną czaszką, naleŝącą do samca. Na materiale kostnym obserwowano wszystkie rodzaje śladów, jakie powstają pod wpływem rozbioru tuszy, oraz przygotowania jej do konsumpcji. Jeden fragment poroŝa jelenia został wykorzystany do produkcji oprawki, która pękła na skutek długotrwałego uŝytkowania, o czym świadczyły wyświecenia na jej powierzchni (foto 2). W dwóch przypadkach zaobserwowano zmiany chorobowe na powierzchni kości. W jednym przypadku były to zmiany nowotworowe na kości promieniowej bydła (foto 3), w drugiej ślady początkowych stadiów paradontozy na Ŝuchwie małego przeŝuwacza (foto 5). Omówienie wyników Analizowane szczątki kostne, dzięki w wielu przypadkach doskonałemu stanowi zachowania, pozwoliły na wysunięcie wniosków na temat uŝytkowania zwierząt w okresie wpływów rzymskich na Pomorzu Zachodnim. Osada zlokalizowana na stanowisku nr 10 zasiedlona była głównie w okresie wpływów rzymskich. Stwierdzono, Ŝe w tym okresie gospodarka hodowlana znacznie przewaŝała nad łowiectwem. Gatunki dziko Ŝyjące stanowiły uzupełnienie diety mięsnej. Marginalne znaczenie miało ptactwo dziko Ŝyjące, oraz ryby. Polowano na jelenie, łosie, sarny i dziki, co dowodzi bliskości terenów leśnych i podmokłych, które stanowią naturalny biotop łosia. Łowy na dzikie zwierzęta, oprócz konieczności zdobywania duŝych ilości mięsa, niewątpliwie miały charakter równieŝ sportowy. Świadczą o tym duŝe ilości szabli odyńców i wieńce jeleni. Jako, Ŝe mięso

241 241 dorosłych samców jest mniej atrakcyjne pod względem kulinarnych, naleŝy przypuszczać, Ŝe polowania miały równieŝ na celu równieŝ dbanie o utrzymanie określonej struktury stad dziko Ŝyjących. Jedynym wyjątkiem mogła być sarna, poniewaŝ stosunkowo duŝo tych zwierząt odstrzeliwano w młodym wieku. Dowodzi to znacznej liczebności stad saren, które być moŝe niszczyły uprawy, a tym samym nie stosowano wobec nich zasad ochrony gatunkowej. Najprawdopodobniej las wykorzystywali równieŝ zbieracze. Podstawowym surowcem do wyrobu róŝnych detali było poroŝe. Upolowane jelenie i sarny tylko w niewielkiej części zaspokajały to zapotrzebowanie, z tego względu zbieractwo poroŝa musiało być koniecznością. Zbiory tego surowca mogły być prowadzone w lutym, po zrzucie wieńców przez jelenie. Zbyt długie ich zaleganie na powierzchni śniegu mogło prowadzić do wietrzenia mrozowego, a tym samym do osłabienia struktury. Dowodem na wykorzystanie w rzemiośle zrzutków, było znalezisko róŝy z odpiłowaną gałęzią. Zasadniczym celem ludności ze Świętego było rolnictwo, a w tym hodowla. Gatunkiem z którego czerpano najwięcej korzyści było bydło. Oprócz mięsa i skór, ceniono z pewnością jego walory przyŝyciowe. Podstawą mogła być produkcja nabiału, czy nawozu uŝywanego w rolnictwie, budownictwie i jako opał. Niektóre osobniki uŝytkowano jako siłę pociągową. Do tego celu wykorzystywano zarówno samice, jak i woły. Opas wołów świadczy o prowadzeniu przemyślanej gospodarki stadem bydła. Fakt kastrowania samców dowodzi, Ŝe ludność tutejsza była wyspecjalizowanymi hodowcami, prowadzącymi planowe gospodarstwa. Najprawdopodobniej zabiegowi temu poddawano wszystkie samce, których nie przeznaczono do reprodukcji, jako Ŝe w materiale nie znaleziono Ŝadnych kości byków. Część wołów przeznaczano do pracy, pozostałe natomiast przeznaczano na opas. Na podstawie ich kości metapodialnych nie stwierdzono faktu chodzenia w zaprzęgu. Woły, jako zwierzęta tuczne miały tą przewagę nad samicami, Ŝe osiągały większe rozmiary. Wysokość w kłębie krów ze Świętego nie przekraczała 110 cm, natomiast woły były wyŝsze i osiągały cm. Być moŝe potrzeba powiększenia rozmiarów bydła, lub niestaranna nad nim opieka spowodowała krzyŝowanie się krów z turami, co potwierdziły wymiary jednej łopatki. KrzyŜówki takie były niebezpieczne, poniewaŝ mogły prowadzić do śmierci krowy przy porodzie. XVI-wieczni obserwatorzy turów twierdzili, Ŝe krzyŝówki bydła z turami dają nieŝywotne cielęta, lub rodzą niedonoszone cielęta, lub ronią (wypowiedź tą przytoczył K. Łukaszewicz, korzystając z rozpraw XVI wiecznych przyrodników Herbersteina i Gesnera (K. Łukaszewicz 1952, s.15), jednak nie naleŝy wykluczać moŝliwości, Ŝe podobnie, jak w okresie wczesnego Ŝelaza, oswajano samice turów, które następnie krzyŝowano z domowymi bykami (J. Piątkowska-Małecka 2003a, s. 64). Inną moŝliwością istnienia duŝych form bydła w Świętem była okresowa obecność siwego bydła stepowego z Ukrainy,

242 242 nazywanego ruskim, lub wołoskim, które naleŝało do odmiany prymigenicznej (T. Baranowski 1957, s. 208). Zwierzęta te odznaczały się wysokim wzrostem, przy jednocześnie niezbyt wysokiej wadze. W czasach trwania Imperium Rzymskiego wraz z wojskami dotarło nawet na tereny Wielkiej Brytanii (Baranowski 1957, s. 211). Na mięsny profil hodowli bydła wskazuje młody wiek uboju części osobników. Najczęściej obejmowano nim osobniki nie starsze niŝ 28 miesięcy, a więc takie które osiągnęły juŝ oczekiwane rozmiary, oraz były po pierwszym wycieleniu. Zwierzętami, które dostarczały wyłącznie mięsa, były świnie. Świadczy o tym fakt uboju stosunkowo duŝej ilości sztuk niedojrzałych morfologicznie, a w tym bardzo młodych prosiąt. Brak, poza nawozem innych wartości uŝytkowych stwarzał konieczność selekcji pogłowia świń juŝ w bardzo młodym wieku. Przy Ŝyciu pozostawiano tylko niewielką liczbę osobników dorosłych. Wśród nich mogły być odznaczające się duŝą płodnością samice, lub osobniki pozostawione na opas, w celu pozyskania jak największej ilości tkanki tłuszczowej. Rola wieprzowiny w diecie mieszkańców osady mogła być znacznie większa niŝ na to wskazuje odsetek szczątków tych zwierząt. Jako, Ŝe do uboju kierowano głównie zwierzęta młode i bardzo młode, ich kości nie były jeszcze w pełni zrośnięte, co sprzyjało większej podatności na czynniki niszczące. Świnie trzymano w chlewach, lub przydomowych zagrodach, bez moŝliwości swobodnego wypasu. Do uboju kierowano znacznie częściej samce, samice przeznaczając do rozrodu. Brak wielu składników odŝywczych, zwłaszcza zimą, prowadził do niskorosłości tych zwierząt. Osobniki z terenu osady osiągnęły wysokości 72, 79 cm i naleŝały do jednorodnej, wykrzyŝowanej populacji. Jedynym wyjątkiem był stwierdzony na podstawie kości ramiennej fakt krzyŝowania się świni domowej z dzikiem. Zwierzę to Ŝyło ze stadem dzików, lub było swobodnie wypasane. Istnieje moŝliwość, Ŝe w przeciwieństwie do zwierząt lokalnych, przybyło do Świętego w drodze handlu, lub przytransportowano tu jedynie jego mięso, z miejsca, gdzie hodowla świń opierała się na swobodnym wypasie. Uzupełnieniem diety mięsnej w znacznym stopniu była kozina i baranina. Na podstawie analizowanego materiału nie było moŝliwe stwierdzenie, czy gospodarka nastawiona była na pozyskanie wełny, czy nabiału. Być moŝe cenionymi cechami tych zwierząt były ich niskie wymagania paszowe i duŝa odporność na trudne warunki bytowe. Małe przeŝuwacze były częściej kierowane w młodym wieku do uboju niŝ bydło, a rzadziej niŝ świnie. Górną granicą uboju młodych osobników był 42 miesiąc, jednak jadano równieŝ bardzo młode jagnięta. Nie było moŝliwe wysunięcie Ŝadnych wniosków na temat populacji tych zwierząt, lub na temat zasad gospodarowania ich stadem. Interesującym zagadnieniem jest rola konia na osadzie w Świętem. Nic nie wskazuje na istnienie tabu związanego z jedzeniem koniny i szczątki tych zwierząt, ze śladami

243 243 świadczącymi o przygotowaniu ich do konsumpcji są dość powszechne w materiale. Jednym z zasadniczych celów uboju koni, poza pozyskaniem mięsa i szpiku, mogły być skóry końskie. Na jednym z członów palcowych koni stwierdzono dookolne ślady nacięć, powstałe podczas zdejmowania skóry. Wobec koni stosowano podobne zasady selekcji pod kątem wieku, jak i w przypadku bydła, przy czym preferowano osobniki młodsze niŝ 4,5 roku. Na podstawie kości końskich nie było moŝliwe wysunięcie wielu wniosków na temat populacji do której naleŝał. Ustalono, Ŝe jeden osobnik mierzył 125 cm w kłębie, co oznacza, Ŝe mógł naleŝeć zarówno do starej populacji, hodowanej na terenach Polski północnowschodniej juŝ we wczesnym okresie brązu (J. Piątkowska-Małecka 2003a, s. 65), jak teŝ do dzikiego tarpana, powszechnie zasiedlającego wówczas opisywane tereny. Niektóre z tych osobników mogły być zwierzętami łownymi. Na terenach Litwy i Białorusi do końca XVIII wieku Ŝyły stada dzikich koni, a na fakt ich łowiectwa w celu pozyskania mięsa wskazują przekazy pisane. Mechowski pisał o dzikich zwierzętach Litwy: ( ) łowią tam wielkie zwierzęta: bawoły, byki leśne, które oni w swoim języku zwą turami, lub Ŝubrami, dzikie osły i konie leśne, jelenie, łanie, gazele, kozy, dziki, niedźwiedzie, kuny, gronostaje i inne rodzaje zwierząt (za: V. I. Całkin 1956, s. 94). Bopłan natomiast pisał, Ŝe dzikie konie, zwłaszcza dorosłe nie były ujeŝdŝane i nadawały się tylko na ubój, a mięso ich sprzedawano na równi z wołowym i baranim (za: V. I. Całkin 1956, s. 146). Niestety na podstawie materiałów ze Świętego nie moŝna określić, czy szczątki końskie ze śladami antropogenicznymi naleŝały do zwierząt łownych, poniewaŝ przewaŝająca część lokalnych populacji koni hodowanych na ziemiach Polski w okresie wpływów rzymskich, wymiarami bardzo przypominała odmiany koni dziko Ŝyjących (H. Kobryń 1984, s. 61). Zwierzęciem, którego mięso nie było jadane był natomiast pies. Na kościach tego gatunku, pomimo, Ŝe były znajdowane ze szczątkami pokonsumpcyjnymi, nie stwierdzono śladów wykorzystania kulinarnego. Zespół kostny nie dostarczył równieŝ Ŝadnych wskazówek na temat wieku, czy odmiany tego zwierzęcia. W jednym przypadku oceniono, Ŝe kość naleŝała do osobnika niedojrzałego. Mieszkańcy Świętego najprawdopodobniej byli wyspecjalizowanymi hodowcami i dbali o zdrowie zwierząt. Ślady zmian chorobowych były niezwykle rzadkie, co świadczy o dobrej kondycji zwierząt. W jednym przypadku stwierdzono początki paradontozy na Ŝuchwie małego przeŝuwacza. Choroba taka mogła być skutkiem karmienia niewłaściwą paszą, czyli ostrymi, suchymi roślinami, które kalecząc dziąsła, doprowadziły do stanu zapalnego, a następnie do wypadania zębów. Innym przejawem choroby były zmiany w strukturze tkanki na kości promieniowej bydła, które najprawdopodobniej wywołane były nowotworem kości.

244 244 Rolnicy eliminowali ze stada sztuki chore, jako, Ŝe obie choroby były w początkowych stadiach. Szczątki kostne poddane analizie stanowią w większości typowy przykład odpadów pokonsumpcyjnych. Dowodem na to są ślady powstałe podczas oprawiania zabitego zwierzęcia (nacięcia ułatwiające zdejmowanie skóry, odcinanie głowy), podziału tuszy, w czasie przygotowania jej do obróbki kuchennej (ślady rąbania, filetowania, odcinania ścięgien), przygotowania posiłku (gotowania, pieczenia), oraz podczas konsumpcji: na przykład drąŝenia jamy szpikowej kości długich, w celu wydobycia szpiku, oraz gryzienia, najprawdopodobniej przez człowieka, rzadziej przez psy i gryzonie. Materiał kostny nie wskazywał na konieczność skrupulatnego porcjowania mięsa. Częste były przypadki przygotowywania posiłków wraz z całymi kośćmi długimi, rzadkie natomiast rąbania na drobne fragmenty, w celu pozyskania jak największej ilości wartości odŝywczych. Najpopularniejszym sposobem przygotowania mięsa było gotowanie, rzadziej mięso pieczono. Gotowanie pozwalało wykorzystać tłuszcze zawarte w mięsie, natomiast pieczenie prowadziło do ich wytracenia. Chętnie wykorzystywano równieŝ szpik kostny, zarówno z kości gotowanych, jak i surowych. W tym celu kości rozbijano, lub starannie odcinano nasady, poprzez wykonanie dookolnych załuskań. Ubój i oprawianie zwierząt odbywały się na terenie osady, o czym świadczy obecność elementów ze wszystkich partii szkieletów, łącznie z rogami i kopytami. Nic nie wskazuje równieŝ na dystrybucję określonych partii tuszy, jako Ŝe ich odsetek w materiale jest równomierny. Materiał ze stanowiska nr 10 w Świętem jest bogatym źródłem, pozwalającym analizować gospodarkę okresu wpływów rzymskich na terenach Pomorza Zachodniego. Doskonały stan zachowania duŝej części materiału pozwolił na dokonanie licznych obserwacji, a tym samym moŝe stanowić doskonały punkt odniesienia podczas kolejnych studiów nad hodowlą i łowiectwem w regionie.

