TROSZYN 11, gm. WOLIN, woj. zachodniopomorskie (AZP 21-07/72)

Transkrypt

1 RATOWNICZE ARCHEOLOGICZNE BADANIA WYKOPALISKOWE TROSZYN 11, gm. WOLIN, woj. zachodniopomorskie (AZP 21-07/72) Pod redakcją Lecha Czerniaka FUNDACJA UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO INSTYTUT ARCHEOLOGII UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO GDAŃSK

2 RATOWNICZE ARCHEOLOGICZNE BADANIA WYKOPALISKOWE TROSZYN 11, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie (AZP 21-07/72) Redakcja tomu: Lech Czerniak Materiał ilustracyjny: rysunki Maciej Gościmiński, Ewa Starczewska fotografie Janusz Różycki rysunki cyfrowe i obróbka komputerowa Monika Kalka, Piotr Kalka Opracowanie techniczne - Karolina Czonstke, Maciej Gościmiński, Bartosz Świątkowski Sekretarz tomu: Monika Kwiatkowska 2

3 SPIS TREŚCI WSTĘP (Lech Czerniak) I. MATERIAŁY KRZEMIENNE ZE STANOWISKA TROSZYN 11, GM. WOLIN (Marcin Wąs) II. OSADNICTWO Z OKRESU WCZESNEGO ŚREDNIOWIECZA ZE STANOWISKA TROSZYN 11, GM. WOLIN (Monika Kwiatkowska) IV. OBIEKTY O NIEOKREŚLONEJ PRZYNALEŻNOŚCI KULTUROWEJ ZE STANOWISKA TROSZYN 11, GM. WOLIN (Monika Kwiatkowska) 3

4 WSTĘP W niniejszym opracowaniu przedstawiamy wyniki archeologicznych badań ratowniczych w pasie budowy obwodnicy Ostromice i Troszyn (w ciągu drogi S3), przeprowadzonych w okresie od czerwca do listopada 2009 roku na stanowisku nr 11 w Troszynie, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie (arkusz AZP 21-07; nr stan. na arkuszu: - 72) (Ryc. 1-2). Stanowisko Troszyn 11 zostało przeznaczone do wyprzedzających badań wykopaliskowych na podstawie badań rozpoznawczych poprzedzających przygotowanie inwestycji. Badania wykopaliskowe na stanowisku przeprowadziła, na zlecenie Fundacji Uniwersytetu Łódzkiego (zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział Szczecin) ekspedycja archeologiczna Instytutu Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego. Pracami w terenie kierowali mgr Anna Anglart i mgr Janusz Różycki. Stanowisko Troszyn 11, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, znajduje się w odległości około 300 metrów na południe od drogi krajowej nr E65 (Świnoujście - Szczecin). Leży ono w obrębie wschodniego skraju Równiny Gryfickiej (Kondracki 2001), zajmując południową krawędź i stok małej doliny. Część zachodnia stanowiska występuje na podłożu gleb ciężkich - gliny, część centralna na podłożu piaszczysto-gliniastym, natomiast wschodnią zajmują gleby bagienne i torfy. Stanowisko przecinają dwa rowy odprowadzające wodę z pobliskich łąk do stawu znajdującego się w północno-zachodniej części eksplorowanego obszaru. Zarówno rów jak i staw porastają drzewa. Powierzchnię stanowiska w momencie rozpoczęcia badań stanowiły podmokłe łąki. Prace badawcze przeprowadzono według zasad przyjętych dla stanowisk eksplorowanych w ramach inwestycji szerokopłaszczyznowych. Warstwę orną na stanowisku zdejmowano mechanicznie za pomocą spychacza i koparki, a odsłoniętą w ten sposób powierzchnię plantowano dodatkowo ręcznie. Warstwa humusu na omawianym stanowisku miała miąższość około cm. Pod humusem rejestrowano skałę macierzystą lub nawarstwienia 4 4

5 akumulacyjne (kulturowe), które eksplorowano metodą warstw mechanicznych, o miąższości ok. 10 cm. Na stanowisku założono siatkę arową zgodną z kierunkiem przebiegu planowanej drogi (NW-SE). Przyjęto podział stanowiska na odcinki (hektary), oznaczone dużymi literami alfabetu (A, B,...), które podzielono na ary o wymiarach: 10 m x 10 m, a te dodatkowo na ćwiartki (5 m x 5 m). Podstawową jednostką eksploracyjną był 1 ar powierzchni. Numeracja arów w ramach odcinka jest trzyczęściowa: duża litera oznacza odcinek (hektar), liczba od 1 do 100 oznacza nr ara, natomiast mała litera odpowiada konkretnej ćwiartce w obrębie ara (a NW, b NE, c SW, d SE), np. A10b. Dla każdego odcinka zastosowano odrębną numerację obiektów i numerów inwentarzowych. Zatem w ramach każdego odcinka numeracja obiektów oraz numery inwentarzowe zaczynają się od 1... przyjmując zawsze oznaczenie dwuelementowe, np.: obiekt B8, C2; nr inw. A17 itp. Każdy ar powierzchni plantowano ręcznie, fotografowano i dokumentowano. Dla arów, na których zaobserwowano obiekty nieruchome lub nawarstwienia kulturowe, wykonywano rysunek w skali 1:20. Natomiast w przypadku arów pozbawionych reliktów osadniczych lub istotnych nawarstwień naturalnych wykonywano rysunek w skali 1:50. Jako zasadę eksploracji obiektów przyjęto, że do momentu rozpoznania nawarstwień obiektu, będą miały zastosowanie warstwy mechaniczne o miąższości 5-10 cm, w zależności od sytuacji stratygraficznej. Ideą nadrzędną było zebranie materiału ruchomego w sposób umożliwiający jego późniejsze rozdzielenie zgodnie z zaobserwowaną stratygrafią obiektu. W praktyce powyższe zasady oznaczały przeprowadzenie następujących czynności: eksplorację warstwami mechanicznymi pierwszej połowy lub dwóch naprzeciwległych ćwiartek obiektu; wykonanie fotografii, rysunku i analizę przekroju pionowego. W efekcie oznaczenia nawarstwień na przekroju pionowym eksplorację pozostałej części obiektu prowadzono metodą warstw naturalnych. Każda warstwa konsystencyjna traktowana była jako odrębna warstwa naturalna i otrzymała odpowiednie oznaczenie na rysunku przekroju pionowego. Obiekty archeologiczne były dokumentowane w granicach ćwiartek arowych, na rysunkach skali 1:20. Wykonano rysunki czarno-białe, z zastosowaniem opisu poszczególnych warstw za pomocą symboli. W efekcie przeprowadzonych prac zweryfikowano wielkość powierzchni stanowiska oraz jego zasięg. Ostatecznie zbadano 97 arów powierzchni stanowiska leżących w ramach pasa drogowego (Ryc. 3). 5 5

