Warszawa, Gliwice, sierpień 2014 r. Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Transkrypt

1 Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW Kraków wraz ze strategiczna oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych w tym programie działań Etap I - pkt. e) do k) Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Warszawa, Gliwice, sierpień 2014 r.

2 1

3 Pracę wykonał zespół w składzie: inż. Katarzyna Banaszak dr inż. Szymon Cios mgr inż. Monika Gajda dr Grzegorz Grzywaczewski mgr inż. Agnieszka obot mgr inż. Daniel Kieżun mgr inż. Marcin Kieżun mgr inż. Łukasz Kołbut mgr Marta Kunert inż. Marcin Kutera mgr inż. Paulina Lech- Surowiec mgr inż. Waldemar Mlaś mgr inż. Joanna Mutryn inż. Daniel Pasak mgr inż. Diana Przybek mgr inż. Magdalena Kinga Skuza mgr Daniel Świątek dr Joanna Trela dr inż. Marcin Walczak mgr inż. Agnieszka Stachura Węgierek mgr Leszek Ziółkowski mgr inż. Marlena Żelazowska 2

4 Spis treści 1. Inwentaryzacja przyrodnicza Fauna Inwentaryzacja ornitologiczna... 5 Międzywale Wisły... 6 Międzywale Dunajca... 7 Międzywale Raby... 8 Międzywale Wisłoki... 8 Międzywale Sanu Inwentaryzacja herpetologiczna Międzywale Wisły Międzywale Dunajca Międzywale Raby Międzywale Wisłoki Międzywale Sanu Inwentaryzacja entomologiczna Międzywale Wisły Międzywale Dunajca Międzywale Raby Międzywale Wisłoki Międzywale Sanu Podsumowanie inwentaryzacji faunistycznej Flora Modelowanie hydrauliczne Założenia i opis narzędzia do modelowania hydraulicznego Charakterystyka dostępnych modeli hydraulicznych Model hydrauliczny rzeki Wisły Model hydrauliczny rzeki Raby Model hydrauliczny rzeki Dunajec Model hydrauliczny rzeki Wisłoki Model hydrauliczny rzeki San Wytypowanie porostu drzew i krzewów przeznaczonych do usunięcia z obszaru szczególnego zagrożenia powodzią Kryteria wyboru miejsc wymagających usunięcia ros linnos ci

5 2.3. Opis przyjętych wariantów wycinki drzew i krzewów w obszarze międzywala Wyniki modelowania hydraulicznego Wyniki dla Wisły Wyniki dla Raby Wyniki dla Dunajca Wyniki dla Wisłoki Wyniki dla Sanu Analiza wyników wariantu zakładającego zaniechanie prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnych (Z) Wybór rekomendowanego wariantu Wisła od ujścia Przemszy do Nowego Korczyna (km ) Wisła od Nowego Korczyna do Mściowa (gm. Dwikozy) (km ) Wisła od Mściowa (gm. Dwikozy) do Annopola (km ) Raba Dunajec Wisłoka San Charakterystyka obszarów wytypowanych do wycinki Sposób i termin prowadzenia prac oraz utrzymania odpowiedniego zagospodarowania terenu międzywala w przyszłości Opis struktury i funkcjonalności baz danych Podsumowanie i wnioski Rekomendowany wariant wycinki drzew i krzewów po przeprowadzeniu prognozy oddziaływania na środowisko Programu Spis tabel Spis rysunków Spis załączników

6 1. Inwentaryzacja przyrodnicza W ramach realizacji bieżącego etapu prac nad Programem wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW w Krakowie wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych w tym programie działań, inwentaryzacja przyrodnicza stanowiła znaczący element prac. Dane pozyskane w ramach przeprowadzonej inwentaryzacji stanowiły kolejno materiał wejściowy do prowadzenia modelowania hydraulicznego realizowanego w tym etapie. Inwentaryzacja przyrodnicza została przeprowadzona na obszarach do tego wytypowanych bazując na analizie wyników obliczeń hydraulicznych w wariancie W0 (stan aktualny). Pierwszym krokiem podjętym w tym celu był wybór przekroi problematycznych, który bazował na następujących kryteriach wskazanych w pkt 2.2 opracowania. Po wytypowaniu przekroi problematycznych wyznaczono obszary zadrzewień i zakrzaczeń, znajdujące się w pobliżu przekroi problematycznych, które stanowiły obszary potencjalnie przeznaczone do wycinki, na których kolejno przeprowadzono inwentaryzację przyrodniczą Fauna Inwentaryzacja ornitologiczna W Polsce, do końca 2013 roku ( dostęp r.) stwierdzono 450 gatunków ptaków. Większość z nich podlega ochronie prawnej. Ochroną ścisłą objęto 428 gatunków ptaków, ochroną częściową objęto 9 gatunków, a 13 gatunków to gatunki łowne (rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych. Dz. U. 2005, nr 45, poz. 433; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dz. U nr 237, poz. 1419). Dyrektywa ptasia (Dyrektywa Rady 79/409/ewg 1979) chroni 175 gatunków ptaków występujących w Europie. Gatunki ujęte w załączniku I są objęte szczególnymi środkami ochronnymi, obejmującymi także ich siedliska, mającymi na celu zapewnienie przetrwania i rozrodu tych gatunków w ich obszarach występowania. Inwentaryzację ornitologiczną w terenie przeprowadzono w formie jednorazowych kontroli obejmujących tereny objęte programem wytypowane do wycinki drzew i krzewów. Inwentaryzację przeprowadzono w terminie r. Każdy wytypowany obszar, poligon kontrolowano jednokrotnie w godzinach porannych (od wschodu słońca do 10.00), ponieważ wówczas większość gatunków ptaków ma swój dobowy szczyt aktywności. W trakcie wizyt terenowych notowano wszystkie słyszane oraz zaobserwowane gatunki ptaków. 5

7 Opracowując poniższe odcinki planowanej inwestycji posiłkowano się także danymi źródłowymi zebranymi dla poszczególnych obszarów Natura 2000, pokrywającymi się lub zlokalizowanych w pobliżu planowanej wycinki drzew i krzewów. Dodatkowo dla każdego odcinka planowanej inwestycji przedstawiono gatunki ptaków prawdopodobnie występujące w danym fragmencie na podstawie oceny eksperckiej i danych dostępnych w piśmiennictwie. Jednocześnie wskazano gatunki ujęte w załączniku I Dyrektywy ptasiej (Dyrektywa Rady 79/409/ewg 1979). Międzywale Wisły Odcinek Wisły od Nowego Korczyna do Budzisk oraz przy ujściu Wisłoki Na obszarze objętym inwentaryzacją na podstawie danych źródłowych wskazano siedliska 12 gatunków ptaków prawnie chronionych w tym: dziwonii zwyczajnej Carpodacus erythrinus, gąsiorka Lanius collurio, czajki zwyczajnej Vanellus vanellus, świerszczaka zwyczajnego Locustella naevia, strumieniówki Locustella fluviatilis, uszatki zwyczajnej Asio otus, rybitwy rzecznej Sterna hirundo, rokitniczki Acrocephalus schoenobaenus, brzegówki zwyczajnej Riparia riparia, bociana czarnego Ciconia nigra, dzięcioła zielonego Pica viridis oraz krętogłowa zwyczajnego Jynx torquilla. Wytypowane do usunięcia obszary krzewów i drzew w międzywalu Wisły, wydają się dość ubogie w cenne i zagrożone gatunki ptaków. Podczas jednokrotnej kontroli stwierdzono jednak siedliska stanowiące potencjalne miejsce bytowania cennych gatunków. 3 gatunki wskazane na podstawie danych źródłowych zawarte są w załączniku I Dyrektywy ptasiej, jest to gąsiorek Lanius collurio, rybitwa rzeczna Sterna hirundo, bocian czarny Ciconia nigra. Ze względu na obecność bociana czarnego (gatunku nielicznego w skali kraju) i dziwonii zwyczajnej Carpodacus erythrinus (gatunku związanego z roślinnością dolin rzecznych) oraz potencjalnych siedlisk na obszarach wytypowanych do wycinki (oznaczonych jako wariant III w warstwie wynikowej) należy zaniechać wycinki w obrębie poligonów, w których stwierdzono te gatunki, by zapobiec zniszczeniu ich siedlisk. Wisła na odcinku Wisły od wsi Ciszyca do Annopola Na obszarze objętym inwentaryzacją na podstawie danych źródłowych wskazano siedliska 67 gatunków ptaków prawnie chronionych w tym znalazły się: dzięcioł białoszyi Dendrocopos syriacus, gąsiorek Lanius collurio, zimorodek Alcedo atthis, bocian biały Ciconia ciconia, bocian czarny Ciconia nigra, rybitwa zwyczajna Sterna hirundo, brodziec piskliwy Actitis hypoleucos, różeniec zwyczajny Anas acuta, płąskonos zwyczajny Anas clypeata, cyraneczka zwyczajna Anas crecca, świstun zwyczajny Anas Penelope, cyranka zwyczajna Anas querquedula, krakwa Anas strepera, orlik krzykliwy Aquila pomarina, ogożałka zwyczajna Aythya marila, bąk Botaurus stellaris, gągął krzykliwy Bucephala clangula, piaskowiec Calidris alba, biegus zmienny 6

8 Calidris alpine, biegus krzywodzioby Calidris ferruginea, biegus malutki Calidris minuta, biegus mały Calidris temminckii, sieweczka rzeczna Charadrius dubius, sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, błotniak stawowy Circus aeruginosus, błotniak zbożowy Circus cyaneus, błotniak łąkowy Circus pygargus, derkacz Crex crex, czapla biała Egretta alba, czapla nadobna Egretta garzetta, drzemlik Falco columbarius, bekas kszyk Gallinago gallinago, żuraw Grus grus, rycyk Limosa limosa, bielaczek Mergus albellus, nurogęś Mergus merganser, szlachar Mergus serrator, kuklik wielki Numenius arquata, kuklik mniejszy Numenius phaeopus, ślepowron Nycticorax nycticorax, rybołów Pandion haliaetus, batalion Philomachus pugnax, siewka złota Pluvialis apricaria, siewnica Pluvialis squatarola, perokoz rogaty Podiceps auritus, perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkoz zdzawoszyi Podiceps grisegena, kropiatka Porzana porzana, wodnik zwyczajny Rallus aquaticus, perkozek zwyczajny Tachybaptus ruficollis, brodziec śniady Tringa erythropus, łęczak Tringa glareola, kwokacz Tringa nebularia, samotnik Tringa ochropus, brodziec pławny Tringa stagnatilis, krwawodziub Tringa tetanus, czajka zwyczajna Vanellus vanellus, kulon Burhinus oedicnemus, sieweczka gniada Charadrius hiaticula, ortolan Emberiza hortulana, ostrygojad zwyczajny aematopus ostralegus, bielik zwyczajny aliaeetus albicilla, mewa czarnogłowa Larus melanocephalus, biegus płaskodzioby Limicola falcinellus, rybitwa białoczelna Sterna albifrons, rybitwa wielkodzioba Sterna caspia, pokrzewka jarzębata Sylvia nisoria. Wytypowane do usunięcia obszary drzew i krzewów w tym odcinku międzywala Wisły wydają się dość bogate w cenne i zagrożone gatunki ptaków. Stwierdzono także siedliska stanowiące potencjalne miejsce bytowania cennych gatunków. 21 wskazanych gatunków zawartych jest w załączniku I Dyrektywy ptasiej. Ze względu na obecność bardzo cennych gatunków, rzadkich i zagrożonych jak np. bocian czarny Ciconia nigra, rybitwa zwyczajna Sterna hirundo, orlik krzykliwy Aquila pomarina, bąk Botaurus stellaris, błotniak zbożowy Circus cyaneus, błotniak łąkowy Circus pygargus, derkacz Crex crex, żuraw Grus grus, kulon Burhinus oedicnemus oraz potencjalnych siedlisk tych czy innych cennych gatunków na obszarach wytypowanych do wycinki (oznaczonych jako wariant III w warstwie wynikowej) zaleca się zaniechania wycinki, by zapobiec zniszczeniu tych siedlisk. Międzywale Dunajca Na całym obszarze objętym inwentaryzacją stwierdzono 40 gatunków ptaków: kukułka Cuculus canorus, piecuszek Phylloscopus trochilus, łozówka Acrocephalus palustris, gąsiorek Lanius collurio, cierniówka Sylvia communis, potrzos Emberiza schoeniclus, bogatka Parus major, słowik szary Luscinia luscinia, słowik rdzawy Luscinia megarhynchos, pokrzewka ogrodowa Sylvia borin, kos Turdus merula, kapturka Sylvia atricapilla, szpak Sturnus vulgaris, kwiczoł Turdus pilaris, trznadel Emberiza citrinella, bażant Phasianus colchicus, raniuszek Aegithalos caudatus, pokrzywnica Prunella modularis, jarzębatka Sylvia nisoria, pierwiosnek Phylloscopus collybita, zięba Fringilla coelebs, grzywacz Columba palumbus, śpiewak Turdus philomelos, dzięcioł zielony Picus 7

9 canus, wilga Oriolus oriolus, modraszka Cyanistes caeruleus, dziwonia Carpodacus erythrinus, sójka Garrulus glandarius, dzięcioł duży Dendrocopos major, strzyżyk Troglodytes troglodytes, rudzik Erithacus rubecula, zaganiacz ippolais icterina, myszołów Buteo buteo, bocian czarny Ciconia nigra, makolągwa Carduelis cannabina, krętogłów Jynx torquilla, wrona siwa Corvus cornix, nurogęś Mergus merganser, krzyżówka Anas platyrhynchos, kania czarna Milvus migrans. Wytypowane do usunięcia obszary krzewów i drzew w miedzywalu rzeki Dunajec, są dość ubogie w cenne, zagrożone gatunki ptaków. Prawdopodobnie duży wpływ na stan jakościowy i ilościowy gatunków miała fala powodziowa przechodząca na inwentaryzowanym terenie w maju. Podczas jednokrotnej kontroli stwierdzono 4 gatunki z załącznika I Dyrektywy ptasiej gąsiorek Lanius collurio, jarzębatka Sylvia nisoria, bocian czarny Ciconia nigra i kania czarna Milvus migrans. Ze względu na stwierdzenie bociana czarnego i kani czarnej (gatunków nielicznych w skali kraju) oraz nurogęsi i jego młodych (gatunku gnieżdżącego się w dziuplach) na obszarach wytypowanych do wycinki (oznaczonych jako wariant III w warstwie wynikowej), należy poligony, w których stwierdzono te gatunki wyłączyć z dalszego planowania do wycinki, by zapobiec zniszczeniu siedlisk tych gatunków. Międzywale Raby Na całym obszarze międzywala Raby objętym inwentaryzacją stwierdzono 26 gatunków ptaków: szpak Sturnus vulgaris, łozówka Acrocephalus palustris, pokrzewka ogrodowa Sylvia borin, piecuszek Phylloscopus trochilus, kos Turdus merula, trznadel Emberiza citrinella, kapturka Sylvia atricapilla, cierniówka Sylvia communis, słowik szary Luscinia luscinia, dzwoniec Chloris chloris, potrzos Emberiza schoeniclus, kukułka Cuculus canorus, grzywacz Columba palumbus, kwiczoł Turdus pilaris, bogatka Parus major, gąsiorek Lanius collurio, jarzębatka Sylvia nisoria, pokrzewka ogrodowa Sylvia borin, szczygieł Carduelis carduelis, krzyżówka Anas platyrhynchos, dzięcioł duży Dendrocopos major, dzięcioł zielony Picus canus, wrona siwa Corvus cornix, bogatka Parus major, szczygieł Carduelis carduelis, zaganiacz ippolais icterina. Wytypowane do usunięcia obszary drzew i krzewów w międzywalu są dość ubogie w cenne i zagrożone gatunki ptaków. Prawdopodobnie duży wpływ na stan jakościowy i ilościowy gatunków miała fala powodziowa przechodząca na inwentaryzowanym terenie w maju. Podczas jednokrotnej kontroli stwierdzono tylko 2 gatunki z załącznika I Dyrektywy ptasiej gąsiorek Lanius collurio i jarzębatka Sylvia nisoria. Międzywale Wisłoki Na całym obszarze międzywala Wisłoki objętym inwentaryzacją stwierdzono 42 gatunki ptaków: piecuszek Phylloscopus trochilus, wilga Oriolus oriolus, słowik szary 8

10 Luscinia luscinia, łozówka Acrocephalus palustris, cierniówka Sylvia communis, kos Turdus merula, dziwonia Carpodacus erythrinus, kukułka Cuculus canorus, kapturka Sylvia atricapilla, szpak Sturnus vulgaris, bażant Phasianus colchicus, sroka Pica pica, śpiewak Turdus philomelos, bogatka Parus major, gąsiorek Lanius collurio, dziwonia Carpodacus erythrinus, rudzik Erithacus rubecula, turkawka Streptopelia turtur, dzięcioł zielony Picus canus, trznadel Emberiza citrinella, kwiczoł Turdus pilaris, zaganiacz ippolais icterina, sójka Garrulus glandarius, zięba Fringilla coelebs, strumieniówka Locustella fluviatilis, grzywacz Columba palumbus, dzięcioł duży Dendrocopos major, makolągwa Carduelis cannabina, wrona siwa Corvus cornix, grubodziób Coccothraustes coccothraustes, świstunka leśna Phylloscopus sibilatrix, modraszka Cyanistes caeruleus, dzięciołek Dendrocopos minor, pierwiosnek Phylloscopus collybita, myszołów Buteo buteo, słowik rdzawy Luscinia megarhynchos, dziwonia Carpodacus erythrinus, dzięcioł zielony Picus canus, dudek Upupa epops, mazurek Passer montanus, bocian czarny Ciconia nigra, strumieniówka Locustella fluviatilis. Wytypowane do usunięcia obszary krzewów i drzew w międzywalu są dość ubogie w cenne i zagrożone gatunki ptaków. Prawdopodobnie duży wpływ na stan jakościowy i ilościowy gatunków miała fala powodziowa przechodząca na inwentaryzowanym terenie w maju. Podczas jednokrotnej kontroli stwierdzono 3 gatunki z załącznika I Dyrektywy ptasiej gąsiorek Lanius collurio, jarzębatka Sylvia nisoria i bocian czarny Ciconia nigra. Ze względu na stwierdzenie bociana czarnego (gatunku nielicznego w skali kraju) należy poligony, w których stwierdzono ten gatunek wyłączyć z dalszego planowania do wycinki, by zapobiec zniszczeniu siedlisk tego gatunku. Międzywale Sanu Na całym obszarze objętym inwentaryzacją stwierdzono 44 gatunki ptaków: piecuszek Phylloscopus trochilus, łozówka Acrocephalus palustris, kos Turdus merula, słowik szary Luscinia luscinia, kapturka Sylvia atricapilla, kwiczoł Turdus pilaris, cierniówka Sylvia communis, gąsiorek Lanius collurio, wilga Oriolus oriolus, trznadel Emberiza citrinella, śpiewak Turdus philomelos, pokrzewka ogrodowa Sylvia borin, zaganiacz ippolais icterina, dzięcioł duży Dendrocopos major, grzywacz Columba palumbus, bogatka Parus major, szczygieł Carduelis carduelis, modraszka Cyanistes caeruleus, szpak Sturnus vulgaris, sójka Garrulus glandarius, wrona siwa Corvus cornix, zięba Fringilla coelebs, pierwiosnek Phylloscopus collybita, jarzębatka Sylvia nisoria, sroka Pica pica, krętogłów Jynx torquilla, dziwonia Carpodacus erythrinus, strumieniówka Locustella fluviatilis, trzmielojad Pernis apivorus, dzięcioł zielony Picus canus, wrona siwa Corvus cornix, bażant Phasianus colchicus, uszatka Asio otus, myszołów Buteo buteo, kukułka Cuculus canorus, strzyżyk Troglodytes troglodytes, rudzik Erithacus rubecula, bocian czarny Ciconia nigra, sierpówka Streptopelia decaocto, czapla siwa Ardea cinerea, raniuszek Aegithalos caudatus, bielik aliaeetus albicilla, dudek Upupa epops, samotnik Tringa ochropus. 9