245 245 mgr Kamilla Waszczuk Cielimowo, ul. Świerkowa Niechanowo tel Literatura Baranowski B Hodowla bydła w drugiej połowie XVII i XVIII wieku w Łęczyckiem i na terenach sąsiednich. Studia z dziejów gospodarstwa wiejskiego, T. 1, s Benecke N 1988 Archäologische Untersuchungen an Tierknochen aus der frühmittelalterlichen Siedlung Menzlin. Materialhefte zur Ur- und Frühgeschichte Mecklemburgs, T. 3. Schwerin. Całkin V. I K istorii Ŝywotnowodstwa i ochoty w wostocznoj Ewropie. Materiały i issledowanija po archeologii SSSR, T. 51. Driesch A A quide to the measurement of animal bones from archeological sites. Peabody Museum Bulletins, 1. Kobryń H Zmiany niektórych cech morfologicznych konia w świetle badań kostnych materiałów wykopaliskowych z obszaru Polski. Warszawa. Kolda J Srovnavaci anatomie zvirat domacich se zretelem k anatomii cloveka. Brno. Lasota-Moskalewska A Podstawy archeozoologii. Szczątki ssaków. Warszawa. Lutnicki W Uzębienie zwierząt domowych. PWN, Warszawa, Kraków. Łukaszewicz K Tur. Ochrona Przyrody, T.20, s Piątkowska-Małecka J Zwierzęta w gospodarce ludności zamieszkującej ziemie Polski północno-wschodniej we wczesnej epoce Ŝelaza. Olsztyn. Schramm Z RóŜnice morfologiczne niektórych kości kozy i owcy. Roczniki WyŜszej Szkoły Rolniczej w Poznaniu, t. 36, s

246 246 Tabele Wykaz skrótów: GL GLI GLm Bp Bd SD DD Długość największa Długość największa części bocznej Długość największa części przyśrodkowej Największa szerokość końca bliŝszego Największa szerokość końca dalszego Najmniejsza szerokość trzonu Najmniejsza głębokość trzonu

247 Tabela 1. Zestawienie gatunkowe szczątków kostnych ze stanowiska nr 10 w Świętem, gm. Stargard szczeciński. Nr obiektu Chronologia Funkcja Bydło Świnia Owca i koza Koń Pies Jeleń Łoś Sarna Dzik Ptak i Ryby PoroŜ e Człowie k Nieokreślon e Razem 1 OWR Jama OWR Dymarka OWR Jama zasobowa Nieokreś lona Jama OWR Jama zasobowa OWR Dołek posłupowy OWR Chata OWR Piec wapienniczy OWR Palenisko OWR Jama OWR Jama OWR Półziemiank a Nieokreś lona Jama Nieokreś lona Jama OWR Piec wapienniczy OWR Jama OWR Jama OWR Jama OWR Jama

248 Tabela 1. Zestawienie gatunkowe szczątków kostnych ze stanowiska nr 10 w Świętem, gm. Stargard szczeciński. Nr obiektu Chronologia Funkcja Bydło Świnia Owca i koza Koń Pies Jeleń Łoś Sarna Dzik Ptak i Ryby PoroŜ e Człowie k Nieokreślon e Razem 188 OWR Jama OWR Palenisko Nieokreś lone Jama OWR Piec wapienniczy OWR Piec wapienniczy OWR Jama OWR Jama OWR Jama OWR Jama OWR Piec wapienniczy Nieokreś lona Jama Nieokreś lona Jama OWR Ziemianka OWR Półziemiank a OWR Jama OWR Jama OWR Jama OWR Ziemianka OWR Chata OWR Jama Kult. Palenisko 1 8 9

249 Tabela 1. Zestawienie gatunkowe szczątków kostnych ze stanowiska nr 10 w Świętem, gm. Stargard szczeciński. Nr obiektu Chronologia Funkcja Bydło Świnia Owca i koza Koń Pies Jeleń Łoś Sarna Dzik Ptak i Ryby PoroŜ e Człowie k Nieokreślon e Razem Halsztac ka 275 OWR Jama OWR Palenisko OWR Jama OWR Piec wapienniczy OWR Jama OWR Palenisko Kult. Halsztac Jama ka 298 OWR Dołek posłupowy OWR Ziemianka OWR Dołek posłupowy Nieokreś Dołek lona posłupowy OWR Palenisko OWR Jama OWR Dołek posłupowy Nieokreś Nieokreślon lona a Nieokreś Nieokreślon lona a Nieokreś Nieokreślon 4 4

250 Tabela 1. Zestawienie gatunkowe szczątków kostnych ze stanowiska nr 10 w Świętem, gm. Stargard szczeciński. Nr obiektu Chronologia Funkcja Bydło Świnia Owca i koza Koń Pies Jeleń Łoś Sarna Dzik Ptak i Ryby PoroŜ e Człowie k Nieokreślon e Razem Warstwa kulturow a lona a Nieokreślona Razem

251 251 Tabela 2. Zestawienie ogólne szczątków kostnych ze stanowiska nr 10 w Świętem, gm. Stargard Szczeciński. Materiał Ilość % Szczątki określone Szczątki nieokreślone ,5 26,5 Razem Tabela 3. Zestawienie szczątków kostnych ze stanowiska nr 10 w Świętem, gm. Stargard Szczeciński. Materiał Ilość % Ssaki domowe Ssaki dzikie ,9 4,2 Ssaki ,1 Ptaki 8 0,04 Ryby 19 0,5 PoroŜe 11 0,4 Razem Tabela 4. Skład gatunkowy szczątków kostnych ze stanowiska nr 10 w Świętem, gm. Stargard Szczeciński Gatunki ssaków domowych Ilość % Bydło ,5 Świnia ,5 Owca i koza ,8 Koń 293 7,5 Pies 27 0,7 Razem

252 252 Tabela 5. Skład anatomiczny szczątków bydła, świni i małych przeŝuwaczy ze stanowiska nr 10 w Świętem, gm. Stargard Szczeciński. Część anatomiczna Bydło Świnia Owca i koza Koń Ilość % Ilość % Ilość % Ilość % K. czaszki 197 9, , , ,41 śuchwa 191 9, , , ,21 Zęby , , , ,74 Kręgi 108 5,4 92 8,9 20 3, ,75 śebra 180 9, , , ,96 Łopatka 133 6, , ,3 17 5,80 K. ramienna 107 5, , ,36 9 3,07 K. promieniowa 71 3, , ,98 7 2,38 K. łokciowa 30 1,5 28 2, ,71 K. miednicy 98 4,9 34 3, ,78 K. udowa 169 0, , , ,14 Rzepka 4 0,2 2 0, K. piszczelowa 78 3,9 36 3, ,92 4 1,36 K. strzałkowa , K. piętowa 13 0,65 8 0, ,34 K. skokowa 22 1,1 5 0,48 3 0,56 4 1,36 K. nadgarstka 3 0,15 3 0,29 1 0, K. stępu 11 0, K. śródręcza 100 0, , ,06 3 1,02 K. śródstopia 139 6, , , ,09 K. Metapodialne 11 0, , Trzeszczka , I człony palcowe 18 0,9 9 0,87 4 0, ,12 II człony palcowe 13 0,65 8 0, ,71 III człony palcowe 6 0,3 5 0,48 1 0, Razem

253 253 Fot. 1 Fot. 2

254 254 Fot. 3 Fot. 4

255 255 Fot. 5 Fot. 6

256 256 Dr Małgorzata Malkiewicz Zakład Paleobotaniki Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytet Wrocławski ul. Cybulskiego Wrocław ANALIZA PALINOLOGICZNA OSADÓW ORGANICZNYCH STANOWISKA ARCHEOLOGICZNEGO ŚWIĘTE

257 257 Wrocław 2009 Wstęp Na zlecenie Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich, Oddział lubuski, w Zielonej Górze, w wrześniu 2008 roku, w bezpośrednim sąsiedztwie stanowiska archeologicznego Święte wykonano odwierty sondą ręczną i pobrano profil litologiczny miąŝszości 6,00 m. Osady zostały opisane makroskopowo w terenie, podczas pobierania profilu, przez dr Małgorzatę Malkiewicz oraz dodatkowo podczas opróbowania w laboratorium przez mgr Krzysztofa Sadowskiego. Profil litologicznych osadów organicznych, dla których wykonano analizę palinologiczną przedstawia się następująco: głębokość [m] opis osadu 0,00 4,25 torf mszysty, słabo rozłoŝony 4,25 5,45 gytia ciemnobrunatna 5,45 5,50 gytia ciemnoszara 5,50 5,56 gytia ciemnobrunatna 5,56 5,60 gytia ciemnoszara 5,60 5,65 mułek jasnoszary

258 258 5,65 6,00 piasek drobnoziarnisty, jasnoszary Celem analizy pyłkowej było: 1. określenie wieku badanych osadów organogenicznych 2. odtworzenie historii kopalnej roślinności najbliŝszej okolicy i jej przemian w kolejnych stadiach sukcesyjnych 3. rekonstrukcję środowiska przyrodniczego warunków ekologiczno-klimatycznych i paleogeograficznych 4. odtworzenie warunków sedymentacji analizowanych osadów, charakterystykę poszczególnych faz rozwoju zbiornika sedymentacyjnego oraz uchwycenie momentu wypłycania zbiornika sedymentacyjnego i rozpoczęcia sedentacji torfowej 5. wyróŝnienie faz osadniczych i ocenę bezpośredniego oddziaływania osadnictwa na środowisko przyrodnicze badanego obszaru Metodyka badań Analizie palinologicznej poddano 58 próbek. Materiał o objętości ok. 10 cm 3 pobierano z rdzeni o niezaburzonej strukturze w odstępach średnio co 10 centymetrów. Sposób przygotowania materiału do analizy pyłkowej był uzaleŝniony od rodzaju osadów w poszczególnych próbkach. Utwory torfowe i gytie zadano 10% kwasem solnym (HCl) w celu usunięcia węglanu wapnia oraz 15% wodą utlenioną (H 2 O 2 ) by pozbyć się większych fragmentów roślinnych. Natomiast próbkę z głębokości 5,60 m, ze znaczną zawartością części mineralnych mułek jeziorny, traktowano przez 24 godziny stęŝonym kwasem fluorowodorowym (HF). Tak przygotowany materiał macerowano stosując acetolizę Erdtmana (1952). Próbki przechowywano w czystej glicerynie, barwiąc materiał fuksyną zasadową. Sporomorfy oznaczano i liczono przy uŝyciu mikroskopu świetlnego, korzystając z obiektywów o powiększeniach 20x i 40x. Spektra pyłkowe były liczone co najmniej na dwu

259 259 preparatach. We wszystkich badanych próbkach stan zachowania sporomorf był dobry. Nie stwierdzono ziarn zniszczonych i nieoznaczalnych. Materiał sporowo-pyłkowy liczono średnio do sumy 1000 sporomorf dla jednej próbki. Wyniki analizy pyłkowej przedstawiono na procentowym diagramie pyłkowym. Obliczenia procentowe oparto na podstawowej sumie totalnej (AP + NAP), do której włączono drzewa, krzewy i krzewinki (AP) oraz rośliny zielne (NAP). Z sumy totalnej wyłączono rośliny zarodnikowe, wodne, bagienne i glony. W diagramie pyłkowym wydzielono lokalne poziomy zespołów pyłkowych, które ponumerowano od spągu do stropu profilu i oznaczono pierwszymi trzema literami pochodzącymi od nazwy stanowiska. Charakterystyka diagramu pyłkowego profilu Święte Diagram pyłkowy Święte obejmuje 58 spektrów pyłkowych z głębokości 0,10 5,60m. Zostało w nim wydzielonych 8 lokalnych poziomów zespołów pyłkowych, które są ponumerowane cyframi arabskimi od spągu do stropu profilu z sygnaturą ŚW (Święte). Lokalne poziomy zespołów pyłkowych (L PAZ) obejmują osady charakteryzujące się występowaniem określonego zespołu pyłku i spor, pochodzącego z czasu osadzania się danych warstw. ŚW 1 Betula-Pinus (próbki nr 54 58, głęb. 5,60 5,40 m) Charakterystyczną cechą tego poziomu są wysokie wartości procentowe brzozy (Betula) do 70,0 % i sosny (Pinus) do 32,5%. Spośród innych drzew obecne są: wiąz (Ulmus), topola (Populus) i leszczyna (Corylus). Niskoprocentowe krzywe tworzy brzoza karłowata (Betula nana), wierzba (Salix) i jałowiec (Juniperus). Udział roślin zielnych NAP nie przekracza 17,5%. Reprezentowane są one przede wszystkim przez trawy (Poaceae) i turzyce (Cyperaceae). ŚW 2 Corylus-Quercus-Ulmus (próbki nr 50 53, głębokość 5,30 5,00 m) Charakterystyczną cecha tego poziomu są wysokie wartości procentowe leszczyny, z maksimum 20,5%.Udział Betula spada do 25,5%, a Pinus waha się od 15,0 do 25,5%. Na znaczeniu zyskuje wiąz, którego udział waha się od 1,0 do 4,6%. Pojawia się pyłek dębu (Quercus), olszy (Alnus), lipy (Tilia) i jesionu (Fraxinus). Populus i Salix tworzą ciągłe, niskoprocentowe krzywe. Sporadycznie obecna jest Betula nana i Salix. Wartości procentowe NAP są niskie, w granicach 10%. ŚW 3 Quercus-Corylus-Ulmus (próbki nr 47 49, głęb. 4,90 4,70 m) Wzrasta znaczenie dębu, z maksimum 21,5% oraz wiązu, z maksimum 5,9%. Udział sosny spada do 9,9%, a brzozy nieznacznie wzrasta, do 35,5%. Wartości olszy wahają się od 11,0% do 17,0%. Lipa i jesion tworzą ciągłe niskoprocentowe krzywe. Udział roślin zielnych wynosi około 6,0%. ŚW 4 Corylus-Alnus-Quercus (próbki nr 37 46, głęb. 4,60 3,70 m) Wzrasta znaczenie olszy, z maksimum 26,0% oraz leszczyny, z maksimum 21,5%. Udział dębu spada średnio do 12,0%, a wiązu do 1,3%. Wartości Betula wahaja się od 13,0-35,0%, a Pinus od 5,6-11,1%. Lipa osiąga w tym poziomie swoje maksimum, które wynosi 2,0%. Na znaczeniu zyskuje jesion. W dalszym ciągu obecna jest wierzba i topola. Pojawia się pyłek graba i buka oraz niskoprocentowa krzywa świerka (Picea). Średnie wartości procentowe NAP wynoszą 12,0%. ŚW 5 Alnus-Corylus-Quercus (próbki nr 30 36, głęb. 3,60 3,00 m)