6 Zarejestrowano 146 obiektów nieruchomych o charakterze gospodarczym (Fot. 1-30). Ich ogólną charakterystykę przedstawia tabela 1. Pozyskano materiał ruchomy w postaci 493 fragmenty ceramiki naczyniowej, 5 krzemieni 22 fragm. kości. Na podstawie materiału zabytkowego wyróżniono następujące fazy zasiedlenia stanowiska (Tab. 1): I faza zasiedlenia pradzieje; II faza zasiedlenia wczesne średniowiecze. Pełny opis obiektów nieruchomych, ich zawartości i datowania przedstawia tabela 2. W opracowaniu zastosowano układ chronologiczny. W tekście użyto następujących skrótów nazw kultur archeologicznych i określeń periodyzacyjnych: WŚ okres wczesnego średniowiecza. Legendę dotyczącą symboli użytych przy opisie wypełnisk obiektów archeologicznych zawiera rycina 6. Lech Czerniak 6 6

7 Tabela 1. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Ogólna charakterystyka funkcji zbadanych obiektów w rozbiciu na fazy zasiedlenia. FUNKCJA OBIEKTU FAZA ZASIEDLENIA Jama Palenisko Dołek posłupowy Studnia Budynek Krzemienie SUMA Pradzieje krzemieni Wczesne średniowiecze Nieokreślone SUMA

8 Tabela 2. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Charakterystyka morfo-metryczna obiektów nieruchomych. NR OB. ODC. AR FUNKCJA PRZEKRÓJ POZIOMY DŁ SZER. GŁĘB. PRZEKR. PIONOWY WYPEŁNISKO A1 A A2 palenisko ósemkowaty nieckowaty jednowarstwowe jednordne WŚ A2 A A2 jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A3 A A4 dołek posłupowy kolisty u-kształtny dwuwarstwowe nieckowate WŚ A4 A A4 dołek posłupowy kolisty nieckowaty dwuwarstwowe nieckowate WŚ A5 A A12 / A13 budynek owalny nieckowaty trójwarstwowe mieszane WŚ A6 A A12 jama owalny nieckowaty dwuwarstwowe - A7 A A12 jama owalny nieckowaty dwuwarstwowe nieckowate WŚ A8 A A12 jama owalny wannowaty dwuwarstwowe WŚ A9 A A4 dołek posłupowy owalny nieckowaty dwuwarstwowe nieckowate - A10 A A14 / A24 jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne WŚ A11 A A1 / A11 jama półkolisty nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A12 A A13 / A23 jama owalny nieckowaty dwuwarstwowe WŚ A13 A A19ac jama kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A14 A A19c jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A15 A A19c jama owalny schodkowy dwuwarstwowe mieszane - A16 A A18ac jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A17 A A18c jama amorficzny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A18 A A19ac jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - DATOWANIE A19 A A18bd jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe jednordne - A20 A A17c dołek posłupowy kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A21 A A16d dołek posłupowy kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A22 A A16c dołek posłupowy owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A23 A A16b jama owalny nieckowaty wielowarstwowe mieszane - A24 A A16b / A17a jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe plamiaste - 8

9 NR OB. ODC. AR FUNKCJA PRZEKRÓJ POZIOMY DŁ SZER. GŁĘB. PRZEKR. PIONOWY WYPEŁNISKO A25 A A17cd jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A26 A A18bd jama owalny wannowaty dwuwarstwowe hoyzontalne - DATOWANIE A27 A A16c jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe jednordne - A28 A A27a dołek posłupowy owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A29 A A28a jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A30 A A28d dołek posłupowy owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A31 A A28d dołek posłupowy owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A32 A A29b jama owalny amorficzny jednowarstwowe jednordne - A33 A A15bd jama trójkątny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A34 A A15a budynek owalny amorficzny jednowarstwowe jednordne WŚ A35 A A15a / A25c jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne WŚ A36 A A25b jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A37 A A25d jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A38 A A26d dołek posłupowy owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A39 A A36b jama owalny schodkowy jednostronnie przegłębiony jednowarstwowe jednordne - A40 A A46d jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe jednordne - A41 A A46d jama nerkowaty wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem wielowarstwowe mieszane - A42 A A46a jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A43 A A46b jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem wielowarstwowe mieszane - A44 A A56b jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A45 A A29d jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A46 A A56d jama owalny trójkątny wielowarstwowe mieszane - A47 A A35a jama owalny wannowaty jednowarstwowe plamiaste - A48 A A35ab jama owalny wannowaty jednowarstwowe plamiaste - 9

10 NR OB. ODC. AR FUNKCJA PRZEKRÓJ POZIOMY DŁ SZER. GŁĘB. PRZEKR. PIONOWY WYPEŁNISKO A49 A A35ac jama owalny wannowaty dwuwarstwowe mieszane - A50 A A45a jama kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A51 A A44d jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A52 A A44d jama owalny nieckowaty dwuwarstwowe mieszane - DATOWANIE A53 A A44b / A54d jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe plamiaste - A54 A A54cd jama kolisty wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe jednordne - A55 A A34d jama kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A56 A A34d jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A57 A A54a jama owalny nieckowaty dwuwarstwowe mieszane - A58 A A1a / A11c studnia prostokątny jednowarstwowe jednordne WŚ A59 A A33c palenisko owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne WŚ A60 A A33abcd budynek owalny wannowaty dwuwarstwowe mieszane WŚ A61 A A33a palenisko owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne WŚ A62 A A23b jama owalny wannowaty dwuwarstwowe diagonalne - A63 A A33a palenisko owalny amorficzny jednowarstwowe jednordne WŚ A64 A A24b jama owalny wannowaty jednowarstwowe plamiaste - A65 A A42d jama owalny schodkowy obustronnie przegłębiony wielowarstwowe mieszane - A66 A A22d jama owalny nieckowaty wielowarstwowe mieszane - A67 A A43ab jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe jednordne - A68 A A43c jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A69 A A43a jama owalny nieckowaty wielowarstwowe nieckowate - A70 A A65bd jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A71 A A66d jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - 10

11 NR OB. ODC. AR FUNKCJA PRZEKRÓJ POZIOMY DŁ SZER. GŁĘB. PRZEKR. PIONOWY WYPEŁNISKO A72 A A64c jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A73 A A67d dołek posłupowy kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednordne - DATOWANIE A74 A A67d jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem wielowarstwowe diagonalne - A75 A A67c jama owalny wannowaty dwuwarstwowe diagonalne - A76 A A57c jama owalny nieckowaty dwuwarstwowe diagonalne - A77 A A47c jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A78 A A37b dołek posłupowy owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A79 A A37c dołek posłupowy owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A80 A A48b jama owalny schodkowy jednostronnie przegłębiony jednowarstwowe jednordne WŚ A81 A A49ab jama owalny trójkątny jednowarstwowe jednordne WŚ A82 A A38d dołek posłupowy kolisty schodkowy dwuwarstwowe mieszane WŚ A83 A A48a jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A84 A A57b / A58a jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A85 A A40a/ A49cd/ A50c budynek owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne WŚ A86 A A39ac/ A48d/ A49c budynek amorficzny wannowaty jednowarstwowe jednordne WŚ A87 A A50c dołek posłupowy kolisty wannowaty jednowarstwowe jednordne - A88 A A58b jama owalny nieckowaty wielowarstwowe mieszane - A89 A A68d jama owalny schodkowy jednostronnie przegłębiony dwuwarstwowe diagonalne - A90 A A69d jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A91 A A10d jama owalny wannowaty dwuwarstwowe hoyzontalne - A92 A A20ac jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A93 A A50a jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A94 A A40c jama owalny nieckowaty dwuwarstwowe nieckowate - 11