11 Wytypowane do usunięcia obszary krzewów i drzew w międzywalu są dość ubogie w cenne i zagrożone gatunki ptaków. Prawdopodobnie duży wpływ na stan jakościowy i ilościowy gatunków miała fala powodziowa przechodząca na inwentaryzowanym terenie w maju. Podczas jednokrotnej kontroli stwierdzono 5 gatunków z załącznika I Dyrektywy ptasiej gąsiorek Lanius collurio i jarzębatka Sylvia nisoria, bocian czarny Ciconia nigra, bielik Milvus migrans, trzmielojad Pernis apivorus. Ze względu na stwierdzenie bociana czarnego, bielika i trzmielojada (gatunków nielicznych w skali kraju) w obszarach wytypowanych do wycinki (oznaczonych jako wariant III w warstwie wynikowej) należy poligony, w których stwierdzono te gatunki wyłączyć z dalszego planowania do wycinki, by zapobiec zniszczeniu siedlisk tych gatunków Inwentaryzacja herpetologiczna Inwentaryzację herpetologiczną przeprowadzono w formie jednorazowych kontroli obejmujących tereny objęte programem wytypowane do wycinki drzew i krzewów. Inwentaryzację przeprowadzono w terminie r. Każdy wytypowany obszar, poligon kontrolowano jednorazowo w godzinach porannych oraz popołudniowych. Dodatkowo przeprowadzono kontrolę w godzinach od do w celu wykrycia stanowisk kumaka nizinnego Bombina bombina, który w godzinach wieczornych i nocnych jest bardzo aktywny i dobrze słyszalny. W trakcie wizyt terenowych notowano wszystkie słyszane oraz zaobserwowane gatunki płazów i gadów. Międzywale Wisły Odcinek Wisły od Nowego Korczyna do Budzisk oraz przy ujściu Wisłoki. Na wybranym odcinku badawczym na podstawie danych źródłowych oraz obserwacji w terenie wskazano na obecność 3 gatunków gadów: padalec zwyczajny Anguis fragilis, zaskroniec zwyczajny Natrix natrix, jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara; oraz 11 gatunków płazów: żaba trawna Rana temporaria, ropucha szara Bufo bufo, żaby wodne Pelophylax esculentus i Pelophylax esculentus complex, ropucha zielona Bufo viridis, rzekotka drzewna yla arborea, traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris, grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus, żaba śmieszka Pelophylax ridibundus, żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae, kumak nizinny Bombina bombina. 10

12 W trakcie obserwacji w terenie nie udało się stwierdzić obecności kumaka nizinnego jednak jego obecność wykazano w trakcie innych badań terenowych (Projekt Rewitalizacji, ochrony bioróżnorodności i wykorzystanie walorów starorzeczy Wisły, zatrzymanie degradacji doliny górnej Wisły jako korytarza ekologicznego), a także o jego obecności świadczą dane zawarte w SDF obszarów Natura Zaleca się więc poligony, w których stwierdzono te gatunki, wyłączyć z dalszego planowania do wycinki, by zapobiec zniszczeniu siedlisk tego oraz innych gatunków. Wisła na odcinku Wisły od wsi Ciszyca do Annopola Na wybranym odcinku badawczym na podstawie danych źródłowych oraz obserwacji w terenie wskazano obecność 1 gatunku gadów: żółwia błotnego Emys orbicularis, oraz 5 gatunków płazów: żaby trawnej Rana temporaria, żab wodnych Rana esculenta complex, ropuchy zielonej Bufo viridis, ropuchy szarej Bufo bufo oraz kumaka nizinnego Bombina bombina. W trakcie obserwacji w terenie nie udało się stwierdzić obecności kumaka nizinnego oraz żółwia błotnego jednak ich obecność wykazano w trakcie innych badań terenowych (Projekt Rewitalizacji, ochrony bioróżnorodności i wykorzystanie walorów starorzeczy Wisły, zatrzymanie degradacji doliny górnej Wisły jako korytarza ekologicznego), a także o ich obecności świadczą dane zawarte w SDF obszarów Natura Zaleca się więc poligony, w których stwierdzono te gatunki, wyłączyć z dalszego planowania do wycinki, by zapobiec zniszczeniu ich siedlisk. Międzywale Dunajca Na wybranym odcinku płazy reprezentowane były przez 3 gatunki: żaba wodna Rana esculenta, żaba trawna Rana temporaria, ropucha szara Bufo bufo natomiast gady przez 2 gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis, zaskroniec Natrix natrix. Nie stwierdzono w stanowisk kumaka nizinnego Bombina bombina. Międzywale Raby Płazy reprezentowane były przez 3 gatunki: żaba wodna Rana esculenta, żaba trawna Rana temporaria, ropucha szara Bufo bufo natomiast gady przez 2 gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis, zaskroniec Natrix natrix. Nie stwierdzono w ogóle stanowisk kumaka nizinnego Bombina bombina. Międzywale Wisłoki Płazy reprezentowane były przez 4 gatunki: ropucha zielona Bufo viridis, ropucha szara Bufo bufo, żaba wodna Rana esculenta, kumak nizinny Bombina bombina natomiast gady przez 2 gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis, zaskroniec Natrix natrix. 11

13 Stwierdzono również 2 stanowiska kumaka nizinnego Bombina bombina. Ze względu na stwierdzenie kumaka nizinnego (zawartego w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG), należy poligony, w których stwierdzono te gatunki, wyłączyć z dalszego planowania do wycinki, by zapobiec zniszczeniu ich siedlisk. Międzywale Sanu Na badanym odcinku międzywala płazy reprezentowane były przez 3 gatunki: kumak nizinny Bombina bombina, żaba trawna Rana temporaria, ropucha szara Bufo bufo, natomiast gady przez 2 gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis, zaskroniec Natrix natrix. Wytypowane do usunięcia obszary krzewów i drzew w międzywalu, są dość ubogie w cenne, zagrożone gatunki płazów i gadów. Prawdopodobnie duży wpływ na stan jakościowy i ilościowy gatunków miała fala powodziowa przechodząca na inwentaryzowanym terenie w maju. Podczas jednokrotnej kontroli stwierdzono 16 stanowisk kumaka nizinnego Bombina bombina. Ze względu na stwierdzenie tego gatunku w obszarach wytypowanych do wycinki (oznaczonych jako wariant III w warstwie wynikowej) należy poligony, w których stwierdzono te gatunki, wyłączyć z dalszego planowania do wycinki, by zapobiec zniszczeniu siedlisk tych gatunków Inwentaryzacja entomologiczna Inwentaryzację i waloryzację przyrodniczą przeprowadzono w oparciu o dane zbierane w terenie oraz wskazówki zawarte w piśmiennictwie. Zestawiono informacje dotyczące charakteru zbiorowisk roślinnych oraz entomofauny wybranego obszaru, a także fauny owadów zasiedlających tereny sąsiadujące, z których gatunki przenikać mogą do międzywala Wisły oraz dopływów objętych programem wycinki. Badania w terenie prowadzono w dniach od 14 maja do 26 czwerwca 2014 roku. Materiał zbierano metodami przyżyciowymi przy użyciu standardowego sprzętu entomologicznego jak czerpak, siatki czy sita entomologiczne. Stosowano także metodę na upatrzonego tzn. penetrowano siedliska w poszukiwaniu samych owadów w różnym stadium rozwoju (żywych lub ich szczątków) miejsc żerowania, gniazd bądź innych śladów. Zebrany materiał oznaczono do gatunków lub wyższych taksonów przy pomocy odpowiedniego piśmiennictwa. Skupiono się na kilku rzędach owadów wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory oraz w Rozporządzeniu Ministra S rodowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunko w będących przedmiotem zainteresowania wspo lnoty, a takz e kryterio w wyboru obszaro w kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura Dz. U. 2010, nr 77, poz Jednoczes nie zwro cono uwagę na gatunki chronione prawem krajowym, wymienione w Załączniku 1 Rozporządzenia 12

14 Ministra S rodowiska z dnia 12 paz dziernika 2011 r. w sprawie gatunko w dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Międzywale Wisły Odcinek Wisły od Nowego Korczyna do Budzisk oraz przy ujściu Wisłoki W trakcie badań terenowych przeprowadzonych w rejonie międzywala badanego odcinka Wisłoki stwierdzono obecność 58 taksonów owadów. Wśród zebranego materiału znalazł się jeden gatunek motyla (Mapa 1. i 2.) objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, a także jeden chroniony rodzaj (trzmiele), w którym wyróżniono gatunek objęty w Polsce ochroną częściową. Zebrane gatunki owadów: Odonata: Platycnemis pennipes (PALLAS, 1771), Coenagrion sp., Calopteryx splendens (ARRIS, 1782), Libellula depressa LINNAEUS, 1758 Orthoptera: Metrioptera sp., Tetrix sp. emiptera: Graphosoma lineatum (LINNAEUS, 1758), Cercopis vulnerata ROSSI, 1807, Aphrophora salicis (DE GEER, 1773), Calocoris norbegicus (GMELIN, 1788), Stenodema laevigatum (FALLÉN 1807), Coreus marginatus (LINNAEUS, 1758), Pyrrhocoris apterus (LINNAEUS, 1758), yalopterus pruni (GEOFFROY, 1762), Aphis fabae SCOPOLI, 1763, Betulaphis quadrituberculata KALTENBAC, 1843, Megoura viviae BUCKTON, 1876, Stomaphis sp., Tetraneura ulmi (LINNAEUS, 1758), Aphis sp. Neuroptera: Chrysoperla carnea (STEPENS, 1836) Lepidoptera: Pieris brassicae (LINNAEUS, 1758), P. napi (LINNAEUS, 1758), Coenonympha pamphilus (LINNAEUS, 1758), Vanessa cardui (LINNAEUS, 1758), Aglais urticae (LINNAEUS, 1758), Phengaris (Maculinea) alcon DENIS & SCIFFERMŰLLER 1775, Cossus cossus (LINNAEUS, 1758) ymenoptera: Apis mellifera (LINNAEUS 1758), Bombus lapidarius LINNAEUS, 1758, Bombus sp., Vespa crabro (LINNAEUS 1758), Astata boops SCRANK, 1781, Lasius fuliginosus (LATREILLE, 1798), Myrmica sp. Coleoptera: Coccinella septapunctata (LINNAEUS 1758), Gastrophysa viridula (DE GEER, 1775), Cantharis fusca LINNAEUS, 1758, Cantharis rufa LINNAEUS, 1758, Leptura quadrifasciata LINNAEUS, 1758, Pterostichus cupreus (LINNAEUS, 1758), Pterostichus nigrita (PAYKULL, 1790), Pterostichus sternuus (PANZER, 1797), Silpha atrata LINNAEUS, 1758, emicrepidius niger (LINNAEUS 1758), Phyllopertha horticola LINNAEUS, 1758, Liparus glabrirostris (KÜSTER, 1849B), Phyllobius sp., Meligethes sp., Paederus littoralis GRAVENORST,

15 Mecoptera: Panorpa communis (LINNAEUS 1758) Diptera: Lucilia caesar (LINNAEUS 1758), Musca domectica LINNAEUS, 1758, Sarcophaga carnaria (LINNAEUS, 1758), Calliphora vicina ROBINEAU-DESVOIDY, 1830, Eristalis intricarius (LINNAEUS, 1758), Lispe sp., Syrphus sp. Opierając się na charakterystyce roślinności rzeczywistej wzdłuż biegu rzeki (Gacka-Grześkiewicz 1995; Kamiński 2012) omawianego obszaru można uznać, iż teren ten cechuje się dużą różnorodnością przyrodniczą. Entomofauna zasiedlająca wikliny nadbrzeżne, obszary łąkowe i ruderalne, a przede wszystkim zarośla drzewiaste typu lasu mieszanego czy łęgów jest dość bogata w trakcie badań terenowych wykazano obecność 58 taksonów owadów. Jednak z uwagi na krótki termin realizacji projektu nie udało się ukazać pełnego obrazu bogactwa entomofauny. Szerzej zakrojone badania prawdopodobnie pozwoliłyby odnotować występowanie szeregu innych gatunków, w tym także chronionych bądź zagrożonych. Na badanym obszarze stwierdzono 1 gatunek motyla Phengaris alcon Denis & Schifferműller 1775 objętego w Polsce ochroną ścisłą i wymagającego ochrony czynnej, a także jeden rodzaj objęty ochroną, w tym 1 gatunek objęty w Polsce ochroną częściową Bombus lapidarius Linnaeus, Odnotowany gatunek motyla jest ściśle chroniony i wymaga ochrony czynnej. Ochrona ta polega na utrzymywaniu odpowiednich warunków siedliskowych poprzez ekstensywne użytkowanie łąk (koszenie) oraz przez zapobieganie zarastaniu przez brzozy i wierzby. W tym kontekście wycinka nie stanowi zagrożenia dla opisanego gatunku, jeśli przeprowadzona zostanie rozsądnie czyli tak aby nie zdewastować zamieszkiwanego przez niego biotopu a także gniazd mrówek z którymi współżyje. Sugeruje się jednak przeprowadzenie w miejscach gdzie Phengaris alcon został odnotowany analiz zmian stosunków wodnych jakie spowoduje wycinka drzew i krzewów czy szybszy przepływ wody nie doprowadzi do osuszenia siedliska co stanowiłoby poważne zagrożenie dla wykazanego gatunku. Gatunki z rodzaju Bombus spotykane były dość często w międzywalu, a sama wycinka nie powinna wpłynąć na ich populację jeżeli przeprowadzona zostanie z pominięciem karczowania. Warto zaznaczyć, iż wycinka powinna być przeprowadzona w sposób rozsądny i jak najmniej naruszający naturalny stan biocenozy, należy także ponownie przeanalizować czy w miejscach występowania starszych drzewostanów wycinka jest niezbędna ponieważ dewastacja tych siedlisk (potencjalnych miejsc występowania gatunków chronionych i zagrożonych) byłaby wielką stratą. Sugeruje się nawet zaniechania wycinki starszych drzew, a także w ramach możliwości pozostawienie przynajmniej części wyciętych drzew i krzewów, oraz zaniechanie wykonania zrywki drzew czy karczowania po zrębach ponieważ martwe drewno stanowi miejsce rozrodu dla wielu cennych i zagrożonych 14

16 gatunków owadów. Związane są z nim na przykład trzmiele ( stanowi miejsce bytowania i bazę pokarmową dla chrząszczy saproksylicznych, a także kryjówki dla wielu innych owadów, bezkręgowców oraz kręgowców. Na mapach poniżej, czerwoną gwiazdą zaznaczono miejsca, gdzie odnotowano obecność gatunku Phengaris alcon. Mapa 1 Występowanie gatunku Phengaris alcon (Trela, 2014). Mapa 2. Występowanie gatunku Phengaris alcon. (Trela, 2014). Wisła na odcinku Wisły od wsi Ciszyca do Annopola W trakcie badań terenowych przeprowadzonych w rejonie międzywala badanego odcinka Wisłoki stwierdzono obecność 60 taksonów owadów. Wśród zebranego materiału znalazł się jeden gatunek motyla objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową i który wymieniony jest w II i IV załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Wykazano także 1 rodzaj objęty ochroną, w tym wyróżniono dwa gatunki objęte w 15

17 Polsce ścisłą ochroną gatunkową i jeden objęty ochroną częściową. Z przeanalizowanego piśmiennictwa (materiały RDOŚ Oddz. Lublin) wynika także, iż na badanym terenie występuje jeszcze jeden gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą i zawarty w II i IV załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Zebrane gatunki owadów: Odonata: Platycnemis pennipes (Pallas, 1771), Coenagrion sp., Calopteryx splendens (arris, 1782), Libellula depressa Linnaeus, 1758, Sympetrum fonscolombii (Selys, 1840), Ophiogomphus cecilia (Geoffroy in Fourcroy, 1785) Orthoptera: Metrioptera sp., Tetrix sp. emiptera: Graphosoma lineatum (Linnaeus, 1758), Aphrophora salicis (De Geer, 1773), Stenodema laevigatum (Fallén 1807), Coreus marginatus (Linnaeus, 1758), Pyrrhocoris apterus (Linnaeus, 1758), yalopterus pruni (Geoffroy, 1762), Aphis fabae Scopoli, 1763, Megoura viviae Buckton, 1876, Aphis sp. Lepidoptera: Pieris brassicae (Linnaeus, 1758), Pieris napi (Linnaeus, 1758), Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758), Vanessa cardui (Linnaeus, 1758), Aglais urticae (Linnaeus, 1758), Nymphalis polychloris (Linnaeus, 1758), Vanessa cardui (Linnaeus, 1758), Issoria lathonia (Linnaeus, 1758), Lycaena dispar (aworth, 1802), Lomaspilis marginata edemann, 1881, Polyommatus icarus (Linnaeus, 1757), Cossus cossus (Linnaeus, 1758) ymenoptera: Apis mellifera (Linnaeus 1758), Bombus lapidarius Linnaeus, 1758, Bombus lucorum (Linnaeus, 1761), Bombus pascuorum Scopoli, 1763, Bombus sp., Vespa crabro (Linnaeus 1758), Astata boops Schrank, 1781, Lasius fuliginosus (Latreille, 1798), Formica rufa (Linnaeus, 1761), Myrmica sp. Coleoptera: Coccinella septapunctata (Linnaeus 1758), Cantharis fusca Linnaeus, 1758, Cantharis rufa Linnaeus, 1758, Leptura quadrifasciata Linnaeus, 1758, Pterostichus nigrita (Paykull, 1790), Pterostichus sternuus (Panzer, 1797), Oxythyrea funesta (Poda, 1761), emicrepidius niger (Linnaeus 1758), Phyllopertha horticola Linnaeus, 1758, Phyllobius sp., Meligethes sp., Paederus littoralis Gravenhorst, 1802 Mecoptera: Panorpa communis (Linnaeus 1758) Diptera: Lucilia caesar (Linnaeus 1758), Musca domectica Linnaeus, 1758, Sarcophaga carnaria (Linnaeus, 1758), Calliphora vicina Robineau-Desvoidy, 1830, Eristalis intricarius (Linnaeus, 1758), Lispe sp., Syrphus sp. Opierając się na charakterystyce roślinności rzeczywistej wzdłuż biegu rzeki (Gacka- Grześkiewicz 1995; Kamiński 2012) omawianego obszaru można uznać, że teren cechuje się dużą różnorodnością przyrodniczą. Entomofauna zasiedlająca wikliny 16

18 nadbrzeżne, obszary łąkowe i ruderalne, a przede wszystkim zarośla drzewiaste typu lasu mieszanego czy łęgów jest dość bogata w trakcie badań terenowych wykazano obecność 60 taksonów owadów. Jednak z uwagi na krótki termin realizacji projektu nie udało się ukazać pełnego obrazu bogactwa entomofauny. Szerzej zakrojone badania z pewnością pozwoliłyby odnotować występowanie szeregu innych gatunków, w tym także chronionych bądź zagrożonych. Wśród zebranego materiału znalazł się jeden gatunek motyla Lycaena dispar (aworth, 1802) (Mapa 3) objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową i który wymieniony jest w II i IV załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Z przeanalizowanego piśmiennictwa (materiały RDOŚ Lublin) wynika także, iż na badanym terenie występuje jeszcze gatunek ważki Ophiogomphus cecilia (Geoffroy in Fourcroy, 1785) (Mapa 4), także objęty w Polsce ochroną ścisłą i zawarty w II i IV załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Ponadto na badanym obszarze stwierdzono obecność jednego rodzaju objętego ochroną (Bombus), w tym wyróżniono 2 gatunki objęte w Polsce ścisłą ochroną gatunkową Bombus pascuorum Scopoli, 1763 oraz Bombus lucorum (Linnaeus, 1761) i jeden gatunek objęty ochroną częściową Bombus lapidarius Linnaeus, Zebrane gatunki owadów: - Odnotowany gatunek motyla Lycaena dispar jest ściśle chroniony jednak obecnie gatunek nie jest zagrożony wyginięciem w Polsce. Pewnym zagrożeniem dla niego mogą być melioracje i osuszanie terenów podmokłych, gdzie występuje najliczniej. Jednak możliwość zasiedlania suchych środowisk w dużym stopniu redukuje to zagrożenie. Sytuacja krajowej populacji jest stabilna, a w ostatnich latach obserwuje się nawet jej wzrost i ekspansję. Natomiast w Europie gatunek jest poważnie zagrożony wymieraniem w zachodniej części swego zasięgu. Utrzymaniu obecnego stanu populacji sprzyjać będzie ekstensywna gospodarka na podmokłych łąkach, która nie dopuści do ich zarastania. Należy też zachować śródpolne i śródleśne oczka wodne (np. jako użytki ekologiczne) oraz unikać wykaszania obrzeży rowów melioracyjnych, gdzie rosną gatunki szczawiu będące roślinami pokarmowymi gąsienic (Buszko ). - Ophiogomphus cecilia jest objęta ochroną gatunkową w Polsce. Nie należy jednak do gatunków zagrożonych w naszym kraju. Nie wymaga więc specjalnych przedsięwzięć z zakresu ochrony czynnej (przewodnik_metodyczny_ophiogomphus_cecilia.pdf). Zagrożeniem dla tego gatunku może być zbyt szybki przepływ wody po usunięciu drzew i krzewów w miejscach jego bytowania. Należy więc przeanalizować jak i o ile zwiększy się szybkość przepływu i czy będzie on miał wpływ na dany gatunek. 17