260 260 Na znaczeniu zyskuje Alnus i Corylus. Wartości olszy wahają się od 17,5-33,5%, a leszczyny od 7,5-16,5%. Nieznacznie spada ilość dębu (średnio do 9,6%). Udział brzozy i sosny jest nieznacznie niŝszy w porównaniu z poziomem poprzednim. Wiąz, jesion i lipa tworzą ciągłe, niskoprocentowe krzywe. Udział graba waha się od 0,9 do 2,2%, a buka od 0,3 do 1,3%. W dalszym ciągu obecna jest wierzba, topola i świerk. Pojawia się jodła i bluszcz, chmiel, cis, klon, trzmielina. Wzrasta udział roślin zielnych, średnio do 22%. ŚW 6 Alnus-Quercus-Carpinus (próbki nr 13 29,głęb. 2,90 1,30 m) Charakterystyczną cechą tego poziomu są wysokie wartości procentowe roślin zielnych, wynoszące średnio 29,9%. Udział Alnus waha się od 10,9% do 18,5%, Quercus od 5,3% do 11,2%, oraz Corylus od 2,1% do 10,0%. Na znaczeniu zyskał Carpinus i Fagus, których wartości wahają się odpowiednio do 1,4% do 6,0% dla graba i 0,7% do 2,9% dla buka. Udział Ulmus jest nieduŝy, średnio 0,5%, a Fraxinus 0,3%. Udział Betula i Pinus jest porównywalny z poprzednim poziomem. W dalszym ciągu obecne są: świerk, wierzba, topola, bluszcz, cis, chmiel, klon, trzmielina i kalina. Pojawia się dziki bez (Sambucus) i wiciokrzew (Lonicera). ŚW 7 Carpinus-Alnus-Fagus (próbki nr 9 12, głęb. 1,20 0,90 m) NajwyŜsze wartości procentowe w tym poziomie osiąga Alnus i Carpinus do 23,5%. Udział Betula waha się od 10,5% do 35,5%, Pinus od 8,5% do 11,6%, Quercus od 5,5% do 17,7%, a Corylus od 5,7% do 8,9%. Spadają wartości Ulmus średnio do 0,3%. Wzrasta udział Fagus do 4,9%. Nadal obecne są tylko chmiel i klon. Udział roślinn zielnych spadł, średnio do 11,8%. ŚW 8 Pinus-NAP (próbki nr 1 8, głęb. 0,80 0,10 m) Charakterystyczną cechą tego poziomu są najwyŝsze w całym profilu wartości procentowe roślin zielnych, których średnia wartość wynosi 45,4%. Spada znaczenie leszczyny, graba i buka. Udział olszy waha się od 4,1% do 17,5%, a dębu od 5,8% do 16,5%. Wartości Betula i Pinus nadal są niskie. Pozostałe drzewa tworzą niskoprocentowe krzywe. Pojawia się jałowiec. Wiek osadów i korealcja lokalnych poziomów pyłkowych L PAZ Wydzielone w stanowisku Święte lokalne poziomy zespołów pyłkowych skorelowano z jednostkami chronostartygraficznymi holocenu, którego granice wyznaczają datowania bezwzględne (Mangerud i in. 1974). Najstarsze osady z głębokości 5,60 5,40 m odpowiadające lokalnemu poziomowi pyłkowemu ŚW 1 Betula-Pinus, skorelowano z protokratycznym stadium holocenu (Birks 1986), któremu odpowiada okres preborealny. Mezokratyczne stadium holocenu (okresy borealny i atlantycki) reprezentują osady z głębokości 5,30 4,30 m. Odpowiadają mu lokalne poziomy pyłkowe: ŚW 2 Corylus-Quercus-Ulmus, ŚW 3 Quercus-Corylus-Ulmus oraz starsza część poziomu ŚW 4 Corylus-Alnus- Quercus. Telokratyczne stadium holocenu według podziału Birks (1986) reprezentowane jest przez dwa okresy subborealny i subatlantycki. W analizowanym profilu temu wiekowi odpowiadają osady z głębokości 4,20 0,10 m i reprezentowane są przez młodszy odcinek poziomu ŚW 4 Corylus-Alnus-Quercus oraz przez lokalne poziomy pyłkowe ŚW 5 Alnus-Corylus-Quercus, ŚW 6 Alnus- Quercus-Carpinus, ŚW 7 Carpinus-Alnus-Fagus oraz ŚW 8 Pinus-NAP. Na diagramie pyłkowym (ryc.1) zestawiono biostratygrafię L PAZ stanowiska Święte z jednostkami chronostratygraficznymi holocenu.

261 261 Paleogeografia i historia roślinności w okolicy miejscowości Święte Zmiany w szacie roślinnej zarejestrowane na stanowisku Święte wykazują duŝe podobieństwo do holoceńskiej sukcesji roślinności zachodniej części PobrzeŜa Bałtyku (Latałowa 1999) i Pomorza Zachodniego (Krupiński 1991) oraz nie odbiegają w zasadniczych zarysach od krajobrazów rekonstruowanych dla innych regionów Polski (Wasylikowa 1964; Ralska-Jasiewiczowa 1966; Tobolski 1966, 1977, 1998; Balwierz, śurek 1987; Noryśkiewicz 1987,1995; Kupryjanowicz 1991; Tobolski i in. 1998; Ralska-Jasiewiczowa i in. 1998; Nalepka 2004, 2005). Akumulacja osadów jeziornych w stanowisku Święte rozpoczęła się w okresie preborealnym. Odpowiada mu odcinek profilu z głębokości 5,40-5,60 m. Charakteryzuje się on wysokim udziałem drzew (AP), na który przede wszystkim składa się pyłek brzozy (Betula) i sosny (Pinus) oraz w mniejszych ilościach wierzby (Salix), jałowca (Juniperus), brzozy karłowatej (Betula nana), topoli (Populus), wiązu (Ulmus) i leszczyny (Corylus). PowyŜszy skład florystyczny spektrów pyłkowych pozwala przyjąć, Ŝe w na badanym terenie rozwinęły się zbiorowiska leśne. Były to lasy brzozowo-sosnowe z domieszką topoli, przypuszczalnie osiki (Populus tremula). WaŜnym składnikiem podszytu w tych lasach były zapewne leszczyna i jałowiec. W badanej okolicy pojawił się wówczas równieŝ wiąz. Porastał on siedliska Ŝyzne i wilgotne, zazwyczaj w obniŝeniach terenu i na brzegach cieków wodnych. Wraz z wierzbą i topolą budował rozwijające się w okolicy lasy łęgowe. W tym czasie rozpoczęła się równieŝ ekspansja leszczyny. Wraz z jałowcem i wierzbą opanowywała ona prześwietlenia leśne i zaczęła wypierać zbiorowiska brzozy, o czym świadczy spadek znaczenia Betula w górnej części okresu preborealnego. Obecność leszczyny w osadach preborelanych ze stanowiska Święte oraz pobliskiego Czarnowa i Sobiemyśla, a takŝe innych stanowiskach z północno-zachodniej Polski potwierdza kierunek jej migracji z obszaru Maklemburgii i Brandenburgii (Ralska- Jasiewiczowa 1983). W najbliŝszym otoczeniu zbiornika wodnego, w miejscach wilgotniejszych, rosły między innymi trawy (Poaceae), turzycowate (Cyperaceae), przytulia (Galium), rutewka (Thalictrum) oraz przedstawiciele rodziny Asteraceae, Apiaceae i Ranunculaceae. Ówczesny klimat był umiarkowany i sprzyjał rozwojowi zbiorowisk leśnych, z temperaturą lipca w granicach C (Wasylikowa 1964). Okres borealny, któremu odpowiada odcinek z głębokości 5,00-5,30 m, charakteryzuje się wysokim udziałem drzew, najpierw brzozy, potem leszczyny oraz wzrastającym znaczeniem dębu, olszy i wiązu. Niski udział procentowy roślinności zielnej świadczy o tym, Ŝe obszar wokół jeziora był niemal całkowicie zalesiony. Były to przede wszystkim lasy brzozowo-sosnowo z leszczyną w podszyciu. Udział procentowy leszczyny, dochodzący do 20,5% moŝe wskazywać równieŝ na rozwój samodzielnych zarośli leszczynowych lub niskopiennych drzewostanów, które mogły rozwinąć się na nasłonecznionych zboczach w pobliskiej okolicy. Leszczyna, jako gatunek cieniodajny, mogła przyczyniać się do ograniczania wzrostu światłoŝądnych siewek brzozy i sosny, a to z kolei przyczyniało się do stopniowej eliminacji tych drzew, zwłaszcza na Ŝyźniejszych siedliskach (Iversen 1960). W obniŝeniach terenu nadal panowały lasy łęgowe, w których coraz większą rolę zaczynała mieć olsza i jesion. W optimum klimatycznym holocenu, któremu odpowiadają spektra pyłkowe z głębokości 4,30-4,90 m, w okolicach stanowiska Święte nastąpiło duŝe zróŝnicowanie zbiorowisk leśnych. Sprzyjające warunki edaficzne i klimatyczne w tym czasie umoŝliwiły rozwój mezofilych, wielogatunkowych lasów liściastych.

262 262 Obecność bluszczu (Hedera) i jemioły (Viscum) i innych krzewów o wyŝszych wymaganiach termicznych potwierdza bardzo łagodne warunki klimatyczne w okresie atlantyckim. Występowanie kwitnącego bluszczu wskazuje na wzrastającą oceanizację klimatu (Mamakowa 1989), umiarkowanie wysokie temperatury letnie oraz łagodne zimy, z temperaturą najzimniejszego miesiąca nie niŝszą jak 1,5 C (Iversen 1944). Natomiast obecność Viscum pozwala przyjąć wysokie temperatury sezonu letniego, nawet do 18ºC (Iversen 1944).W tym czasie w najbliŝszym sąsiedztwie stanowiska na Ŝyznych glebach rozwijały się zbiorowiska leśne z dębem, lipą, wiązem, jesionem i klonem w drzewostanie oraz leszczyna w podszyciu. Miejsca wilgotne, okresowo zalewane przez wodę i obniŝenia terenu opanowane były przez lasy łęgowe i olesy, w których rosły przede wszystkim olsza, wiąz, jesion, topola i wierzba. W podszyciu obecna zapewne była leszczyna, kalina i chmiel. W runie tych lasów oraz w najbliŝszym sąsiedztwie jeziora rosły liczne rośliny zielne. W okolicy stanowiska, siedliska suchsze i mniej Ŝyzne, opanowane były przez lasy w typie borów mieszanych sosnowo- dębowych z udziałem brzozy, topoli i leszczyny. W ich runie rósł zapewne między innymi wrzos (Calluna), borówka z rodziny Ericaceae, niektóre trawy, szczaw (Rumex). Pod koniec okresu atlantyckiego w niedalekim sąsiedztwie badanego stanowiska zaczęły pojawiać się pojedyncze buki i graby. Spektra pyłkowe z głębokości 1,70-4,20 m charakteryzują się spadkiem udziału wiązu, lipy i jesionu i odpowiadają okresowi subborealnemu. Spadek wiązu w zbiorowiskach leśnych datowany został na około lat 14 C BP i jest zjawiskiem powszechnie opisywanym, zarówno z terenu Polski, jak i innych części Europy (Iversen 1960; Huntley, Birks 1983; Ralska-Jasiewiczowa i in. 2003, Latałowa 1999). W tym czasie na omawianym terenie zmianom podlegały zarówno mezofilne lasy mieszane jak i zbiorowiska borowe. Na obszarach suchszych nadal występowały bory mieszane z dębem, sosną, brzozą, topolą, świerkiem i lipą oraz leszczyną i dzikim bzem (Sambucus). Równocześnie mogły pojawić się płaty widnych lasów dębowych, zwłaszcza w starszej części tego okresu. W miejscach Ŝyznych o duŝej wilgotności siedliska utrzymywały się łęgi, ale z mniejszym juŝ znaczeniem wiązu i jesionu w drzewostanie. Wzrost udziału olszy i wierzby, zwłaszcza w poziomie ŚW 5 Alnus-Corylus-Quercus, sugeruje, Ŝe lasy w typie olesów, połoŝone w obniŝeniach terenu, okresowo zalewane przez wody, podlegały zmianom w stopniu minimalnym. Przemiany zbiorowisk leśnych sprzyjały zasiedlaniu terenu przez grab (Carpinus) i buk (Fagus), których znaczenie w zbiorowiskach leśnych wzrosło juŝ od młodszej części poziomu ŚW 4 Corylus-Alnus-Quercus. Od początku okresu subborealnego widoczne są nieznaczne spadki udziału sosny oraz nieduŝy wzrost znaczenia Corylus i Quercus. Prawdopodobnie efekt intensywniejszego pylenia leszczyny i dębu oraz obecność Juniperus i Calluna moŝe być reakcją na wybiórcze usuwanie drzew i tworzenie prześwietleń przez ówczesnego człowieka. Ze zmianami składu lasów mieszanych ściśle związana jest równieŝ obecność indykatorów rolniczej i pasterskiej działalności człowieka. W diagramach pyłkowych z PobrzeŜa Bałtyku (Latałowa 1992,1999) we wczesnej i środkowej fazie okresu subborealnego rejestrowane były wahania krzywych drzew i roślin zielnych, które wiązano z kolejnymi etapami osadnictwa neolitu. Być moŝe pewne z tych etapów zostały uchwycony w diagramie pyłkowym z Świętego. W okresie subborealnym doszło do zwilgotnienia klimatu połączonego z ochłodzeniem. Zwiększony udział olszy i wzrastająca ilość świerka w tym czasie, wskazują na wzrastające zwilgotnienie klimatu w północno-zachodniej Polsce. Świerk jest drzewem wymagającym