12 NR OB. ODC. AR FUNKCJA PRZEKRÓJ POZIOMY DŁ SZER. GŁĘB. PRZEKR. PIONOWY WYPEŁNISKO DATOWANIE A95 A A30c jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe plamiaste - A96 A A30c jama owalny wannowaty jednowarstwowe plamiaste - A97 A A70d jama owalny wannowaty dwuwarstwowe nieckowate - A98 A A60ac jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednordne - A99 A A5b jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem dwuwarstwowe hoyzontalne WŚ A100 A A6bd jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne - A101 A A7a jama owalny nieckowaty wielowarstwowe mieszane - A102 A A8a jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednordne WŚ A103 A A9b jama owalny nieckowaty dwuwarstwowe nieckowate - A104 A A9d jama owalny amorficzny jednowarstwowe jednordne - B1 B B10c jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednorodne - B2 B B8acd studnia owalny nieckowaty jednowarstwowe jednorodne WŚ? B3 B B9ab jama owalny nieckowaty dwuwarstwowe mieszane - B4 B B8b jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednorodne WŚ B5 B B7a jama owalny schodkowy jednostronnie przegłębiony dwuwarstwowe horyzontalne - B6 B B6b / B16d jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem dwuwarstwowe mieszane - B7 B B5b jama owalny nieckowaty z przegłębieniem dwuwarstwowe diagonalne - B8 B B4a jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednorodne - B9 B B4b jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednorodne - B10 B B15d jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednorodne - B11 B B14cd jama owalny wannowaty jednowarstwowe plamiaste - B12 B B16d jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednorodne - B13 B B35ab jama owalny nieckowaty jednowarstwowe jednorodne - B14 B B26ab jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem dwuwarstwowe horyzontalne - 12

13 NR OB. ODC. AR FUNKCJA PRZEKRÓJ POZIOMY DŁ SZER. GŁĘB. PRZEKR. PIONOWY WYPEŁNISKO B15 B B25a jama owalny wannowaty dwuwarstwowe nieckowate - DATOWANIE B16 B B36b jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe jednorodne - B17 B B37b jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednorodne - B18 B B37c jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe jednorodne - B19 B B27a jama kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednorodne - B20 B B37ac jama owalny schodkowy asymetrycznie przegłębiony wielowarstwowe mieszane - B21 B B15a jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednorodne - B22 B B26bd jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednorodne - B23 B B46 dołek posłupowy kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednorodne - B24 B B47 dołek posłupowy kolisty wannowaty dwuwarstwowe diagonalne - B25 B B55 dołek posłupowy kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednorodne - B26 B B55 / B65 jama kolisty wannowaty jednowarstwowe jednorodne - B27 B B56 jama owalny wannowaty dwuwarstwowe horyzontalne - B28 B B66 dołek posłupowy kolisty wannowaty jednowarstwowe jednorodne - B29 B B67 jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednorodne - B30 B B57 jama kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednorodne - B31 B B56 / B57 dołek posłupowy kolisty nieckowaty jednowarstwowe jednorodne - B32 B B48 dołek posłupowy owalny nieckowaty jednowarstwowe niejednorodne - B33 B B35a / B45c jama owalny wannowaty jednowarstwowe niejednorodne - C1 C C1bd jama owalny wannowaty wielowarstwowe mieszane - C2 C C11a jama owalny wannowaty dwuwarstwowe horyzontalne - C3 C C11b jama kolisty nieckowaty jednowarstwowe plamiste - C4 C C21c jama owalny wannowaty z asymetrycznym przegłębieniem jednowarstwowe jednorodne - C5 C C21a jama owalny wannowaty wielowarstwowe mieszane - C6 C C41abcd jama owalny wannowaty jednowarstwowe plamiste - 13

14 NR OB. ODC. AR FUNKCJA PRZEKRÓJ POZIOMY DŁ SZER. GŁĘB. PRZEKR. PIONOWY WYPEŁNISKO C7 C C31a / C41c jama owalny nieckowaty z przegłębieniem dwuwarstwowe diagonalne - C8 C C51a jama owalny nieckowaty jednowarstwowe plamiste - C9 C C51a jama owalny wannowaty jednowarstwowe jednorodne - DATOWANIE 14

15 Tabela 3. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Wykaz materiałów zabytkowych zarejestrowanych na stanowisku. NR OB. odc AR FUNKCJA DATOWANIE CERAMIKA DATUJĄCA / ZAB. WYDZIELONE MATERIAŁY O INNYM DATOWANIU / ZAB. WYDZ. A1 A A2 palenisko WŚ A2 A A2 jama A3 A A4 dołek posłupowy WŚ A4 A A4 dołek posłupowy WŚ A5 A A12 / A13 budynek WŚ A6 A A12 jama A7 A A12 jama WŚ A8 A A12 jama WŚ A9 A A4 dołek posłupowy A10 A A14 / A24 jama WŚ A11 A A1 / A11 jama A12 A A13 / A23 jama WŚ A13 A A19ac jama A14 A A19c jama A15 A A19c jama A16 A A18ac jama A17 A A18c jama A18 A A19ac jama A19 A A18bd jama A20 A A17c dołek posłupowy A21 A A16d dołek posłupowy A22 A A16c dołek posłupowy A23 A A16b jama A24 A A16b / A17a jama A25 A A17cd jama A26 A A18bd jama A27 A A16c jama MATER. KRZEMIENNE MATER. KAMIENNE POLEPA KOŚCI 15

16 NR OB. odc AR FUNKCJA DATOWANIE CERAMIKA DATUJĄCA / ZAB. WYDZIELONE MATERIAŁY O INNYM DATOWANIU / ZAB. WYDZ. A28 A A27a dołek posłupowy A29 A A28a jama A30 A A28d dołek posłupowy A31 A A28d dołek posłupowy A32 A A29b jama A33 A A15bd jama A34 A A15a budynek WŚ A35 A A15a / A25c jama WŚ A36 A A25b jama A37 A A25d jama A38 A A26d dołek posłupowy A39 A A36b jama A40 A A46d jama A41 A A46d jama A42 A A46a jama A43 A A46b jama A44 A A56b jama A45 A A29d jama A46 A A56d jama A47 A A35a jama A48 A A35ab jama A49 A A35ac jama A50 A A45a jama A51 A A44d jama A52 A A44d jama A53 A A44b / A54d jama A54 A A54cd jama A55 A A34d jama A56 A A34d jama MATER. KRZEMIENNE MATER. KAMIENNE POLEPA KOŚCI 16

