WIAD. LEK., 1987, XL, 16, WIESŁAW KAWIAK, MARIA PILARCZYK, MIROSŁAW JAROSZ, ADELA GIERACZ-NAZAR

Transkrypt

1 WIESŁAW KAWIAK, MARIA PILARCZYK, MIROSŁAW JAROSZ, ADELA GIERACZ-NAZAR WPŁYW NISKOCZĄSTECZKOWEGO DEKSTRANU (40 000) NA ZAWARTOŚĆ FOSFORU NIEORGANICZNEGO I FOSFORU ZWIĄZANEGO Z LIPIDAMI W KRWI PACJENTÓW Z PRZEMIJAJĄCĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ KRĄŻENIA MÓZGOWEGO Z Katedry i Kliniki Neurologii Ak. Med. w Lublinie Kierownik Katedry i Kliniki: doc. dr hab. med. W. Kawiak Zbadano wpływ dekstranu niskocząsteczkowego u 20 pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego na zawartość fosforu nieorganicznego i lipidowego w krwi. Uzyskane wyniki porównano z tymi, które stwierdzono w grupie kontrolnej. Niskocząsteczkowy dekstran powoduje istotne statystycznie obniżenie zawartości fosforu lipidowego w surowicy krwi osób zdrowych i pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego, natomiast nie wywiera istotnego wpływu na stężenie fosforu nieorganicznego w surowicy krwi zarówno osób zdrowych, jak i pacjentów obciążonych ostrą, przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego. (Wiad. Lek., 1987, tom 40, nr 16.) Z przeprowadzonych dotychczas badań klinicznych i eksperymentalnych wynika, że dekstran niskocząsteczkowy (o masie cząsteczkowej ) wywiera działanie przeciwzakrzepowe, koloidoosmotyczne, hamuje trombergię i leukergię (7) oraz powoduje obniżenie stężenia cholesterolu, fosfolipidów i tłuszczów obojętnych w surowicy krwi (3-6, 8-13), natomiast nie wpływa w sposób istotny na zawartość sodu, potasu i chloru w krwi (18). Udar mózgu może zmienić aktywność ośrodkowych neuronów wegetatywnych i doprowadzić do zaburzenia ogólnoustrojowych mechanizmów przemiany. Wiadomo, że w ciężkich postaciach zawału mózgu oraz w mniejszym stopniu u pacjentów z niewydolnością krążenia mózgowego występuje chwiejność fosforu nieorganicznego i fosforu związanego z lipidami w krwi (15). Celem prezentowanej pracy była ocena zawartości fosforu nieorganicznego i lipidowego w krwi chorych z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego przed i po podaniu dekstranu niskocząsteczkowego. Bezpośrednią inspiracją do przeprowadzenia tego rodzaju badań były Wcześniej stwierdzone odchylenia w gospodarce fosforowej u chorych z różnymi postaciami dokonanego udaru mózgu (15) oraz dość powszechne stosowanie niskocząsteczkowego dekstranu w leczeniu chorych z prze-mijającą niewydolnością krążenia mózgowego. MATERIAŁ I METODA Badania obejmowały 20 pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego w wieku od 49 do 79 lat (średnia 63). Rozpoznanie kliniczne ustalono w oparciu o powszechnie przyjęte kryteria diagnostyczne. Do badań nie zakwalifikowano chorych obciążonych cukrzycą, schorzeniami wątroby i nerek, niewydolnością krążenia ogólnego oraz zaburzeniami krzepliwości krwi. Chorzy nie otrzymywali leków wpływających na stan gospodarki elektrolitowej. Grupę kontrolną stanowiło 20 osób z zespołami korzeniowymi w okresie remisji objawów w wieku od 56 do 85 lat (średnia 66). Wiek osób w grupie kontrolnej był zbliżony do tego w jakim byli chorzy. Krew do oznaczania fosforu nieorganicznego i lipidowego pobierano z żyły łokciowej, na czczo oraz po podaniu 500 ml dekstranu niskocząsteczkowego, wprowadzonego dożylnie we wlewie