263 263 odpowiedniej wilgotności powietrza i gleby (Obmiński 1977). Ponadto występowanie w tym poziomie Hedera wskazują na średnie temperatury stycznia nie niŝsze od -0,5 C, a pojawienie się cisa (Taxus baccata) wskazuje nawet na łagodniejsze zimy niŝ by to wynikało tylko z obecności Hedera (Iversen 1944). Cis jest drzewem najlepiej rozwijającym się w klimacie o duŝej wilgotności powietrza, łagodnych zimach i nieupalnych latach (Seneta, Dolatkowski 1997). Spektra pyłkowe z głębokości 0,10-1,60 m charakteryzują się stopniowym spadkiem udziału dębu, leszczyny i olszy oraz wzrostem znaczenia sosny i odpowiadają okresowi subatlantyckiemu. W tym czasie doszło do dalszych zmian w zbiorowiskach leśnych, które były wynikiem postępującego ochłodzenia i zwilgotnienia klimatu oraz rosnącej presji antropogenicznej. W starszej części tego okresu (górna część poziomu ŚW 6 Alnus-Quercus-Carpinus oraz poziom ŚW 7 Carpinus-Alnus-Fagus znaczącą rolę w zbiorowiskach leśnych nadal miała olsza, wchodząca w skład lasów łęgowych i olesów. Na siedliskach suchszych i umiarkowanie wilgotnych panowały bory mieszane z sosną, dębem, brzozą, topolą, świerkiem, bukiem i lipą oraz leszczyną w podszyciu. Natomiast Ŝyzne gleby porastały lasy dębowo-grabowe z bukiem. W młodszej części okresu subatlantyckiego (poziom pyłkowy ŚW 8 Pinus--NAP) w badanej okolicy doszło do znacznego odlesienia terenu, o czym świadczy spadek udziału większości drzew liściastych oraz wzrost udziału roślin zielnych. Sąsiedztwo badanego stanowiska porastały przede wszystkim bory sosnowe i sosnowo-brzozowe. Znacznie mniejsze znaczenie miały tu bory mieszane i lasy dębowo-grabowe z bukiem. Lokalnie, na obszarze powstałego torfowiska i w miejscach o znacznej wilgotności podłoŝa, występowały lasy łęgowe z olszą, wiązem, jesionem i wierzbą. Fazy rozwoju zbiornik jeziornego Zbiornik w stanowisku Święte od początku powstania był eutroficznym zbiornikiem o nieduŝej głębokości. Wokół niego rozwijała się strefa szuwarów, początkowo reprezentowana przez jeŝogłówkę (Sparganium), paprocie (Polypodiaceae) i skrzypy (Equisetum). W młodszej części okresu borealnego (próbki nr 50-51) głębokość omawianego zbiornika wynosiła prawdopodobnie około 2 metrów. Świadczy o tym obecność w tym czasie grzybieni białych (Nymphaea alba), które preferują wody eutroficzne, o głębokości dochodzącej do 2 m (Podbielkowski, Tomaszewicz 1996). W okresie atlantyckim rozpoczęło się powolne zarastanie zbiornika od jego brzegów. Na pojawiających się obszarach zatorfionych i podmokłych rozwijają się liczne turzyce, trawy, paprocie z rodziny Polypodiaceae oraz liczna roślinność zielna preferująca takie warunki wilgotnościowe. W tym czasie następuje równieŝ powiększenie się strefy szuwarowej, którą w dalszym ciągu buduje jeŝogłówka oraz pojawia się pałka szerokolistna (Typha latifolia). Natomiast strefa roślinności o liściach pływających po powierzchni wody opanowana została przez grzybienie białe (Nymphaea alba). Proces wypłycania i zarastania zbiornika wodnego kontynuowany był w okresie subborealnym. Na zatorfionych brzegach zbiornika, obok licznych traw, turzyc, paproci i skrzypów, pojawił się bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata). Jest to gatunek, który preferuje podłoŝe stałe, silnie podmokłe, typu torfowego. Najczęściej porasta torfowiska niskie (Podbielkowski, Tomaszewicz 1996). Do połowy okresu subborealnego w centralnej i zarazem

264 264 najgłębszej części zbiornika istniało jeszcze oczko wodne, o czym świadczy obecność grzybieni białych, grąŝela (Nuphar) i rdestnicy (Potamogeton). Natomiast w młodszej części okresu subborealnego nastąpiło prawie całkowite zarośnięcie zbiornika. Świadczy o tym brak roślinności wodnej i glonów z rodzaju Pediastrum. Natomiast sporadyczna obecność pływacza (Utricularia) wskazuje na niewielkie zagłębienia ze stagnującą wodą. Pływacz jest gatunkiem, który lubi wody płytkie, eutroficzne o mulistym bądź torfowym podłoŝu i ubogie w węglany (Podbielkowski, Tomaszewicz 1996). Takie siedlisko z płytką, być moŝe okresowo pojawiającą się wodą, mogło istnieć nawet do połowy okresu subatlantyckiego. W okresie subatlantyckim kontynuowany był proces zarastania zbiornika. W tym czasie strefa szuwarów straciła na znaczeniu, natomiast doszło do rozwoju torfowiska typu niskiego Wysoki udział procentowy wierzby w młodszej części tego okresu moŝe wskazywać, Ŝe na powstałe torfowisko wkroczyły zarośla wierzbowe. Nie wykluczona jest takŝe obecność innych drzew, jak: topoli, olszy, wiązu czy jesionu. Prawdopodobnie na samym torfowisku jak i w jego najbliŝszym sąsiedztwie występował las łęgowy lub oles, o czy świadczy duŝa ilość olszy. Ślady działalności człowieka Występujące na Pomorzu Zachodnim liczne jeziora i doliny rzek stwarzały dogodne warunki penetracji środowiska przyrodniczego przez człowieka. Paleolityczna i mezolityczna działalność człowieka opierała się głównie na zbieractwie, łowiectwie i rybołówstwie i nie powodowała trwałych przekształceń środowiska naturalnego, co z kolei bardzo słabo zaznaczało się w diagramach pyłkowych. Być moŝe rejon stanowiska Święte był penetrowany przez człowieka juŝ od początku mezolitu, jednak brak jest palinologicznych przesłanek by potwierdzić tą działalność. Pierwsze ślady, które moŝna wiązać o obecnością człowieka na tym terenie pojawiają się dopiero na głębokości 3,80 m, w poziomie korelowanym z okresem subborealnym, archeologicznie odpowiadająca neolitowi. W procentowym diagramie pyłkowym stanowiska Święte wyróŝniono 7 faz osadniczych (ryc.1). Ze względu na brak datowań 14 C wydzielenia faz osadniczych opierają się tylko na wynikach analizy palinologicznej i nie jest moŝliwe skorelowanie ich z poszczególnymi kulturami archeologicznymi. Cztery fazy osadnicze stanowiska Święte zarejestrowano w obrębie okresu subborealnego, który rozpoczął się lat kalendarzowych BP i trwał do lat kalendarzowych BP. Trzy kolejne fazy osadnicze stwierdzono w obrębie okresu subatlantyckiego, którego początek wyznaczany jest na ok lat kalendarzowych BP. Wydzielenie fazy osadniczej 1 (głębokość 3,40-3,80 m) oparto głównie na spadku krzywej wiązu, jesionu, lipy, dębu oraz wzroście krzywej leszczyny i występowaniu wrzosu (Calluna). Zarejestrowane zmiany wskazują na zaburzenia w składzie i strukturze ówczesnych lasów, głównie poprzez powstawanie śródleśnych prześwietleń. Wzrost liczebności leszczyny jest następstwem powstałych zmian i dowodem na jej rozwój poza osłoną drzewostanu. Według Latałowej (1992) produktywność pyłku leszczyny była duŝo wyŝsza w obrębie lokalnych prześwietleń i na okrajkach lasów niŝ w przypadku występowania jej w warstwie podszytu. Brak węgielków drzewnych sugeruje, Ŝe do powstawania prześwietleń prawdopodobnie nie wykorzystywano ognia, a raczej stosowano śródleśny wypas zwierząt. Tego typu działania nie powodowały jeszcze zbyt silnych i trwałych zmian w strukturze ówczesnych lasów. Niewielki spadek wartości wiązu, jesionu, lipy i dębu w pierwszej części tego przedziału czasowego oraz niewielkie zmiany w składzie NAP wskazują,

265 Ŝe działania te nie mały jeszcze charakteru typowych odlesień i doszło do dość szybkiej rekonstrukcji drzewostanu. Fazę osadniczą 1 wyznaczono równieŝ na podstawie obecności gatunków wskaźnikowych dla gospodarki człowieka. W niedalekim sąsiedztwie analizowanego zbiornika wodnego prawdopodobnie osiedlił się człowiek. Świadczy o tym obecność Artemisia, Chenopodiaceae, Urtica, Plantago media/major, Rumex acetosella, Polygonum aviculare typowych przedstawicieli zbiorowisk ruderalnych, których występowanie związane jest z siedliskami zmienionymi przez człowieka. Towarzyszą im bardzo często inne rośliny z rodzin: Poaceae, Apiaceae, Asteraceae, Brassicaeae czy Caryophyllaceae. W pobliŝu stanowiska badawczego prowadzona była działalność rolnicza, polegająca na uprawie pól i wypasie zwierząt. Obecność w niewielkich ilościach Cerealia undiff. i Secale wskazują, Ŝe uprawa Ŝyta i innych zbóŝ stosowana była na niewielką skalę. Stwierdzone w tej fazie osadniczej tylko jedno ziarno pyłku lnu (Linum) nie pozwala na potwierdzenie prowadzenia przez ówczesnego człowieka uprawy lnu. Prowdopodobnie pyłek tego taksonu pochodzi z dalszego transportu, z innych rejonów Polski. Ówczesny człowiek raczej więcej wysiłku wkładał w pasterstwo. Świadczy o tym występowanie w tym przedziale czasowym znacznych ilości pyłku szczawiu (Rumex acetosa i Rumex acetosella) oraz baki lancetowatej (Plantago lanceolata), które wskazują na intensywny wypas bydła. Wydzielenie fazy osadniczej 2 (głębokość 2,60-2,70 m), fazy osadniczej 3 (głębokość 2,20-2,40 m) oraz fazy osadniczej 4 (głębokość 1,70-2,00 m) oparto na podstawie niewielkich spadków krzywych dębu, leszczyny, olszy, jesionu i graba oraz wzroście znaczenia NAP i obecności licznych wskaźników antropogenicznych. Zarejestrowane zmiany równieŝ są efektem zaburzeń w składzie i strukturze ówczesnych lasów. Zmiany te wskazują na rozpoczynającą się deforestację i powstanie śródleśnych prześwietleń. Trudno jest jednoznacznie stwierdzić w jaki sposób dochodziło do odsłonięć powierzchni. Brak w omawianym profilu tzw. indykatorów poŝarów śródleśnych - węgielków drzewnych i spor orlicy pospolitej (Pteridium aquilinum) raczej wyklucza stosowanie ognia. Wytworzone odlesienia zlokalizowane były przypuszczalnie w niedalekiej odległości od zbiornika wodnego. Wskazuje na to, zarejestrowany w diagramie pyłkowym spadek znaczenia prawie wszystkich występujących na tym terenie rodzajów drzew oraz następnie wzrost udziału brzozy i leszczyny oraz pojawienie się topoli, drzew pionierskich rozpoczynających proces wtórnej sukcesji. Powstałe odlesienia nie miały jeszcze trwałego charakteru, poniewaŝ tuŝ powyŝej kaŝdego z poziomów osadniczych zarejestrowana została częściowa odbudowa drzewostanów badanej okolicy, poprzez wzrost znaczenia dębu, wiązu, olszy, lipy, jesionu, graba i buka. Człowiek omawianych faz osadniczych (2, 3, 4) przebywał w niedalekim sąsiedztwie zbiornika i zajmował się przede wszystkim pasterstwem, na co wskazują znaczne ilości ziarn pyłku babki lancetowatej (Plantago lanceolata) i szczawiu (Rumex acetosa/acetosella) oraz innych roślin zielnych porastających łąki i pastwiska. W tym czasie nieznacznie wzrosło równieŝ znaczenie uprawy roli, szczególnie Ŝyta. Od 2 fazy osadniczej zarejestrowano większe ilości pyłku Cerealia undiff. i Secale, i od tego miejsca rozpoczęły się ciągłe ich krzywe. Wskazują one na ciągłą uprawę zbóŝ w tej części Pomorza Zachodniego, która rozpoczęła się od połowy okresu subborealnego. Faza osadnicza 5 (głębokość 1,30-1,50 m) charakteryzuje się spadkiem krzywych wiązu, dębu, grabu i sosny oraz zanikiem jesionu i niewielkim wzrostem NAP. Równocześnie następuje zwiększenie udziału pyłku roślin wskazujących na 265

266 266 działalność gospodarczą człowieka. Taki skład flory pyłkowej moŝe być rezultatem wycinania lasów i wykorzystywania odlesionych terenów pod wypas i uprawę. Jednak w dalszym ciągu zabiegi te nie miały jeszcze charakteru zmian ciągłych. Prawdopodobnie ówczesny człowiek mógł stosować metodę ogławiania drzew liściastych (Latałowa 1992) w celu przekształcania cienistego lasu w prześwietlony, bardziej przydatny dla człowieka i zwierzyny. Dowodem tego typu zabiegów moŝe być wzrost ilości pyłku lipy w czasie spadku krzywych innych drzew liściastych. Lipa była waŝnym drzewem dla człowieka nie tylko ze względu na właściwości lecznicze jej kwiatów i miód, ale takŝe ze względu na pozyskiwaną z jej liści karmę dla zwierząt. Według Andersena (1988) lipa jako drzewo poŝyteczne dla człowieka chroniona była przed niszczeniem w porównaniu z innymi drzewem, a prześwietlenie powodowało lepsze warunki dla obfitszego jej kwitnienia. Spadki krzywych grabu i olszy mogą być efektem wycinania tych drzew w celu pozyskania Ŝyznych siedlisk, których gleby nadawałyby się pod uprawę Ŝyta i innych zbóŝ. Zwiększone ilości pyłku Cerealia undiff. i Secale mogą wskazywać na wzrost lokalnego znaczenia uprawy zbóŝ. Potwierdzeniem prowadzenia gospodarki rolnej w tym rejonie jest obecność pospolitych chwastów zbiorowisk upraw zboŝowych: chabra bławatka (Centaurea cyanus), kąkola polnego (Agrostemma githago), rdestu ptasiego (Polygonum aviculare) i czerwca rocznego (Scleranthus annus). Pomiędzy opisaną fazą osadniczą 5 a kolejną wyznaczoną fazą 6 (odcinek na głębokości 1,00-1,20 m) doszło do krótkotrwałej, ale silnej odbudowy zbiorowisk leśnych. Brały w niej udział głównie gatunki światłolubne brzoza i leszczyna, ale takŝe grab, buk i olsza. w tym czasie regeneracji uległy przede wszystkim zbiorowiska związane z Ŝyznymi siedliskami, typu grądy, olsy czy łęgi. Silny spadek wskaźników antropogenicznych (babka lancetowata, szczaw, bylica, komosa) moŝe wskazywać na opuszczenie przez człowieka najbliŝszej okolicy lub jego wycofanie się w inny rejon Pomorza Zachodniego. Z początkiem fazy osadniczej 6 (głębokość 0,60-0,90 m) następuje wyraźne obniŝenie wartości krzywych prawie wszystkich drzew liściastych Fagus, Tilia, Ulmus, Quercus, Fraxinus i Betula, ale przede wszystkim silny spadek ilości graba. Równocześnie dochodzi do wzrostu roślin zielnych, których udział osiąga 50,0%. Wskazuje to na powrót w omawianą okolicę człowieka i przystąpienie przez niego do intensywnej i trwałej deforestacji. Odlesieniu podjęte zostały przede wszystkim siedliska Ŝyznych lasów grądowych i łęgowych. Jednym z dowodów na powiększanie obszarów otwartych okolic Świętego moŝe być wzrost substancji mineralnych w osadzie, spowodowany zapewne uaktywnieniem procesów erozyjnych. Dowodami na powrót człowieka w omawianą okolicę jest równieŝ wzrost znaczenia wskaźników antropogenicznych. Obecność Artemisia, Chenopodiaceae, Urtica, Plantago media/major, Rumex acetosella, typowych przedstawicieli zbiorowisk ruderalnych, których występowanie związane jest z siedliskami zmienionymi przez człowieka wskazuje na znaczną rolę Homo sapiens w środowisku naturalnym okolic Świętego. W dalszym ciągu prowadził on działalność rolniczą, polegającą na uprawie pól i wypasie. Wzrost krzywych Secale i Cerealia undiff. wskazują na wzrost znaczenia uprawy zbóŝ, a przede wszystkim Ŝyta. Potwierdzeniem prowadzenia gospodarki rolnej w tym rejonie jest obecność chabra bławatka (Centaurea cyanus) i czerwca rocznego (Scleranthus annus), pospolitych chwastów zbiorowisk upraw zboŝowych. Występowanie pyłku szczawiu (Rumex acetosa i Rumex acetosella) oraz baki lancetowatej (Plantago lanceolata) wskazują na dość intensywny wypas bydła.

