Wpływ diety wegetariańskiej na poziom wydzielniczej immunoglobuliny A w ślinie

Transkrypt

1 ORIGINAL PAPERS Dent. Med. Probl. 2008, 45, 4, ISSN X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Stomatological Association KATARZYNA HERMAN, DAGMARA PIESIAK PAŃCZYSZYN Wpływ diety wegetariańskiej na poziom wydzielniczej immunoglobuliny A w ślinie Influence of Vegetarian Diet on Secretory Immunoglobulin a Level in Saliva Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej Akademii Medycznej we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. Z niektórych doniesień wynika, że radykalna zmiana diety może wpływać na poziom IgA w śli nie i w surowicy. Cel pracy. Określenie wpływu diety wegetariańskiej na stężenie siga w ślinie oraz związku między stężeniem tej immunoglobuliny a stanem przyzębia i uzębienia. Materiał i metody. Grupę badawczą (I) stanowiło 46 osób będących na diecie lakto bądź lakto ovo wegetariań skiej, w tym 14 mężczyzn i 32 kobiety. Grupę kontrolną (II) tworzyły osoby odżywiające się tradycyjnie, dobrane odpowiednio co do płci, wieku i poziomu wykształcenia zbadanych wegetarian. W badaniu klinicznym uwzglę dniono ocenę stanu przyzębia za pomocą wskaźników GI i SBI. Stan uzębienia oceniono z wykorzystaniem licz by PUW/Z. Została oznaczona średnia szybkość wydzielania niestymulowanej śliny mieszanej oraz stężenie i wy pływ siga. Przeanalizowano korelacje między stężeniem siga a szybkością wydzielanej śliny, czasem stosowania diety wegetariańskiej, wiekiem pacjenta oraz wskaźnikami GI, SBI i liczbą PUW/Z. Wyniki. Między grupą I i II nie wystąpiły znamienne statystycznie różnice w wartościach średnich GI, SBI i PUW/Z oraz szybkości wydzielanej śliny i stężeniu siga. Istotnie niższy okazał się wypływ siga w ciągu 1 mi nuty w grupie I. W tej grupie zauważono także istotne ujemne korelacje między stężeniem siga a szybkością wy dzielanej śliny, wiekiem badanych i długością stosowania diety wegetariańskiej. Nie wystąpiły natomiast żadne za leżności między poziomem siga a wskaźnikami oceniającymi stan zębów i przyzębia. W grupie II nie stwierdzo no żadnych istotnych statystycznie korelacji. Wnioski. Uzyskane wyniki sugerują pewien możliwy związek między stosowaniem diety wegetariańskiej a stęże niem siga w ślinie. W żadnej z badanych grup (I i II) nie wykazano natomiast zależności między stężeniem tej im munoglobuliny a stanem przyzębia i próchnicą zębów (Dent. Med. Probl. 2008, 45, 4, ). Słowa kluczowe: dieta wegetariańska, ślina, siga, próchnica zębów, stan przyzębia. Abstract Background. Some expert reports state that radical change of diet can influence the level of siga in saliva and serum. Objectives. The aim of the study is to determine the influence of vegetarian diet on the level of S.dc.IgA in saliva and the relationship between the level of immunoglobulin and the condition of dentition and paradontium. Material and Methods. The examined group (I) consisted of 46 persons (14 men and 32 women) practising lac to or lacto ovo vegetarian diet. The control group (II) consisted of omnivores matched by sex, age and the level of education. In clinical examination the state of paradontium was assessed with GI and SBI, the state of the denti tion with DMF. The mean salivary flow rate and output of siga was also calculated. The correlations between the concentration of siga and the salivary flow rate, the duration of the vegetarian diet, the age of the subject, the va lues of GI, SBI and DMF were examined. Results. No statistically significant differences in mean values of GI, SBI and DMF, salivary flow rate and con centration of siga were found in both groups. Significantly lower output of siga was found in group I. Significant negative correlation between the level of siga and the following parameters: salivary flow rate, the age of exami ned person and the duration of the vegetarian diet was found. No correlation between the level of siga and the sta te of dentition and paradontium was determined. In group II, no statistically significant correlation between siga and other parameters was found.