19 - Gatunki z rodzaju Bombus spotykane były dość często w międzywalu, a sama wycinka nie powinna wpłynąć na ich populację jeżeli przeprowadzona zostanie z pominięciem karczowania. - W wielu miejscach bezpośrednio sąsiadujących z terenami przeznaczonymi do wycinki notowano wcześniej obecność innego chronionego zarówno prawem krajowym jak i europejskim gatunku Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) (materiały RDOŚ Lublin). Gatunek ten zasiedla stare próchniejące drzewa (w tym rejonie w szczególności wierzby) dlatego jeśli takie są wytypowane do wycinki należałoby ją przeprowadzić w obecności entomologa, ponieważ stanowią one potencjalne siedlisko dla tego chrząszcza. - Warto zaznaczyć, iż wycinka powinna być przeprowadzona w sposób rozsądny i jak najmniej naruszający naturalny stan biocenozy, należy także ponownie przeanalizować czy w miejscach występowania starszych drzewostanów wycinka jest niezbędna ponieważ dewastacja tych siedlisk (potencjalnych miejsc występowania gatunków chronionych i zagrożonych) byłaby wielką stratą. Sugeruje się nawet zaniechania wycinki starszych drzew, a także w ramach możliwości pozostawienie przynajmniej części wyciętych drzew i krzewów oraz zaniechanie wykonania zrywki drzew czy karczowania po zrębach ponieważ martwe drewno stanowi miejsce rozrodu dla wielu cennych i zagrożonych gatunków owadów. Związane są z nim na przykład trzmiele ( stanowi miejsce bytowania i bazę pokarmową dla chrząszczy saproksylicznych, a także kryjówki dla wielu innych owadów, bezkręgowców, a także kręgowców. Na mapach poniżej przedstawiono lokalizację zidentyfikowanych miejsc występowania gatunku motyla Lycaena dispar oraz gatunku Ophiogomphus cecilia. Czerwoną gwiazdą, na mapie nr 3 zaznaczono miejsce, gdzie odnotowano motyla Lycaena dispar, z kolei żółtymi punktami na mapie nr 4 zaznaczano miejsca, gdzie notowano obecność gatunku Ophiogomphus cecilia. 18

20 Mapa 3. Miejsce występowania motyla Lycaena dispar Zawichost-Podgórze, Teren Rezerwatu Przełom Wisły pod Zawichostem (Trela, 2014). Mapa 4. Miejsce występowania gatunku Ophiogomphus cecilia (na podstawie materiałów RDOŚ Lublin) (Trela, 2014). Międzywale Dunajca W trakcie badań terenowych przeprowadzonych w rejonie międzywala Dunajca stwierdzono obecność 73 taksonów owadów. Wśród zebranego materiału znalazły się 4 rodzaje objęte ochroną, w tym wyróżniono 4 gatunki objęte w Polsce ścisłą ochroną gatunkową i jeden objęty ochroną częściową. Jeden gatunek uwzględniony jest także w II załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Zebrane gatunki owadów: Odonata: Lestes barbarus (FARBRICIUS, 1798), Platycnemis pennipes (PALLAS, 1771), Coenagrion hastulatum (CARPENTIER, 1825), Coenagrion puella (LINNAEUS, 1758), Orthetrum cancellatum (LINNAEUS, 1758), Calopteryx splendens (ARRIS, 1782), Gomphus vulgatissimus (LINNAEUS, 1758), Libellula depressa LINNAEUS, 1758 Orthoptera: Tetrix sp. emiptera: Graphosoma lineatum (LINNAEUS, 1758), Cercopis vulnerata ROSSI, 1807, Aphrophora salicis (DE GEER, 1773), Calocoris norbegicus (GMELIN, 1788 ), Stenodema laevigatum (FALLÉN 1807), Coreus marginatus (LINNAEUS, 1758), Chaitophorus populeti (PANZER), Ch. populialbae (BOYER DE FONSCOLOMBE), Aphis fabae Scopoli, yalopteris pruni 19

21 (Geoffroy), Betulaphis quadrituberculata KALTENBAC, Stomaphis sp., Tetraneura ulmi (LINNAEUS, 1758), Aphis sp., Neuroptera: Chrysoperla carnea (STEPENS, 1836) Lepidoptera: Gonepteryx rhamni (LINNAEUS, 1758), Pieris brassicae (LINNAEUS, 1758), P. napi (LINNAEUS, 1758), Coenonympha pamphilus (LINNAEUS, 1758), Vanessa atalanta (LINNAEUS, 1758), V. cardui (LINNAEUS, 1758), Aglais urticae (LINNAEUS, 1758), Lycaena helle (DENIS & SCIFFERMÜLLER, 1775), Cossus cossus (LINNAEUS, 1758) ymenoptera: Apis mellifera (LINNAEUS 1758), Bombus lapidarius LINNAEUS, 1758, Bombus sp., Vespa crabro (LINNAEUS 1758), Astata boops SCRANK, 1781, Lasius fuliginosus (LATREILLE, 1798), Myrmica sp., Formica sp. Coleoptera: Coccinella septapunctata (LINNAEUS 1758), C. undecimpunctata LINNAEUS, 1758, Psyllobora vigintiduopunctata (LINNAEUS, 1758), Gastrophysa viridula (DE GEER, 1775), Cantharis fusca LINNAEUS, 1758, Lytta vesicatoria (LINNAEUS, 1758), Carabus granulatus LINNAEUS, 1758, C. cancellatus ILLIGER, 1798, C. violaceus LINNEUSZ, 1758, Clytus arietis (LINNAEUS, 1758), Lamia textor (LINNAEUS, 1758), Leptura quadrifasciata LINNAEUS, 1758, Pterotrichus sp., Calathus sp., Cetonia aurata (LINNAEUS, 1761), Silpha obscura LINNAEUS, 1758, Phyllopertha horticola LINNAEUS, 1758, Agrypnus murinus (LINNAEUS, 1758), Ctenicera sp., Phyllobius sp., Meligethes sp., Paederus littoralis GRAVENORST, 1802 Mecoptera: Panorpa communis (LINNAEUS 1758) Ephemeroptera: Ephemera sp. Diptera: Lucilia caesar (LINNAEUS 1758), Musca domectica LINNAEUS, 1758, Sarcophaga carnaria (LINNAEUS, 1758), Calliphora vicina ROBINEAU-DESVOIDY, 1830, Eristalis intricarius (LINNAEUS, 1758), Lispe sp., Tipula sp., Syrphus sp. Opierając się na charakterystyce roślinności rzeczywistej wzdłuż biegu rzeki (Gacka- Grześkiewicz 1995; Kamiński 2012) omawianego obszaru można uznać, że teren ten cechuje się dużą różnorodnością przyrodniczą. Entomofauna zasiedlająca wikliny nadbrzeżne, obszary łąkowe i ruderalne, a przede wszystkim zarośla drzewiaste typu lasu mieszanego czy łęgów jest dość bogata w trakcie badań terenowych wykazano obecność 73 taksonów owadów. Jednak z uwagi na krótki termin realizacji projektu, zalanie części powierzchni wodą przy podwyższonym stanie rzeki oraz osunięcia gruntu nie udało się ukazać pełnego obrazu bogactwa entomofauny. Szerzej zakrojone badania prawdopodobnie pozwoliłyby odnotować występowanie szeregu innych gatunków, w tym także chronionych bądź zagrożonych. Na badanym obszarze stwierdzono 4 rodzaje objęte ochroną, w tym wyróżniono 4 gatunki objęte w Polsce ścisłą ochroną gatunkową Lycaena helle (Denis & Schiffermüller, 1775), Carabus granulatus Linnaeus, 1758, Carabus cancellatus Illiger, 1798, Carabus violaceus Linnaeus, 1758 i jeden gatunek objęty ochroną częściową. Gatunek Lycaena helle (Denis et Schiffermüller, 1775) uwzględniony jest także w II załączniku Dyrektywy Rady 20

22 92/43/EWG. Na mapach 5. i 6. Wskazano miejsca występowania gatunków objętych ochroną ścisłą. Zebrane gatunki owadów: Stanowisko Lycaena helle (Denis & Schiffermüller, 1775) znajduje się poza obszarem międzywala dlatego można więc wstępnie założyć, iż planowana wycinka drzew i krzewów nie wpłynie bezpośrednio negatywnie na populację tych owadów. Gatunki z rodzaju Bombus spotykane były dość często w międzywalu jednak sama wycinka nie powinna wpłynąć na ich populację jeżeli przeprowadzona zostanie z pominięciem karczowania. Stanowiska chronionych chrząszczy z rodzaju Carabus zaznaczono na mapie nr 5. Znajdują się one w obrębie miejsc przeznaczonych do wycinki, jednak nie powinna ona bezpośrednio wpłynąć na ich populacje, ponieważ są to owady dość częste, a objęte ochroną z powodu ich roli w ekosystemach jako drapieżników lub padlinożerców. Prawdopodobnie wycinka nie będzie miała bezpośredniego negatywnego wpływu na ich populację jednak może mieć wpływ negatywny pośredni chrząszcze te są silnie związane z całym łańcuchem skomplikowanych zależności, jakie występują w organizmie leśnym i nawet niewielkie zmiany w składzie flory, fauny czy mikroklimatu (Kurzawa 1999). Warto zaznaczyć, iż wycinka powinna być przeprowadzona w sposób rozsądny i jak najmniej naruszający naturalny stan biocenozy, należy także ponownie przeanalizować czy w miejscach występowania starszych drzewostanów wycinka jest niezbędna ponieważ dewastacja tych siedlisk (potencjalnych miejsc występowania gatunków chronionych i zagrożonych) byłaby wielką stratą. Sugeruje się nawet zaniechania wycinki starszych drzew, a także w ramach możliwości pozostawienie przynajmniej części wyciętych drzew i krzewów oraz zaniechanie wykonania zrywki drzew czy karczowania po zrębach ponieważ martwe drewno stanowi miejsce rozrodu dla wielu cennych i zagrożonych owadów. Związane są z nim na przykład trzmiele ( stanowi miejsce bytowania i bazę pokarmową dla chrząszczy saproksylicznych, a także kryjówki dla wielu innych owadów, bezkręgowców, a także kręgowców. Warto także zaznaczyć iż w badaniach prowadzonych w roku 2012 w niedalekiej odległości od terenów przeznaczonych do wycinki w okolicach Tarnowa w międzywalu odnotowano obecność 3 innych gatunków objętych ochroną całkowitą jak Bombus pascuorum (Scopoli, 1763), Lycena dispar (aworth, 1802) oraz Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) dwa ostatnie gatunki ujęte są także w II załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Wszystkie obserwowane były w środowisku wiklin nadbrzeżnych. Osmoderma eremita zasiedlała stare próchniejące wierzby co stanowi kolejny ważny powód dlaczego wycinka takich drzew, jak również starych dębów czy innych starych rodzimych drzew jest 21

23 stanowczo odradzana. Jeżeli okaże się konieczna z powodu ważnego interesu społecznego zaleca się przeprowadzić ją w obecności entomologa. Mapa 5, Mapa 6. Miejsca występowania gatunku Lycaena helle oraz gatunków z rodzaju Carabus (Trela, 2014). Międzywale Raby W trakcie badań terenowych przeprowadzonych w rejonie międzywala Raby stwierdzono obecność 32 taksony owadów. Wśród nich znalazł się gatunek trzmiela Bombus lapidarius Linnaeus, 1758 objęty ochroną częściową, a także inni przedstawiciele tego rodzaju, których jednak nie dało się oznaczyć do gatunku metodą przyżyciową. Zebrane gatunki owadów: Orthoptera: Gryllus campestris LINNAEUS, 1758 emiptera: Cercopis vulnerata ROSSI, 1807, Aphrophora salicis (DE GEER, 1773), Calocoris norbegicus (GMELIN, 1788 ), Stenodema laevigatum (FALLÉN 1807), Chaitophorus populeti (PANZER), Ch. populialbae (BOYER DE FONSCOLOMBE), Aphis fabae Scopoli, yalopteris pruni (Geoffroy), Betulaphis quadrituberculata Kaltenbach, Aphis sp. Neuroptera: Chrysoperla carnea (STEPENS, 1836) Lepidoptera: Pieris rapae (LINNAEUS, 1758), P. brassicae (LINNAEUS, 1758), P. napi (LINNAEUS, 1758) ymenoptera: Aphis mellifera (LINNAEUS 1758), Bombus lapidarius LINNAEUS, 1758, Bombus sp., Myrmica sp., Formica sp. 22

24 Coleoptera: Coccinella septapunctata (LINNAEUS 1758), Phyllopertha horticola LINNAEUS, 1758, Cantharis fusca LINNAEUS, 1758, Meligethes sp. Mecoptera: Panorpa communis (LINNAEUS 1758) Diptera: Lucilia caesar (LINNAEUS 1758), Musca domectica LINNAEUS, 1758, Sarcophaga carnaria (LINNAEUS, 1758), Calliphora vicina ROBINEAU-DESVOIDY, 1830, Lispe sp., Tipula sp. Opierając się na charakterystyce roślinności rzeczywistej wzdłuż biegu rzeki (Gacka-Grześkiewicz 1995; Kamiński 2012) omawianego obszaru można uznać, iż pomimo małej ilości wykazanych w niniejszych opracowaniu taksonów teren cechuje się dużym bogactwem przyrodniczym. Przeprowadzone badania z uwagi na krótki termin realizacji projektu, bardzo niekorzystne warunki pogodowe, a także zalanie powierzchni wodą przy podwyższonym stanie rzeki podczas prac terenowych pozwoliły na wykazanie tylko nielicznych przedstawicieli entomofauny. Z uwagi na to wytypowano powierzchnie, które potencjalnie stanowić mogą miejsca bytowania owadów chronionych i nie można wykluczyć tam ich występowania (Mapa nr 7. i 8.) W pozostałych miejscach wytypowanych do wycinki wykazane stanowiska owadów chronionych i zagrożonych znajdują się poza strefą bezpośredniego oddziaływania inwestycji. Można więc wstępnie założyć, iż planowana wycinka drzew i krzewów nie wpłynie negatywnie na populacje tych owadów. Warto jednak zaznaczyć, iż wycinka powinna być przeprowadzona w sposób jak najmniej naruszający naturalny stan biocenozy. Należy uważać by nie zdewastować znajdujących się tak gniazd mrówek. Sugeruje się także w ramach możliwości pozostawienie przynajmniej części wyciętych drzew i krzewów, a także zaniechanie wykonania zrywki drzew czy karczowania po zrębach ponieważ martwe drewno stanowi miejsce rozrodu dla trzmieli ( miejsce bytowania i bazę pokarmową dla chrząszczy saproksylicznych czy innych owadów czy bezkręgowców. 23

25 Mapa 7, Mapa 8. Powierzchnie, na których niezbędne jest przeprowadzenie dalszych badań (Trela, 2014). Międzywale Wisłoki W trakcie badań terenowych przeprowadzonych w rejonie międzywala badanego odcinka Wisłoki stwierdzono obecność 57 taksonów owadów. Wśród zebranego materiału znalazł się 1 rodzaj objęty ochroną, w tym wyróżniono jeden gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową i jeden objęty ochroną częściową. Na badanym terenie wykazano obecność Bombus pascuorum Scopoli, 1763, który w Polsce objęty jest ochroną ścisłą oraz Bombus lapidarius Linnaeus, 1758 gatunku objętego ochroną częściową, a także innych przedstawicieli tego rodzaju, których jednak nie dało się oznaczyć do gatunku metodą przyżyciową. Zebrane gatunki owadów: Odonata: Lestes barbarus (FARBRICIUS, 1798), Platycnemis pennipes (PALLAS, 1771) Coenagrion sp., Calopteryx splendens (ARRIS, 1782), Libellula depressa LINNAEUS, 1758 Orthoptera: Metrioptera sp., Tetrix sp. emiptera: Graphosoma lineatum (LINNAEUS, 1758), Cercopis vulnerata ROSSI, 1807, Aphrophora salicis (DE GEER, 1773), Calocoris norbegicus (GMELIN, 1788 ), Stenodema 24

26 laevigatum (FALLÉN 1807), Coreus marginatus (LINNAEUS, 1758), Aphis fabae SCOPOLI, yalopteris pruni (GEOFFROY), Betulaphis quadrituberculata KALTENBAC, Stomaphis sp., Tetraneura ulmi (LINNAEUS, 1758), Aphis sp. Neuroptera: Chrysoperla carnea (STEPENS, 1836) Lepidoptera: Pieris brassicae (LINNAEUS, 1758), P. napi (LINNAEUS, 1758), Coenonympha pamphilus (LINNAEUS, 1758), Vanessa cardui (LINNAEUS, 1758), Aglais urticae (LINNAEUS, 1758), Cossus cossus (LINNAEUS, 1758) ymenoptera: Apis mellifera (LINNAEUS 1758), Bombus lapidarius LINNAEUS, 1758, B. pascuorum SCOPOLI, 1763, Bombus sp., Vespa crabro (LINNAEUS 1758), Astata boops SCRANK, 1781, Lasius fuliginosus (LATREILLE, 1798), Myrmica sp. Coleoptera: Coccinella septapunctata (LINNAEUS 1758), Gastrophysa viridula (DE GEER, 1775), Cantharis fusca LINNAEUS, 1758, Lytta vesicatoria (LINNAEUS, 1758), Clytus arietis (LINNAEUS, 1758), Leptura quadrifasciata LINNAEUS, 1758, Pterostichus nigrita (PAYKULL, 1790), Pterostichus sternuus (PANZER, 1797), emicrepidius niger (LINNAEUS 1758), Phyllopertha horticola LINNAEUS, 1758, Phyllobius sp., Meligethes sp., Paederus littoralis GRAVENORST, 1802 Mecoptera: Panorpa communis (LINNAEUS 1758) Ephemeroptera: Ephemera sp. Diptera: Lucilia caesar (LINNAEUS 1758), Musca domectica LINNAEUS, 1758, Sarcophaga carnaria (LINNAEUS, 1758), Calliphora vicina ROBINEAU-DESVOIDY, 1830, Eristalis intricarius (LINNAEUS, 1758), Lispe sp., Tipula sp., Syrphus sp. Opierając się na charakterystyce roślinności rzeczywistej wzdłuż biegu rzeki (Gacka- Grześkiewicz 1995; Kamiński 2012) omawianego obszaru można uznać, że teren cechuje się dużą różnorodnością przyrodniczą. Entomofauna zasiedlająca wikliny nadbrzeżne, obszary łąkowe i ruderalne, a przede wszystkim zarośla drzewiaste typu lasu mieszanego czy łęgów jest dość bogata w trakcie badań terenowych wykazano obecność 57 taksonów owadów. Jednak z uwagi na krótki termin realizacji projektu, zalanie części powierzchni wodą przy podwyższonym stanie rzeki oraz osunięcia gruntu nie udało się ukazać pełnego obrazu bogactwa entomofauny. Szerzej zakrojone badania prawdopodobnie pozwoliłyby odnotować występowanie szeregu innych gatunków, w tym także chronionych bądź zagrożonych. Na badanym obszarze stwierdzono 1 rodzaj objęte ochroną, w tym wyróżniono 1 gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową Bombus pascuorum Scopoli, 1763 i jeden gatunek objęty ochroną częściową Bombus lapidarius Linnaeus, Gatunki z rodzaju Bombus spotykane były dość często w międzywalu, a sama wycinka nie powinna wpłynąć na ich populację jeżeli przeprowadzona zostanie z pominięciem karczowania. 25