267 267 Faza osadnicza 7 (głębokość 0,10-0,40 m) charakteryzuje się wyraźnym wzrostem sumarycznej krzywej wskaźników antropogenicznych oraz stałym spadkiem sumy wszystkich drzew liściastych. Taki obraz wskazuje na znaczne przekształcenie środowiska naturalnego badanej okolicy. Odlesienia i pojawienie się terenów otwartych potwierdza udział NAP (ponad 50,0%) oraz obecność materiału mineralnego w osadzie tej fazy osadniczej, spowodowana ponownym uaktywnieniem erozji. Wzrost udziału i ciągłe krzywe Apiaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Filipendula, Lysimachia i Potentilla świadczą o rozwoju zbiorowisk łąkowych i znacznej ich roli w otoczeniu badanego stanowiska. Największe w cały profilu ilości Secale i Cerealia undiff. oraz ciągła obecność Centaurea cyanus wskazują na ciągłą uprawę Ŝyta i innych zbóŝ. Nie mniejsze znaczenie miała równieŝ gospodarka pasterska. Niewielka krzywa gryki (Fagopyrum) nie wyklucza uprawy tej rośliny w niedalekim sąsiedztwie, ale raczej na niewielką, przydomową skalę. Literatura Andersen S.T., Changes in agricultural practices in the Holocene indicated in a pollen diagram from a small hollow in Denmark. In: Birks H.H., Birks H.J.B., Kaland P.E. & Moe D. (eds). The cultural landscape past, present and future. Cambrige Univ. Press. Balwierz Z., śurek S., The Late-Glacial and Holocene vegetational history and paleohydrological changes at the Wizna site (Podlasie Lowland). Acta Palaeobotanica 27: Erdtman G., Pollen Morfology and Plant Taxonomy Angiosperms. An Introduction Palynology I, Uppsala. Huntley B., Birks H.J.B., An atlas of past and present pollen maps for Europe: years ago. Cambridge University Press., Cambridge. Iversen J., Viscum, Hedera and Ilex as climate indicators, Geol. Fören. Förhlandl., 66 (3), s Iversen J., Problems of the early Postglacial forest dwvelopment in Denmark. Danm. Geol. Unders., V, 7-C: Krupiński K.M., Flora późnego glacjału i holocenu z Chojnej, Polska NW. Wyd. Uniw. A.Mickiewicza, Poznań. Geogr., 50: Kupryjanowicz M., Eemian, Early and Late Vistulian and Holocene vegetation in the region of Machnacz peat-bog near Białystok (NE Poland). Acta Palaeobotanica, 31: Latałowa M., Man and vegetation in the pollen diagrams from Wolin Island (NW Poland). Acta Palaeobotanica, 32 (1): Latałowa M., Palaeoecological reconstruction of the environmental conditions and economy in early medieval Wolin-against a background of the Holocene history of the landscape. Acta Palaeobotanica, 39 (2): Mamakowa K., Late Middle Polish glaciation, Eemian and Early Vistulian vegetation at Imbramowice near Wroc³aw and the pollen stratigraphy of this part of the Pleistocene in Poland, Acta Palaeobot., 29 (1), s Nalepka D., Pollen evidence for human activity in the surroundings of early Neolithic settlements in the Kujawy Region (Central Poland) based on pollen analysis. Antaeus 27:

268 268 Nalepka D., Palinologiczne ślady gospodarki człowieka w dwóch profilach z małego torfowiska w Osłonkach na Kujawach. Botanical Guidebooks 28: Noryśkiewicz B., History of vegetation during the Late-Glacial and Holocene in the Brodnica Lake district in the light of pollen analysis of Lake StraŜym deposits. Acta Palaeobotanica, 27: Noryśkiewicz B., Zmiany szaty roślinnej okolic Jeziora Biskupińskiego w późnym glacjale i holocenie pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych. UMK, Toruń: Obmiński Z., Ogólny zarys ekologii, [w:] Świerk pospolity Picea abies L. Karst. Nasze drzewa leśne, Monogr. Popularnonauk., t.5, PWN, Warszawa-Poznań, s Podbielkowski Z., Tomaszewicz H., Zarys hydrobotaniki, PWN, Warszawa. Ralska-Jasiewiczowa M., Osady denne Jeziora Mikołajskiego na Pojezierzu Mazurskim w świetle badań paleobotanicznych. Acta Palaeobotanica, VII, nr. 2: 1-55 Ralska-Jasiewiczowa M., Isopollen maps for Poland: years B.P., New Phytologist, 94: Ralska-Jasiewiczowa M., Goslar T., Madeyska T., Starkel L., Lake GościąŜ, Central Poland. A monographic study. Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Ralska-Jasiewiczowa M., Nalepka D., Goslar T., Some problems of forest transformation at the transition to the oligocratic/homo sapiens phase of Holocene interglacial in northern lowlands of Central Europe. Veget. Hist. Archaeobot., 12(4): Seneta W., Dolatkowski J., Dendrologia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Tobolski K., Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności na obszarze wydmowym w dolinie środkowej Prosny, Ponz. Tow. Przyj. Nauk, Prace Kom. Biol., t. XXXII, z.1, Poznań. Tobolski K Materiały do późnoglacjalnej historii roślinności Polski północnozachodniej. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, t. XXX, ser. A. Geografia Fizyczna: Tobolski K Późnoglacjalna historia zbiornika w Imiołkach. (w: Paleoekologiczne studium późnoglacjalnych osadów jeziora Lednica w Imiołkach, K. Tobolski (red.), t. IV, Wyd. Homini: Tobolski K., Głuszak A., Litt T Analiza pyłkowa. [in:] Paleoekologiczne studium późnoglacjalnych osadów jeziora Lednica w Imiołkach, K. Tobolski (ed.), t. IV, Wyd. Homini: Wasylikowa K Roślinność i klimat późnego glacjału w środkowej Polsce na podstawie badań w Witowie koło Łęczycy. Biuletyn Peryglacjalny, 13:

269 269

270 274 Aneks 03 Krzysztof Sadowski Analiza petrograficzna zabytków kamiennych ze stanowiska archeologicznego Święte nr 10 Wrocław, sierpień 2009

271 275 Spis treści 1.Wstęp...s Analiza petrograficzna zabytków kamiennych ze stanowiska archeologicznego Święte nr 10...s Wnioski...s. 125 Fotografie...s. 128

272 Wstęp Szczegółowym badaniom petrograficznym poddano 9 artefaktów kamiennych, znalezionych w 2008 r, na stanowisku archeologicznym nr 10 w miejscowości Święte. W tabeli 1 przedstawiono szczegółowy wykaz wszystkich analizowanych zabytków kamiennych ze wskazaniem prawdopodobnego pochodzenia surowców skalnych uŝytych do ich wyrobu. Na podstawie analizy makroskopowej i mikroskopowej, określono rodzaj i prawdopodobne pochodzenie skał, z których zostały wykonane opisywane zabytki. Makroskopowo, takŝe przy uŝyciu lupy binokularnej, określono: ogólne cechy zewnętrzne skały tj. barwę, stopień zwietrzenia, zwięzłość, strukturę i teksturę oraz skład mineralny. Ze wszystkich zabytków wykonano płytki cienkie do dokładniejszych analiz petrograficznych (opisy poniŝej). Badania mikroskopowe surowców skalnych przeprowadzono w świetle przechodzącym, z wykorzystaniem mikroskopu polaryzacyjnego Axiolab pol. firmy Zeiss. Badania te pozwoliły na precyzyjne określenie składu mineralnego oraz dokonanie szczegółowej charakterystyki skał uŝytych do wykonania analizowanych zabytków. W oparciu o uzyskane podczas analizy petrograficznej dane, dokonano porównania surowca zabytkowego z materiałem skalnym występującym na NiŜu Polskim i w rejonie Dolnego Śląska. L.P Nr Inw. Ob. Ha/ ar/ćw Zabytek C hron. Rodzaj surowca Pochodze nie surowca Nr. płytki 1. 1/08 5 XII/13/C przęślik kamienny? piaskowiec kwarcowy import Św10/1/ / przęślik kamienny? piaskowiec kwarcowy import Św10/4/08

273 / XI/78/A fr. przęślika kamienneg o? piaskowiec kwarcowy import Św10/10/ / XI/75/C 85/A półfabrykat przęślika kamienneg o? piaskowiec kwarcowy import Św10/24/ / XI/25/C? osełka? wapień mikrytowy narzutowe / artefakt kamienny /08/ XIII/71/BD artefakt kamienny? wapień organogeniczn y narzutowe -? gnejs narzutowe /08/ XIII/71/BD artefakt kamienny? wapień mikrytowy narzutowe /08/ XIII/71/BD artefakt kamienny? skała krzemionkowa - lidyt narzutowe - Tabela 1. Wykaz zabytków kamiennych ze stanowiska archeologicznego Święte nr 10 wraz z prawdopodobnym pochodzeniem surowców skalnych uŝytych do ich wyrobu. Analiza petrograficzna zabytków kamiennych ze stanowiska archeologicznego Święte nr Nr inw.: 1/08: przęślik kamienny (piaskowiec kwarcowy) Ha/ar/ćw.: XII/13/C Obiekt: 5 (N 4 m, W 3 m, gł. 31,77) Chronologia:? Skała: piaskowiec

274 278 Pochodzenie surowca: import Numer płytki cienkiej: Św10/1/08 Opis makroskopowy (fot. 1 2): Piaskowiec kwarcowy o barwie białej (biało szarawej), przechodzącej w szarą z odcieniem kremowym, na zmienionej (zwietrzałej) powierzchni artefaktu. Skała ma strukturę psamitową ( piaskowcową ), drobnoziarnistą, teksturę masywną, bezładną. Bez widocznych makroskopowo struktur sedymentacyjnych. Wyraźnie dominującym składnikiem szkieletu ziarnowego w skale są ziarna kwarcu, stosunkowo nielicznym, ale wyraźnie widocznym składnikiem są ziarna łyszczyków (muskowitu). Stopień wysortowania składników jest bardzo dobry scementowany osad był dojrzały strukturalnie. Skała ma równieŝ wysoką dojrzałość składu petrograficznego, zbudowana jest z dominujących w obrębie szkieletu ziarnowego ziaren kwarcu. Opis mikroskopowy (fot. 3 4): Piaskowiec kwarcowy (arenit kwarcowy) o strukturze psamitowej, drobnoziarnistej. Teksturze bezładnej. Dominującym składnikiem szkieletu ziarnowego są ziarna kwarcu (ponad 95%). Podrzędnie występują blaszki łyszczyków zmienionego biotytu? i muskowitu. Szkielet ziarnowy ma charakter zwarty. Stopień wysortowania jego składników jest bardzo dobry scementowany osad był dojrzały strukturalnie. Skała ma równieŝ wysoką dojrzałość składu - zbudowana jest z wyraźnie dominujących ziaren kwarcu. Stopień obtoczenia ziaren szkieletu ziarnowego jest niewielki. W skale dominują wyraźnie ziarna ostrokrawędziste oraz półostrokrawędziste (2 i 3) wg. klasyfikacji stopnia obtoczenia Powersa (1953). Obok ziaren kulistych w skale powszechnie spotyka się ziarna wydłuŝone. Przestrzenie pomiędzy ziarnami szkieletu ziarnowego piaskowca, wypełnione są mieszaniną brunatnych wodorotlenków Fe i trudnych do zidentyfikowania minerałów ilastych. Pełni ona rolę spoiwa (spoiwo Ŝelazisto ilaste). Trudno natomiast jednoznacznie wyróŝnić matrix. Dominujący w obrębie szkieletu ziarnowego kwarc tworzy w skale ostrokrawędziste oraz półostrokrawędziste (2 i 3) wg. klasyfikacji stopnia obtoczenia Powersa (1953), ułoŝone bezładnie, kuliste rzadziej wydłuŝone ziarna. Stosunkowo licznie występujące blaszki łyszczyków o cechach optycznych biotytu, są silnie zmienione, mają brunatną barwę w świetle przechodzącym, zarówno przy jednym jak i przy skrzyŝowanych nikolach.

275 279 Podrzędnie występujący muskowit ma pokrój blaszkowy oraz wysokie, łyszczykowe barwy interferencyjne. Jest niepleochroiczny lub słabo pleochroiczny od bezbarwnego do słabo zielonego. W skale spotyka się równieŝ ziarna minerałów nieprzezroczystych. Interpretacja: Przęślik wykonano prawdopodobnie z materiał importowanego. Ewentualnie, do jego produkcji mógł zostać wykorzystany surowiec lokalny, występujący w szeroko pojętym otoczeniu stanowiska archeologicznego. Rozstrzygnięcie tej kwestii oraz dokładne zlokalizowanie miejsca pochodzenia skały, uŝytej do jego wyrobu, wymaga dalszych szczegółowych badań. Surowiec ten podobny jest do arenitu kwarcowego, z którego wykonano przęślik nr. inw 4/08, znaleziony na tym samym stanowisku. 2. Nr inw.: 4/08: przęślik kamienny (piaskowiec kwarcowy) Ha/ar/ćw.: - Obiekt: 5 Chronologia:?