2 408 K. HERMAN, D. PIESIAK PAŃCZYSZYN Conclusions. Obtained results showed possible relationship between the vegetarian diet and the level of siga in saliva. No dependency between the concentration of immunoglobulin and state of paradontium and dentition was found (Dent. Med. Probl. 2008, 45, 4, ). Key words: vegetarian diet, saliva, siga, caries, paradontium. Dieta wegetariańska, polegająca na wyklucze niu z jadłospisu pokarmów mięsnych, staje się ostat nio popularna w naszym społeczeństwie. Najbar dziej rozpowszechnionymi jej odmianami są te, które dopuszczają spożycie niektórych produktów zwierzęcych nabiału (dieta laktowegetariańska) oraz nabiału i jaj (dieta lakto ovo wegetariańska). Rzadziej jest praktykowany weganizm, którego zwolennicy spożywają wyłącznie produkty roślinne. Stosowanie diety wegetariańskiej wymaga znajomości zasad właściwego żywienia, wartości odżywczych poszczególnych produktów oraz od powiedniego zestawiania potraw. Wykluczenie pokarmów mięsnych bez odpowiedniej modyfika cji składu posiłków może być szkodliwe dla zdro wia. Mięso ma bowiem wysokie walory odżywcze zawiera wartościowe białko z pełnym zestawem aminokwasów (w tym również egzogennych), składniki mineralne (fosfor, potas, wapń, magnez, żelazo, cynk, miedź) oraz witaminy (zwłaszcza B1, B2 i B12) [1]. Spośród wszystkich odmian diety jarskiej naj bardziej optymalny jest lakto ovo wegetarianizm. Praktykowany przez osoby znające zasady racjo nalnego odżywiania i wartości odżywcze poszcze gólnych produktów powinien w pełni zaspokoić potrzeby organizmu [2 5]. Całkowite wyłączenie produktów zwierzęcych z jadłospisu, propagowa ne przez wegan, jest natomiast kontrowersyjne. W przypadku restrykcyjnego stosowania tego ro dzaju diety bez dodatkowego uzupełniania jej pre paratami witaminowymi mogą wystąpić objawy niedożywienia, niedokrwistości, a dzieci upośle dzenie rozwoju fizycznego [2, 4, 6]. Z piśmiennictwa wynika, że radykalna zmiana diety może mieć wpływ na stężenie IgA zarówno w ślinie, jak i surowicy krwi. Zmiany takie obser wowano między innymi u osób niedożywionych, przy czym niektórzy autorzy stwierdzali wzrost [7, 8] a inni spadek [9] stężenie tej immunoglobuliny. Ślinowa IgA (siga) jest uważana za najistot niejszy czynnik odporności swoistej w środowisku jamy ustnej [10, 11]. Od surowiczej IgA różni się obecnością komponenty wydzielniczej (glikopro teiny), która ułatwia transport i wydzielanie im munoglobuliny, a także chroni ją przed działaniem enzymów bakteryjnych [12]. Ślinowa siga wiąże antygeny bakterii i przez to osłabia ich adhezję do błony śluzowej jamy ustnej i tkanek twardych zę bów [10, 11]. Może więc pełnić rolę w zachowa niu homeostazy środowiska jamy ustnej [11]. Celem pracy było zbadanie stężenia u siga w ślinie wegetarian i rozpatrzenie jej ewentualne go związku z występowaniem próchnicy i chorób przyzębia. Materiał i metody Zbadano 46 lakto wegetarian i lakto ovo wege tarian (32 kobiety i 14 mężczyzn) w wieku lat (grupa I). Czas przebywania na diecie bezmię snej wynosił od 1 roku do 18 lat (średnio 9 lat). Gru pę kontrolną (II) utworzyły osoby odżywiające się tradycyjnie, dobrane, dopowiednio co do płci, wie ku i poziomu wykształcenia zbadanych wegetarian. W badaniu klinicznym oceniono stan przyzę bia za pomoca wskaźników GI (Gingival Index) według Löe i Sillness oraz wskaźnika krwawienia z