27 Warto zaznaczyć, iż wycinka powinna być przeprowadzona w sposób rozsądny i jak najmniej naruszający naturalny stan biocenozy, należy także ponownie przeanalizować czy w miejscach występowania starszych drzewostanów wycinka jest niezbędna ponieważ dewastacja tych siedlisk (potencjalnych miejsc występowania gatunków chronionych i zagrożonych) byłaby wielką stratą. Sugeruje się nawet zaniechania wycinki starszych drzew a także w ramach możliwości pozostawienie przynajmniej części wyciętych drzew i krzewów, oraz zaniechanie wykonania zrywki drzew czy karczowania po zrębach ponieważ martwe drewno stanowi miejsce rozrodu dla wielu cennych i zagrożonych gatunków owadów. Związane są z nim na przykład trzmiele ( stanowi miejsce bytowania i bazę pokarmową dla chrząszczy saproksylicznych, a także kryjówki dla wielu innych owadów, bezkręgowców a także kręgowców. Międzywale Sanu Podczas lustracji terenowych na badanym obszarze stwierdzono występowanie dwo ch gatunko w owado w wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory; w Rozporządzeniu Ministra S rodowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunko w będących przedmiotem zainteresowania wspo lnoty, a takz e kryterio w wyboru obszaro w kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 oraz w Załączniku 1 Rozporządzenia Ministra S rodowiska z dnia 12 paz dziernika 2011 r. w sprawie gatunko w dziko występujących zwierząt objętych ochroną i były to: pachnica dębowa Osmoderma eremita oraz trzepla zielona Ophiogomphus cecilia. Opro cz powyz szych gatunko w na inwentaryzowanym terenie odnotowano reprezentatywne zgrupowania owado w (chrząszcze, motyle, waz ki), s wiadczące o bioro z norodnos ci entomofauny międzywala, pomimo, z e wykazane gatunki nalez ą do często spotykanych w kraju, czy nawet bardzo pospolitych. W sumie wykazano 99 gatunko w owado w: chrząszcze: krętak Gyrinus sp., toniak z eberkowany Acilius sulcatus, Elaphrus sp., skoropędek Agonum sp., skorobiez ek Amara sp., niestrudek Bembidion sp., Dromius sp., dzier arpalus sp., Nothiophilus spp. - 2 gatunki, s więtek Panageus sp., Poecilus sp., Pterostichus sp., kałuz niczka Cerycon sp., gnilik Atholus sp. z arlinek Paederus sp., mys liczek dwuplamek Stenus biguttatus, plug Aphodius spp. - 2 gatunki, chrabąszcz majowy Melolontha melolontha, c mawiec Serica brunnea, ogrodnica niszczylistka Phyllopertha horticola, listnik dwubawny Anomala dubia, kos lawka Valgus hemipterus, łanocha Oxythyrea funesta, kruszczyca złotawka Cetonia aurata, wepa Protaetia cuprea, opiętek Agrilus sp., osiewnik Agriotes sp., podrzut szary Agrypnus murinus, spręz yk Ampedus spp. - 2 gatunki, spręz yk Ampedus sp., ponęc kruszcowy Selantosomus aeneus, omomiłek szary Cantharis fusca, omomiłek Cantharis sp., zmięk Rhagonycha sp., biedronka dwukropka Adalia bipunctata, biedronka siedmiokropka Coccinella septempunctata, biedronka armonia axyridis, biedroneczka łąkowa Coccinula 26

28 quatuordecempustulata, Lagria hirta, omrzel piaskowy Opatrum sabulosum, pisanka Grammoptera ruficornis, wiechec Alosterna tabacicolor, zmorsznik czarny Leptura aethiops, baldurek pręgowany Leptura quadrifasciata, baldurek wąski Strangalia attenuata, zmorszniczka Stenurella melanura, wonnica piz mo wka Aromia moschata, dłuz ynka dwukropka Oberea oculata, zgrzytnica zielonkawowłosa Agapanthia villosoviridescens, rzęsielnica Donacia spp. - 2 gatunki, tarczyk zielony Cassida viridis, kałudnica zielona Gastroidea viridula, złotka Chrysolina spp. 2 gatunki, rynnica topolowa Chrysomela populi, stonka ziemniaczana Leptinotarsa decemlineata, zmro z ka Cryptocephalus spp. - 3 gatunki, rdestnica wrotyczo wka Galeruca tanaceti, tutkarz Byctiscus spp. - 2 gatunki, słonik Curculio sp., kulczanka Lixus sp., nalis ciak Phyllobius sp., motyle: wygłoba szczawio wka Callistege mi, wygłoba koniczyno wka Euclidia glyphica, czerwon czyk uroczek Lycaena tityrus, czerwon czyk z arek Lycaena phlaeas, modraszek ikar Polyommatus icarus, modraszek wieszczek Celastrina argiolus, modraszek argiades Cupido argiades, powszelatek brunatek Erynnis tages, karłątek kniejnik Ochlodes sylvanus dostojka selene boloria selene, dostojka latonia Issoria lathonia, rusałka kratnik Arashnia levana, rusałka ceik Polygonia c-album, rusałka pawik Inachis io, rusałka admirał Vanessa atalanta, rusałka osetnik Vanessa cardui, bielinek rzepnik pieris rapae, bielinek bytomkowiec Pieris napi, zorzynek rzez uchowiec Anthocharis cardamines, szlaczkon siarecznik Colias hyale, latolistek cytrynek Gonepteryx rhamni ważki: s witezianka błyszcząca Calopteryx splendens, pio rono g zwykły Platycnemis pennipes, łątka dzieweczka Coenagrion puella, oczobarwinica większa Erythromma najas, husarz władca Anax imperator, gadziogło wka pospolita Gomphus vulgatissimus, lecicha pospolita Orthetrum cancellatum waz ka czteroplama Libellula quadrimaculata Wskazania ochronne dla międzywala Sanu na inwentaryzowanym odcinku dla przyrodniczo cennych gatunko w owado w skupiają się do: dbania o ogo lną kondycję biocenozy, a zwłaszcza o przeciwdziałanie zas miecaniu terenu, ograniczania antropopresji, a w szczego lnos ci do minimalizacji takich działan, kto re trwale degradują s rodowisko, pozostawienia w terenie wszystkich wierzb o piers nicy >150 cm, jedynie moz na wycinac wierzby o s rednicy do 100 cm w obszarze najbliz szej dyspersji pachnicy (zaznaczonym na czerwono), natomiast w obszarze zasiedlenia pachnicy nie nalez y wycinac jakichkolwiek wierzb (obszar zaznaczony linią czerwoną w paski poprzeczne). Takie wskazania pozwolą na zachowanie tutejszych refugio w populacyjnych pachnicy dębowej, z jednoczesnym zachowaniem (miejsca z erowania larw) starych obumarłych drzew z moz liwos cią wzrostu do takiego okazałego wieku dojrzałos ci przyszłych nieco młodszych jeszcze pojedynczych wierzb oraz ich kęp, czy szpalero w, niezbędnych w przetrwaniu i rozwoju pachnicy. pozostawiania drzew pro chniejących, obumierających i martwych w s rodowisku 27

29 kierując wycinką drzew i krzewo w w pierwszej kolejnos ci nalez y wycinac gatunki obce inwazyjne. Najcenniejszymi krzewami pod względem biocenotycznym są: gatunki głogo w, bez czarny, deren s widwa. Jest prawdopodobne, z e moz e występowac takz e kalina koralowa. zachowania przybrzez nej ros linnos ci tj. zaros li z mozgą trzcinowatą, czy pojedynczych krzewo w nadbrzez nych, ich korzeni wystających ponad brzeg rzeki. przerzedzenia o około maksymalnie 25 % przybrzez nej strefy z gęsto porastających drzew i gdzieniegdzie krzewo w w głąb międzywala (tarasu nad zalewowego) do 10 metro w od brzegu rzeki. Z jakos ciowej inwentaryzacji koleopterologicznej przeprowadzonej w maju 2014 roku na terenie międzywala Sanu na odcinku od Stalowej Woli do ujs cia Sanu do Wisły wypływają następujące wnioski: w skład badanego obszaru wchodzą ro z norodne s rodowiska zamieszkałe przez wiele włas ciwych im gatunko w owado w, tutejsze najcenniejsze pod względem entomologicznym biotopy to: naturalne nadrzeczne łęgi, a zwłaszcza zgrupowania starych drzew, murawy zalewowe, kępy turzycowisk, łąki s wiez e, brzegi rzeki z przybrzez ną ros linnos cią nadwodną. podczas badan terenowych stwierdzono występowanie pospolitych i ogo lnie spotykanych w całym kraju gatunko w waz ek i motyli, jak ro wniez pospolitych, lokalnych i rzadkich, przyrodniczo cennych, gatunko w chrząszczy, w tym prawnie chronionych gatunko w waz ek i chrząszczy, wspo łczes nie sporządzonej listy wskaz nikowych rzędo w owado w nie moz na uznac za definitywnie zamkniętą, dalsze badania tego terenu pozwolą na pełniejsze rozpoznanie bytującej w nim entomofauny, choc by ze względu na moz liwos c występowania gatunko w pojawiających się fenologicznie od czerwca, w lipcu i sierpniu, czy jeszcze we wrzes niu i paz dzierniku. Na mapie poniz ej (Mapa 9) przedstawiono lokalizację Osmoderma eremita. Czarnym ko łkiem zaznaczono stwierdzone miejsce bytowania pachnicy dębowej O. eremita. Linią czerwoną z przerywanymi poprzecznymi kreskami zaznaczono rejon zasiedlony silnie przez O. eremita, gdzie zaleca się pozostawienie wszystkich osobniko w wierzb Salix sp.. Linią koloru czerwonego zaznaczono obszar, na kto rym zaleca się nie wycinania osobniko w wierzb Salix sp. mierzących w obwodzie pnia na wysokos ci piers nicy powyz ej 100 cm i więcej (Międzywale Sanu Z abno). Na mapie 10 przedstawiono, lokalizacja Osmoderma eremita. Linią koloru czerwonego zaznaczono obszar, gdzie stwierdzono pojedyncze bytowanie pachnicy dębowej, jednoczes nie w tym miejscu zaleca się pozostawienie wszystkich osobniko w wierzb Salix sp. mierzących w obwodzie pnia na wysokos ci piers nicy powyz ej 100 cm i więcej 28

30 (Międzywale Sanu Tarnowiec). Mapa 9. Lokalizacja Osmoderma eremita. Mapa 10. Lokalizacja Osmoderma eremita Podsumowanie inwentaryzacji faunistycznej. Podsumowanie wyników inwentaryzacji faunistycznej oraz botanicznej przeprowadzono w oparciu o podział na warianty. Każdy poligon w obrębie terenu objętego programem wycinki otrzymał podczas analiz eksperckich wariant od I do III, a następnie porównano wyniki przyjmując ostatecznie najwyższy z wariantów. 29

31 Wariant I obejmuje miejsca najmniej cenne przyrodniczo, powierzchnie porośnięte są gęstymi zaroślami wierzbowymi, pojedynczymi kępami wierzb i pojedynczymi zaroślami wierzbowymi (fot. 1.). Stwierdzono tu jedynie pospolite gatunki zwierząt i siedlisk roślinnych. Wszystkie stwierdzone gatunki w przypadku usunięcia krzewów, z powodzeniem, zasiedlą pobliskie tereny nie przewidziane do wycinki, co nie powinno znacząco negatywnie wpłynąć na stan ich populacji. Wariant II obejmuje zarośla wierzbowe, pojedyncze kępy młodych drzew oraz pojedyncze drzewa (fot. 2.). Stwierdzono tu także jedynie pospolite gatunki zwierząt i siedlisk roślinnych. W przypadku usunięcia krzewów i drzew, większość gatunków zwierząt i roślin zasiedli pobliskie tereny nie przewidziane do wycinki, w przypadku dużych drzew siedliska ptaków związanych z dziuplami czy koronami drzew zostaną utracone. W tym wariancie zaleca się pozostawienie dużych drzew. Wariant III obejmuje zwarte obszary z dużymi drzewami, szpalery drzew, głowiaste wierzby oraz kępy dużych drzew z zaroślami wierzbowymi (fot. 3.,4). Stanowią one cenne siedliska lub w tych miejscach odnotowano obecność cennych przyrodniczo gatunków. W przypadku usunięcia drzew, pospolite gatunki zwierząt zasiedlą pobliskie tereny nie przewidziane do wycinki, jednak siedliska zwierząt związanych z koronami drzew, z drzewami dziuplastymi i starymi zostaną utracone bezpowrotnie. W tych miejscach zaleca się zaniechanie wycinki. Podział na warianty jest wynikiem kilku składowych. Na zaszeregowanie do danego wariantu miała wpływ zarówno obecność gatunków ptaków, płazów, gadów, owadów czy siedlisk roślinnych występujących w danym poligonie, jak również stan siedlisk (np. obecność lub brak dużych drzew), które mogą stanowić odpowiednie miejsca bytowania, żerowania lub stwarzać mogą odpowiednie warunki bytowania zwierząt i roślin. Warto takz e zaznaczyc, iz wycinka powinna byc przeprowadzona w sposo b rozsądny i jak najmniej naruszający naturalny stan biocenozy. Nalez y takz e ponownie przeanalizowac czy w miejscach występowania starszych drzewostano w wycinka jest niezbędna poniewaz dewastacja tych siedlisk (potencjalnych miejsc występowania gatunko w chronionych i zagroz onych) byłaby wielką stratą dla s rodowidka przyrodniczego. Sugeruje się nawet zaniechania wycinki starszych drzew, a takz e w miarę moz liwos ci pozostawienie przynajmniej częs ci wyciętych drzew i krzewo w oraz zaniechanie wykonania zrywki drzew czy karczowania po zrębach, poniewaz martwe drewno stanowi miejsce rozrodu dla wielu cennych i zagroz onych gatunko w owado w na przykład trzmieli ( stanowi ro wniez miejsce bytowania i bazę pokarmową dla chrząszczy saproksylicznych, a takz e kryjo wki czy miejsca gniazdowania dla wielu innych owado w, bezkręgowco w oraz kręgowco w. Wycinka powinna w pierwszej kolejnos ci objąc drzewa inwazyjne obcego pochodzenia jak czeremcha amerykan ska, dąb czerwony oraz klon jesionolistny, natomiast ominąc powinna najcenniejsze drzewa i krzewy jak gatunki głogo w, bez czarny, deren s widwa 30

32 czy kalina koralowa. Fotografia 1. Przykład powierzchni (gęste zarośla wierzbowe) - wariant I Fotografia 2. Przykład powierzchni (młode drzewostany) - wariant II 31

33 Fotografia 3. Przykład powierzchni (głowiaste wierzby miejsce stwierdzenia młodych nurogęsi) - wariant III Fotografia 4. Przykład powierzchni (zwarte obszary dużych drzew, miejsca stwierdzeń kani czarnej i bociana czarnego) - wariant III 1.2. Flora 32

34 Inwentaryzacja siedliskowo- botaniczna została przeprowadzona na podstawie dostępnych danych i materiałów, tj. opracowań i informacji przyrodniczych, dot. analizowanego obszaru międzywala. Dodatkowo podczas faunistycznych inwentaryzacji terenowych, prowadzona była obserwacja obszaru pod względem występowania chronionych gatunków roślin. Bazując na wiedzy i doświadczeniu oraz informacjach z innych obszarów w zakresie występowania określonych rodzajów siedlisk i możliwości występowania w ramach tych siedlisk gatunków chronionych, w ramach realizowanej inwentaryzacji opracowano warstwy SP wskazujące potencjalne obszary występowania siedlisk lub gatunków chronionych w odniesieniu do obszarów zadrzewionych i zakrzewionych w obszarach analizowanych międzywali, w sposób umożliwiający wskazanie obszarów do wyłączenia z planowanej wycinki drzew i krzewów Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Opis siedliska przyrodniczego Siedlisko przyrodnicze 3150 obejmuje szeroką grupę naturalnych zbiorników wodnych o różnym statusie troficznym (głównie: mezo- i eutroficznych) oraz różnej genezie (naturalne jeziora, naturalne drobne zbiorniki wodne, starorzecza). Siedlisko podzielone jest na podtypy: Jeziora eutroficzne Eutroficzne starorzecza i naturalne, drobne zbiorniki wodne Występowanie w obszarze inwentaryzacji: Podtyp Eutroficzne starorzecza i naturalne, drobne zbiorniki wodne. kod Physis: X (22.41, 22.42, 22.43) Cechy obszaru Stałe zbiorniki wodne o powierzchni od kilkuset metrów kwadratowych do kilku hektarów i niewielkiej głębokości maksymalnej (nie przekraczającej zazwyczaj 3 m). W ich obrębie najczęściej nie wyróżnia się stref charakterystycznych dla jezior: pelagialu i profundalu. Niewielka głębokość, a co za tym idzie objętość wody skutkuje tym, że 33

35 zbiorniki te szybciej reagują na zmiany temperatury otoczenia w skrajnych przypadkach występują zauważalne dobowe wahania temperatury ich wód. W okresie letnim nagrzewają się silniej od dużych jezior i zazwyczaj nie są stratyfikowane. W przypadku zbiorników głębszych może wykształcać się warstwa skoku termicznego niepełna stratyfikacja. Stan wód w drobnych zbiornikach i starorzeczach może ulegać w ciągu roku i w wieloleciach znacznym wahaniom, są one bowiem bardzo wrażliwe na zmiany stosunków wodnych otaczających je terenów. Ruch wód w obrębie misy zbiornika (falowania i prądy) zwykle ograniczony ze względu na niewielką powierzchnię. Struktura i fizjonomia zbiorowisk Występowanie roślinności (zróżnicowanie taksonomiczne, układy strefowe itp.) W starorzeczach i drobnych zbiornikach wodnych uzależnione jest w głównej mierze od morfologii misy zbiornika. Roślinność zbiorników głębokich (do 4 m) i o stoku Ławicy przybrzeżnej opadającym stromo nawiązuje do układów zonacyjnych w dużych jeziorach eutroficznych. Występują tu bowiem mniej lub bardziej wyraźnie wydzielone przestrzennie pasy: roślinności zanurzonej (Potamion), roślin o liściach pływających (Nymphaeion) i roślin tworzących szuwar. W zbiornikach dość głębokich, lecz o urozmaiconej konfiguracji dna oraz w zbiornikach płytkich hydromakrofity tworzą mozaikę, w której trudno dopatrzyć się regularnych układów. Zazwyczaj w głębszych miejscach występują rośliny zanurzone ze związku Potamion zespół rdestnicy połyskującej Potametum lucentis z gatunkami charakterystycznymi: rdestnicą połyskującą, rdestnicą kędzierzawą Potamogeton crispus i rdestnicą drobną P. Pusillus oraz zespoły rogatka sztywnego (Ceratophylletum demersii), rdestnicy stępionej (Potametum obtusifolii), przesiąkry okółkowej (ydrilletum verticillatae). Fitocenozy tych zespołów odgrywają istotną rolę w wypłycaniu i zarastaniu zbiorników. W sukcesji roślinnej wypierane są przez fitocenozy należące do związku Nymphaeion, głównie z zespołu grążela żółtego i grzybieni białych (Nuphareto Nymphaeetum albae) lub osokę aloesowatą Stratiotes aloides nale- żącą do zespołu żabiścieku pływającego (ydrocharitetum morsus-ranae). W miejscach płytszych dominują rośliny o liściach pływających należące do związku Nymphaeion. Występuje tu 7 zespołów należących do tego syntaksonu (jedynie zespół grążela drobnego Nupharetum pumili optimum występowania ma w dużych jeziorach). Często fitocenozy roślin o liściach pływających dominują na całej powierzchni niewielkich i płytkich zbiorników. Najczęściej spotykany jest zespół grążela żółtego i grzybieni białych (Nupharo Nymphaetum albae) z gatunkami charakterystycznymi: grążelem żółtym Nuphar luteaum i grzybieniem białym Nymphaea alba. W sukcesji roślinnej wypierają zespoły innych makrofitów o liściach pływających, same zaś ulegają fitocenozom równie popularnego w drobnych zbiornikach zespołu żabiścieku pływającego (ydrocharitetum morsus ranae). Gatunkiem charakterystycznym zespołu ydrocharitetum morsus-ranae jest osoka aloesowata Stratiotes aloides (mająca największy udział w tworzeniu fitocenoz). Fitocenozy tego zespołu tworzą 34

36 rozległe płaty głównie w zbiornikach bardzo płytkich, o wodzie silnie nagrzewającej się, osłoniętej od wiatru i falowania. Wraz z gatunkami charakterystycznymi zespół ten tworzą rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum), rdestnica pływająca Potamogeton natans, pływacz Utricularia vulgaris, moczarka kanadyjska Elodea canadiensis i grążel żółty Nuphar luteum. Podobnie jak wcześniej omawiany zespół odgrywają istotną rolę w lądowaceniu zbiorników, są ostatnim stadium rozwojowym roślinności wodnej. Dość rzadkim zespołem i charakterystycznym dla starorzeczy jest zespół orzecha wodnego Trapetum natantis. Stanowiska tego zespołu to wypłycone starorzecza górnej Wisły i Odry oraz Sanu w Kotlinie Sandomierskiej. Oprócz gatunku charakterystycznego kotewki orzecha wodnego zespół ten tworzą: rogatek sztywny Ceratophyllum demersum, grążel żółty Nuphar lutea, rdestnica pływająca Potamogeton natans, gatunki nieukorzenione pływające po powierzchni wody, z rodzaju Lemna, oraz salwinia pływająca Salvinia natans. Starorzecza i drobne zbiorniki wodne są optymalnym siedliskiem rozwoju roślinności pleustonowej z klasy Lemnetea. Fitocenozy zespołów: rzęsy garbatej Lemnetum gibbae, spirodelli wielokorzeniowej Spirodeletum polyrhizae, wgłębki wodnej Riccietum fluitantis czy rzęsy drobnej i salwinii pływającej (Lemno minoris Salvinietum natantis), w niewielkich i osłoniętych od wiatru zbiornikach tworzą na całej powierzchni zwarty Łan (w okresie wegetacyjnym), odcinają dostęp światła w głąb wody. W zbiornikach większych fitocenozy pleustonowe zajmują zaciszne zatoki i brzegi osłonięte od wiatru. Gatunki reprezentatywne Rdestnica trawiasta Potamogeton gramineus, rdestnica lśniąca Potamogeton nitens, rdestnica grzebieniasta Potamogeton pectinatus, rdestnica nitkowata Potamogeton filiformis, zamętnica błotna Zannichellia palustris, rdestnica ostrolistna Potamogeton acutifolius, włosienicznik krążkolistny Batrachium circinatum, moczarka kanadyjska Elodea canadensis, rogatek sztywny Ceratophyllum demersum, wywłócznik kłosowy Myriophyllum spicatum, rdestnica ścieśniona Potamogeton compressus, rdestnica połyskująca Potamogeton lucens, rdestnica przeszyta Potamogeton perfoliatus, przęstka podwodna ippuris vulgaris fo. Submersa. Rdestnica pływająca Potamogeton natans, wywłócznik okółkowy Myriophyllum verticillatum, grążel żółty Nuphar lutea, grzybienie białe Nymphaea alba, grążel mały Nuphar pumilum, grzybienie północne Nymphaea candida, grzybieńczyk wodny Limnanthemum nymphoides, orzech wodny Trapa natans, rdest ziemnowodny Polygonum amphibium, rdestnica stępiona Potamogeton obtusifolius, żabiściek pływający ydrocharis morsus ranae, osoka aloesowata Stratiotes aloides. Rzęsa garbata Lemna gibba, spirodela wielokorzeniowa Spirodela polyrhiza, rzęsa trójrowkowa Lemna trisulca, wgłębka wodna Riccia fluitans, wgłębik pływający Ricciocarpus natans, rzęsa drobna Lemnaminor, salwinia pływająca Salvinia natans. Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające 35