2 kroplowym. Badania właściwe wykonano w I, II i III dobie pobytu pacjentów w klinice. Ozna-czenia u osób kontrolnych przeprowadzono jednorazowo. Stężenie fosforu nieorganicznego w surowicy krwi oznaczono metodą Fiskego-Subarowa, w modyfikacji Sliwińskiej (17). Ekstyncje odczytywano na spektrofotometrze typu Specol przy długości fali 700 mu. Stężenie fosforu lipidowego w surowicy krwi oznaczono według metody Hoehmayera i Frieda (5). Ekstyncje odczytywano na spektrofotometrze typu Specol przy długości fali 700 mu. Błąd obydwu metod wynosi Analizę statystyczną wyników przeprowadzono, weryfikując hipotezy o braku istotnej różnicy między średnimi na poziomie istotności p < 0,05, stosując test t-studenta (14). WYNIKI Wyniki badań i ich statystycznej analizy przedstawiono w tabelach. Wykonanie oznaczeń zawartości fosforu nieorganicznego i lipidowego w krwi osób kontrolowanych miało posłużyć wypróbowaniu metod w warunkach własnego laboratorium oraz wyłączeniu odchyleń związanych z fizjologią późnego wieku. Zarówno rozrzut wartości kontrolnych, jak i przeciętna zawartość fosforu nieorganicznego i lipidowego w surowicy krwi osób kontrolnych okazały się w dużym stopniu zgodne z tymi, które w piśmiennictwie uznane są za prawidłowe. Na uwagę zasługuje duże odchylenie standardowe w omawianej serii oznaczeń, co można rozważać jako statystyczny wykładnik dużej chwiejności gospodarki fosforowej i fosfolipidowej u osób w późnym wieku. Po podaniu dekstranu niskocząsteczkowego stężenia fosforu nieorganicznego w surowicy krwi osób kontrolnych nie zmieniły się w sposób statystycznie istotny (tab. I), natomiast średnie stężenie fosforu związanego z lipidami obniżyło się o 1,4 mg% (tab. II) i różnica ta okazała się istotna pod względem statystycznym (p < 0,05). W grupie chorych z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego (tab. III) u 3 pacjentów w I dobie schorzenia, na czczo stężenia fosforu nieorganicznego przekraczały największe stężenie kontrolne, ale średnie stężenie było o 0,47 mg% mniejsze od odpowiadającego mu stężenia kontrolnego i różnica ta okazała się nieistotna statystycznie (p > 0,05). W II i III dobie klinicznej obserwacji średnie stężenie fosforu nieorganicznego nadal były mniejsze od odpowiednich stężeń kontrolnych kolejna o: 0,31 mg% i 0,41 mg% i różnice te były nieistotne pod względem statystycznym (p> 0,05). Po dożylnym podaniu dekstranu niskocząsteczkowego w I dobie choroby u 3 pacjentów zawartość fosforu nieorganicznego w krwi była większa od największego stężenia kontrolnego, u 5 była mniejsza od najniższego wykazanego w grupie osób kontrolnych, a u pozostałych 12 wyniki oznaczeń mieściły się w zakresie stężeń kontrolnych. Średnie stężenie fosforu nieorganicznego w krwi było o 0,44 mg% mniejsze od odpowiadającego mu stężenia kontrolnego i różnica ta była nieistotna statystycznie (p> 0,05). W II i III dobie pobytu chorych w klinice różnice wynosiły: 0,36 mg% i 0,52 mg% (tab. I), pierwsza z nich nie miała cech istotności statystycznej (p> 0,05), natomiast druga była istotna statystycznie (p < 0,05).