kieszonki dziąsłowej SBI (Sulcus Bleeding In dex) według Mühlenmanna i Sona. Stan uzębienia (występowanie próchnicy) oceniono za pomocą liczby PUW/Z. W niestymulowanej ślinie mieszanej oznaczo no szybkość wydzielania śliny (V ml/min) oraz stężenie siga. Badanie stężenia siga wykonano metodą turbidymetryczną z użyciemu odczynnika Turbiquant firmy Dade Behring. Stężenie wyrażo no w jednostkach stężeniowo objętościwych (mg/l) i w odniesieniu do objętości śliny wydzie lanej w czasie 1 minuty tzw. wypływ (mg/min). Wyniki poddano analizie statystycznej, posłu gując się testem t Studenta lub U Mann Whitney a (w przypadku braku rozkładów normalnych). Kore lacje między badanymi cechami analizowano za po moca współczynnika korelacji Spearmanna. Hipote zy weryfikowano na poziomie istotności p < 0,05. Wyniki Średnie wartości wskaźników dziąsłowych GI i SBI były nieco niższe u wegetarian, jednak nie były to różnice istotne statystycznie (tab.1). Zarówno w grupie I, jak i II zaobserwowano niż sze wartości omawianych wskaźników u kobiet w porównaniu z mężczyznami. Znamiennie niż sza okazała się jednak jedynie wartość wskaźnika GI u kobiet z grupy kontrolnej w porównaniu z mężczyznami z tej samej grupy. Mężczyźni we getarianie mieli niższe średnie wartości omawia nych wskaźników niż osoby tej samej płci odży

3 Dieta wegetariańska a poziom wydzielniczej immunoglobuliny A w ślinie 409 Tabela 1. Średnie wartości wskaźników dziąsłowego (GI) i krwawienia (SBI) Table 1. Mean values of GI and SBI Wskaźnik Grupa I (n = 46) Grupa II (n = 46) (Index) Group I (n = 46) Group II (n = 46) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem (women) (men) (total) (women) (men) (total) x ± SD x ± SD x ± SD x ± SD x ± SD x ± SD GI 0,20 ± 0,42 0,32 ± 0,60 0,24 ± 0,48 0,19 ± 0,32 0,57 ± 0,62 0,30 ± 0,47 SBI 0,21 ± 0,48 0,33 ± 0,66 0,25 ± 0,55 0,22 ± 0,38 0,47 ± 0,65 0,30 ± 0,50 p < 0,05. Tabela 2. Średnie wartości badanych wskaźników śliny Table 2. Mean values of examined parameters in saliva Grupa I (n = 46) Grupa II (n = 46) Group I (n = 46) Group II (n = 46) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem (women) (men) (total) (women) (men) (total) x ± SD x ± SD x ± SD x ± SD x ± SD x ± SD Stężenie siga 69,79 ±33,73 58,87 ±23,50 66,81 ±31,39 73,77 ±51,69 93,12 ±52,61 79,79 ±52,17 (Concentration siga); mg/l Wypływ siga 0,02 ±0,01 0,03 ±0,02 0,02 ±0,01 0,03 ±0,02 0,04 ±0,02 0,03 ±0,02 (Output siga ) mg/min V ml/min 0,32 ±0,20 0,44 ±0,31 0,35 ±0,24 0,43 ±0,36 0,46 ±0,25 0,43 ±0,33 p < 0,05. wiające się w sposób tradycyjny (różnica nieistot na statystycznie). Średnia wartość PUW/Z w grupie I i II była ta ka sama i wynosiła 12,98, co oznacza, że u jedne go pacjenta przeciętnie 13 zębów było dotkniętych procesem próchnicowym. Aktywny proces chorobowy określony za po mocą składowej P/Z obejmował średnio 1,6 zębów u wegetarian i 2 zęby u osób z grupy kontrolnej. Zębów wypełnionych (W/Z) było średnio odpo wiednio 10,09 i 9,04. Składowa U/Z (oznaczająca liczbę zębów usuniętych z powodu próchnicy) wy nosiła odpowiednio 1,3 i 1,6. Żadna z wymienio nych różnic nie była istotna statystycznie. Stężenia oznaczanych wskaźników śliny przedstawiono w tabeli 2. Stwierdzono nieznacznie niższą średnią szyb kość wydzielania śliny w grupie I (różnica niei stotna statystycznie). Zaobserwowano niższe śre dnie stężenie siga w grupie I w porównaniu