17 NR OB. odc AR FUNKCJA DATOWANIE CERAMIKA DATUJĄCA / ZAB. WYDZIELONE MATERIAŁY O INNYM DATOWANIU / ZAB. WYDZ. A57 A A54a jama A58 A A1a / A11c studnia WŚ A59 A A33c palenisko WŚ A60 A A33abcd budynek WŚ A61 A A33a palenisko WŚ A62 A A23b jama A63 A A33a palenisko WŚ A64 A A24b jama A65 A A42d jama A66 A A22d jama A67 A A43ab jama A68 A A43c jama A69 A A43a jama A70 A A65bd jama A71 A A66d jama A72 A A64c jama A73 A A67d dołek posłupowy A74 A A67d jama A75 A A67c jama A76 A A57c jama A77 A A47c jama A78 A A37b dołek posłupowy A79 A A37c dołek posłupowy A80 A A48b jama WŚ A81 A A49ab jama WŚ A82 A A38d dołek posłupowy WŚ A83 A A48a jama A84 A A57b / A58a jama MATER. KRZEMIENNE MATER. KAMIENNE POLEPA KOŚCI 17

18 NR OB. odc AR FUNKCJA DATOWANIE CERAMIKA DATUJĄCA / ZAB. WYDZIELONE MATERIAŁY O INNYM DATOWANIU / ZAB. WYDZ. MATER. KRZEMIENNE MATER. KAMIENNE POLEPA KOŚCI A85 A A40a/ A49cd/ A50c budynek WŚ A86 A A39ac/ A48d/ A49c budynek WŚ A87 A A50c dołek posłupowy WŚ A88 A A58b jama A89 A A68d jama A90 A A69d jama A91 A A10d jama A92 A A20ac jama A93 A A50a jama A94 A A40c jama A95 A A30c jama A96 A A30c jama A97 A A70d jama A98 A A60ac jama A99 A A5b jama WŚ A100 A A6bd jama A101 A A7a jama A102 A A8a jama WŚ A103 A A9b jama A104 A A9d jama B1 B B10c jama B2 B B8acd studnia WŚ? B3 B B9ab jama B4 B B8b jama WŚ B5 B B7a jama B6 B B6b / B16d jama

19 NR OB. odc AR FUNKCJA DATOWANIE CERAMIKA DATUJĄCA / ZAB. WYDZIELONE MATERIAŁY O INNYM DATOWANIU / ZAB. WYDZ. B7 B B5b jama B8 B B4a jama B9 B B4b jama B10 B B15d jama B11 B B14cd jama B12 B B16d jama B13 B B35ab jama B14 B B26ab jama B15 B B25a jama B16 B B36b jama B17 B B37b jama B18 B B37c jama B19 B B27a jama B20 B B37ac jama B21 B B15a jama B22 B B26bd jama B23 B B46 dołek posłupowy B24 B B47 dołek posłupowy B25 B B55 dołek posłupowy B25 B B55 dołek posłupowy B26 B B55 / B65 jama WŚ B27 B B56 jama B28 B B66 dołek posłupowy WŚ B29 B B67 jama B30 B B57 jama B31 B B56 / B57 dołek posłupowy B32 B B48 dołek posłupowy B33 B B35a / B45c jama C1 C C1bd jama MATER. KRZEMIENNE MATER. KAMIENNE POLEPA KOŚCI 19

20 NR OB. odc AR FUNKCJA DATOWANIE CERAMIKA DATUJĄCA / ZAB. WYDZIELONE MATERIAŁY O INNYM DATOWANIU / ZAB. WYDZ. C2 C C11a jama C3 C C11b jama C4 C C21c jama C5 C C21a jama C6 C C41abcd jama C7 C C31a / C41c jama C8 C C51a jama C9 C C51a jama W-wa A-C WŚ MATER. KRZEMIENNE MATER. KAMIENNE POLEPA KOŚCI 146 obiektów+ warstwa A-C WŚ

21 Ryc. 1. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Plan lokalizacyjny w skali 1:

22 Ryc. 2. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Lokalizacja stanowiska na trasie inwestycji. 22

23 23

24 24

25 25

26 Cyfry rzymskie na oznaczenie warstw wg tzw. systemu kujawskiego: I- próchnica zbielicowana a. słabo zbielicowana (barwa ciemnoszara) b. średnio zbielicowana (barwa szara) c. silnie zbielicowana (barwa jasnoszara) II- próchnica niezbielicowana a. intensywnie czarna b. intensywnie brunatna III- namuły IV- torfy i mursze V- detrytus, turfa (szczątki roślinne) VI- warstwa polepy a. lita warstwy polepy b. warstwa polepy rozdrobnionej c. glino-polepa VII- warstwa spalenizny a. warstwa o zabarwieniu spalenizny bez widocznych węgli, lub ze sporadycznymi węglami b. warstwa o zabarwieniu spalenizny intensywnie nasycona węglami VIII- popiół IX- warstwa żużla, szlaki 0(zero)- skała macierzysta a. piasek drobnoziarnisty b. żwir c. glina d. orsztyn e. less X(iks)- warstwa o niejednorodnej konsystencji a. o konsystencji plamistej b. o konsystencji warstwowej w układzie poziomym c. o konsystencji warstwowej w układzie skośnym oznaczenia graficzne: a/b przewaga składnika wymienionego w pierwszej kolejności a//b duża przewaga składnika wymienionego w pierwszej kolejności a-b równowaga udziału składników Ryc. 6. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Legenda do opisu warstw. 26

27 Fot 1. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Strop obiektu A7. Fot 2. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A7. 27

28 Fot 3. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Strop obiektu A11. Fot 4. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A11. 28

29 Fot 5. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Strop obiektu A12. Fot 6. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A

30 Fot 7. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A34. Fot 8. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Etapy eksploracji obiektu A34. 30

31 Fot 9. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Etapy eksploracji obiektu A34. Fot 10. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Strop obiektu A58. 31

32 Fot 11. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Etapy eksploracji obiektu A58. Fot 12. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Etapy eksploracji obiektu A58. 32

33 Fot 13. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Strop obiektu A60. Fot 14. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Etapy eksploracji obiektu A60. 33

34 Fot 15. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A60. Fot 16. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Strop obiektu A69. 34

35 Fot 17. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A69. Fot 18. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Stropy obiektów A85 i A87. 35

36 Fot 19. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A85. Fot 20. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A85. Fot 21. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A85. 36

37 Fot 22. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A85. Fot 23. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A85. 37

38 Fot 24. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Strop obiektu A86. Fot 25. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A86. Fot 26. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A86. 38

39 Fot 27. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Strop obiektu A101. Fot 28. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu A

40 Fot 29. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Strop obiektu B2. Fot 30. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Profil obiektu B2. 40