3 Tabela I. Cechy statystyczne stężeń fosforu nieorganicznego we krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego przed i po podaniu dekstranu Doba obs. dekstr. N Zasięg stężeń wart. (mg%) _ x S V Porównanie z gr. klin. od do % róż. P I przed 20 2,08 5,46 3,48 0, ,47 > 0,05 po 20 1,9 5,37 3,39 0, ,44 > 0,05 II przed 20 2,35 4,66 3,64 0, ,31 > 0,05 po 20 2,00 4,82 3,47 0, ,36 > 0,05 III przed 20 2,40 4,66 3,54 0, ,41 > 0,05 po 20 1,9 4,56 3,31 0, ,52 < 0,05 Grupa przed 20 2,43 5,76 3,95 0,84 21 po 20 2,45 5,75 3,84 0,84 22 Tabela II. Cechy statystyczne stężeń fosforu lipidowego we krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego przed i po podaniu dekstranu Doba obs. dekstr. N Zasięg stężeń wart. (mg%) _ x S V Porównanie z gr. klin. od do % róż. P I przed 20 7,22 14,0 10,56 1, ,66 > 0,05 po 20 7,80 13,5 9,96 1, ,22 > 0,05 II przed 20 7,80 13,2 10,17 1, ,04 > 0,05 po 20 6,48 13,3 9,59 1, ,60 > 0,05 III przed 20 8,20 13,4 10,07 1, ,14 > 0,05 po 20 7,48 12,6 9,30 1, ,88 > 0,05 Grupa przed 20 7,45 15,0 11,22 2, po 20 5,50 14,3 10,18 2, Przyjmując za podstawę graniczne wartości kontrolne, zawartość fosforu lipidowego w surowicy krwi chorych z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego w I dobie na czczo okazała się niniejsza od najniższego stężenia kontrolnego u 3 spośród 20 pacjentów, w II dobie - również u 3 pacjentów i u 2 pacjentów w III dobie obserwacji klinicznej. U pozostałych stężenia fosforu lipidowego w surowicy krwi mieściły się w zakresie stężeń kontrolnych. Przeciętne zawartości fosforu lipidowego w surowicy krwi pacjentów omawianej grupy okazały się mniejsze od odpowiadających im stężeń kontrolnych. Przeciętne zawartości fosforu lipidowego w surowicy krwi pacjentów tej grupy okazały się mniejsze od odpowiadających im stężeń kontrolnych: w I dobie - a 0,66 mg%, w II dobie - o 1,04 mg% oraz w III dobie pobytu w klinice - o 1,14 mg%. Różnice te były nie-istotne statystycznie (p> 0,05). Po dożylnym podaniu dekstranu niskocząsteczkowego w I dobie obserwacji u 2 pacjentów stężenia fosforu lipidowego w krwi były mniejsze od najniższych stężeń kontrolnych, w II dobie - u 3 pacjentów, w III dobie - u wszystkich pacjentów stężenia fosforu lipidowego mieściły się w zakresie stężeń kontrolnych.

4 Tabela III. Analiza statystyczna różnic pomiędzy średnimi stężeniami fosforu nieorganicznego we krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego przed i po podaniu dekstranu Doba obserwacji klinicznej dekstranu Średnie stężenie (mg%) I przed 3,48 po 3,39 II przed 3,64 po 3,47 III przed 3,54 po 3,31 Różnica średnich 0,09 > 0,05 0,17 > 0,05 0,23 > 0,05 P Tabela IV. Analiza statystyczna różnic między średnimi stężeniami fosforu lipidowego we krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego przed i po podaniu dekstranu Doba obserwacji klinicznej dekstranu Średnie stężenie (mg%) Różnica średnich I przed 10,56 0,60 > 0,05 po 9,96 II przed 10,17 0,58 <0,05 po 9,59 III przed 10,07 0,77 < 0,05 po 9,30 Kolejne infuzje roztworu niskocząsteczkowego dekstranu zastosowane w trzech kolejnych dobach obserwacji klinicznej okazały się zbieżne z obniżeniem stężenia fosforu lipidowego w krwi pacjentów w stosunku do średnich stężeń wyjściowych: w I dobie - o 0,60 mg%, w II dobie - o 0,58 mg% i w III dobie - o 0,77 mg% (tab. IV). Różnice stwierdzone w II i III dobie badań okazały się istotne pod względem statystycznym (p <0,05). Średnie zawartości fosforu lipidowego w krwi badanych w I, II i III dobie obserwacji klinicznej wynosiły kolejno: 9,96 mg%, 9,59 mg% oraz 9,30 mg% i były mniejsze od odpowiadających im stężeń kontrolnych kolejno o: 0,22 mg%, 0,60 mg /o i 0,88 mg% (tab. II). Wszystkie różnice były nieistotne pod względem statystycznym (p> 0,05). P OMÓWIENIE Wyniki własnych badań gospodarki fosforowej w surowicy krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego nie pozwoliły przyjąć istotnego wpływu niskocząsteczkowego dekstranu na stężenie fosforu nieorganicznego w krwi tych pacjentów. Natomiast do-żylne zastosowanie niskocząsteczkowego dekstranu powoduje istotne statystycznie zmniejszenie zawartości fosforu związanego z lipidami w krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego, chociaż omawiany wpływ okazał się mniejszy od tego, który wcześniej wykazano u chorych z zawałem mózgu. Analogiczny kierunek zmian stwierdzono w zachowaniu się stężeń fosforu lipidowego w krwi osób kontrolnych, ale zmiany te były słabiej wyrażone, chociaż także statystycznie istotne.