276 280 Skała: piaskowiec kwarcowy Pochodzenie surowca: import Numer płytki cienkiej: Św10/4/08 Opis makroskopowy (fot. 5 6): Piaskowiec kwarcowy o barwie białej (biało szarawej), przechodzącej w szarą, na zmienionej (zwietrzałej) powierzchni artefaktu. Skała ma strukturę psamitową ( piaskowcową ), drobnoziarnistą, teksturę masywną bezładną. Bez widocznych makroskopowo struktur sedymentacyjnych. Wyraźnie dominującym składnikiem szkieletu ziarnowego w skale są ziarna kwarcu, wyraźnie widocznym składnikiem są stosunkowo nieliczne ziarna łyszczyków (muskowitu). Stopień wysortowania składników jest bardzo dobry scementowany osad był dojrzały strukturalnie. Skała ma równieŝ wysoką dojrzałość składu petrograficznego, zbudowana jest z dominujących w obrębie szkieletu ziarnowego ziaren kwarcu. Opis mikroskopowy (fot. 7 8): Piaskowiec kwarcowy (arenit kwarcowy) o strukturze psamitowej, drobnoziarnistej. Teksturze bezładnej. Dominującym składnikiem szkieletu ziarnowego są ziarna kwarcu (ponad 95%). Podrzędnie występują blaszki łyszczyków biotytu? i muskowitu. Szkielet ziarnowy ma charakter zwarty. Stopień wysortowania jego składników jest bardzo dobry scementowany osad był dojrzały strukturalnie. Skała ma równieŝ wysoką dojrzałość składu - zbudowana jest z wyraźnie dominujących ziaren kwarcu. Stopień obtoczenia ziaren szkieletu ziarnowego jest niewielki. W skale dominują wyraźnie ziarna ostrokrawędziste oraz półostrokrawędziste (2 i 3) wg. klasyfikacji stopnia obtoczenia Powersa (1953). Obok ziaren kulistych w skale powszechnie spotyka się ziarna wydłuŝone. Przestrzenie pomiędzy ziarnami szkieletu ziarnowego piaskowca, wypełnione są mieszaniną brunatnych wodorotlenków Fe i trudnych do zidentyfikowania minerałów ilastych. Pełni ona rolę spoiwa (spoiwo Ŝelazisto ilaste). Trudno natomiast jednoznacznie wyróŝnić matrix. Dominujący w obrębie szkieletu ziarnowego kwarc tworzy w skale ostrokrawędziste oraz półostrokrawędziste (2 i 3) wg. klasyfikacji stopnia obtoczenia Powersa (1953), ułoŝone bezładnie, kuliste rzadziej wydłuŝone ziarna. Stosunkowo licznie występujące blaszki łyszczyku o cechach optycznych biotytu, mają wysokie, łyszczykowe barwy interferencyjne, są pleochroiczne w barwach od bezbarwny (jasnobrązowy) do ciemnobrązowego. Podrzędnie występujący muskowit ma pokrój blaszkowy oraz wysokie, łyszczykowe barwy interferencyjne. Jest niepleochroiczny lub słabo pleochroiczny od bezbarwnego do słabo zielonego.

277 281 W skale występują równieŝ stosunkowo liczne, ziarna minerałów nieprzezroczystych. Interpretacja: Przęślik wykonano prawdopodobnie z materiał importowanego. Ewentualnie, do jego produkcji mógł zostać wykorzystany surowiec lokalny, występujący w szeroko pojętym otoczeniu stanowiska archeologicznego. Rozstrzygnięcie tej kwestii oraz dokładne zlokalizowanie miejsca pochodzenia skały, uŝytej do jego wyrobu, wymaga dalszych szczegółowych badań. Surowiec ten, jest bardzo podobny do arenitu kwarcowego z którego wykonano przęślik nr. inw.1/08, znaleziony na tym samym stanowisku. 3. Nr inw.: 10/08: fr. przęślika kamiennego (piaskowiec kwarcowy) Ha/ar/ćw.: XI/78/A

278 282 Obiekt: 128 ćw. A (W 3,60 m, N 1,40 m) Chronologia:? Skała: piaskowiec kwarcowy Pochodzenie surowca: import Numer płytki cienkiej: Św10/10/08 Opis makroskopowy (fot. 9 10): Piaskowiec kwarcowy o barwie białej (biało szarawej), przechodzącej w szarą z odcieniem kremowym, na zmienionej (zwietrzałej) powierzchni artefaktu. Skała ma strukturę psamitową ( piaskowcową ), drobnoziarnistą, teksturę masywną bezładną. Bez widocznych makroskopowo struktur sedymentacyjnych. Wyraźnie dominującym składnikiem szkieletu ziarnowego w skale są ziarna kwarcu, drugim składnikiem są stosunkowo nieliczne, ale wyraźnie widoczne ziarna łyszczyków (muskowitu). Stopień wysortowania składników jest bardzo dobry scementowany osad był dojrzały strukturalnie. Skała ma równieŝ wysoką dojrzałość składu petrograficznego, zbudowana jest z dominujących w obrębie szkieletu ziarnowego ziaren kwarcu. Opis mikroskopowy (fot ): Piaskowiec kwarcowy (arenit kwarcowy) o strukturze psamitowej, drobnoziarnistej. Wybitnej teksturze kierunkowej - w obrębie szkieletu ziarnowego, widoczne jest kierunkowe (płasko równoległe), ułoŝenie ziaren szkieletu ziarnowego dłuŝszymi osiami. Dominującym składnikiem szkieletu ziarnowego są ziarna kwarcu (ponad 95%). Stosunkowo nielicznie występują blaszki łyszczyków (muskowitu i podrzędnie biotytu). Szkielet ziarnowy ma charakter zwarty. Stopień wysortowania jego składników jest bardzo dobry. Skała ma równieŝ wysoką dojrzałość składu - zbudowana jest z wyraźnie dominujących ziaren kwarcu. Stopień obtoczenia ziaren szkieletu ziarnowego jest niewielki. W skale dominują wyraźnie ziarna ostrokrawędziste oraz półostrokrawędziste (2 i 3) wg. klasyfikacji stopnia obtoczenia Powersa (1953). Obok ziaren kulistych w skale powszechnie spotyka się ziarna wydłuŝone. Przestrzenie pomiędzy ziarnami szkieletu ziarnowego piaskowca, wypełnione są mieszaniną brunatnych wodorotlenków Fe i trudnych do zidentyfikowania minerałów ilastych. Pełni ona rolę spoiwa (spoiwo Ŝelazisto ilaste). Trudno natomiast jednoznacznie wyróŝnić matrix.

279 283 Dominujący w obrębie szkieletu ziarnowego kwarc tworzy w skale ostrokrawędziste oraz półostrokrawędziste (2 i 3) wg. klasyfikacji stopnia obtoczenia Powersa (1953) kuliste i wydłuŝone ziarna, ułoŝone kierunkowo dłuŝszymi osiami. Nieliczne ziarna muskowitu maja pokrój blaszkowy, układają się równolegle dłuŝszymi osiami pomiędzy ziarnami kwarcu, dodatkowo podkreślając kierunkową teksturę skały. Muskowit ma wysokie, łyszczykowe barwy interferencyjne, jest niepleochroiczny lub słabo pleochroiczny od bezbarwnego do słabo zielonego. Podrzędnie występujące niewielkie blaszki biotytu mają ma wysokie, łyszczykowe barwy interferencyjne, są silnie pleochroiczny w barwach od bezbarwny (jasnobrązowy) do ciemnobrązowego. W skale spotyka się równieŝ pojedyncze, ziarna minerałów nieprzezroczystych. Interpretacja: Przęślik wykonano prawdopodobnie z materiał importowanego. Ewentualnie, do jego produkcji mógł zostać wykorzystany surowiec lokalny, występujący w szeroko pojętym otoczeniu stanowiska archeologicznego. Rozstrzygnięcie tej kwestii oraz dokładne zlokalizowanie miejsca pochodzenia skały, uŝytej do jego wyrobu, wymaga dalszych szczegółowych badań. Surowiec z którego zrobiono opisywany przęślik, podobny jest do arenitów kwarcowych, z których wykonano przęśliki (nr. inw. 1/08) i (nr. inw. 4/08), znalezione na tym samym stanowisku. Piaskowiec kwarcowy (arenit kwarcowy) z którego go wykonano róŝni się od nich jedynie widoczną wybitną teksturą kierunkową.

280 Nr inw. 12/08: półfabrykat przęślika kamiennego (piaskowiec kwarcowy) Ha/ar/ćw.: XI/75/C 85/A Obiekt: 221 Chronologia: - Skała: piaskowiec kwarcowy (arenit kwarcowy) Pochodzenie surowca: import Numer płytki cienkiej: Św 10/12/08 Opis makroskopowy (fot ): Piaskowiec kwarcowy o barwie szarej (ciemno szarej) na świeŝym przełamie, nieco jaśniejszej na zmienionej (zwietrzałej), powierzchni artefaktu. Skała ma strukturę psamitową ( piaskowcową ), drobnoziarnistą, teksturę masywną bezładną, bez widocznych makroskopowo struktur sedymentacyjnych. Piaskowiec zbudowany jest z wyraźnie dominujących w jego składzie ziaren kwarcu. Stosunkowo nieliczne, ale wyraźnie widoczne, są ziarna (blaszki) łyszczyków - (muskowitu). Stopień wysortowania składników jest bardzo dobry scementowany osad był dojrzały strukturalnie. Skała złoŝona głównie z ziaren kwarcu, ma wysoką dojrzałość składu petrograficznego. Opis mikroskopowy (fot ): Piaskowiec kwarcowy (arenit kwarcowy) o strukturze psamitowej, drobnoziarnistej. Teksturze bezładnej. Dominującym składnikiem, szkieletu ziarnowego opisywanej skały, są ziarna kwarcu (ponad 95%). Podrzędnie występują nieliczne blaszki łyszczyków muskowitu. Szkielet ziarnowy ma charakter zwarty. Stopień wysortowania ziaren w jego obrębie, jest bardzo dobry, w przeciwieństwie do ich obtoczenia. W skale dominują wyraźnie ziarna ostrokrawędziste oraz półostrokrawędziste (2 i 3) wg. klasyfikacji stopnia obtoczenia Powersa (1953). Obok ziaren kulistych, powszechnie spotyka się ziarna wydłuŝone. Skała ma wysoką dojrzałość składu - zbudowana jest z wyraźnie dominujących ziaren kwarcu (arenit kwarcowy).

281 285 Przestrzenie pomiędzy ziarnami szkieletu ziarnowego piaskowca, wypełnione są mieszaniną brunatnych wodorotlenków Fe i trudnych do zidentyfikowania minerałów ilastych. Pełni ona rolę spoiwa (spoiwo Ŝelazisto ilaste). Trudno natomiast jednoznacznie wyróŝnić matrix. Kwarc jest wyraźnie dominującym składnikiem szkieletu ziarnowego skały. Tworzy w jego obrębie ostrokrawędziste oraz półostrokrawędziste - 2 i 3 wg. klasyfikacji stopnia obtoczenia Powersa (1953), bezładnie ułoŝone, kuliste lub wydłuŝone ziarna. Podrzędnie występujący muskowit, ma pokrój blaszkowy oraz wysokie, łyszczykowe barwy interferencyjne. Jest niepleochroiczny lub słabo pleochroiczny od bezbarwnego do słabo zielonego. W skale spotyka się równieŝ nieliczne ziarna minerałów nieprzezroczystych. Interpretacja: Artefakt wykonano prawdopodobnie z materiał importowanego. Ewentualnie, do jego produkcji mógł zostać wykorzystany surowiec lokalny, występujący w szeroko pojętym otoczeniu stanowiska archeologicznego. Rozstrzygnięcie tej kwestii oraz dokładne zlokalizowanie miejsca pochodzenia skały, uŝytej do jego wyrobu, wymaga dalszych szczegółowych badań.

282 Nr inw. 24/08: osełka (wapień mikrytowy) Ha/ar/ćw.: XI/25/C? Obiekt: 216 Chronologia: - Skała: wapień Pochodzenie surowca: narzutowe Numer płytki cienkiej: - Opis makroskopowy (fot ): Otoczak szarego wapienia mikrytowego - wg. klasyfikacji Leightona i Pendextera 1962 (wg. klasyfikacji Folka 1959 wapień mikrokrystaliczny (mikrytowy), wg. klasyfikacji Dunhama mudstone). Opisywana skała węglanowa na świerzym przełamie ma barwę ciemnoszarą, na zmienionych powierzchniach otoczaka wapień przyjmuje plamistą szaro - czarną barwę. Widoczne na jego powierzchni liczne, owalne, czarne plamki o wielkości od 0,5 do 2 mm, są inkrustacjami wodorotlenków Mn tzw. dendryty manganowe. Opisywany wapień składa się w ponad 99 % obj. z szarego mikrokrystalicznego mikrytu, w obrębie którego tkwią pojedyncze składniki szkieletowe (allochemy). Reprezentowane są one przez bardzo nieliczne, pojedyncze skorupki muszli małŝy lub ramienionogów (poniŝej 1 % obj. skały). Ich czarno - szare przekroje, o długości ok. 5 mm i grubości do ok. 0,5 mm, są wyraźnie widoczne w szarym, mikrokrystalicznym tle skały. Interpretacja:

283 287 Osełka wykonana została z otoczaka szarego wapienia mikrytowego. Jest to materiał narzutowy, pochodzący z podłoŝa NiŜu Polskiego lub Skandynawii. Opisywany otoczak pozyskany został z osadów lodowcowych, występujących w otoczeniu stanowiska archeologicznego. Na jego powierzchni widoczne są wyraźne ślady obróbki antropogenicznej i uŝytkowania (rysy). 6. Nr inw. 227/08: artefakt kamienny (wapień organogeniczny) Ha/ar/ćw.: - Obiekt: - Chronologia: - Skała: wapień organogeniczny Pochodzenie surowca: narzutowe Numer płytki cienkiej: - Opis makroskopowy (fot ): Otoczak szarego wapienia organogenicznego (wapień biogeniczno mikrytowy wg. klasyfikacji Leightona i Pendextera 1962, biomikryt - wg. klasyfikacji Folka 1959, wackestone - wg. klasyfikacji Dunhama 1962). Opisywana skała węglanowa na świerzym przełamie ma barwę szarą (z widocznymi białymi elementami szkieletowymi), na zmienionych powierzchniach wapień przyjmuje barwę szaro czarno - brązową. Jest ona spowodowana inkrustacjami wodorotlenków Mn i Fe na powierzchni otoczaka. W opisywanym wapieniu moŝna wyróŝnić białe i biało szare składniki szkieletowe (allochemy) stanowiące ok % obj. skały, tkwiące w szarym mikrycie wypełniającym przestrzenie pomiędzy nimi. Mikryt zajmuje około % obj. Wśród składników szkieletowych wyróŝnić moŝemy licznie

284 288 występujące muszle małŝy, często połamane oraz nieliczne trochity liliowców. Pojedyncze skorupki małŝy, osiągają średnio wielkość 5-10 mm, natomiast trochity liliowców mają średnice ok. 3-4 mm. Interpretacja: Szary wapień organogeniczny pochodzenia narzutowego, pochodzący z podłoŝa NiŜu Polskiego lub Skandynawii. Opisywany otoczak pozyskany został z osadów lodowcowych, występujących w otoczeniu stanowiska archeologicznego. 7. Nr inw. 396/08: artefakt kamienny (gnejs) Ha/ar/ćw.: XIII/71/BD Obiekt: 260 Chronologia: - Skała: gnejs Pochodzenie surowca: narzutowe Numer płytki cienkiej: - Opis makroskopowy (fot ): Gnejs o barwie szarej, strukturze granolepidoblastycznej, drobnoblastycznej, równoblastycznej. Teksturze kierunkowej, podkreślonej przez płasko - równoległe ułoŝenie blastów biotytu, skaleni i kwarcu, z których składa się skała. Taka orientacja blastów, prowadzi do powstania widocznej w gnejsie, stosunkowo słabo zaznaczającej się, laminacji i foliacji. W opisywanej skale wyróŝnić moŝna laminy jasne i ciemne. Laminy jasne składają się z blastów kwarcu i skaleni, natomiast laminy ciemne, oprócz wymienionych składników wzbogacone są w