41 Marcin Wąs ROZDZIAŁ I MATERIAŁY KRZEMIENNE ZE STANOWISKA TROSZYN 11, GM. WOLIN I. Wprowadzenie Podczas ratowniczych badań wykopaliskowych prowadzonych na stanowisku Troszyn 11 pozyskano 5 artefaktów krzemiennych. Zalegały one w niewielkim rozproszeniu w środkowej części S krawędzi wykopu. W sumie krzemienie pochodzą z 3 arów odcinka A: A2, A15, A18. Trzy okazy znaleziono w wypełnisku obiektu A34 związanego z osadnictwem wczesnośredniowiecznym. Pozostałe dwa wytwory pochodzą z warstwy eksploracyjnej poza obiektami (Tabela 1). Ogółem materiał jest jednorodny technologicznie i nie zawiera dystynktywnych form typologicznych. Na strukturę surowcową inwentarza składają się wyłącznie lokalne odmiany krzemienia bałtyckiego. Tabela 1. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Struktura ilościowo-jakościowa inwentarza krzemiennego. MATERIAŁ AR ODŁUPEK UŻYTKOWY ŁUSZCZEŃ ODŁUPEK ŁUSZCZNIOWY OKRUCHY A2 1 A15, ob. A A18 1 RAZEM

42 II. Klasyfikacja wytworów Materiał krzemienny ze stanowiska Troszyn 11 sklasyfikowano w ramach 4 grup typologicznych. Narzędzia są tutaj reprezentowane przez tylko jeden okaz atypowy. Dwie kolejne formy należą do grupy łuszczniowej. Pozostałą część zbioru stanowią dwa okruchy negatywowe. Inwentarz z Troszyna 11 zawiera następujące wytwory krzemienne: 1. Debitaż Eksploatacja łuszczniowa Odłupek łuszczniowy 1 sztuka Jest to mały (3 cm) okaz odbity od łuszcznia dwubiegunowego o zaawansowanej eksploatacji. Łuszcznie 1 sztuka (Ryc. 1: 2) Okaz ten odkryto w wypełnisku obiektu kultury jastorfskiej A34. Jest to łuszczeń dwubiegunowy o wyraźnie klinowatej formie z jednym wyodrębnionym punktowym biegunem. Jego morfologia sugeruje, że jest raczej łuszczniem narzędziowym niż odmianą rdzeniową służącą wyłącznie do produkcji półsurowca odłupkowego. 2. Narzędzia Odłupek z retuszem użytkowym 1 sztuka (Ryc. 1: 1) Jest to negatywowy odłupek o prostopadłym układzie negatywów. Obie krawędzie mają na całej niemal długości ślady użytkowe w postaci drobnych wyszczerbień. Są one zwłaszcza intensywne w części dystalnej, gdzie w jednej z krawędzi jest wyretuszowana na stronę dolną wnęka (zapewne jest to głębokie wyszczerbienie użytkowe). 3. Inne wytwory 18 42

43 Poza wytworami, określonymi typologicznie jako elementy debitażu lub narzędzia w inwentarzu tym wyróżniono dwa fragmenty okrucha negatywowego z obiektu A34 tworzące składankę. III. Uwagi końcowe Zabytki krzemienne ze stanowiska Troszyn 11 stanowią zbiór, który ze względu na swoje ubóstwo typologiczne i prostotę technologiczną nie może być jednoznacznie określony chronologicznie, a jego głębsza analiza i charakterystyka nie jest możliwa. Reprezentowana tu metoda łuszczniowa oraz odłupkowa mogą pochodzić z szerokiego spektrum chronologicznego od neolitu do wczesnej epoki żelaza (Balcer 1983; Domańska 1986; Tomaszewski 1997; Lech, Piotrowska 1997). Profil technologiczny inwentarza krzemiennego, i przedstawione powyżej wytwory mogą być jedynymi reliktami o starszej metryce, np. neolitycznej lub z wczesnej epoki brązu. Jednak brak w inwentarzu elementów technologii wiórowej oraz narzędzi typologicznych może sugerować jego jeszcze młodszą metrykę. Potwierdza to dodatkowo brak innych wytworów typowych dla niżowych inwentarzy neolitycznych i wczesno brązowych, np. produktów związanych z metodami wiórowymi oraz narzędzi typologicznych. Na tej podstawie zbiór ten należałoby wiązać raczej z wczesną epoką żelaza. Ryc. 1. Troszyn, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11. Wytwory krzemienne: odłupek z retuszem użytkowym (1), łuszczeń (2)

44 LITERTURA Balcer B., 1983 Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź. Domańska L., 1986 Selected problems of coastal zone flint industry in the stone age, [in:] Malinowski T. (ed.), Problems of the stone age in Pomerania, Archaeologia Interregionalis, vol. 7, pp Lech J., Piotrowska D. (red.), 1997 Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, Warszawa. Tomaszewski J.A., 1997 Późne materiały krzemienne i późne konteksty kilka uwag i obserwacji, [w:] J. Lech, D. Piotrowska (red.), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, Warszawa, s

45 Monika Kwiatkowska ROZDZIAŁ II OSADNICTWO Z OKRESU WCZESNEGO ŚREDNIOWIECZA ZE STANOWISKA TROSZYN 11, GM. WOLIN Wstęp Osadnictwo z okresu wczesnego średniowiecza na stanowisku Troszyn 11 zostało zarejestrowane w niewielkiej koncentracji poza pierwotnym zasięgiem stanowiska. Na podstawie rozplanowania obiektów wnosić można, iż kontynuacji średniowiecznych struktur osadniczych można się spodziewać na południe od granicy inwestycji. Miejsce to wydaje się szczególnie atrakcyjne osadniczo z uwagi na obecność dużego zbiornika wodnego jeziora Ostrowo. Osada w Troszynie 11 funkcjonowała najprawdopodobniej w okresie 2 poł. X w. i na początku XI wieku. I. Osadnictwo wczesnośredniowieczne. 1. Charakterystyka zabudowy osady W efekcie badań wykopaliskowych zarejestrowano 24 obiekty archeologiczne o charakterze osadniczym, które można łączyć z wczesnym średniowieczem (Ryc. 1-9). Na podstawie cech morfometrycznych obiektów można je podzielić na następujące kategorie funkcjonalne: budynki, które mogły być obiektami mieszkalno-gospodarczymi (5), jamy (10), studnie (2), paleniska (4) i ślady po słupach (4). Ich szczegółową charakterystykę morfometryczną zawiera tabela 2 prezentowana we wstępie do tego tomu Budynki Ze tym okresem zasiedlenia osady związanych jest 5 konstrukcji, które uznać można za budynki mieszkalne lub mieszkalno-gospodarcze: ob. A5, ob. A34 (Ryc. 1), ob. A60 (Ryc. 7, 8), ob. A85 (Ryc. 3, 4), A86 (Ryc. 5, 6). W trakcie eksploracji wykopaliskowej zanotowano właściwie ich płytkie przyziemia. Mogły one mieć pierwotnie konstrukcję zrębową (?). Obiekty te 21 45