37 Strefę stykową łączącą ekosystemy drobnych zbiorników z ekosystemem lądowym porastają szuwary, najczęściej fitocenozy z klasy Phragmitetea zbiorowiska z tatarakiem (Acoretum calami), trzciną (Phragmitetum), pałką szerokolistną (Typhetum angustifoliae), manną mielec (Glycerietum maximae). Na obszarach położonych w głąb lądu charakter roślinności uzależniony jest od lokalnych warunków hydrologicznych, np. wokół starorzeczy leżących w dolinach rzecznych rozwijają się zbiorowiska wierzb krzewiastych lub fragmenty lasów łęgowych (Salicetum albo-fragilis). Znaczenie ekologiczne i biologiczne Siedliska często występujące w skali kraju, wiele z nich to jedyne stanowiska roślin rzadkich w skali kraju, np. kotewka orzech wodny Trapa natans, salwinia pływająca Salvininatans. Siedliska bytowania, rozwoju czy żerowania unikalnej entomofauny, malakofauny, ichtiofauny czy ornitofauny. Drobne zbiorniki wodne zwłaszcza w krajobrazie rolniczym, zwiększają bioróżnorodność otoczenia. Istotne znaczenie drobnych zbiorników i starorzeczy jako tzw. pułapek ekologicznych dla zanieczyszczeń migrujących w obrębie krajobrazu (tu zachodzi sedymentacja, depozycja i unieruchamianie). Drobne zbiorniki i starorzecza zwiększają też tzw. drobną retencję wodną krajobrazu. Starorzecza stanowią także miejsca rozrodu wielu gatunków ryb występujących w rzekach np. szczupaka Esox lucius. Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa, kaldezja dziewięciornikowata Caldesia parnassifolia, wydra Lutra lutra, bóbr europejski Castor fiber, norka europejska Mustella lutreola, żółw błotny Emys orbicularis, kumak nizinny Bombina bombina, kumak górski Bombina variegata, traszka grzebieniasta Ttriturus cristatus, traszka karpacka Triturus montandoni, piskorz Misgurnus fosilis, koza Cobitis taenia, różanka europejska Rhodeus sericeus amarus, zalotka większa Leucorrhinia pectoralis, zatoczek łamliwy Anisus vorticulus. Gatunki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej Rybitwa czarna Chlidonias niger, rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus, w szuwarach ponadto: bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, błotniak stawowy Circus aeroginosus Zalewane muliste brzegi rzek 36

38 Opis siedliska przyrodniczego Zbiorowiska roślin jednorocznych (terofitów) na mulistych, wysychających latem, brzegach wód. Jest to wybitnie pionierska roślinność namulanych mad strefy przykorytowej i niższych położeń na równinie zalewowej, rzek płynących dolinami o reżimie hydroekologicznym zróżnicowanym w czasie. Optimum jej terytorialnego zasięgu prawdopodobnie jest powiązane z dolnymi i środkowymi biegami dużych i średnich cieków. Można tak przypuszczać jedynie na podstawie znajomości geograficznych zasięgów gatunków diagnostycznych dla poszczególnych zbiorowisk, bowiem przestrzenne rozmieszczenie omawianego typu siedliska w Polsce, jest jak dotąd, bardzo słabo poznane. Fitocenozy, rozwijające się na omawianym typie siedliska, są krótkotrwałe utrzymują się przez jeden lub dwa sezony Wiodącą rolę powierzchniową w ich budowie odgrywają terofity (rośliny o jednorocznym cyklu rozwoju), tzw. namulne. Pod względem liczebności w płatach często przeważają gatunki wieloletnie. Rozwijają się w czasie dłuższych okresów niskich stanów wód, na odsłanianym żwirowo piaszczystym i zamulonym podłożu w korycie średniej wody. Ma to zazwyczaj miejsce w środku sezonu wegetacyjnego. Często pojawiają się też w obrębie aluwiów świeżo pozostawionych po powodzi. Nad polskimi rzekami nadbrzeżną roślinność takich eutroficznych siedlisk tworzą naturalne ugrupowania związku Chenopodion fluviatile, zespół Rumicetum maritimi z Bidention tripartitae oraz asocjacja Eleochaito acicularis Limoselletum aquaticae z Elatini Eleocharition ovatae. Domeną zbiorowisk Bidention tripartitae i Elatini Eleocharition ovatae są zbiorniki wód stojących, co najwyżej wolno płynących. Na terenie dolin rzecznych są to starorzecza Występowanie w obszarze inwentaryzacji: Podtyp Naturalna, eutroficzna roślinność związków: Chenopodion fluviatile, Bidention tripartitae p. p., Elatino-Eleocharition ovatae p. p. Cechy obszaru Naturalne zbiorowiska związku Chenopodion fluviatile, a także niektóre postaci Rumicetum maritimi i Eleocharito aciucularis Limoselletum aquaticae, są ściśle powiązane ze zróżnicowaniem przepływów wód oraz procesami aluwialnymi. Wykształcają się w dolinach dużych i średnich rzek, o szerokiej rozpiętości między stanami minimalnymi a maksymalnymi, prawdopodobnie zdecydowanie częściej w ich środkowych i dolnych biegach. Przy niskich poziomach wód są odsłaniane brzegi koryta i inne miejsca modelowane przez średnie wody, będące domeną omawianej roślinności. Podczas powodzi, zwłaszcza wielkich, w wyniku działalności wód wezbraniowych powstają liczne formy fluwialne zbudowane z lżejszych mad. Już w pierwszym sezonie 37

39 wegetacyjnym niektóre z nich odpowiednio uwilgotnione i przepojone namułem, są opanowywane przez pionierskie ugrupowania wyżej wymienionych zespołów. W drugim roku roślinność ta z reguły całkowicie ustępuje z powodu szybkiego wyjałowienia piaszczystego podłoża albo jest całkowicie niszczona przez zalewające ją wody. Do aluwiów zasiedlanych przez zbiorowiska namulne należą m.in.: ławice centralne i marginalne, stożki napływowe przy wylotach bocznych dolin, ostrogi (inaczej grzędy) i brzegi zatok międzyostrogowych, odsypy w cieniach hydraulicznych, zaniesione osadami koryta opuszczone przez rzeki, przybrzeżne platformy przy wypukłych stronach zakoli meandrów oraz świeże depozyty przemiałów na terasach zalewowych. Miejscem ich rozwoju są też antropogeniczne elementy dolinnego krajobrazu, jak: sztuczne ostrogi, zacisza wodopoji i przybrzeżnych plaż, wybrane rejony zbiorników zaporowych, świeżo złożone refulaty itp. Struktura i fizjonomia zbiorowisk Są to ekosystemy o zróżnicowanej fizjonomii. W typowej postaci rozwijają się najczęściej bądź to jako gęste skupienia pionowo wzniesionych osobników, dające 100% pokrycie, bądź fitocenozy zbudowane z roślin płasko rozłożonych na podłożu, o nadziemnych pędach gęsto rozgałęzionych, o zwarciu przeważnie w granicach 60 90%. W tych drugich bywa czasami bardzo słabo wykształcona warstwa mszysta. Obydwie postaci są stosunkowo bogate, średnio liczące od 15 do 20 taksonów. Ich florystyczny zrąb tworzą gatunki następujących klas: Bidentetea tripartiti, Isoëto- Nanojuncetea, Salicetea purpureae, Phragmitetea, Molinio Arrhenatheretea i Stellarietea mediae. Powierzchniowo przeważają terofity z Bidentetalia tripartiti. Są to zbiorowiska występujące na małych areałach, od kilku do kilkunastu m2. Gatunki reprezentatywne Do reprezentatywnych gatunków należy przede wszystkim zaliczyć taksony diagnostyczne zespołów tworzących omawianą tutaj grupę siedliskową. Są to: komosa sina Chenopodium glaucum, k. czerwonawa Ch. rubrum, nadbrzeżyca nadrzeczna Corrigiola litoralis, cibora brunatna Cyperus fuscus, namulnik brzegowy Limosella aquatica, rdest szczawiolistny Brittingera Polygonum brittingeri, płesznik zwyczajny Pulicaria vulgaris, jaskier jadowity Ranunculus sceleratus i szczaw nadmorski Rumex maritimus. Z wysoką stałością są ponadto obecne edyfikatory z Bidentetalia tripartitae: łoboda oszczepowata szerokolistnaatriplex prostrata subsp. latifolia, uczep trójlistkowy Bidens tripartita, rdest kolankowy Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium oraz rzepicha błotna Rorippa palustris. Częstymi komponentami są: z Isoëto Nanojuncetea szarota błotna Gnaphalium uliginosum, sit dwudzielny Juncus bufonius, babka wielonasienna Plantago intermedia; a także mietlica rozłogowa Agrostis stolonifera (Molinio Arrhenatheretea) i rzepicha ziemnowodna Rorippa amphibia (Phragmitetea). Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające 38

40 Omawiana roślinność występuje w kontakcie ze zbiorowiskami między innymi następujących syntaksonów: z Phragmitetea Eleocharitetum palustris, Oenantho aquaticae Rorippetum amphibiae, Phalaridetum arundinaceae, Scirpetum maritimi; z Bidentetea Bidenti Atriplicetum prostratae, Chenopodio rubri Xanthietum riparii; z Molinio Arrhenatheretea Potentilletum anserinae, Potentilletum reptantis, Ranunculo repentis Alopecuretum geniculati; z Artemisietea Achilleo salicifoliae Cuscutetumlupuliformis, Calystegio Asteretum lanceolati, Convolvulo sepium Cuscutetum europaeae, Polygonetum cuspidati, Rudbeckio Solidaginetum, Soncho palustris Archangelicetum litoralis, z Salicetea purpureae Salicetum albae (91E0 1), Salicetum triandro viminalis, Salici Myricarietum (3230); z uerco Fagetea Alnetum incanae (91E0 6). Znaczenie ekologiczne i biologiczne Cztery zbiorowiska związku Chenopodion fluviatile, wchodzące w skład omawianej tutaj kategorii siedliskowej, należą do rzadkich i zagrożonych wymarciem. Najsłabiej rozpowszechniony, a zarazem wymierający, jest zespół nadbrzeżycy nadrzecznej Chenopodio polyspermi Corrigioletum litoralis. W Polsce nadbrzeżyca jest gatunkiem krytycznie zagrożonym (CR), dotychczas notowanym na oko- ło 30 stanowiskach (głównie w dorzeczu Odry), z których tylko cztery zostały potwierdzone po 1980 roku. W fitocenozach omawianej grupy, nad środkową i dolną Wisłą, można spotkać rzadkiego muchotrzewa wiślanego Spergularia echinosperma. Są jednak wątpliwości, czy jego stanowiska należą do naturalnych. Roślinność Chenopodion fluviatile, a także płaty zespołów szczawiu nadmorskiego i namulnika brzegowego są między innymi środowiskiem życia amphibiotycznej fauny bezkręgowców. Pełnią również liczne funkcje ekologiczne, z których do najważniejszych należy: udział w kształtowaniu dużej różnorodności gatunkowej rzecznych korytarzy ekologicznych, retencjonowanie wód, oczyszczanie wód powierzchniowych, zatrzymywanie rumowiska rzecznego i funkcja przeciwerozyjna. Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Na siedliskach mulistych brzegów zakłada swe żeremia bóbr europejski Castor fiber, budując je z pędów wierzb pobliskich drzewostanów łęgu wierzbowego, bytuje także tu wydra Lutra lutra. Istnieje też duże prawdopodobieństwo spotkania, na namulnych terofitach, trzepli zielonej Ophiogomphus cecilia (ważki), a także skójki gruboskorupowej Unio crassus (małża), biorącej się tam z opadających wód korytowych. Z roślin możliwe jest występowanie selerów błotnych Apium repens i ponikła kraińskiego Eleocharis carniolica. Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Bocian biały Ciconia ciconia, b. czarny Ciconia nigra, batalion Philomachus pugnax, łęczak Tringa glareola. 39

41 6210 Murawy kserotermiczne Festuco-Brometea Opis siedliska przyrodniczego Murawy kserotermiczne to ciepłolubne zbiorowiska trawiaste o charakterze stepowym, których występowanie uwarunkowane jest warunkami klimatycznymi, glebowymi i orograficznymi. Spotykane są głównie w południowo-wschodniej i południowej części Europy. Ekstrazonalnie występują na terenie całego kontynentu, zajmując zasobne w węglan wapnia stoki w dolinach dużych rzek lub wychodnie skał wapiennych. Są to zbiorowiska mające postać barwnych muraw, o bogatej i zróżnicowanej florze, często z udziałem gatunków reliktowych oraz rzadkich. Występują zwykle na rozległych stokach pagórków, wąwozów, stromych zboczach w dolinach rzecznych, utrwalonych piarżyskach u podnóża skał wapiennych, a także na półkach i ścianach skalnych, na wychodniach skał wapiennych, a nawet na eksponowanych ku południowi sztucznych stokach nasypów, wykopów i hałd. Murawy kserotermiczne rozwijają się na płytkich pararędzinach i rędzinach, lessach oraz na czernoziemach, na suchym podłożu o odczynie zasadowym lub obojętnym, bogatym w węglan wapnia. Występują w miejscach o dużym nasłonecznieniu, przy ekspozycji południowej, przy wysokich temperaturach powietrza i gleby. Siedlisko podzielone jest na podtypy: Murawa naskalna Murawy ostnicowe Kwieciste murawy kserotermiczne Występowanie w obszarze inwentaryzacji: Podtyp Murawy ostnicowe. kod Physis: Cechy obszaru Zbiorowiska muraw ostnicowych Sisymbrio-Stipetum capillatae i Potentillo-Stipetum capillatae występują na na stromych (20 60, najczęściej ) zboczach pagórków, wąwozach o południowej wystawie oraz krawędziach dolin rzecznych. zwykle zajmują niewielkie powierzchnie, od kilku do kilkunastu arów, mając charakter roślinności pionierskiej, jedynie w dolinach dużych rzek pokrywając rozległe powierzchnie, od kilku do kilkudziesięciu hektarów. Murawy te mają charakter roślinności półnaturalnej. 40

42 Wykształcają się w miejscach szczególnie suchych, nasłonecznionych i gorących. Na południu Polski występują na podłożu gipsowym, na drobnoziarnistych glebach typu pararędziny lub rędziny, płytkich, silnie szkieletowych, ubogich w próchnicę, o odczynie alkalicznym i wysokiej zawartości siarczanów. Spotykane są również na glebach lessowych i na skałach oraz na rędzinach gipsowych. Struktura i fizjonomia zbiorowisk Luźne murawy, dość monotonne, z dominacją kserotermicznych traw ostnicy włosowatej Stipa capillata i na południu kraju kostrzewy walezyjskiej Festuca valesiaca, a na północy także kostrzewy szczeciniastej Festuca trachyphylla i ostnicy Jana Stipa joannis oraz z nielicznymi bylinami dwuliściennymi, a także znacznym udziałem terofitów. Mają one charakter suchego stepu ostnicowego. Ruń murawy jest dwuwarstwowa, jej wysokość waha się od kilkunastu do około 30 cm w warstwie niższej (gatunki ciepło- i światłolubnych roślin dwuliściennych), po około cm wysokości w warstwie wyższej, utworzonej przez kwiatostany traw. Zwarcie muraw jest zmienne, od 30 do 90%. Murawa ta nie osiąga nigdy pełnego zwarcia i zwykle pomiędzy kępami panujących traw widnieją fragmenty okruchów skalnych i nagiej gleby, na której rozwijają się wiosną drobne rośliny jednoroczne (terofity) oraz niekiedy warstwa mchów (średnio do ok. 5% zwarcia). Nie występują tu natomiast geofity wczesnowiosenne. Niekiedy w płatach muraw pojawiają się też pojedyncze krzewy, np. tarniny, głogu. W zdjęciu fitosocjologicznym notuje się od kilkunastu do ok. 30 gatunków roślin naczyniowych. łącznie w murawach ostnicowych występuje ok gatunków. Gatunki reprezentatywne Gęsiówka uszkowata Arabis recta, turzyca delikatna Carex supina, kostrzewa walezyjska Festuca valesiaca, wiechlina cebulkowata odmiana żyworodna Poa bulbosa var. vivipara, stulisz miotłowy Sisymbrium polymorphum, ostnica włosowata Stipa capillata, ostnica Jana Stipa joannis, ostnica powabna Stipa pulcherrima, smagliczka pagórkowa Alyssum montanum, pięciornik piaskowy Potentilla arenaria, łyszczec baldachogronowy Gysophila fastigiata, jastrzębiec żmijowcowaty ieracium echioides, ostrołódka kosmata Oxytropis pilosa, pszonak pępawolistny Erysimum crepidifolium, bylica polna Artemisia campestris, lucerna sierpowata Medicago falcata, kostrzewa szczeciniasta Festuca trachyphylla, pajęcznica liliowata Anthericum liliago, chaber drakiewnik Centaurea stoebe, kostrzewa bruzdkowana Festuca rupicola, strzęplica nadobna Koeleria macrantha, niezapominajka pagórkowata Myosotis ramosissima, tymotka Boehmera Phleum phleoides, macierzanka austriacka Thymus austriacus, macierzanka nagolistna Thymus glabrescens, macierzanka Marschalla Thymus marschallianus. Odmiany 41

43 W poszczególnych regionach kraju wykształcają się odmienne zespoły, w zależności od rodzaju podłoża oraz typu użytkowania terenu, różnicujące się dodatkowo na szereg podzespołów. Na południu kraju na podłożu gipsowym wykształca się typowyzespół Sisymbrio- Stipetum poetosum bulbosae, z wiechlina cebulkowatą w odmianie żyworodnej Poa bulbosa var. vivipara, łyszczcem baldachogronowym Gysophila fastigiata i stuliszem miotłowym Sisymbrium polymorphum, mający charakter roślinności pionierskiej. Na podłożu lessowym wykształca się uboższy florystycznie podzespół: Sisymbrio- Stipetum botriochloetosum z udziałem takich gatunków, jak: palczatka kosmata Botriochloa ischaemum, krwawnik szczecinkolistny Achillea setacea i tymotka Boehmera Phleum phleoides. Odmienny podzespół, silnie zubożony florystycznie Sisymbrio-Stipetum andropogonetosum rozwija się w miejscach intensywnie użytkowanych gospodarczo i wypasanych. Na wapiennych lub gipsowych skałach pokrytych cienką warstwą lessu (rędziny lub gleby brunatne wytworzone z lessu) rozwija się zbiorowisko murawowe z panującą kostrzewą bruzdkowaną i strzęplicą nadobną Koelerio-Festucetum rupicolae. Wykształca się ono i utrzymuje w wyniku regularnego wypasu. Różni się fizjonomicznie od opisanych powyżej muraw ostnicowych. Ma postać niskiej, stosunkowo luźnej i barwnej murawy, charakteryzującej się brakiem gatunków z rodzaju ostnic Stipa spp. i jest uboższe od nich florystycznie. Zbiorowisko wyróżnia się dużym udziałem kseromorficznych, kępowych traw z dominacją kostrzewy bruzdkowanej Festuca rupicola i strzęplicy nadobnej Koeleria macrantha, które kształtują charakterystyczną fizjonomię tych muraw. Na strukturę zespołu w znacznym stopniu wpływają też obficie występujące płożące się gatunki macierzanek Thymus spp. Wysokość runi murawy waha się od kilku do około 20 cm wysokości, przy zwarciu zależnym od stadium sukcesji od 70 do 90%. Murawa ta nie osiąga nigdy pełnego zwarcia i zwykle pomiędzy kępami panujących traw widnieją okruchy skalne i fragmenty nagiej gleby, gdzie niekiedy występują masowo wiosenne terofity: piaskowiec macierzankowy Arenaria serpyllifolia, wiosnówka pospolita Erophila verna, mokrzycznik baldaszkowy olosteum umbellatum oraz rozwija się warstwa mchów i porostów, pokrywając do kilkudziesięciu procent powierzchni (do 40%). Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające Murawy ostnicowe graniczą z szeregiem kolejnych stadiów sukcesyjnych przechodzących, w zależności od warunków siedliskowych, od muraw napiaskowych z klasy Koelerio glaucae-corynephoretea canescentis (34.12, 64.11), w kierunku ciepłolubnych zarośli oraz z innych bardziej mezofilnych zbiorowisk murawowych ze związku Cirsio- Brachypodion pinnati ( ). Ze względu na lokalizację płatów 42