z gru pą II. Podobną tendencję można było zauważyć, analizując stężenie siga w zależności od płci: za równo u kobiet, jak i u mężczyzn z grupy I warto ści te były niższe niż u osób tej samej płci z grupy II. Wymienione różnice nie były jednak statystycz nie znamienne. Istotnie niższy (p < 0,05) okazał się natomiast średni wypływ IgA w grupie I. Niż sze średnie wypływy stwierdzono także w podgru pach kobiet i mężczyzn wegetarian w porównaniu do badanych tej samej płci z grupy kontrolnej. W tym wypadku nie wykazano jednak istotnej współzmienności. W tabeli 3 zestawiono korelacje zachodzące między stężeniem siga a wiekiem badanych, cza sem stosowania diety wegetariańskiej, szybkością wydzielania śliny oraz wartościami GI i SBI i PUW/Z. W grupie I stężenie siga było istotnie (p < 0,05) ujemnie skorelowany z wiekiem bada nych, czasem stosowania diety bezmięsnej oraz szybkością wydzielania śliny. Nie wystąpiły nato miast żadne istotne zależności między stężeniem badanej immunoglobuliny a wskaźnikami GI, SBI oraz liczbą PUW/Z. W grupie II nie zaobserwowa no żadnych znamiennych zależności. Omówienie W badaniach własnych stwierdzono niższe średnie stężenia oraz wypływy siga w ślinie we

4 410 K. HERMAN, D. PIESIAK PAŃCZYSZYN Tabela 3. Wartości współczynników korelacji między badanymi cechami Table 3. Correlation coefficients of investigated parameters Grupa I Group I wiek czas stosowania V GI SBI PUW/Z (age) diety weg. (duration of veget. diet) siga 0,368* 0,335* 0,392* 0,013 0,013 0,138 0,014 0,030 0,011 0,932 0,934 0,371 Grupa II Group II wiek x V GI SBI PUW/Z (age) siga 0,040 x 0, ,155 0,051 0,793 0,067 0,981 0,309 0,736 * p < 0,05. X nie dotyczy (not relevant). getarian w porównaniu z grupą kontrolną, z tym że różnicę statystycznie istotną zaobserwowano tylko w przypadku wypływów. Jedyne dostępne w pi śmiennictwie badania dotyczące wpływu diety wegetariańskiej na poziom siga przeprowadzili Johansson i Widerstörm [12]. Wzięło w nich udział 20 ochotników, którzy czasowo (przez okres 3 miesięcy) stosowali dietę laktowegetariań ską. Nie stwierdzono żadnych istotnych różnic w stężeniach i wypływie siga w ślinie mieszanej i przyuszniczej, jak również w stężeniu IgA w oso czu. Zdaniem autorów przyczyną tego mógł być zbyt krótki czas obserwacji. Zmiana diety miesza nej na dobrze zaplanowaną i urozmaiconą lakto wegetariańską prawdopodobnie nie była aż tak drastyczna, aby wywołać istotne różnice w stęże niach IgA. Autorzy ci wskazywali, że znamienne zmiany mogą występować u osób z klinicznymi objawami niedożywienia. Podobne wnioski moż na wysnuć po analizie wyników własnych, jakkol wiek nasuwają się także inne spostrzeżenia. Bada nia przeprowadzono u osób, które stosowały dietę wegetariańską stosunkowo długo co najmniej rok (średnio przez 9 lat). Zaobserwowany istotnie niższy wypływ siga w grupie I oraz istotne ujem ne korelacje między stężeniem tej immunoglobuli ny a szybkością wydzielania śliny, czasem stoso wania diety bezmięsnej oraz wiekiem wegetarian sugerują pewien wpływ długoterminowego stoso wania diety wegetariańskiej na stężenie siga. W grupie osób odżywiających się tradycyjnie nie stwierdzono istotnego związku między stęże niem siga a szybkością wydzielanej śliny. Do podobnych wniosków doszli Henskens i wsp. [13]. Inni autorzy zaobserwowali natomiast, że stężenie tej immunoglobuliny spada wraz