5 Mechanizm działania dekstranu na gospodarkę fosfolipidową nie został dotychczas w pełni zbadany. Z badań Mima i Baxtera (1, 2) wynika, że infuzja roztworów zawierających związki o dużej zdolności wiązania wody jak: albuminy, poliwinylopirolidon oraz dekstran niskocząsteczkowy, prowadzą do obniżenia stężenia cholesterolu w krwi. Według niektórych badaczy bezpośredni wpływ działania dekstranu na lipidy surowicy krwi mógłby polegać na izolowaniu lipidów, w tym i fosfolipidów, z frakcji 1ipoproteidowych (17). Pucar wykazał, że w takich warunkach dekstran tworzy z lipidami w surowicy krwi kompleksy lipidowo-dekstranowe, co może prowadzić do szybszej eliminacji lipidów z surowicy krwi (16). Tego rodzaju mechanizm może być odpowiedzialny za obniżenie zawartości fosforu lipidowego w surowicy krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego po zastosowaniu dekstranu. Natomiast nie wydaje się, aby dekstran wywierał analogiczny wpływ na wolny fosfor występujący w surowicy krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego. Podobnie Tkaczewski i Gębicki nie stwierdzili znaczącego wpływu dekstranu na eliminację wolnego sodu, potasu i chloru z surowicy zwierząt doświadczalnych (18). WNIOSKI 1. Niskocząsteczkowy dekstran powoduje istotne statystycznie obniżenie zawartości fosforu lipidowego w surowicy krwi osób zdrowych i pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego. 2. Niskocząsteczkowy dekstran nie wywiera istotnego wpływu na stężenie fosforu nieorganicznego w surowicy krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego. 3. Obniżający wpływ niskocząsteczkowego dekstranu na stężenie fosforu lipidowego w surowicy krwi pacjentów z przemijającą niewydolnością krążenia mózgowego można wytłumaczyć w sposób tylko hipotetyczny. W. Kawiak, M. Pilarczyk, M. Jarosz, A. Gieracz-Nazar SUMMARY EFFECT OF LOW-MOLECULAR DEXTRAN (40 000) ON BLOOD LEVELS OF INORGANIC PHOSPHORUS AND LIPID-BOUND PHOSPHORUS IN PATIENTS WITH TRANSIENT CEREBRAL CIRCULATION FAILURE The effect of low-molecular dextran was investigated in 20 patients with transient cerebral ischaemia on the blood levels of inorganic phosphorus and lipid-bound phosphorus. The obtained results were compared with those in a control group. Low-molecular dextran produced a statistically significant fall of the serum lipid-bound phosphorus in healthy subjects and in patients with transient cerebral ischaemia but was without any effect on the serum level,of inorganic phosphorus in healthy controls and patients with acute transient cerebral ischaemia.

6 PIŚMIENNICTWO 1. Allen J. C. i wsp.: J. Clin. Invest., 1961, Baxter J.: J. Clin. Invest., 1962, Brahmankar D. i wsp.: Circ. Res., 1967, Himmel A. i wsp.: Pol. Tyg. Lek., 1970, 2, Homolka J.: Biochemia kliniczna. PZWL. Warszawa Kawiak W. i wsp.: (w druku). 7. Kawiak W. i wsp.: Neur. Neurochir. Pol., 1975, 1, Kozinier W. B.: Usp. Sovr. Biol., 1966, Lbsel H. i wsp,: Fortschr. Med., 1967, Lutz W. i wsp.: Wpływ dekstranu 3000 na obraz lipidów surowicy krwi u chorych z miażdżycą. Biul. WAM, 1973, 3, Markiewicz W. i wsp.: Pol. Tyg. Lek., 1972, 27, Markiewicz K. i wsp.: Zachowanie się lipidów surowicy krwi po kroplowym wlewie dożylnym dekstranu 3000 u ludzi zdrowych. Biul. WAM, 1972, 4, Morrison A. B.: Quart. J. Exp. Phisiol., 1966, Oktaba W.: Elementy statystyki matematycznej i metodyka doświadczalna. PWN. Warszawa Pilarczyk M.: Wpływ dożylnego obciążenia glukozą na losy fosforu nieorganicznego i fosforu związanego z lipidami u chorych z ostrym naczyniowym uszkodzeniem mózgu w najwcześniejszym i późniejszym okresie choroby. Praca doktorska, Ak. Med. w Lublinie Pucar Z. i wsp.: Science, 1961, Śliwiliska J.: Diagn. Lab., 1977, 5, Tkaczewski W. i wsp.: Pol. Tyg. Lek., 1968, 12, Wehr H.: Post. Bioch., Adres autorów: Katedra i Klinika Neurologii Ak. Med., ul. Jaczewskiego Lublin.