44 murawy oraz niewielkie powierzchnie zajęte przez ten typ zbiorowiska zdarza się,że w bezpośrednim sąsiedztwie mogą znajdować się pastwiska, jak i pola uprawne. Znaczenie ekologiczne i biologiczne Stanowiska muraw ostnicowych w Polsce należą do najbardziej na północ wysuniętych w Europie. Wiele z nich ma charakter reliktowy. Murawy te, o silnie zarysowanym kontynentalizmie, nawiązują pod względem fizjonomii zbiorowiska i składu florystycznego do stepów ostnicowych. Szereg gatunków związanych z murawami ostnicowymi znalazło się w grupie roślin zagrożonych wyginięciem w skali kraju i opisano je w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. Są to: Stulisz miotłowy Sisymbrium polymorphum EN (silnie zagro żony wyginięciem w skali kraju) Gęsiówka uszkowata Arabis recta CR (krytycznie (skrajnie) zagrożony wyginięciem w skali kraju) Przetacznik wczesny Veronica praecox CR Kostrzewa makutrzańska Festuca macutrensis VU (narażony na wyginięcie) Ostnica powabna Stipa pulcherrima VU Ostnica Jana Stipa joannis VU Rezeda mała Reseda phyteuma VU Wiśnia karłowata Prunus fruticosa VU Kostrzewa nibyowcza Festuca pseudovina VU Turzyca delikatna Carex supina VU Ostnica piaskowa Stipa borysthenica CR Dyptam jesionolistny Dictamnus albus CR Pajęcznica liliowata Anthericum liliago VU Turzyca poznańska Carex repens LR (zagrożenie niższego ryzyka). Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum, żmijowiec czerwony Echium russicum. Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Brak gatunków ściśle związanych z tym typem siedliska. Podtyp Kwietne murawy kserotermiczne. kod Physis: , ,

45 Cechy obszaru Zbiorowiska kwietnych muraw kserotermicznych są bardzo zróżnicowane pod względem warunków siedliskowych. W podłożu obserwuje się najczęściej wapień, gips lub less. Występują zarówno na płytkich, kamienistych i bardzo zwięzłych glebach typu rędzina, wytworzonych z margli kredowych, jak i głębokich, drobnoziarnistych glebach typu czarnoziem, pararędzina lub rędzina ze szczególnie dobrze rozwiniętym poziomem próchnicznym oraz na żyznych glebach wytworzonych z ciężkich glin zwałowych, utworów pyłowych i iłów, z niewielką tylko domieszką części szkieletowych. Szczególnym przypadkiem są murawy Adonido-Brachypodietum przywiązanie do gleb z dobrze wykształconym poziomem próchnicznym, którego miąższość może wynosić nawet do 50 cm. W skrajnych przypadkach, jak np. zbiorowiska Carex glauca-tetragonolobus maritimus subsp. siliquosus, są spotykane na odkrytej opoce kredowej. Zbiorowiska muraw kserotermicznych wyraźnie preferują cieplejsze ekspozycje: południowe oraz południowo-zachodnie i zachodnie, ale niektóre obserwowane są także przy wschodniej, a nawet północnej wystawie (Seslerio-Scorzoneretum). Na ogół jednak spotykane są w miejscach szczególnie suchych, nasłonecznionych i gorących. Zajmują najczęściej niewielkie powierzchnie, od kilku do kilkudziesięciu arów (Inuletum ensifoliae, Seslerio-Scorzoneretum, zb. Carex glauca-tetragonolobus maritimus subsp. siliquosus), choć w innych przypadkach (Thalictro-Salvietum, Origano-Brachypodietum, Adonido-Brachypodietum) ich płaty mogą pokrywać nawet od kilku do kilkunastu hektarów, mając charakter roślinności półnaturalnej. Występują na stromych stokach i zboczach i krawędziach pagórków oraz wąwozów i dolin dużych rzek nizinnych. Duże znaczenie dla występowania muraw kserotermicznych tego typu ma nachylenie stoku, które z reguły waha się pomiędzy 25 i 30, choć niekiedy można je spotkać w miejscach całkiem połogich do kilku procent nachylenia, lub na bardzo stromych stokach (np. piargach), o nachyleniu do 45. Różne są także wymagania tych zbiorowisk pod względem wilgotności podłoża: od zdecydowanie najsuchszych, jak Inuletum ensifoliae, przez bardziej mezofilne (Thalictro-Salvietum, Adonido- Brachypodietum) czy też znoszące pewne ocienieniepłaty Seslerio-Scorzoneretum, po zb. Carex glauca-tetragonolobus maritimus subsp. siliquosus spotykane w miejscach wysięku wód podziemnych, niekiedy słonawych. Murawy kserotermiczne zwykle pokrywają całe pagórki lub zbocza wąwozów czy dolin rzek, czasami wykształcają się w postaci wąskich pasów na obrzeżach i krawędziach ciepłolubnych zbiorowisk zaroślowych lub porastają utrwalone piargi u podnóża skał wapiennych. Niektóre z nich (Thalictro-Salvietum, Adonido-Brachypodietum) rozwijają się również na siedliskach antropogenicznych na nasypach, skarpach, żwirowniach itp. Struktura i fizjonomia zbiorowisk Kwietne zbiorowiska murawowe mają na ogół postać niewysokiej, barwnej i bogatej florystycznie murawy stepu kwietnego, o nieco tylko rozluźnionej strukturze. W 44

46 porównaniu z murawami ostnicowymi są wyraźnie bogatsze florystycznie, kwietne i cechują się bardziej mezofilnym charakterem. W zdjęciach fitosocjologicznych notuje się średnio gatunków roślin naczyniowych. Murawy wyróżniają się dużym udziałem kserotermicznych i wapieniolubnych roślin dwuliściennych, a niekiedy także kłosownicy pierzastej Brachypodium pinnatum. Wysokość runi murawy waha się od kilku do około 30 cm wysokości w przypadku niskich muraw Inuletum ensifoliae czy Seslerio-Scorzoneretum, po około cm wysokości w wielowarstwowych bujnych murawach Thalictro-Salvietum, Adonido-Brachypodietum i Origano-Brachypodietum.W przypadku tych dwóch ostatnich chrakterystyczny wygląd zbiorowisku nadaje łanowe występowanie trawy kłosownicy pierzastej, tworzącej najwyższą warstwę rośliności. W niższej warstwie dominują gatunki roślin dwuliściennych, znoszących nieco większe ocienienie, takie jak: głowienka wielkokwiatowa Prunella grandiflora, dzwonek syberyjski Campanula sibirica czy poziomka twardawa Fragaria viridis. Zwarcie muraw jest zmienne, zależne od zbiorowiska i stadium sukcesji. Najczęściej waha się od 90 do 100%, choć w przypadku np. zb. Carex glauca-tetragonolobus maritimus subsp. siliquosus obserwuje się zwykle nawet do ok. 20% nagiej gleby lub, jak w płatach Origano-Brachypodietum, od 5% do 25% powierzchni zajmuje zwykle rumosz skalny. Wielowarstwowe murawy (np. Thalictro-Salvietum) mogą osiągać wysokie zwarcie w każdej z warstw. Zasadniczo nie obserwuje się pokrycia gleby przez rośliny zarodnikowe mchy i porosty, lub jest ono nieznaczne. Obserwowane były jednak płaty, w których pokrycie mszaków wynosiło do 40 60% powierzchni (Seslerio- Scorzoneretum). Niekiedy spotyka się pojedyncze krzewy jałowca, głogu, róży, derenia, szakłaku, berberysu lub tarniny, rozrastające się w płatach muraw, najczęściej zajmujących kilka do kilkunastu proc. powierzchni, a w murawach Origano- Brachypodietum nawet do 25 30% powierzchni muraw. W składzie florystycznym bardziej mezofilnych muraw typowa jest także obecność gatunków łąkowych oraz zaroślowych. Płaty pochodzenia antropogenicznego odznaczają się zwykle większym zwarciem (dochodzącym do 100%). Gatunki reprezentatywne Aster gawędka Aster amellus, ostrożeń pannoński Cirsium pannonicum, oman wąskolistny Inula ensifolia, kosaciec bezlistny Iris aphylla, len złocisty Linum flavum, len włochaty Linum hirsutum, dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia, szyplin jedwabisty Dorycnium germanicum, dzwonek boloński Campanula bononensis, dzwonek syberyjski Campanula sibirica, storczyk purpurowy Orchis purpurea, pszeniec różowy Melampyrum arvense, mikołajek polny Eryngium campestre, miłek wiosenny Adonis vernalis, goryczka krzyżowa Gentiana cruciata, wężymord stepowy Scorzonera purpurea, fiołek skalny Viola rupestris, sesleria błotna Sesleria uliginosa, turzyca niska Carex humilis, turzyca Michela Carex michelii, turzyca wczesna Carex praecox, jaskier illiryjski Ranunculus illyricus, starzec srebrzysty Senecio erucifolius, starzec polny Senecio integrifolius, żebrzyca roczna Seselii annuum, ostnica Jana Stipa joannis, rutewka pojedyncza Thalictrum simplex, przetacznik ząbkowany Veronica austriaca, 45

47 perz siny szczeciniasty Elymus hispidus subsp. barbulatus, kostrzewa bruzdkowana Festuca rupicola, lebiodka pospolita Origanum vulgare, czyściec prosty Stachys recta, czyścica storzyszek Clinopodium vulgare, kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum, rzepik pospolity Agrimonia eupatoria, oman szlachtawa Inula conyza, turzyca sina Carex flacca, komonicznik skrzydlastostrąkowy Tetragonolobusmaritimus subsp. siliquosus, marzanka barwierska Asperula tinctoria, przytulia północna Galium boreale. Odmiany Ze względu na znaczne zróżnicowanie muraw kserotermicznych można przyjąć, że ich odmiany pokrywają się z wyróżnianymi wśród nich zespołami roślinnymi mającymi nieco odmienne wymagania siedliskowe oraz fizjonomię. Są to: Inuletum ensifoliae, Thalictro-Salvietum. Adonido-Brachypodietum, Seslerio- Scorzoneretum, zb. Carex glauca-tetragonolobus maritimus subsp. siliquosus i Origano- Brachypodietum oraz Gentiano-Koelerietum pyramidatae i Onobrychido-Brometum erecti. Część z nich różnicuje się także na podzespoły. Inuletum ensifoliae jest zespołem występującym w miejscach najsuchszych, na płytkich glebach, silnie szkieletowych, charakteryzuje się niską wysokością (ok cm) i niepełnym zwarciem pokrywy roślinnej. O fizjonomii zespołu decyduje zdecydowana dominacja, żółto kwitnącego omanu wąskolistnego Inula ensifolia. Thalictro-Salvietum i Adonido-Brachypodietum to zespoły o znacznie bujniejszej roślinności, z wielowarstwową runią osiągającą wysokość cm i pełne zwarcie. Charakterystyczne jest tu występowanie licznych, różnobarwnie kwitnących bylin dwuliściennych, przy równoczesnym znacznym udziale traw. W przypadku zespołu Adonido-Brachypodietum, w zależności od zróżnicowania warunków edaficznych, rozwijają się trzy podzespoły: podzespół typowy, podzespół kserofilny z czyścicą drobnokwiatową Acinos arvensis i najbardziej mezofilny podzespół z rajgrasem wyniosłym Arrhenatherum elatius. Podzespół typowy wykształca się na żyznych glebach wytworzonych z ciężkich glin zwałowych, z dobrze wykształconym poziomem próchnicznym, którego miąższość może wynosić nawet do 50 cm. Zwarta struktura tego podzespołu i warunki glebowe sprawiają, że duży udział mają tu gatunki łąkowe z klasy Molinio-Arrhenatheretea oraz ciepłoi światłożądne gatunki zaroślowe i leśne z rzędu uercetalia pubescenti-petraeae. W podzespole typowym wyróżniono wariant z goryszem sinym Peucedanum cervaria, który jest najbogatszą florystycznie odmianą murawy Adonido-Brachypodietum. Wariant ten związany jest z wybitnie żyznymi glebami przypominającymi czarnoziemy. Kserofilny podzespół z czyścicą drobnokwiatową wykształca się na glebach młodszych, ze słabszym poziomem próchnicznym. Spotykany jest w miejscach, w których płaty muraw kserotermicznych (Adonido- Brachypodietum) spotykają się z podzespołem muraw 46

48 ostnicowych z ostrołódką kosmatą Oxytropis pilosa. Podzespół ten ma zwykle luźniejszą strukturę, a w płatach pojawiają się takie gatunki, jak ostnica włosowata czy chaber drakiewnik. Podzespół z rajgrasem wyniosłym przedstawia naj- żyźniejszą, mezofilną postać muraw kserotermicznych (Adonido- Brachypodietum). Do podzespołu tego przenikają liczne gatunki ze związku Arrhenatherion elatioris. Zespół Seslerio-Scorzoneretum i zb. Carex glauca-tetragonolobus maritimus subsp. siliquosus występują w miejscach znacznie wilgotniejszych niż poprzednio omówione zbiorowiska. W skrajnych wypadkach mogą towarzyszyć wysiękom wód słonawych. Charakteryzują się zdecydowaną dominacją seslerii błotnej, która kształtuje fizjonomię zespołu. Mniej jest tu różnobarwnie kwitnących bylin, ruń osiąga wysokość cm. Zmienne jest także jej zwarcie, od 70 80% do pełnego, w zależności od stadium sukcesji. W zbiorowiskach murawowo-zaroślowych Origano-Brachypodietum część płatów posiada charakter naturalny, a inne wyraźnie antropogeniczny. Płaty o charakterze antropogenicznym wykształcają się w bezpośrednim sąsiedztwie wsi i osad ludzkich. Powstały one w miejscach dawnych suchych pastwisk, zlokalizowanych na silnie nasłonecznionych stokach. W zbiorowisku Origano-Brachypodietum znaczną rolę odgrywają krzewy, takie jak: berberys Berberis vulgaris, głogi Crataegus spp., róże Rosa spp., tarnina Prunus spinosa czy irgi Coroneaster spp. Ich obecność wskazuje kierunek naturalnej sukcesji tego zbiorowiska. W momencie, gdy zwarcie krzewów zaczyna wzrastać, zbiorowisko Origano-Brachypodietum przekształca się w ciepłolubne zarośla, najczęściej ze związku Berberidion. W zależności od zróżnicowania warunków siedliskowych rozwijają się trzy podzespoły charakteryzujące się nieco odmiennym składem florystycznym i zasięgiem: podzespół typowy Origano-Brachypodietum typicum, podzespół z okrzynem łąkowym Origano-Brachypodietum laserpicietosum i podzespół z rzepikiem pospolitym Origano-Brachypodietum agrimonietosum. Murawy ze zw. Mesobromion (Gentiano-Koelerietum pyramidatae i Onobrychido- Brometum erecti) występują w Polsce na skraju zasięgu. Są to bardzo barwne i bogate murawy związane z podłożem wapiennym. W składzie florystycznym odnotowuje się obecność kilku gatunków storczykowatych. Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające Siedlisko kwietnych muraw kserotermicznych stanowi zwykle kompleks poszczególnych zespołów, np. Thalictro-Salvietum pratensis, graniczy z szeregiem kolejnych stadiów sukcesyjnych zbiorowisk murawowych, np. murawy z seslerią błotną Seslerio-Scorzonetum purpureae (34.325), a także murawy ostnicowej Sisymbrio- Stipetum capillatae ( ) i zb. murawowego z panującą kostrzewą bruzdkowaną i strzęplicą nadobną Koelerio-Festucetum rupicolae (6510-2), przechodzących w toku sukcesji w ciepłolubne zarośla, głównie Peucedano cervariae-coryletum (31.8C) oraz zarośla z rzędu Prunetalia (31.8). Zespół Origano- Brachypodietum graniczy lub tworzy mozaikę najczęściej z zaroślami ze zw. Berberidion (31.812). 47

49 Poza tym murawy graniczą z wieloma zbiorowiskami łąkowymi, bardziej od nich mezofilnymi, z rzędu Arrhenatheretalia (38). Zbiorowiska muraw kserotermicznych Adonido-Brachypodietum graniczą z szeregiem kolejnych stadiów sukcesyjnych zbiorowisk murawowych, zwłaszcza murawy ostnicowej Potentillo-Stipetum capillatae (6510-2) i muraw napiaskowych Silene otitis- Festucetum (34.342). Zbiorowiska murawowo-ziołoroślowe Origano-Brachypodietum rozwijają się w strefie kontaktowej muraw z panującą kostrzewą bladą Festuca pallens (6510-1) i ciepłolubnych zarośli Peucedano cervariae-coryletum. Ze względu na lokalizację płatów muraw zdarza się, że w bezpośrednim sąsiedztwie mogą znajdować się łąki kośne, pastwiska oraz pola uprawne. Znaczenie ekologiczne i biologiczne Kserotermiczne zbiorowiska murawowe spotykane są na ograniczonym terenie. Są one bardzo bogate florystycznie, a związane z nimi wyraźnie wapieniolubne i światłolubne gatunki, obejmują wiele roślin prawnie chronionych. W siedlisku tym spotyka się liczne gatunki należące do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), w tym wiele bardzo rzadkich w skali Polski, np.: storczyk purpurowy Orchis purpurea, storczyk kukawka Orchis militaris czy gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea. W związku z występowaniem licznych gatunków storczykowatych, wybrane płaty muraw kserotermicznych (Inuletum ensifoliae, Thalictro-Salvietum) należy uznać za siedliska priorytetowe. W Pieninach zbiorowisko murawowo- ziołoroślowe Origano- Brachypodietum wykazuje wyraźną odrębność florystyczną; związane są z tym zespołem endemiczne odmiany roślin, tj.: bylica piołun Artemisia absinthium var. calcigenum, rozchodnik ostry Sedumacre var. calcigenum. Zbiorowiska kserotermicznych muraw z panującą seslerią błotną Seslerio- Scorzoneretum purpureae i zb. Carex glauca-tetragonolobus maritimus subsp. siliquosus są najprawdopodobniej endemicznymi zespołami spotykanymi na bardzo ograniczonym terenie, jedynie w makroregionie Niecki Nidziańskiej. Bardzo interesujący, jak na murawy kserotermiczne, jest skład florystyczny tego ostatniego zbiorowiska, związany z wyraźnie wapieniolubnymi gatunkami, wśród których znajduje się fakultatywny halofit komonicznik skrzydlastostrąkowy Tetragonolobus maritimus subsp. siliquosus. Bardzo bogate florystycznie murawy kserotermiczne związane są z wyraźnie wapieniolubnymi i światłolubnymi gatunkami, wśród których znajduje się wiele roślin prawnie chronionych i zagrożonych: Sierpik różnolistny Serratula lycopifolia CR (krytycznie [skrajnie] zagrożony wyginięciem w skali kraju) 48

50 mijowiec czerwony Echium russicum CR Przetacznik zwodny Veronica paniculata EN (silnie zagrożony wyginięciem w skali kraju) Szczodrzeniec zmienny Chamaecytisus albus EN Storczyk samiczy Orchis morio EN Storczyk drobnokwiatowy Orchis ustulata EN Kostrzewa makutrzańska Festuca macutrensis VU (narażony na wyginięcie) Turzyca delikatna Carex supina VU Jaskier illiryjski Ranunculus illyricus CR Bylica pontyjska Artemisia pontica CR Szafirek miękkolistny Muscari comosum CR Pszonacznik wschodni Conringia orientalis EN Szczodrzeniec zmienny Chamaecytisus albus EN Groszek szerokolistny Lathyrus latifolius EN Szyplin jedwabisty Dorycnium germanicum EN Dziurawiec wytworny ypericum elegans EN Przytulia stepowa Galium valdepilosum EN Groszek pannoński Lathyrus pannonicus VU Len włochaty Linum hirsutum VU Starzec wielkolistny Senecio macrophyllus VU Dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia VU Kosaciec bezlistny Iris aphylla VU Ostnica Jana Stipa joannis VU Storczyk purpurowy Orchis purpurea VU Dwulistnik muszy Ophrys insectifera VU Turzyca blada Carex pallens LR (zagrożenie niższego ryzyka). Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej W zespole Inuletum ensifoliae dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia. W zespole Thalictro-Salvietum pratensis sierpik różnolistny Serratula lycopifolia i żmijowiec czerwony Echium russicum. W zespole Adonido-Brachypodietum przytulia krakowska Galium cracoviense. Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Brak gatunków ściśle związanych z tym typem siedliska Łąki selernicowe Cnidion dubii Kod Physis:

51 Opis siedliska przyrodniczego Siedlisko przyrodnicze 6440 obejmuje ekstensywnie użytkowane łąki niżowe, będące pod wpływem okresowych zalewów lub wyraźnie zmiennych warunków wilgotnościowych. Łąki selernicowe skupiają się głownie w środkowych i dolnych odcinkach dolin dużych rzek, a także w ujściowych odcinkach dolin ich dopływów. Niekiedy można spotkać je także na niewielkich, śródleśnych lub śródpolnych łąkach lub kompleksach rozległych łąk nad jeziorami, gdy w podłożu zalega kreda jeziorna. W ich składzie zaznacza się większy lub mniejszy udział gatunków łąkowych, typowych dla miejsc okresowo zalewanych, o zmiennej wilgotności. W płatach najczęściej notujemy liczny udział selernicy żyłkowanej Cnidium dubium lub czosnku kątowatego Allium angulosum. Zwykle płaty łąk selernicowych występują między łąkami trzęślicowymi lub łąkami świeżymi a turzycowiskami, w miejscach o zróżnicowanym reliefie dna dolin. Przeważnie są małopowierzchniowe, rzadziej tworzą większe skupienia. Koszone są zwykle raz w roku, dosyć późno. Siedlisko podzielone jest na podtypy: Łąki fiołkowo-selernicowe Violo-Cnidietum dubii Występowanie w obszarze inwentaryzacji: Łąki fiołkowo-selernicowe Violo-Cnidietum dubii kod Physis: Cechy obszaru Zbiorowisko kośnych, ekstensywnie użytkowanych łąk, typowe dla żyznych i mezotroficznych siedlisk aluwialnych, niemal wyłącznie w środkowych i dolnych odcinkach wielkich rzek. Rozwija się głównie na różnego typu madach, zwykle na madach rzecznych próchniczych wytworzonych z iłów, utworów pyłowych lub piasków gliniastych, a rzadziej na glebach murszowatych (zalegających na utworach aluwialnych) i mineralno-murszowych. Podłoże jest przeważnie słabo kwaśne, kwaśne lub obojętne, z małym udziałem węglanu wapnia. Pod względem zawartości składników mineralnych gleby należą do bogatych w azot i średnio zasobnych w fosfor i potas. Najważniejszą cechą siedliska jest specyficzna gospodarka wodna. Łąki te optimum rozwoju mają w warunkach częstych zalewów powierzchniowych wodami powodziowymi, nawet kilka razy w roku. W okresach między powodziami podłoże jest natomiast przesuszane lub okresowo nawet bardzo suche. Obecnie, przy powodziach incydentalnych, łąki tego typu często obserwuje się na lekko nachylonych zboczach obniżeń w urozmaiconym mikroreliefie dna dolin, gdzie istnieją warunki okresowego zalewania i przesuszania podłoża. Struktura i fizjonomia zbiorowisk 50

52 Łąki fiołkowo-selernicowe cechują się stosunkowo bogatym składem florystycznym i specyficzną fizjonomią. Wśród kilku często rosnących tu gatunków traw (głównie wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis) i niektórych turzyc dobrze zaznacza się udział roślin dwuliściennych, kwitnących przeważnie na początku i w pełni lata, często roślin rzadkich w kraju. Są to głównie selernica żyłkowana Cnidium dubium, czosnek kątowaty Allium angulosum, krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis, jaskier rozłogowy Ranunculus repens. Rzadziej występuje sierpik barwierski Serratula tinctoria, konitrut błotny Gratiola officinalis, tarczyca oszczepowata Scutellaria hastifolia, fiołek mokradłowy Viola stagnina. Skład florystyczny jest dość bogaty, średnie liczby gatunków w płatach mieszczą się w zakresie 24,2 39,4. Omawiane łąki są wyraźnie dwuwarstwowe. Przed sianokosami górną warstwę stanowią przede wszystkim kwiatostany Alopecurus pratensis, śmiałek łąkowy Deschampsia caespitosa, wiechlina pąkolistna Poa angustifolia, szczar łąkowy Rumex acetosa i jaskier ostry Ranunculus acris, natomiast dolną jaskier rozłogowy Ranunculus repens oraz liście Deschampsia caespitosa, turzyca wczesna Carex praecox, Rumex acetosa, Cnidium dubium. Po sianokosach górną warstwę łąki tworzą kwiatostany Cnidium dubium i Sanguisorba officinalis. Zwraca uwagę barwny aspekt omawianych łąk z kwitnącym fiołkowolila Allium angulosum, co jest szczególnie widoczne nad Nidą, Wisłą i Odrą. Gatunki reprezentatywne Rośliny naczyniowe: Selernica żyłkowana Cnidium dubium, czosnek kątowaty Allium angulosum, konitrut błotny Gratiola officinalis, tarczyca oszczepowata Scutellaria hastifolia, sit czarny Juncus atratus, fiołek mokradłowy Viola stagnina, wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, wiechlina wąskolistna Poa angustifolia, turzyca wczesna Carex praecox, jaskier rozłogowy Ranunculus repens, jaskier ostry R. acris, szczaw łąkowy Rumex acetosa, wyka ptasia Vicia cracca, groszek łąkowy Lathyrus pratensis. Mszaki: Reprezentowane przez nieliczne gatunki, z których przeważnie notowane są Brachythecium rutabulum, B. mildeanum i Calliergonella cuspidata. Odmiany Opisywany typ siedliska przyrodniczego został zbadany w Polsce pod względem zróżnicowania roślinności. Zespół Violo-Cnidietum dubii różnicuje się na 3 podzespoły: Violo-Cnidietum dubii stellarietosum palustris, Violo-Cnidietum dubii typicum i Violo- Cnidietum dubii galietosum veris. Pierwszy podzespół cechuje się udziałem gatunków miejsc wilgotnych, takich jak wiechlina błotna Poa palustris, turzyca zaostrzona Carex gracilis, gwiazdnica błotna Stellaria palustris, pięciornik gęsi Potentilla anserina i wiechlina zwyczajna Poa trivialis, a lokalizacja płatów związana jest z miejscami 51

53 obniżonymi i często podmokłymi na madach lekkich, średnich lub ciężkich. Fitocenozy Violo-Cnidietum dubii typicum spotyka się na siedliskach żyznych i okresowo wilgotnych, w których optimum ma Allium angulosum i Carex praecox. Z kolei najbogatszy florystycznie podzespół Violo-Cnidietum dubii galietosum veris preferuje najmniej wilgotne i okresowo przesuszane mady lekkie lub średnie, zwykle miejsca wyniesione, porastane częściowo przez rośliny świeżych lub suchych łąk, np. przytulia właściwa Galium verum, krwawnik pospolity Achillea millefolium, kosmatka polna Luzula campestris, chaber łąkowy Centaurea jacea, złocień właściwy Leucanthemum vulgare i dzwonek rozpierzchły Campanula patula. Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające Opisywany biotop rzadko zajmuje rozległe powierzchnie, występuje zwykle w mozaice z innymi typami łąk, często przy starorzeczach lub innych obniżeniach terenu. Najczęściej płaty łąk fiołkowo-selernicowych zachowały sięw kompleksach łąk wyczyńcowych Alopecuretum pratensis (38.222). W miejscach obniżonych, przy starorzeczach, graniczą często z łąkami z groszkiem błotnym Poo-Lathyretum palustris (37.23), z szuwarem mozgowym Phalaridetum arundinaceae (53.154) lub różnymi zbiorowiskami turzyc wysokich. W miejscach sporadycznie użytkowanych przylegają do nich ziołorośla, np. fitocenozy Veronico-Euphorbietum lucidae (37.112), Veronico- Euphorbietum palustris i Lysimachio-Filipenduletum (37.112). Z kolei przy wyniesieniach dna doliny łąkom fiołkowo-selernicowym towarzyszą suchsze, bogate florystycznie postaci łąk olszewnikowo-trzęślicowych Selino-Molinietum ( ) lub termofilne zbiorowisko Ranunculus polyanthemos-filipendula vulgaris (16.226). Niekiedy, zwłaszcza w silniej przekształconych fragmentach dolin, graniczą z nimi świeże pastwiska Lolio-Cynosuretum (38.111). Łąki fiołkowo-selernicowe można spotkać także w mozaikach lub w kontakcie z fitocenozami zaroślowymi i leśnymi. Na mniej żyznych madach są to zarośla wiklinowe Salicetum triandro-viminalis (44.121) i fragmenty łęgów topolowych Populetum albae ( ), a na siedliskach żyźniejszych mezofilne zarośla tarninowe Rubo-Prunetum spinosae ( ) i łęgi wiązowojesionowe Ficario- Ulmetum minoris (44.41). Znaczenie ekologiczne i biologiczne Omawiane łąki mają ewidentne znaczenie przyrodnicze, jako elementy skupiające bogatą i różnorodną florę i faunę, a także wydatnie podnoszące heterogenność krajobrazu dolin rzek. Podobnie jak i zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, można zaliczyć je do jednych z najcenniejszych, półnaturalnych zbiorowisk roślinnych naszego kraju. Dla ich utrzymania niezbędne są jednak ekstensywne formy gospodarowania i naturalne rytmy zalewów powierzchniowych. Łąki fiołkowo-selernicowe skupiają gatunki roślin zaliczane do rzadkich i zagrożonych, i to nie tylko lokalnie, ale również w skali Polski i Europy. Do tej grupy należy większość gatunków fitocenotwórczych zespołu Violo-Cnidietum dubii i związku Cnidion dubii. Należy jednak nadmienić, że niektóre taksony są obecnie bardzo rzadkie, nieodnajdywane już na wielu notowanych 52

54 dawniej stanowiskach, np. fiołek wyniosły Juncus atratus i sit czarny Viola elatior. Fiołek drobny Viola pumila nie był obserwowany w Polsce od ponad 30 lat. Nawet niewielkie enklawy tych łąk pełnią ważną rolę biocenotyczną. Skupiają faunę rzadkich motyli wymienionych w II załączniku Dyrektywy Siedliskowej oraz modraszka nausitous Maculinea nausithous, modraszka alkon Maculinea alkon, Acosmetia caliginosa. Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Starodub łąkowy Ostericum palustre, przeplatka aurinia Euphydryas aurinia, modraszek telejus Maculinea teleius. Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Derkacz Crex crex, bocian biały Ciconia ciconia, żuraw Grus grus, wodniczka Acrocephalus paludicola, batalion Philomachus pugnax Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Kod Physis: 38.2 Opis siedliska przyrodniczego Antropogeniczne, niżowe i górskie, wysokoproduktywne, bogate florystycznie łąki świeże, użytkowane kośnie. Niżowe i górskie antropogeniczne zbiorowiska użytków zielonych na żyznych, świeżych (niezbyt wilgotnych i niesuchych) glebach mineralnych bez śladów zabagnienia. Łąki grądowe są bogatymi florystycznie, wysokoproduktywnymi, wielokośnymi zbiorowiskami rozwijającymi się na niżu lub niższych położeniach w górach. Cechuje je udział takich traw, jak rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, stokłosa miękka Bromus hordoraceus i, w górach, knietlica łąkowa Trisetum flavescens. W runi znaczny udział mają wysokie byliny z rodziny baldaszkowatych (Apiaceae), wśród których są: marchew zwyczajna Daucus carota, barszcz zwyczajny eracleum sphondylium, pasternak zwyczajny Pastinaca sativa, biedrzeniec wielki Pimpinella major. Niższą warstwę tworzą rośliny dwuliścienne o barwnych kwiatach, takie jak: dzwonek rozpierzchły Campanula patula, koniczyna łąkowa Trifolium pratense, komonica pospolita Lotus corniculatus, skalnica ziarenkowata Saxifraga granulata, a w górach liczne gatunki przywrotników. Siedliska te powstały w wyniku wycięcia lasów liściastych i zagospodarowania tych terenów jako łąki kośne. Koszone są zwykle dwa razy w roku oraz umiarkowanie nawożone. Najczęściej występują poza dolinami 53

55 rzecznymi. Nieraz spotyka się je w dolinach, ale wówczas porastają gleby odwadniane lub znajdują się poza zasięgiem wylewów rzeki. Płaty łąk świeżych wykształcają się zarówno na powierzchniach płaskich, jak i nachylonych, przy różnych ekspozycjach. Porastają żyzne, świeże gleby brunatne lub mady o odczynie zasadowym lub słabo kwaśnym. Łąki świeże w dolinach rzek mogą porastać gleby organiczne. Poziom wody gruntowej waha się, ale nigdy nie dochodzi do samej powierzchni. Jedynie płaty leżące w dolinach rzecznych mogą być sporadycznie zalewane przez wody powodziowe. W Polsce, wśród niżowych i górskich łąk, wyróżnia się cztery zasadnicze podtypy siedliska różniące się od siebie składem florystycznym oraz rozmieszczeniem. Występują wśród nich dwa zbiorowiska górskie i dwa notowane na niżu i niższych położeniach górskich. Ochrona tych siedlisk polega na: zachowaniu różnorodności florystycznej łąk świeżych w wyniku stosowania dotychczasowych (ekstensywnych) form gospodarowania, odtwarzaniu zniszczonych łąk poprzez powrót do tradycyjnych metod gospodarowania, konserwacji zbiorowisk łąk świeżych polegającej na koszeniu i umiarkowanym ich nawożeniu. Siedlisko podzielone jest na podtypy: : Łąka rajgrasowa (owsicowa) (Arrhenatheretum elatioris ) : Łąka z wiechliną łąkową i kostrzewą czerwoną (Zbiorowisko Poa pratensis- Festuca rubra) : Reglowa łąka mieczykowo-mietlicowa (Gladiolo-Agrostietum capillaris ) : Ciepłolubna łąka pienińska (Anthyllidi-Trifolietum montani ) Występowanie w obszarze inwentaryzacji: Podtyp : Łąka rajgrasowa (owsicowa) (Arrhenatheretum elatioris ) Cechy obszaru Roślinność łąk rajgrasowych cechuje duże zróżnicowanie florystyczne spowodowane przez różnorodność siedlisk przez nie zajmowanych. Rozwijają się one na potencjalnych siedliskach lasów grądowych (Carpinion 41.2) oraz na najsuchszych siedliskach łęgowych (Ficario-Ulmetum 44.41). Występują prawie na całym obszarze kraju, z wyjątkiem wyższych położeń w górach. Wykształcają się najczęściej na obrzeżach dolin i wilgotnych kotlin. Uboższe florystycznie typy zbiorowiska porastają zbocza nasypów 54

56 kolejowych, przydroża oraz ugory. Często notowane są w przesuszonych częściach dolin rzek, które w naturalnych warunkach pokryte są roślinnością wilgotnych łąk ze związku Calthion (37.25). Zbiorowisko porasta żyzne, drobnoziarniste gleby brunatne, mułowopyłowe i mułowo-torfowe oraz podsuszone gleby bagienne i murszejące torfy. Typ gleby nie odgrywa większej roli w powstaniu i utrzymywaniu się tego zbiorowiska. Roślinność łąk rajgrasowych porasta gleby, których p waha się w granicach 4 7,5. Ważnym czynnikiem środowiskowym dla łąki rajgrasowej jest poziom wody gruntowej. Zalega ona nie płycej niż 40 cm. Na siedliskach tych bardzo rzadko obserwuje się wodę na powierzchni gruntu. W suchszych okresach roku poziom wód gruntowej może opadać poniżej 150 cm. Struktura i fizjonomia zbiorowisk Dominującymi gatunkami w runi są miękkolistne trawy darniowe, wśród których przeważa rajgras wyniosły Arrhenaterum elatius. Stanowią one najwyższą warstwę. Trawom towarzyszy liczna grupa gatunków dwuliściennych. W najwyższej warstwie spotyka się kwiatostany barszczu pospolitego eracleum sphondylium lub barszczu syberyjskiego eracleum sibiricum oraz kozibrodu łąkowego Tragopogon pratensis. W niższej warstwie notuje się: bodziszka łąkowego Geranium pratense, jastruna właściwego Leucanthemum vulgare, przytulię właściwą Galium mollugo, świerzbnicę polną Knautia arvensis, dzwonka rozpierzchłego Campanula patula oraz niższe trawy. Duży udział w runi mają rośliny motylkowe: komonica pospolita Lotus corniculatus, groszek łąkowy Lathyrus pratensis, koniczyna łąkowa Trifolium pratense i koniczyna biała T. repens. Warstwa mszysta jest słabo rozwinięta. Występują w niej mchy typowe dla suchych siedlisk: fałdownik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus, płaskomerzyk oskrzydlony Plagiomnium elatum (merzyk Seligera Mnium seligeri), krótkosz Mildeana Brachythecium mildeanum i krótkosz rowowy Brachythecium salebrosum. Gatunki reprezentatywne Bodziszek łąkowy Geranium pratense, pasternak zwyczajny Pastinaca sativa, szczaw rozpierzchły Rumex thyrsiflorus, kozibród wschodni Tragopogon orientalis, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, krwawnik pospolity Achillea millefolium, barszcz pospolity eracleum sphondylium, przytulia pospolita Galium mollugo, jastrun pospolity Leucanthemum vulgare. Odmiany Zróżnicowanie ze względu na sposób i intensywnośćgospodarowania oraz własności podłoża Łąka rajgrasowa jest bardzo zmiennym zbiorowiskiem. Zróżnicowanie florystyczne spowodowane jest siedliskiem i formą użytkowania. Występuje ono na obszarze Polski w postaci 12 podzespołów. Największe powierzchnie charakteryzowanych siedlisk posiadają zbiorowiska powstałe w wyniku prowadzenia intensywnej gospodarki 55

57 łąkarskiej. Sztucznymi postaciami łąki rajgrasowej (Arrhenatheretum elatioris) są użytki zielone z dominacją: kupkówki pospolitej (Arrhenatheretum elatioris dactyletosum), wyczyńca łąkowego (A. e. alopecuretosum) oraz owsicy omszonej (A. e. avenastretosum). Na skład florystyczny tego zbiorowiska ma wpływ wilgotność i zasobność gleby. Na siedliskach wilgotniejszych rozwija się podzespół wyczyńca łąkowego i rdestu wę- żownika (A. e. alopecuro-polygonetosum) lub wyczyńca łąkowego i mozgi trzcinowatej (A. e. alopecuro-phalaridetosum). Gleby niezbyt wilgotne i ubogie zasiedla mało użyteczny gospodarczo podzespół drżączki średniej (A. e. brizetosum mediae). Siedliska zmiennowilgotne są dogodnym miejscem rozwoju dla podzespołu z krwiściągiem lekarskim (A. e. sanguisorbetosum officinalis). Na śródlądowych solniskach, m.in. w okolicy Łęczycy i na Kujawach, opisywano podzespół z komonicą wąskolistną (A. e. lotetosum tennuifolii). Zróżnicowanie ze względu na położenie geograficzne Łąki rajgrasowe są zróżnicowane ze względu na ich poło-żenie geograficzne. We wschodniej części kraju opisywano zbiorowisko z jaskrem bulwkowatym (A. e. ranunculetosum bulbosi). Dla niżowej części Polski, będącej w zasięgu klimatu kontynentalnego, charakterystyczny jest również podzespół z pasternakiem (A. e. pastinacoetosum sativae). Podzespół z barszczem syberyjskim (A. e. heracleoetosum sibirici) jest znany z północnej i północno-zachodniej czę- ści kraju będącej pod wpływem klimatu oceanicznego. Podzespoły z szałwią łąkową (A. e. salvietosum pratensis) i stokłosą prostą (A. e. brometosum erecti) występują na suchych i nasłonecznionych siedliskach środkowej i zachodniej Europy, stanowiąc ogniwo łączące łąki rajgrasowe z murawami kserotermicznymi. Z obszarów górskich i wyżynnych, m.in. z Ojcowskiego Parku Narodowego, opisywana była łąka rajgrasowa z dużym udziałem przywrotników (A. e. alchemilletostum). Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające W miejscach suchych, na glebach żyznych i bogatych w węglan wapnia, łąki rajgrasowe sąsiadują z murawami kserotermicznymi (EU 6210). Na glebach ubogich (piaszczystych) i zakwaszonych przechodzą w murawy napiaskowe z goździkiem kropkowanym i zawciągiem pospolitym (Diantho-Armerietum ). Wilgotniejsze postacie zbiorowiska mogą sąsiadować z łąkami wyczyńcowymi ze związku Alopecurion pratensis albo śmiałkowymi (Deschampsietum caespitosae ). Znaczenie ekologiczne i biologiczne Charakteryzowane łąki cechuje bogactwo florystyczne. W płacie o powierzchni 100 m2 notowano do 70 gatunków roślin. Stanowią one schronienie dla licznych gatunków roślin sąsiadujących z tymi siedliskami. Na tych łąkach spotyka się gatunki typowe dla muraw kserotermicznych (zw. Cirsio-Brachypodion pinnati ) (EU 6210), łąk wilgotnych (zw. Calthion 37.25) i zmiennowilgotnych (zw. Molinion ) (EU 56