ze wzro stem sekrecji śliny [14, 15]. Badania nie uwzglę dniały rodzaju diety, ale są zbieżne z wynikami własnymi uzyskanymi w grupie wegetarian. Wagner i wsp. [16] nie zaobserwowali istot nych korelacji między stężeniem siga a wiekiem badanych (odżywiających się tradycyjnie), co po krywa się z danymi własnymi dotyczącymi grupy kontrolnej. W badaniach własnych stwierdzono podobny stan przyzębia i uzębienia w aspekcie występowa nia próchnicy zębów w obu porównywanych gru pach. Nie zaobserwowano również istotnych kore lacji między stężeniem siga oraz wyżej wymienio nymi patologiami. Ponieważ w dostępnym piśmiennictwie nie ma doniesień o przeprowadze niu tego rodzaju analizy u wegetarian, przedsta wione poniżej wyniki innych autorów dotyczą ba dań, w których nie uwzględniano stosowanej diety. Wielu badaczy stwierdziło pewną ochronną rolę siga w stosunku do zębów, przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej [17 20]. Pekovic i wsp. [20] stwierdzili obecność immunoglobulin (IgA, IgG, IgM) zarówno w płytce nazębnej, jak i w powierz chownych warstwach ubytków próchnicowych, przy czym siga była wykrywana najczęściej. Zhongua i wsp. [19] zaobserwowali wyższe stęże nie siga w ślinie osób odpornych na próchnicę. Wyniki te w pewnym stopniu są zbieżne z bada niami Tar i wsp. [17], którzy zauważyli istotnie większe nasilenie próchnicy zębów mlecznych u dzieci z niedoborem IgA. Taka zależność nie wystąpiła natomiast w przypadku uzębienia stałe go, jak również nie stwierdzono istotnych różnic w stanie przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej. Do podobnych wniosków doszli Nikfarjam i wsp. [21], nie stwierdzając żadnych zmian patologicz

5 Dieta wegetariańska a poziom wydzielniczej immunoglobuliny A w ślinie 411 nych w tkankach jamy ustnej u osób z niedoborem siga. Autorzy sugerują kompensującą rolę innych elementów układu odpornościowego, m.in. IgM i czynników odporności nieswoistej. Wielu innych autorów również nie potwierdzi ło ochronnej roli IgA w stosunku do zębów i przy zębia [13, 15, 22]. Gråhn i wsp. [15] uważają, że dokładne określenie roli poszczególnych składni ków układu odpornościowego w środowisku jamy ustnej jest trudne ponieważ zawsze współdziałają one ze sobą. Ochronna rola śliny zależy więc od szeregu interakcji zachodzących między poszcze gólnymi jej elementami [15]. Powyższy fakt jest prawdopodobnie przyczyną sprzecznych wyników uzyskanych przez różnych autorów. Podsumowując, można stwierdzić, że dieta wegetariańska może mieć pewien wpływ na stę żenie siga w ślinie. Zbyt mało badań dotyczących tego tematu uniemożliwia jednak wyciągnięcie ostatecznych wniosków. Badania własne nie wy kazały zależności między stężeniem siga w ślinie a stanem przyzębia i próchnicą zębów. Wielu au torów zajmujących się badaniem roli siga w za chowaniu homeostazy środowiska jamy ustnej dochodziło do różnych, często sprzecznych wnio sków. Omawiane kwestie wymagają zatem dal szych badań. Piśmiennictwo [1] WIŚNIEWSKA ROSZKOWSKA K.: Obyczaje i nawyki. Rola mięsa w żywieniu; Wegetarianizm a podstawe składniki odżywcze. W: Wegetarianizm. Wiedza Powszechna, Warszawa 1988, 30 33; [2] JANELLE K. C., BARR S. I.: Nutrient intakes and eating behavior scores of vegetarian and nonvegetarian women. J. Am. Diet. Assoc. 