285 289 łyszczyki (biotyt). Stosunkowo słabo widoczne laminy mają miąŝszość ok. 1 1,5 mm. Poszczególne składniki skały (blasty minerałów) wykształcone są następująco: Kwarc dominuje wraz ze skaleniami w jasnych laminach skaleniowo kwarcowych. Tworzy w skale szare, ksenomorficzne, izometryczne blasty średnicy maksymalnie do ok. 0,5 mm. Skalenie w skale tworzą ksenomorficzne, izometryczne blasty. Budują głównie z kwarcem jasne laminy. W laminach ciemnych współwystępują z kierunkowo ułoŝonymi blastami biotytu. Skalenie osiągają wielkość do ok. 0,5 mm. Biotyt tworzy w skale subautomorficzne blasty o pokroju blaszkowym, ułoŝone kierunkowo (płasko - równolegle), pomiędzy izometrycznymi blastami kwarcu i skaleni. Jest głównym składnikiem ciemnych lamin. Podkreśla powierzchnie foliacji w skale. Blaszki biotytu osiągają wielkość do ok. 0,5 mm. Interpretacja: Niewielki otoczak gnejsu, pochodzącego ze Skandynawii. Materiał pochodzenia narzutowego, prawdopodobnie redeponowany przez rzekę. Opisywany otoczak pozyskany został z osadów lodowcowych lub rzecznych, występujących w otoczeniu stanowiska archeologicznego. 8. Nr inw.: 396/08: artefakt kamienny (wapień mikrytowy) Ha/ar/ćw.: XIII/71/BD Obiekt: 260 Chronologia: - Skała: wapień mikrytowy Pochodzenie surowca: narzutowe Numer płytki cienkiej: - Opis makroskopowy (fot ): Biały (biało szary) wapień mikrytowy wg. klasyfikacji Leightona i Pendextera 1962 (wg. klasyfikacji Folka 1959 wapien mikrokrystaliczny (mikrytowy), wg. klasyfikacji Dunhama mudstone). Opisywany wapień składa się w około 100 % obj. z białego (biało szarego) mikrokrystalicznego mikrytu. Brak jest w opisywanej skale widocznych składników szkieletowych (allochemów). Opisywana skała intensywnie reaguje z HCL.

286 290 Interpretacja: Niewielki otoczak białego wapienia mikrytowego, pochodzący z podłoŝa NiŜu Polskiego lub Skandynawii. Materiał pochodzenia narzutowego, być moŝe redeponowany przez rzekę. Opisywany otoczak pozyskany został z osadów lodowcowych lub rzecznych, występujących w otoczeniu stanowiska archeologicznego. 9. Nr inw.: 396/08: artefakt kamienny (skała krzemionkowa - lidyt) Ha/ar/ćw.: XIII/71/BD Obiekt: 260 Chronologia: - Skała: skała krzemionkowa Pochodzenie surowca: narzutowe Numer płytki cienkiej: -

287 291 Opis makroskopowy (fot ): Otoczak ciemnej, brązowo - czarnej organogenicznej skały krzemionkowej o strukturze bardzo drobnoziarnistej (afanitowej), teksturze masywnej, bezładnej. Makroskopowo nie moŝna wyróŝnić w jej obrębie Ŝadnych składników mineralnych. Na tle opisywanej skały, której barwa zmienia się od brązowo - czarnej do czarnej z brązowym odcieniem, widoczne są liczne, owalne, często lekko wydłuŝone, jasnobrązowe plamki (przebarwienia). Ich wielkość średnio wynosi od ok. 1 do 2 mm. Interpretacja: Niewielki otoczak skały krzemionkowej, prawdopodobnie redeponowany przez rzekę z osadów lodowcowych. Jest to materiał narzutowy, pochodzący ze Skandynawii lub podłoŝa NiŜu Polskiego pozyskany w najbliŝszej okolicy stanowiska archeologicznego. Wnioski: Tabela 2. Zestawienie surowców skalnych, wykorzystanych do wyrobu określonych kategorii przedmiotów kamiennych na stanowisku archeologicznym Święte nr 8. piaskowce kwarcowe gnejsy wapienie skały krzemionkow e suma Przęśliki i ich półfabrykaty Osełki artefakty kamienne nieoznaczo

288 292 ne Razem W oparciu o szczegółowe badania petrograficzne 9 zabytków kamiennych, znalezionych na stanowisku archeologicznym Święte nr 10, moŝna wyciągnąć następujące wnioski dotyczące wykorzystywania i pozyskiwania surowca kamiennego uŝytego do wyrobu narzędzi: Wszystkie przęśliki kamienne, oraz jeden półfabrykat przęślika, wykonano z drobnoziarnistych piaskowców kwarcowych (arenitów kwarcowych) z niewielka zawartością łyszczyków. Widoczna jest staranna selekcja surowca kamiennego do ich produkcji, pod kontem własności technologicznych. Opisywane artefakty, wykonane są z takiego samego rodzaju skały: nr inw.: 1/08: przęślik kamienny (fot. 1 2) z piaskowca kwarcowego o barwie białej (biało szarawej). nr inw.: 4/08: przęślik kamienny (fot. 5 6) z piaskowca kwarcowego o barwie białej (biało szarawej). nr inw.: 10/08: fr. przęślika kamiennego (fot. 9 10) z piaskowca kwarcowego o barwie białej (biało szarawej). nr inw.: 12/08: półfabrykat przęślika kamiennego (fot ) z piaskowca kwarcowego o barwie szarej (ciemno szarej). Przęślik wykonano z materiału importowanego. Ewentualnie, do ich wyrobu mógł zostać wykorzystany surowiec lokalny, występujący w szeroko pojętym otoczeniu stanowiska archeologicznego. Rozstrzygnięcie tej kwestii oraz zlokalizowanie miejsca pozyskiwania skał uŝytych do wyrobu przęślików, wymaga dalszych szczegółowych badań. Piaskowce kwarcowe (arenity kwarcowe) z których wykonano przęśliki o numerach inwentarzowych 1/08 i 4/08 są bardzo podobne do siebie. Natomiast surowiec z którego wykonano przęśliki (nr. inw. 10/08) róŝni się od wyŝej opisanych piaskowców, jedyne wybitną tekstura kierunkową. Pozostałe 5 zabytków kamiennych reprezentuje narzutowy materiał skandynawski min. wapienie, gnejsy oraz skały krzemionkowe. Pozyskano go z osadów lodowcowych występujących bezpośrednio w pobliŝu stanowiska archeologicznego. WyróŜnić moŝna tu: a) Osełkę (nr. inw. 24/08) - fot wykonana została z szarego, miękkiego wapienia mikrytowego. Jest to materiał uŝyty prawdopodobnie w sposób przypadkowy, intencjonalny, ze względu na swoja mała twardość. b) Cztery nieoznaczone artefakty kamienne min.: Artefakt kamienny (nr inw. 227/08) fot reprezentowany przez otoczak szarego wapienia organogenicznego, pochodzenia narzutowego

289 293 Artefakt kamienny (nr inw. 396/08/1) - fot reprezentowany przez otoczak szarego gnejsu pochodzenia narzutowego Artefakt kamienny (nr inw. 396/08/2) - fot reprezentowany przez otoczak białego wapienia mikrytowego pochodzenia narzutowego Artefakt kamienny (nr inw. 396/08/3) - fot reprezentowany przez niewielki otoczak lidytu - skały krzemionkowej) pochodzenia narzutowego

290 294 Makroskopowe i mikroskopowe fotografie analizowanego surowca z którego wykonano zabytki Fot. 01. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. 1/08. Piaskowiec kwarcowy. Fot. 02. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. 1/08. Piaskowiec kwarcowy. Fot. 03. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. Fot. 04. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. 1/08. Piaskowiec kwarcowy; pow. 5 x (10 x 20), 1/08. Piaskowiec kwarcowy; pow. 5 x (10 x 20), skrzyŝowane nikole. jeden nikol.

291 295 Fot. 05. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. 4/08. Piaskowiec kwarcowy. Fot. 06. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. 4/08. Piaskowiec kwarcowy. Fot. 07. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. Fot. 08. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. 4/08. Piaskowiec kwarcowy; pow. 5 x (10 x 20), 4/08. Piaskowiec kwarcowy; pow. 5 x (10 x 20), skrzyŝowane nikole. jeden nikol.

292 296 Fot. 09. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. 10/08. Piaskowiec kwarcowy. Fot. 10. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. 10/08. Piaskowiec kwarcowy. Fot. 11. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. Fot. 12. Święte nr 10. Przęślik kamienny nr inw. 10/08. Piaskowiec kwarcowy; pow. 5 x (10 x 20), 10/08. Piaskowiec kwarcowy; pow. 5 x (10 x 20), skrzyŝowane nikole. jeden nikol.

293 297 Fot. 13. Święte nr 10. Półfabrykat przęślika kamiennego nr inw. 12/08. Piaskowiec kwarcowy. Fot. 14. Święte nr 10. Półfabrykat przęślika kamiennego nr inw. 12/08. Piaskowiec kwarcowy. Fot. 15. Święte nr 10. Półfabrykat przęślika Fot. 16. Święte nr 10. Półfabrykat przęślika kamiennego nr inw. 12/08. Piaskowiec kwarcowy; kamiennego nr inw. 12/08. Piaskowiec kwarcowy; pow. 5 x (10 x 20), skrzyŝowane nikole. pow. 5 x (10 x 20), jeden nikol.

294 298 Fot. 17. Święte nr 10. Osełka nr inw. 24/08. Wapień. Fot. 18. Święte nr 10. Osełka nr inw. 24/08. Wapień. Fot. 19. Święte nr 10. Artefakt kamienny nr inw. 227/08. Wapień organogeniczny. Fot. 20. Święte nr 10. Artefakt kamienny nr inw. 227/08. Wapień organogeniczny.

295 299 Fot. 21. Święte nr 10. Artefakt kamienny nr inw. 396/08. Gnejs. Fot. 22. Święte nr 10. Artefakt kamienny nr inw. 396/08. Gnejs. Fot. 23. Święte nr 10. Artefakt kamienny nr inw. 396/08. Wapień mikrytowy. Fot. 24. Święte nr 10. Artefakt kamienny nr inw. 396/08. Wapień mikrytowy.

296 300 Fot. 25. Święte nr 10. Artefakt kamienny nr inw. 396/08. Skała krzemionkowa. Fot. 26. Święte nr 10. Artefakt kamienny nr inw. 396/08. Skała krzemionkowa.

297 301 Aneks 04 Instytut Geologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Krzysztof Sadowski Geomorfologia i budowa geologiczna otoczenia stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22 Wrocław, grudzień 2008

298 302 Spis treści 1. Wstęp Lokalizacja i charakterystyka obszaru badań Zarys geomorfologii i budowy geologicznej otoczenia stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i Wnioski... Spis literatury Spis rycin Wstęp Celem badań geomorfologicznych i geologicznych, przeprowadzonych na stanowiskach archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22, jest stworzenie pełnej charakterystyki środowiskowej

299 303 analizowanego obszaru w pradziejach. Aby osiągnąć wymieniony cel, w ramach dotychczasowych badań: - na podstawie analizy danych, uzyskanych z profili wiertniczych, prospekcji terenu oraz materiałów archiwalnych, stworzono zarys geomorfologii i budowy geologicznej obszaru badań - na badanym obszarze, za pomocą 9 sond ręcznych (maksymalnie do 6 m głębokości) rozpoznano budowę geologiczną podłoŝa stanowiska oraz charakter i miąŝszość osadów organicznych, wypełniających doliny rzeczne i zagłębienia po bryłach martwego lodu w jego pobliŝu. - wytypowano osady organiczne z wybranych profili wiertniczych do dalszych badań (badania palinologiczne i C 14 ). Wymienione prace, wraz z planowanymi badaniami palinologicznymi i datowaniem osadów organicznych metoda C 14, umoŝliwią stworzenie obrazu środowiska naturalnego na badanym obszarze, oraz jego przekształceń od plejstocenu do czasów współczesnych. 3. Lokalizacja i charakterystyka obszaru badań Grupa stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22 znajduje się w województwie zachodniopomorskim, pod względem administracyjnym naleŝy do gminy Stargard Szczecinski, powiatu ziemskiego stargardzkiego. Pod względem fizjograficznym opisywane stanowiska połoŝone są na obszarze Równiny Pyrzycko - Stargardzkiej, wchodzącej w skład mezoregionu fizyczno-geograficznego PobrzeŜy Południowobałtyckich (Walczak 1970, Kondracki 1994). Mezoregion ten w tej części pozbawiony jest prawie szaty leśnej i ma charakter rolniczy. Powierzchnia terenu jest na ogół falista. Charakterystycznym akcentem rzeźby na omawianym obszarze, są liczne zagłębienia po bryłach martwego lodu oraz doliny rzeczne rozcinające Równinę Pyrzycko Stargardzką. Zagłębienia po bryłach martwego lodu, funkcjonują jako liczne zarastające zbiorniki jeziorne i oczka wodne. W ich obrębie oraz w obrębie dolin rzecznych wypełnionych osadami organicznymi tworzą się często torfowiska niskie. Powierzchnia w analizowanej części obszaru wznosi się maksymalnie do wysokości około 40 m n.p.m., przy średnich wysokościach w zakresie m n.p.m. Opisywana grupa stanowisk archeologicznych znajduje się na SE od wsi Święte, tuz przy jej ostatnich zabudowaniach. Usytuowane jest na wysokości ok m n.p.m, w obrębie wysoczyzny morenowej.