46 charakteryzują się w rzucie poziomym wymiarami średnio od ok. 5 do 2-3 m, a w przypadku A85 nawet ponad 9 m na 3 m. Mają one kształt prostokąta o dłuższych osiach zorientowanych na E-W. Były one najprawdopodobniej wyposażone w źródło ciepła w postaci paleniska, o czym świadczą zarejestrowane podczas badań destrukty składające się z przepalonych kamieni. W wypełniskach domniemanych budynków wystąpiła największa ilość materiału ceramicznego (szczególnie w ob. A34!), stwierdzono obecność glinopolepy konstrukcyjnej oraz węgli drzewnych. Zdecydowanie mniej fragmentów ceramiki zarejestrowano w obrębie pozostałych obiektów. Tego typu konstrukcje mieszkalne są typowe dla zabudowy wczesnośredniowiecznej na terenie ziem polskich (Kobyliński 1988, Kościński, 2006) W najbliższym sąsiedztwie budynków zrejestrowano obiekty towarzyszące takie jak: jamy czy paleniska. W przypadku ob. A85 zauważalny jest towarzyszący mu od wschodu inny obiekt A87 dołek posłupowy Jamy gospodarcze Obiektów tej kategorii wyróżniono dziesięć tabela 2 we wstępie. Z uwagi na rozmiar i charakter wypełniska, można je podzielić na: - duże jamy gospodarcze (powyżej 2 x 1 m; ryc. 2) i średnie jamy (o rozmiarach poniżej 2 x 1 m). Jamy te mają różnorodne kształty, jednak dominują wśród nich jamy nieckowate. Ich głębokości wahają pomiędzy 20 cm do 40 cm. W pobliżu jam pojawiają się dołki posłupowe, które mogą być śladami po zadaszeniach obiektu lub obecności jakiejś konstrukcji, np. suszarniowej. Jamy uzupełniały układ zabudowań osady i pełniły w jej strukturze różnorodne funkcje. Najczęściej służyły one drobnym działaniom gospodarczym. Były spichrzami, niewielkimi przetwórniami czy po prostu śmietniskami Studnie Na stanowisku zarejestrowano dwie studnie. Jedną pewną, z konstrukcją drewnianego ocembrowania - ob. A58 (Ryc. 9) i jedną domniemaną B2. Za taką klasyfikacją ob. B2 przemawia jego lejowaty kształt. Nie zarejestrowano pozostałości elementów drewnianych, co może być spowodowane ich rozbiórką tuż po momencie zaprzestania użytkowania obiektu lub obecnością konstrukcji poza terenem objętym badaniami. Obiekt nie został zbadany całościowo! 22 46

47 Obie studnie zlokalizowane są w południowej części badanej strefy, około m od głównych zabudowań osady - chat. Studnia A58 miała drewnianą cembrowinę, wkopaną w lejowate zagłębienie. Z konstrukcji drewnianej zachowały się jedynie 3 poziomy desek ocembrowania. Najprawdopodobniej pozostałe elementy cembrowiny rozebrano. W wypełnisku obiektu zarejestrowano pojedyncze fragmenty naczyń ceramicznych, które pozwoliły na ramowe określenie chronologii konstrukcji 2 połowa X i 1 połowa XI w Paleniska Zwykle konstrukcjom mieszkalnym towarzyszą jamy i paleniska zewnętrzne. W Troszynie 11 wyróżniono ich 4. Ich szczegółową charakterystykę zawiera tabela 2 zamieszczona we wstępie do tego tomu. Paleniska umiejscawiane były często w sąsiedztwie domostw, stanowiąc kontekst dla drobnych prac domowych, takich jak np.: przygotowywanie jedzenia lub drobne prace rzemieślnicze. Paleniska takie wykorzystywano najczęściej, jak można sądzić, w okresie letnim, kiedy znaczną część czasu spędzano w najbliższym otoczeniu domostw (Brzostowicz, 2002, s. 124) Dołki posłupowe W efekcie badań zarejestrowano także 4 negatywy po słupach A3, A4, A9, A87. Trzy pierwsze z nich mogły być ze sobą powiązane konstrukcyjnie. Być może był to rodzaj jakiegoś zadaszenia (?). Ob. A87 występuje w powiązaniu z ob. A Charakterystyka materiałów źródłowych 2.1. Ceramika Procedura analityczna. Materiał ceramiczny z Troszyna 11 został poddany analizie w oparciu o formularz cech wypracowany przez B. Kościńskiego oraz K. Zamelską w trakcie prac nad materiałem wielkopolskim (1995). W trakcie pracy nad materiałem z Troszyna 11 rejestracji podano każdorazowo 45 cech ceramiki tzw. charakterystycznej, tzn.: 8 (1-8) cech porządkowo-lokalizacyjnych, 13 (9-17, ) cech technologicznych, 16 (18-33) cech formalnych, 7 (38-44) cech zdobnictwa naczyń. Dla fragmentów niecharakterystycznych (tj. brzuśce) wynotowywano tylko niektóre z cech, tj

48 lokalizację, cechy technologiczne (technika wykonania, skład masy garncarskiej) i niektóre zdobnicze (wątki ornamentacyjne). W trakcie analizy materiał rekonstruowano łącząc w zespoły fragmenty tych samych naczyń. Materiał dokumentowano rysunkowo. Formularz cech ceramiki wczesnośredniowiecznej : Dane porządkowe 1 - numer fragmentu (ID) 2 numer inwentarza zabytków 3 ar, wykop 4 nr warstwy 5 nr obiektu 6 ilość fragmentów (charakterystyczne, z pełnym opisem, sklejone z kilku fragmentów liczone jako 1 fr) 7 - ilość fragmentów w większym wyklejonym fragmencie (dla szacunków technologicznych) 8 obecność segmentów naczynia we fragmencie a wylew b- szyjka c górna część brzuśca d- załom brzuśca e dolna część brzuśca f przydenna część brzuśca g przejście ścianki w dno h dno i środkowa część dna (możliwość stwierdzenia obecności znaku garncarskiego) j ucho pionowe k ucho poziome l nóżka m guzek/uchwyt Cechy technologii i techniki wykonania 9 grubość fragmentu (górna cz. brzuśca, dno) [mm] 10 stopień pewności określenia techniki wykonania 1 pewna 2- prawdopodobna 3 - niepewna 11 technika wykonania R całkowicie ręcznej roboty bez obtaczania K obtaczanie przykrawędne 24 48

49 GB0 obtaczanie górą (górna cz. brzuśca) słabo formująco GB1 - obtaczanie górą (górna cz. brzuśca) silnie formująco GZ0 - obtaczanie górą (do/poniżej załomu) słabo formująco GZ1 - obtaczanie górą (do/poniżej załomu) silnie formująco C0 - obtaczanie całkowite słabo formująco C1 - obtaczanie całkowite silnie formująco TS obtaczanie całkowite - technika taśmowo-ślizgowa 12 faktura powierzchni - zapis W/Z pow. wew./pow. zew. 1 wyświecana 2 gładka 3 lekko szorstka 4 szorstka 5 chropowata, spękana 6 gładko/chropowata 7 gęsia skórka 8 pow. nie zachowana 13 barwa powierzchni - zapis W/Z pow. wew./pow. zew. (u1u5) u1 beżowy u2 beżowo-ceglasty u3 ceglasty pomarańczowy u4 kremowy żółty (glinka kaolinowa) u5 brunatny u6 brunatno - czarny r1 czarny r2 szary niejednolity r3 szary ciemny/średni r4 szary jasny siwy popielaty r5 białawy (glinka kaolinowa) 14 typ przełamu wielobarwność przełomu ścianki 5- itd 15 barwa przełomu wewnętrzna / strona zewnętrzna u utleniający r redukcyjny 25 49