1995, 95, [3] SOLBERG E. E., MAGNUS E., SANDER J.: Vegetarians and vitamin B12. A controlled trial of vitamin B12 status in 63 lactovegetarians. Tidsskr. Nor. Laegeforen 1994; 114, [4] HACKETT A., NATHAN I., BURGESS L.: Is a vegetarian diet adeqate for children. Nutr. Health 1998, 12, [5] DUNHAM L., KOLLAR L. M.: Vegetarian eating for children and adolescents. J. Pediatr. Health Care 2006, 20, [6] SHAW N. S., CHIN C. J., PAN W. H.: A vegetarian diet rich in soybean products compromises iron status in young students. J. Nutr.1995, 125, [7] BEATTY D. W., NAPIER B., SINCLAIR SMITH C. C., MCCABE K.: Secretory IgA synthesis in kwashiorkor. J. Clin. Lab. Immunol. 1983, 12, [8] CHEATTAM C., MICHALEK S., LAVEN G. T.: Immunoglobulin A in saliva of protein calorie malnourished hospitali zed adults. Nutr Res 1984, 4, [9] MCMURRAY D. N., REY H., CASAZZA L. J, WATSON R. R.,: Effect of moderate malnutrition on concentrations of immunoglobulins and enzymes in tears and saliva of young Colombian children. Am. J. Clin. Nutr. 1977, 30, [10] JANKOWSKA A., WASZKIEL D., KOBUS A., ZWIERZ K.: Ślina jako główny składnik ekosystemu jamy ustnej. Wiad. Lek. 2007, 60, [11] MARCOTTE H., LAVOIE M. C.: Oral microbial ecology and the role of salivary immunoglobulin A. Microbiol. Mol. Biol. Rev. 1998, 62, [12] JOHANSSON G., WIDERSTÖRM L.: Change from mixed diet to lactvegetarian diet: influence on IgA levels in blood and saliva. Scand. J. Dent. Res. 1994, 102, [13] HENSKENS Y. M. C, VAN DEN KEIJBUS P. A. M., VEERMAN E. C. I., VAN DER WEIJDEN G. A., TIMMERMAN M. F., SNOEK C. M., VAN DER VELDEN U., NIEUV AMERONGEN A. V.: Protein composition of whole and parotid saliva in healthy and periodontitis subjects. J. Periodont. Res. 1996, 31, [14] ELIASSON L., BIRKHED D., ÖSTERBERG T., CARLÉN A.: Minor salivary gland secretion rates and immunoglobulin A in adults and elderly. Eur. J. Oral Sci , [15] GRÅHN E., TENOVUO J., LEHTONEN OP., EEROLA E., VILJA P.: Antimicrobial systems of human whole saliva in relation to dental caries, cariogenic bacteria, and gigival inflammation in young adults. Acta Odontol. Scand. 1988, 46, [16] WAGNER V., WAGNEROVA M., KRIZ J.: Levels of secretory immunoglobulin A, lysozyme (muramidase) and albu min in healthy adults of different ages. J Hyg Epidemiol. Microbiol. Immunol. 1978, 22, [17] TAR I., KISS C., MARÓDI L., MÁRTON I. J.: Oral and dental conditions of children with selective IgA deficiency. Pediatr. Allergy Immunol. 2008, 19, [18] GREGORY R. L., MICHALEK S. M., FILLER S. J., MESTECKY J., MCGHEE J. R.: Prevention of Streptococcus mutans colonization by salivary IgA antibodies. J. Clin. Immunol. 1985, 5, [19] ZHONGUA K., QIANG Y., XUE Z.: The relation of secretory IgA and caries. Caries Res. 1990, 25, [20] PEKOVIC D. D., ADAMKIEWICZ W., GORNITSKY M.: Immunoglobulins in human dental caries. Archs. Oral Biol. 1988, 33, [21] NIKFARJAM J., POURPAK Z., SHARABI M., NIKFERJAM L., KOUHKAN A., MOAZENI M., AGHAMOHAMMADI A.: Oral manifestations in selesctive IgA deficiency. Int. J. Dent. Hyg. 2004, 2,

6 412 K. HERMAN, D. PIESIAK PAŃCZYSZYN [22] CHALLACOMBE S. I.: Salivary IgA antibodies to antigens from Streptococcus mutans in human dental caries. Adv. Exp. Med. Biol. 1978, 107, Adres do korespondencji: Katarzyna Herman Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM Krakowska Wrocław e mail: ksherman@wp.pl Received: Revised: Accepted: Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r.