300 Zarys geomorfologii i budowy geologicznej otoczenia stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22 Grupa stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22 zlokalizowana jest w obrębie wysoczyzny polodowcowej falistej, średnio o wysokościach względnych do 2-5 m i nachyleniu 2 stopni. Zbudowana jest ona głównie z piasków pyłowato Ŝwirowatych (lodowcowych) oraz glin lodowcowych fazy pomorskiej zlodowacenia wisły (zlodowacenia bałtyckiego/zlodowacenia północnopolskiego). Grupa stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22 połoŝona jest w obrębie cypla, flankowanego od północy głęboko wciętą doliną rzeki Krąpiel. Bezpośrednio od południowego - zachodu ograniczony on jest szeroką, płaskodenną dolina Iny. Cypel znajduje się u ujścia rzeki Krąpiel do Iny. Stanowiska archeologiczne znajdują się na jego wierzchowinie. Dodatkowo opisywana forma przedzielona jest sucha dolinką, częściowo wypełniona osadami rzecznymi, jeziornymi i bagiennymi. W obniŝeniach w jej obrębie funkcjonują niewielkie zbiorniki wodne oraz rozwinęły się torfowiska niskie. W podłoŝu stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22 znajdują się piaski pyłowato- Ŝwirowate (lodowcowe) fazy pomorskiej zlodowacenia wisły, pod którymi zalegają bezpośrednio glin lodowcowych tego zlodowacenia (zlodowacenia bałtyckiego/zlodowacenia północnopolskiego). Gliny lodowcowe fazy pomorskiej zlodowacenia wisły mają barwę Ŝółto - brunatną, petrograficznie reprezentowane są przez dominujące gliny z duŝą zawartością frakcji pyłowej. Charakterystyczna jest wysoka homogenicznośc opisywanych glin (brak wyraźnej tekstury osadu) oraz bardzo nierównomierna zawartości głazów i otoczaków. Opisywane gliny zawierają liczne eratyki skał północnych oraz lokalnych skał pochodzących z podłoŝa Na badanym terenie gliny te tworzą pokrywę o miąŝszości dochodzącej od 1 do ok. 8 m. Gliny zwałowe są końcowym produktem deglacjacji obszaru. Pokrywają one cienka warstwa osady piaszczyste lub występuj na lezących niŝej glinach zwałowych i utworach zastoiskowych. Miejscami są zupełnie rozmyte. Powierzchniowo gliny zwałowe przechodzą w piaski pyłowato Ŝwirowate (lodowcowe) bądź pyły fazy pomorskiej zlodowacenia wisły. Osady te były transportowane w strugach błotnych spływających z topniejącego lodu. Reprezentowane są one głównie przez Ŝółte piaski pyłowato- Ŝwirowate lub drobnoziarniste ze znaczna domieszka frakcji pyłowej. Ich miąŝszość zwykle nie przekracza 2 m.

301 305 Opisywana fragment wysoczyzny morenowej falistej, na którym znajduje się grupa stanowisk archeologicznych (cypel) jest od północy i południowego - zachodu ograniczony przez doliny rzeki Krąpiel i Iny. Dolina rzeki Krąpiel ograniczającą teren badań od północy jest głęboko wcięta w powierzchnie wysoczyzny morenowej. Zwierciadło wody w rzece znajduje się na wysokości 24,4 m. Dolina da przebieg w przybliŝeniu równoleŝnikowy. Karpiel intensywnie meandruje na opisywanym Jej maksymalną szerokość wynosi ok. 0,3 km. Jak wspomniano Karpiel uchodzi do Iny, której szeroka, zabagniona, płaskodenna dolina ogranicza badany teren od SW. Dolina rzeki Iny jest równieŝ wcięta w powierzchnie wysoczyzny morenowej. Ograniczają ja wyraźne stoki. Względna wysokość pomiędzy jej dnem a powierzchnia wysoczyzny wynosi ok. 15 m. Zwierciadło wody w rzece na analizowanym odcinku znajduje się na wysokości ok. 19,8 m. Dolina Iny w pobliŝu stanowisk archeologicznych ma przebieg w przybliŝeniu NW SE. Jej maksymalną szerokość wynosi ok. 2,3 km. Opisywana wcześniej sucha dolinka, powstała w wyniku rozcięcia cypla wyerodowanego w wysoczyźnie polodowcowej falistej, na którym znajdują się stanowiska archeologiczne, ma długość ok. 5 km i szerokość ok. 0,2 do 0,3 km. Częściowo ograniczają ja wyraźne stoki. Względna wysokości pomiędzy jej dnem a powierzchnia wysoczyzny wynosi ok. 8 m. Zwierciadło wody w jeziorkach wypełniających niewielkie zagłębienia w jej obrębi, znajduje się na wysokości ok. 26,7 m. Dolina w pobliŝu stanowisk archeologicznych ma przebieg w przybliŝeniu NNW SSE, aby w pobliŝu wsi Tychowo zmienić go gwałtownie na ENE SSW. W obniŝeniach w jej obrębie, współcześnie funkcjonują niewielkie zbiorniki jeziornymi lub tworzą się torfowiska niskie. Częściowo dolinka wypełniona jest zróŝnicowaną, miąŝszą sekwencje osadów rzecznych, jeziornych i bagiennych. Szczegółowo rozpoznano je w obrębie jednego z obniŝeń znajdującego się w dolince, za pomocą w sondowania ręcznego nr 4 (ryc. 6). MiąŜszość sekwencja osadów rzecznych, jeziornych i bagiennych osiąga tu ponad 6 m. Reprezentowane są one przez: piaski drobnoziarniste, mułki jeziorne, gytie i torfy. 5. Wnioski Na podstawie analizy geomorfologicznej oraz badań geologicznych na stanowiskach archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22, moŝna przedstawić następujące wnioski dotyczące środowiska naturalnego i jego wykorzystania, na badanym obszarze:

302 306 - analizowane stanowiska archeologiczne zlokalizowane są w obrębie wysoczyzny polodowcowej falistej. Znajdują się one w obrębię cypla, u zbiegu dolin Iny i Kąpieli prawego dopływu Iny. Stosunkowo wąska, kręta o przebiegu równoleŝnikowym, dolina karpieli ogranicza obszar badan od północy. Szeroka, płaskodenna dolina Iny ogranicza obszar badań od południowego zachodu. Stanowiska archeologiczne znajdują się na wierzchowinie wysoczyzny ograniczonej przez doliny rzeczne. -- wysoczyzna (garb) zbudowany jest z glin lodowcowych oraz piasków pyłowato - Ŝwirowatych lodowcowych fazy pomorskiej, zlodowacenia Wisły. Wymienione osady dominują w podłoŝu stanowiska. - dodatkowo opisywana fragment wysoczyzny przedzielony jest sucha dolinką, częściowo wypełniona osadami rzecznymi, jeziornymi i bagiennymi. W obniŝeniach w jej obrębie funkcjonują niewielkie zbiorniki wodne oraz rozwinęły się torfowiska niskie. - obniŝenia w obrębie opisywanej suchej dolinki wypełnione są zróŝnicowaną, miąŝszą sekwencje osadów rzecznych, jeziornych i bagiennych. Szczegółowo rozpoznano je, za pomocą w sondowania ręcznego nr 4 (ryc, 6). MiąŜszość sekwencja osadów rzecznych, jeziornych i bagiennych osiąga tu ponad 6 m. Reprezentowane są one przez: piaski drobnoziarniste, mułki jeziorne, gytie i torfy. Opisywany profil wiertniczy wytypowano do badan palinologicznych. - w przeszłości obie doliny rzeczne ograniczające obszar badan były podmokłe i zabagnione. Lokalizacja ta zapewniała: 1. Swobodny dostęp do wody i moŝliwość gospodarczego wykorzystania dolin rzecznych oraz zbiorników wodnych w obrębie suchej dolinki, (łowiectwo, itd.) 2. W przypadku nagłych epizodów powodziowych opisywane obszar nie był zalewany przy wysokich stanach wody. 3. Izolowany i odosobniony charakter cypla, który w przeszłości był stosunkowo trudno dostępny dzięki otaczającym ja zabagnionym doliną. UmoŜliwiała to w maksymalny sposób wykorzystanie otaczającego środowiska naturalnego do celów gospodarczych. Spis literatury: 1. Główny Geodeta Kraju, Mapa topograficzna 1: Arkusz Strachocin (N A-a- 2). Poziom odniesienia Kronsztad 86. Współrzędne prostokątne płaskie w ukł. PUWG-92., opracowano GEO TOP Sp.z.o.o w Poznaniu., wyd. Warszawa. 2. Kondracki J., Geografia fizyczna Polski. PWN Warszawa.

303 Kurzawa, M., Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1: Arkusz śelisławiec (226). Polska Agencja Ekologiczna S.A, Warszawa. 4. Sochan, A., Piotrowski, A., Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1: Arkusz Dolice (268).Wyd. Ministerstwo Środowiska & PIG 2004, Warszawa. 5. Sochan, A., Piotrowski, A., Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1: Arkusz Dolice (268).Wyd. Ministerstwo Środowiska & PIG, Warszawa. Spis rycin: Ryc. 1. Ogólna lokalizacja stanowisk archeologicznych: Mapa poziomicowa obszaru badań otoczenia stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22 (czerwony prostokąt). Ryc. 2. Szczegółowa lokalizacja stanowisk archeologicznych: Mapa poziomicowa obszaru badań otoczenia stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22. Cięcie poziomicowe co 1 m. Ryc. 3. Numeryczny model rzeźby terenu w otoczeniu stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22. Cięcie poziomicowe co 1 m. Ryc. 4. Mapa geologiczna obszaru badań otoczenia stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22. Cięcie poziomicowe co 1 m. Ryc. 5. Zbiorcze zestawienie profili litologicznych w skali 1: 25 z sond ręcznych nr 1-3 (do głębokości maksymalnie 3 m), w otoczeniu stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22. Lokalizacja poszczególnych profili jest podana na mapie poziomicowej i numerycznym modelu rzeźby terenu (ryc. 2) oraz mapie geologicznej (ryc. 3). Ryc. 6. Zbiorcze zestawienie profili litologicznych w skali 1: 25 z sond ręcznych nr 4-6 (do głębokości maksymalnie 6 m), w otoczeniu stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22. Lokalizacja poszczególnych profili jest podana na mapie poziomicowej i numerycznym modelu rzeźby terenu (ryc. 2 i 3) oraz mapie geologicznej (ryc. 4). Ryc. 7. Zbiorcze zestawienie profili litologicznych w skali 1: 25 z sond ręcznych nr 7-9 (do głębokości maksymalnie 3 m), w otoczeniu stanowisk archeologicznych Święte nr 6,7,8,10 i 22. Lokalizacja poszczególnych profili jest podana na mapie poziomicowej i numerycznym modelu rzeźby terenu (ryc. 2 i 3) oraz mapie geologicznej (ryc. 4).

304 Tablica I Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 28. Rys. E. Pawlak

305 cm Tablica II Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 1 (1), 3 (2-5,7-10), 6 (11). Rys. E. Pawlak

306 cm 6 Tablica III Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 16 (1, 2), 18 (3, 4), 31 (5), 39 (6). Rys. E. Pawlak

307 cm Tablica IV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 40 (1-3), 42 (4, 5), 48 (6), 50 (7-9). Rys. E. Pawlak

308 cm Tablica V Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 53 (1-3), 87 (4), 71 (5), 102 (6, 7). Rys. E. Pawlak

309 cm Tablica VI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 100. Rys. E. Pawlak

310 cm Tablica VII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 100. Rys. E. Pawlak

311 cm Tablica VIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 107 (1), 108 (2-6), 113 (7, 8),118 (9-12). Rys. E. Pawlak

312 cm Tablica IX Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 137. Rys. E. Pawlak

313 cm Tablica X Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 137. Rys. E. Pawlak

314 cm 0 5 cm Tablica XI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 169. Rys. E. Pawlak

315 cm 3, cm 10 Tablica XII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 163 (1, 2), 171 (3), 178 (4-8), 188 (9-11). Rys. E. Pawlak

316 cm 7 Tablica XIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 163 (1, 2), 171 (3), 178 (4-8), 188 (9-11). Rys. E. Pawlak

317 cm 7, cm 10 Tablica XIV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 186 (1-6), 213 (7, 8), 222 (9, 10). Rys. E. Pawlak

318 cm Tablica XV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 216 (1-9), 217 (10, 11). Rys. E. Pawlak

319 1 0 5 cm cm 4, Tablica XVI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 216. Rys. E. Pawlak

320 2 0 5 cm Tablica XVII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 216. Rys. E. Pawlak

321 cm 9 Tablica XVIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 216. Rys. E. Pawlak

322 cm Tablica XIX Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 216 (1-10), 217 (11, 12). Rys. E. Pawlak

323 cm Tablica XX Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 218. Rys. E. Pawlak

324 cm Tablica XXI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 218. Rys. E. Pawlak

325 1 0 5 cm 2 3 Tablica XXII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 229. Rys. E. Pawlak

326 1 0 5 cm cm Tablica XXIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 234. Rys. E. Pawlak

327 cm Tablica XXIV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 229. Rys. E. Pawlak

328 0 5 cm Tablica XXV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 234. Rys. E. Pawlak

329 cm Tablica XXVI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 223 (1-6), 235 (7), 226 (8), 254 (9-11), ig³a elazna 254 (12). Rys. E. Pawlak

330 cm 5 Tablica XXVII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 236. Rys. E. Pawlak

331 cm 0 5 cm Tablica XXVIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 236. Rys. E. Pawlak

332 cm Tablica XXIX Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 236. Rys. E. Pawlak

333 cm Tablica XXX Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 236. Rys. E. Pawlak

334 cm Tablica XXXI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 242. Rys. E. Pawlak

335 cm cm Tablica XXXII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 242. Rys. E. Pawlak

336 cm Tablica XXXIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 246. Rys. E. Pawlak

337 cm 1, cm Tablica XXXIV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 246 (1-3), 247 (4-9). Rys. E. Pawlak

338 cm Tablica XXXV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 260. Rys. E. Pawlak

339 cm 8 9 Tablica XXXVI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 260. Rys. E. Pawlak

340 cm 9 10 Tablica XXXVII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 260. Rys. E. Pawlak

341 1 0 5 cm Tablica XXXVIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 260. Rys. E. Pawlak

342 cm 1-3, cm 4, Tablica XXXIX Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 260. Rys. E. Pawlak

343 cm 1-3, cm 4 5 Tablica XL Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 260. Rys. E. Pawlak

344 cm 6 7 Tablica XLI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 260. Rys. E. Pawlak

345 cm 1-3, cm Tablica XLII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 260. Rys. E. Pawlak

346 1 0 5 cm 1-3, cm Tablica XLIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 260. Rys. E. Pawlak

347 cm cm 1-8, Tablica XLIV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 265. Rys. E. Pawlak

348 cm 0 1-5, cm Tablica XLV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 265. Rys. E. Pawlak

349 cm cm 1-6, Tablica XLVI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 273 (1-6), 288 (7-11). Rys. E. Pawlak

350 cm Tablica XLVII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 272. Rys. E. Pawlak

351 cm 9 Tablica XLVIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 275. Rys. E. Pawlak

352 cm cm 12 Tablica XLIX Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 276. Rys. E. Pawlak

353 cm cm Tablica L Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 281. Rys. E. Pawlak 9

354 cm Tablica LI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 281 (1-6), 286 (7-11). Rys. E. Pawlak

355 cm 1, 3, cm 2, Tablica LII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 286. Rys. E. Pawlak

356 cm 4-7, 9, cm 1-3, Tablica LIII Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 259 (1), 298 (2), 290 (3, 4), 292 (5), 355 (6), w-wa (7-10). Rys. E. Pawlak

357 cm 1, 2, 4, 6, 7, cm 3, 5, Tablica LIV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 300. Rys. E. Pawlak

358 0 5 cm Tablica LV Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 320 (1, 2), 358 (3). Rys. E. Pawlak

359 cm 8 9 Tablica LVI Œwiête stan. 10, woj. zachodniopomorskie. Ceramika z obiektu 332 (1, 2), 337 (3), 340 (4-7). Rys. E. Pawlak