50 16 masa ceramiczna numeracja wg kolekcji 17 obecność białego marglu b ilość mała, okruchy drobne bb ilość średnia, okruchy drobne bbb ilość duża okruchów drobnych, okruchy grube Cechy formy naczynia 18 stopień pewności określenia formy naczynia 1 pewna 2- prawdopodobna 3 niepewna 4 niemożliwa do odtworzenia 19 forma naczynia a - garnek b naczynie z cylindryczną szyją (garnek) c misa p pokrywa 1- wpuszczana, 2- obejmująca, 3- kloszowata z zasobowe 1- garnkowate, 2- z cylindryczną szyjką f flasza dz dzban pu puchar/kubek wewnętrzny podział form naczyń w oparciu o sytemu dekompozycji A.Buko (1990, s, ) 20 typy naczyń, rodziny form klasyfikacja form naczyń 21 typ wylewu klasyfikacja form wylewów 22 kształt szyjki 1 - pionowa 1 - prosta 2 - zbieżna 2 wklęsła 3 - rozbieżna 23 przejście szyjki w górną część brzuśca 1 nie wyodrębniona 2 wyodrębniona słabo 3 wyodrębniona silnie 24 forma załomu brzuśca 1 eliptyczny (11 łagodnie profilowany, 12 ostro profilowany) 2 kulisty 3 dwustożkowy 25 średnica krawędzi zewnętrznej wylewu [cm] 26 miara kątowa wylewu [º stopnie] 27 średnica maksymalna załomu brzuśca [cm] 28 odległość od załomu brzuśca do górnej krawędzi naczynia [cm] 26 50

51 29 całkowita wysokość naczynia [cm] 30 - średnica krawędzi zewnętrznej dna [cm] 31 miara kątowa dna [º stopnie] 32 ukształtowanie części przydennej i stopień wyodrębnienie dna 1 - nie wyodrębnione 2 lekko podcięte 3 - wyodrębnione pionowo 4 rozgniecenie / lekki wałeczek / ew zaczątek trójkątnej stopki 5 trójkątna stopka intencjonalne wyodrębniona 6 nóżka np. przy pucharach (pusta, pełna itp.) 7 nóżki z trójnóżka naczynia kulistodennego 33 Forma dna kształt powierzchni wewnętrznej i zewnętrznej dna Cechy techniki wykonania cd., 34 obecność pierścienia na powierzchni zewnętrznej dna 10 płaska taśma 11- mało wyraźna, 12 wyrazista 20 plaska taśma z bruzdą (21, 22 j.w.) 30 wałek (31, 32 j.w.) 40 wałek z bruzdą (41, 42 j.w.) 90 brak pierścienia 91 brak danych 35 obecność i rodzaj podsypki 1 tłuczeń 11- drobny <1mm, 12 gruby >1mm 2 piasek 21 b. drobny <0,5mm, 22 drobny<1mm, 23 gruby >1mm 3 popiół 4 organiczna 5 brak śladów podsypki niezidentyfikowane 6 odcisk maty, tkaniny 7- odcinanie 36 obecność i rodzaj śladów osi koła garncarskiego 27 51

52 1 wklęsła 1- centryczna, 2 - acentryczna 2 wypukła j.w. 3 wypukły mały guzek (< 10mm) j.w. 37 ślady na dnie 1 odciski gwoździ, 2 odcisk blaszki, 3 szczeliny w tarczy, 4- podważanie, 5 - zagładzanie inne. Elementy znakowania i ornamentu naczyń 38 znak garncarski 1- stwierdzony brak znaku 2- brak danych (zbyt mały fragment) 3 ślad nieczytelny nr 1-N - numery kolejnych form z katalogu znaków 39 stopień kompletności ornamentu 1 pewna 2- prawdopodobna 3 niepewna 4 brak danych 40 struktura ornamentu / motyw ornamentacyjny numery rejestru motywów 1 brak ornamentu 100 pojedynczy wątek 200 pojedyncze pasmo 300 ornament płaszczyznowy dookolnych żłobków 400 pojedyncze pasmo w górnej części naczynia umieszczone powyżej ornamentu płaszczyznowego/ nałożone na górną krawędź ornamentu płaszczyznowego/ wkomponowane w górną krawędź ornamentu płaszczyznowego (zamknięte od góry pojedynczą linią dookolną) 500 pojedyncze pasmo wkomponowane w ornament płaszczyznowy o lokalizacji innej niż górna krawędź ornamentu płaszczyznowego (nałożone, wkomponowane) 600 kilka pasm wkomponowanych w ornament płaszczyznowy 700 ornament strefowy pasma i ornament płaszczyznowy w układzie równorzędności 800 ornament inny, nieokreślony 41 ilość wątków w paśmie 42 narzędzia użyte przy wykonaniu pasma ornamentacyjnego- zapis: /1/2/3,2/4/5/ 1- rylec pojedynczy 2 rylec rozdwojony, zwielokrotniony 3 - grzebyk ilość zębów 3,1; 3,2; 3,3 itd. 4 stempelek/odcisk (z wyjątkiem grzebyka) 5- radełko 6 plastyczny 43 narzędzia użyte przy wykonaniu ornamentu płaszczyznowego - j.w. 44 numery rejestru szczegółowych wątków stempelkowych, odcisków, nacięć, radełka 28 52

53 45 uwagi - przywary organiczne, ślady napraw, złuszczenie powierzchni, inne Dla scharakteryzowania materiałów z Troszyna posłużono się kategoriami opisu zawartymi w pracy W. Łosińskiego i R. Rogosza (1986). Ogółem materiał ceramiczny poddany analizie składał się z 493 fragmentów naczyń pochodzących z obiektów i z warstwy. Z tego znakomita większość pochodziła z wypełnisk obiektów 452 fragmenty, a tylko 41 fragmentów zalegała w obrębie warstwy (Ryc ) Charakterystyka materiału ceramicznego 407 fragmentów z całości materiału stanowiły niecharakterystyczne brzuśce. Reszta to wylewy (93 fragm.) i bardzo nieliczne fragmenty den 19 fragm.. Najwartościowsze pod względem poznawczym były fragmenty naczyń obejmujące: wylewy, dna i załomy brzuśców. Umożliwiały one rekonstrukcję form naczyń oraz ornamentyki zastosowanej przy zdobieniu ich powierzchni Charakterystyka technologiczna naczyń Pod względem technologicznym analizowany materiał w ramach stanowiska nie jest jednorodny. Występują naczynia częściowo obtaczane do załomu (G), ze zdecydowaną przewagą naczyń całkowicie obtaczanych (C). Rozpatrując poszczególne zespoły są one raczej zwarte i łatwe w klasyfikacji. Znaczący wkład jeśli chodzi o proporcje ceramiki częściowo obtaczanej do całkowicie obtaczanej miał obiekt A34, z którego pochodzi 315 fragmentów naczyń tj. 64 % materiału ceramicznego. Analizując proporcje naczyń częściowo obtaczanych do całkowicie obtaczanych, można powiedzieć, iż jest to faza gdzie proces obtaczania naczyń na kole nie został zakończony. Wprowadzenie całkowitego obtaczania w wytwórczości ceramiki w różnych regionach Polski następowało w różnym czasie. Zgodnie z nowszymi poglądami na rozwój techniki formowania naczyń, np.: w Wielkopolsce całkowite obtaczanie miało być zapoczątkowane około 1 poł. X w. (Kara 2004, s. 269), upowszechnianie natomiast jeszcze w 1 połowie XI w.. Na Ziemi Chełmińskiej naczynia częściowo obtaczane w niewielkim procencie przeżywają się wśród materiałów całkowicie obtaczanych do połowy XII wieku (Chudziak 1991: 153). W poziomach osadniczych grodów w Gronowie i Napolu jeszcze w 3 ćw. XI w. ilość jej wynosiła 10,8% i 40% (!), a 1 połowie XII wieku nadal 1,4% i 13,2%. W tym samym regionie ceramika częściowo 29 53

54 obtaczana funkcjonuje do XII wieku (Kurnatowska 1973; Dzieduszycki 1982). Na Mazowszu ceramika całkowicie obtaczana, jak sugeruje M. Dulinicz (2001: ) mogła być użytkowana już od IX w.. Wydaje się jednak, iż granica ta jest nieco zaniżona. Proces wprowadzenia i upowszechnienia się nowej techniki całkowitego obtaczania - jest ostatnio na nowo analizowany. Cechy związane z zaawansowaniem technicznym zbioru z Troszyna 11, czyli poziom opanowania użytkowania koła garncarskiego oraz proporcja naczyń częściowo obtaczanych do całkowicie obtaczanych jest dobrym wskaźnikiem chronologicznym. W Troszynie cechy te wskazują na pochodzenie zbioru z czasu pomiędzy połową X w i początek XI w.. Na dnach zaobserwowano ślady po konstrukcji kół garncarskich: pierścień dookolny (Ryc. 11: 3, 4), ślad nakładki czy ślad po osi koła (Ryc. 11: 8). Nie zanotowano śladów podsypek czy innych zabiegów technicznych (np. odcinanie). Zbiór wczesnośredniowiecznych naczyń z Troszyna 11 wykonano z glin żelazistych, wypalanych w atmosferze utleniającej. Zarejestrowane powierzchnie naczyń posiadają obie powierzchnie utlenione, wielobarwne głównie w kolorach: brunatnym, beżowo-szarym i beżowoceglastym. Przełomy fragmentów są dwu - i trójbarwne. Glinę używaną do wyrobu naczyń starannie oczyszczano lub wybierano złoża bez słabo zanieczyszczone marglem. Jako substancję schudzającą w naczyniach górą obtaczanych stosowano domieszkę tłucznia lub grubego i średnio grubego piasku. Domieszkę średnio- i drobnoziarnistego piasku stosowano w naczyniach całkowicie obtaczanych. W oparciu o obserwację makroskopową wyróżniono 3 grupy mas ceramicznych. Grupa 1 glina z naturalną domieszką pylistego piasku i małą/średnia ilością piasku o granulacji 0,5-1mm i ok. 1mm. Grupa 2 duża/średnia ilość domieszki piasku i żwiru - ok. 0,5-1mm. Grupa 3 domieszka amorficznego piasku/tłucznia wielkości 1-2mm. Występowanie poszczególnych grup mas garncarskich w obrębie grup naczyń różniących się sposobem obtaczania wskazuje na związek między słabszym obtaczaniem a występowaniem grubej domieszki, tj. 3 grupy. Grupa 1-2 dominuje z kolei wśród naczyń całkowicie obtaczanych. Zastosowana grubość domieszki schudzającej zdecydowanie łączy się z typem faktury powierzchni danego naczynia. W grupie naczyń częściowo obtaczanych dominują powierzchnie 30 54

55 bardziej chropowate i szorstkie. Ogólne dane dotyczące faktury naczyń górą obtaczanych i całkowicie obtaczanych wskazują na staranność i dopracowanie powierzchni naczyń. Obok stosowanej masy ceramicznej istotnym wskaźnikiem zaawansowania technologicznego produkcji garncarskiej w średniowieczu jest grubości ścianek naczyń. Ważnymi momentami w rozwoju wytwórczości garncarskiej było opanowanie czynności całkowitego silnego obtaczania, techniki taśmowo-ślizgowej z elementami nadtaczania (XIII w.) oraz toczenia (XIV w.). Wymienione zmiany technik skutkowały spadkiem grubości ścianek naczyń. W naczyniach częściowo obtaczanych dominują ścianki powyżej 0,7 cm do 0,9 cm. Natomiast w naczyniach całkowicie obtaczanych poniżej 0,7 cm z dominacją 0,5 i 0,6 cm Formy naczyń Makromorfologia Opisując formy naczyń występujących na osadzie w Troszynie 11 oglądowi poddano partie wylewowe i przywylewowe naczyń oraz większe zrekonstruowane całości. Nie udało się zrekonstruować ani jednego naczynia w całości, ani odtworzyć całości profilu żadnego z naczyń. Najlepiej zachowane fragmenty naczyń zaobserwowano w zbiorach naczyń pochodzących z ob. A34 i A58 - z budynku i studni. Zbiór naczyń zarejestrowany w ob. A34 pochodził najprawdopodobniej z ok. 15 naczyń, natomiast w studni z ok. 5 naczyń. Wśród naczyń częściowo obtaczanych dominują garnki rodzin typów C i D wg. Łosińskiego i Rogosza (1986, s. 9-50). Rodzina typów C przez typy: IVa, Va. Natomiast rodzina typów D reprezentowana jest przez: XVII, XXIV. Wśród naczyń całkowicie obtaczanych dominują rodziny typów: G, J, K. I dalej typy naczyń: dla G I-III, VII; J II, X; K II, V. Naczynia z cylindryczną szyjką nie są w tym zbiorze liczne (6 wylewów). Dwa z fragmentów naczyń mają dziurki służące zawieszaniu naczynia lub mocowaniu jakiegoś rodzaju nakrycia (może organicznego?). Wydaje się, że bogato zdobione naczynie z plastyczną listwą mogło być zasobowcem z rodziny H. Mikromorfologia W zbiorze zauważalne są dna proste (przeważają; ryc. 10: 1) i wklęsłe z pierścieniem dookolnym (2 egz.). Wśród wylewów zauważa się (wg. Łosińskiego i Rogosza (1986, s. 9-50)): a/ dla form starszych: typ C np. 8a, 8b, 10a; typ D np. 3b, 4a, 8b,12b; 31 55