58 6410). Ocenia się, że na łąkach rajgrasowych występuje około 260 gatunków roślin. Stanowią one miejsce żerowania dla wielu gatunków ptaków. Obfitość kwitnących roślin naczyniowych sprawia, że występują tu liczne gatunki owadów. Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Nie stwierdzono gatunków roślin znajdujących się w za- łączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE, które związane byłyby z charakteryzowanym siedliskiem, natomiast na łąkach rajgrasowych mogą występować liczne gatunki bezkręgowców. Na uwagę zasługują motyle umieszczone w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE: szlaczkoń szafraniec Colias myrmidone, przeplatka aurinia Euphydryas aurinia, strzępotek edypus Coenonympha oedippus, czerwończyk nieparek Lycaena dispar, czerwończyk fioletek Lycaena helle, modraszek nausitos Maculinea nausithous, modraszek telejus Maculinea teleius. Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Charakteryzowane siedlisko jest dogodnym środowiskiem życia i żerowania dla: derkacza Crex crex, błotniaka łąkowego Circus pygargus, b. zbożowego C. cyaneus, kraski Coracias garrulus, gąsiorka Lanius collurio, świergotka polnego Anthus campestris, bociana białego Ciconia ciconia, bociana czarnego C. nigra, orlika krzykliwego Aquila pomarina i sowy błotnej Asio flammeus. Podtyp : Łąka wiechlinowo--kostrzewowa Kod Physis: Cechy obszaru Zbiorowisko wiechliny łąkowej Poa pratensis i kostrzewy czerwonej Festuca rubra było jednym z częściej spotykanych składników roślinności półnaturalnych łąk w Polsce. Występowało głównie w regionach o tradycyjnej, ekstensywnej gospodarce łąkarskiej. Obecnie, w związku z wprowadzaniem intensywnych form gospodarowania w rolnictwie, staje się coraz rzadsze. Łąki wiechlinowo-kostrzewowe wykształcają się na suchych lub podsuszonych glebach mineralnych, murszowo-torfowych lub mułowotorfowych. Największe powierzchnie zajmują w zmeliorowanych i ekstensywnie użytkowanych fragmentach dolin rzecznych. Rozwijają się na glebach o odczynie lekko kwaśnym lub lekko alkalicznym. Gleby cechuje mała zawartość fosforu, potasu i magnezu. Zbiorowisko występuje najczęściej na glebach o niskim poziomie wód gruntowych, nieraz nawet poniżej 100 cm. Struktura i fizjonomia zbiorowisk W roślinności charakteryzowanych łąk dominują niskie trawy kostrzewa czerwona i wiechlina łąkowa, a towarzyszą im: kłosówka wełnista, mietlica olbrzymia oraz tomka 57

59 wonna. Wysokość runi łąkowej rzadko przekracza 50 cm. Niewielki jest udział gatunków dwuliściennych, a szczególnie roślin motylkowych (Fabaceae). Na siedliskach najsuchszych ruń jest słabo zwarta i przypomina murawy napiaskowe ( ). Spotyka się na nich takie gatunki, jak: rozchodnik ostry, macierzanka piaskowa, jastrzębiec kosmaczek ieracium pilosella i goździk kropkowany Dianthus deltoides. Mało zróżnicowane florystycznie są płaty typowego zbiorowiska, które rozwija się na glebach wilgotniejszych. W płatach, oprócz dominujących traw, notuje się brodawnika jesiennego Leontodon autumnalis, jaskra rozłogowego Ranunculus repens, krwawnika pospolitego Achillea millefolium oraz, zwykle przypadkowe, gatunki roślin dwuliściennych. Znane są dwie postacie tego typu łąki. Pierwsza z nich to zbiorowisko z dominacją wiechliny łąkowej, w którym ruń budują prawie wyłącznie trawy. Druga, z dominacją kostrzewy czerwonej, jest mniej zwarta i bardziej zróżnicowana florystycznie. W roślinności siedlisk wilgotniejszych notowane są gatunki typowe dla łąk trzęślicowych (EU 6410) i torfowisk niskich (54.4) drżączka pospolita Briza media, krwawnik kichawiec Achillea ptarmica, czarcikęs łąkowy, turzyca sina Carex canescens i turzyca pospolita Carex nigra. Warstwa mszysta jest słabo rozwinięta. Występują w niej mchy z różnych typów siedlisk, m.in.: żurawiec falisty Atrichum undulatum, zęboróg purpurowy Ceratodon purpureus, krótkosz wyblakły Brachythecium albicans, mokradłosz kończysty Calliergonella cuspidata. Gatunki reprezentatywne Wiechlina łąkowa Poa pratensis, kostrzewa czerwona Festuca rubra, mietlica olbrzymia Agrostis gigantea, tomka wonna Anthoxanthum odoratum, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, turzyca pospolita Carex nigra, kłosówka wełnista olcus lanatus. Odmiany W składzie tego siedliska uwzględniono wszystkie typy łąk, na których dominują wiechlina łąkowa Poa pratensis i kostrzewa czerwona Festuca rubra. Dotychczas opisywano je jako zespół kostrzewy czerwonej (Festucetum rubrae) oraz zespół wiechliny łąkowej i kostrzewy czerwonej (Poo-Festucetum rubrae) albo zbiorowisko wiechliny łąkowej i kostrzewy czerwonej. Zróżnicowanie ze względu na wilgotność podłoża Najsuchszą postacią łąki jest zbiorowisko z zawciągiem pospolitym Armeria maritima subsp. elongata. Rozwija się najczęściej w dolinach rzecznych na piaszczystych madach. Są to siedliska suche lub bardzo suche, o poziomie wody gruntowej opadającej poniżej 100 cm. Roślinność jest uboga, z dużym udziałem gatunków muraw napiaskowych. Są wśród nich: rozchodnik ostry Sedum acre, macierzanka piaskowa Thymus serpyllum i kostrzewa owcza Festuca ovina. 58

60 Na siedliskach wilgotniejszych rozwija się typowa forma łąki. Cechuje ją duży udział traw w runi, wśród których są: kostrzewa czerwona, wiechlina łąkowa, tomka wonna Anthoxanthum odoratum, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, kostrzewa łąkowa Festuca pratensis, mietlica olbrzymia Agrostis gigantea oraz nieliczne rośliny dwuliścienne. Najwilgotniejsze siedliska zajmują zbiorowiska, w których, oprócz wyróżniających je traw, spotyka się wilgociolubne rośliny dwuliścienne: czarcikęs łąkowy Succisa pratensis, ostrożeń błotny Cirsium palustre i gatunki torfowisk niskich. Zróżnicowanie ze względu na położenie geograficzne Z obszarów górskich i podgórskich znany jest podzespół łąki wiechlinowokostrzewowej z udziałem przywrotników Alchemilla sp. Jest to najwartościowszy pod względem gospodarczym typ łąki dostarczający dużej ilości siana. Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające Zbiorowisko rzadko występuje na większych powierzchniach. Na obszarach o ekstensywnych formach gospodarowania tworzy mozaikę ze zbiorowiskiem śmiałka darniowego (Deschampsietum caespitosae ) lub kłosówki wełnistej (olcetum lanati). W kompleksach użytków zielonych założonych na obszarach suchych zwykle kontaktuje się z ze zbiorowiskami muraw napiaskowych (Diantho-Armerietum ). Na glebach wilgotnych może sąsiadować ze zbiorowiskami młak niskoturzycowych ze związku Caricion nigrae (54.422). Znaczenie ekologiczne i biologiczne Łąki wiechlinowo-kostrzewowe posiadają niewielką wartość gospodarczą, stanowią natomiast ostoję dla wielu gatunków roślin związanych z ubogimi glebami. W skład runi łąkowej mogą wchodzić zarówno gatunki związane z acidofilnymi murawami (klasa Nardo-Callunetea 35.7), murawami psammofilnymi (klasa Koelerio glaucae- Corynephoretea 34.1), jak i z torfowiskami niskimi (rząd Caricetalia nigrae 54.4). Na łąkach wiechlinowo-kostrzewowych występuje około 120 gatunków roślin. Na powierzchni 100 m2 notuje się zwykle około 20 gatunków roślin Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Brak. Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej CCharakteryzowane siedlisko jest dogodnym środowiskiem życia i żerowania dla: derkacza Crex crex, błotniaka łąkowego Circus pygargus, b. zbożowego C. cyaneus, kraski Coracias garrulus, gąsiorka Lanius collurio, świergotka polnego Anthus campestris, krwawo-lanius collurio, świergotka polnego Anthus campestris, bociana 59

61 białego Ciconia ciconia, bociana czarnego C. nigra, orlika krzykliwego Aquila pomarina i sowy błotnej Asio flammeus Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Kod Physis: 44.13, , (częściowo). Opis siedliska przyrodniczego Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje nadrzeczne lasy: olszynki olszy szarej, olszowe, jesionowe, wierzby białej i kruchej oraz topoli białej i czarnej. Występują one w całej Polsce, przy czym miejscami są reprezentowane przez rozmaite podtypy. Siedlisko podzielone jest na podtypy: *91E0-1 Łęg wierzbowy Salicetum albae wraz z wiklinami nadrzecznymi Salicetum triandro-viminalis *91E0-2 Łęg topolowy Populetum albae *91E0-3 Niżowy łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum *91E0-4 Źródliskowe lasy olszowe na niżu (grupa niejednorodna fitosocjologicznie, zbiorowiska ujmowane jako Cardamino-Alnetum glutinosae lub źródliskowe podzespoły Fraxino-Alnetum) 91E0-5 Podgórski łęg jesionowy Carici remotae-fraxinetum 91E0-6 Nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae 91E0-7 Bagienna olszyna górska Caltho laetae-alnetum Występowanie w obszarze inwentaryzacji: *91E0-1 Nadrzeczny Łęg wierzbowy Salicetum albae wraz z wiklinami nadrzecznymi Salicetum triandro-viminalis kod Physis: Cechy obszaru Łęg Populetum albae rozwija się na aluwiach dużych i średnich rzek, w najwyżej wyniesionych partiach teras dennych, gdzie zachodzi proces madotwórczy. Jest zatapiany znacznie rzadziej niż łęg wierzbowy (por. 91E0-1), a po powodzi szybciej od niego odsłaniany. Zajmuje najsuchsze i najmniej żyzne dolinne gleby napływowe, wykształcone z cięższych mad. 60

62 Struktura i fizjonomia zbiorowisk Jest to ekosystem bardzo słabo poznany z powodu szczątkowego zachowania. Drzewostan, zwykle mocno zwarty, to głównie topole biała (białodrzew) Populus alba i t. czarna (sokora) P. nigra; gatunki charakterystyczne zespołu. Częstym składnikiem jest topola szara Populus x canescens, mieszaniec t. białej i osiki. Warstwa krzewów zazwyczaj jest słabo rozwinięta, zbudowana z pojedynczych okazów roślin z Rhamno- Prunetea: derenia świdwy Cornus sanguinea, głogu dwuszyjkowego Crataegus laevigata, g. jednoszyjkowego C. monogyna, trzmieliny pospolitej Euonymus europaea, szakłaka zwyczajnego Rhamnus cathartica oraz róży dzikiej Rosa canina. Runo lasu przeważnie jest bujne, % pokrycia, głównie złożone z roślin klasy Artemisietea (wielu Galio-Alliarion), obok których pojawiają się taksony z Fagetalia. Stałymi lub częstymi komponentami warstwy zielnej są: podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, perz właściwy Agropyron repens, bylica pospolita Artemisia vulgaris, ostrożeƒ polny Cirsium arvense, skrzyp polny Equisetum arvense, poziewnik szorstki Galeopsis tetrahit, przytulia lepczyca Galium aparine, bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, jeżyna sina Rubus caesius i pokrzywa zwyczajna Urtica dioica. Trzy ostatnie miewają największy udział powierzchniowy i czasami tworzą facje. Warstwa mszysta z reguły jest nieobecna lub bardzo słabo wykształcona. Ârednio płaty łęgu liczą gatunków. Gatunki reprezentatywne W zasadzie nieznana jest struktura w pełni naturalnych fitocenoz Populetum albae będących w optymalnej fazie rozwoju ekosystemu leśnego, tak więc trudno tutaj podać gatunki reprezentatywne. Za takie z całą pewnością można uznać topole białą Populus alba i czarną P. nigra, a także szarą Populus x canescens. Ponadto mogą być nimi względnie stałe składniki runa: perz właściwy Agropyron repens, bylica pospolita Artemisia vulgaris, ostrożeƒ polny Cirsium arvense, skrzyp polny Equisetum arvense, poziewnik szorstki Galeopsis tetrahit, przytulia lepczyca Galium aparine, bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, jeżyna sina Rubus caesius i pokrzywa zwyczajna Urtica dioica. Odmiany Brakuje danych na temat syntaksonomicznej zmienności, ze względu na fragmentaryczne zachowanie łęgu. Na podstawie znajomości układów krajobrazowych na obszarach leżących w zasięgu naturalnych stanowisk topoli czarnej i białej można spodziewać się postaci nawiązujących do łęgu wierzbowego Salicetum albae oraz wiązowo-jesionowego uerco-ulmetum minoris (syn. Ficario-Ulmetum). Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające 61

63 Łęg Populetum albae przestrzennie jest powiązany z dwoma podtypami siedlisk przyrodniczych, a mianowicie z łęgiem wierzbowym Salicetum albae (91E0-1) oraz wiązowym uerco-ulmetum minoris (91F0-1). Obydwa są biotopami o znaczeniu dla Wspólnoty. Zbiorowiskami bezpośrednio sąsiadującymi z łęgiem lub występującymi na siedliskach od niego zależnych są następujące zespoły: murawowe kostrzewy owczej Armerio elongatae-festucetum ovinae, szczotlichy siwej Corniculario-Corynephoretum, lepnicy tatarskiej Corynephoro-Silenetum tataricae i skrzypu gałęzistego Festuco rubrae-equisetetum ramosissimi; ziołoroślowe jeżyny sinej Carduo crispi-rubetum caesii, świerząbka gajowego Alliario-Chaerophylletum temuli, lepiężnika kutnerowatego Sapponario-Petasitetum spuriae, kłobuczki pospolitej Torilidetum japonicae; traworoślowe trzcinnika piaskowego Calamagrostietum epigei, perzu właściwego Convolvulo arvensis-agropyretum repentis; zaroślowe derenia świdwy Euonymo-Cornetum sanguinei; leśne łęgu wierzbowego Salicetum albae oraz wiązowego uerco-ulmetum minoris. Znaczenie ekologiczne i biologiczne Duże znaczenie biocenotyczne mają łęgi z udziałem sędziwych drzew. Są miejscem gniazdowania m.in. drapieżnych ptaków mokradeł fluwiogenicznych, na przykład kani czarnej Milvus migrans. Drzewostany łęgu topolowego pełnią liczne funkcje środowiskotwórcze: biorą udział w tworzeniu próchnicy podnosząc poziom retencji glebowej, kształtują bioróżnorodność gatunkową w rzecznym korytarzu ekologicznym, regulują przepływy, oczyszczają wody powierzchniowe i podziemne, pozytywnie oddziałują na klimat (łagodząc kontynentalizm), zapobiegają erozji, intensyfikują procesy sedymentacji podczas powodzi, a także odgrywają rol ę biofiltru na styku rzeki z obszarami intensywnego rolnictwa, pochłaniając biogeny, w tym azotany. Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Obserwowane sa żeremia bobra europejskiego Castor fiber w drzewostanach łęgu wierzbowego, a także ślady bytowania wydry Lutra lutra, a nad Wisłą rysia Lynx lynx, introdukowanego w Kampinoskim Parku Narodowym. Nad Środkowa Wisłą, w pobliżu Modlina, można spotkać nietoperze mopka Barbastella barbastellus, nocka łydkowłosego Myotis dasycneme oraz nocka dużego Myotis myotis, zalatujace z fortyfikacji. Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Zimorodek Alcedo atthis, dzięcioł średni Dendrocopos medius, żuraw Grus grus, bączek Ixobrychus minutus, gąsiorek Lanius collurio, podróżniczek Luscinia svecica, kania czarna Milvus migrans, k. ruda M. milvus, jarzębatka Sylvia nisoria, orlik krzykliwy Aquila pomarina, i muchołówka białoszyja Fecedula albicollis. *91E0-2 Nadrzeczny łęg topolowy Populetum albae kod Physis:

64 Cechy obszaru Łęg wierzbowy Salicetum albae wykształca się na terasach zalewowych dolin dużych i średnich rzek, gdzie zachodzą procesy madotwórcze, a gleby cechuje odpowiednio wysoki poziom wody gruntowej. Jego siedliska zwykle przylegają do koryta właściwego. Są nisko położone w stosunku do nurtu, podsiąkają wodami korytowymi, są najczęściej podtapiane, a po powodzi najpóźniej odsłaniane, zarazem najsilniej namulane. Jest to strefa najwilgotniejszych i najżyźniejszych mad. Struktura i fizjonomia zbiorowisk Jest to las, którego fizjonomię określają drzewiaste wierzby biała Salix alba i krucha S. fragilis, charakterystyczne dla Salicetum albae. Na pogórzu ta druga jest częstsza. Florystyczny zrąb tworzą gatunki następujących klas: Salicetea purpureae, Bidentetea, Phragmitetea, Molinio-Arrhenatheretea oraz Artemisietea (przede wszystkim Convolvuletalia sepium). W dojrzałej fazie rozwojowej lasu zwarcie drzewostanu zwykle dochodzi do %, warstwa krzewów jest słabo rozwinięta, a pokrycie runa waha się w granicach %. Stadia inicjalne cechuje często duże podszycie z udziałem wierzb, przeważnie trójpręcikowej Salix triandra, będących reliktem po wiklinach nadrzecznych. Nigdy nie wykształca się warstwa mszysta. Swoistą cechą łęgu jest wyst ępowanie, na jego obrzeżu, welonowych okrajków z udziałem roślin wijących się: kielisznika zaroślowego Calystegia sepium, kanianki pospolitej Cuscuta europaea, k. wielkiej C. lupuliformis i rdestówki zaroślowej Fallopia dumetorum. W płatach średnio występuje gatunków. Gatunki reprezentatywne Obok wierzb białej Salix alba i kruchej S. fragilis do względnie stałych składników łęgu należą: kielisznik zaroślowy Calystegia sepium, przytulia lepczyca Galiumaparine, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, mozga trzcinowata Phalaris arundinacea, rzepicha ziemnowodna Rorippa amphibia, jaskier rozłogowy Ranunculus repens, jeżyna sina Rubus caesius, wierzba trójpręcikowa Salix triandra, żywokost lekarski Symphytum officinale i pokrzywa zwyczajna Urtica dioica. Pokrzywa i jeżyna często tworzą facje. Odmiany W środkowych i dolnych biegach większych rzek Salicetum albae rozwija się w dwóch podzespołach S. a. rorippetosum amphibiae i S. a. typicum. Fitocenozy pierwszego z nich, szerzej rozpowszechnionego, notuje się na madach wilgotniejszych i żyźniejszych od drugiego; m.in. w najniżej położonych rejonach aluwiów wypukłych stron zakoli meandrów, wokół przymulisk, w obniżeniach za wałami przykorytowymi, na brzegach starorzeczy i w głębszych smugach w obrębie równin zalewowych. Zwykle są bogatsze w gatunki związane z nadrzecznymi namuliskami (Bidentetea), szuwarami (Phragmitetea) i łąkami (Molinio-Arrhenatheretea). Z obszarów, gdzie procesy madotwórcze współwystępują z bagiennymi, został opisany podzespół S.a. 63

65 phragmitetosum. Wyróżnia go obecność: olszy czarnej Alnus glutinosa, turzycy błotnej Carex acutiformis, przytulii błotnej Galium palustre, kosaćca żółtego Iris pseudacorus, trzciny pospolitej Phragmites australis, psianki słotkogórz Solanum dulcamara i in. W obrębie pastwisk można obserwować młodociane (juwenilne) postaci łęgu. Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające Drzewostany Salicetum albae są przestrzennie powiązane z dwoma typami siedlisk, olsu Carici elongatae-alnetum i łęgu topolowego Populetum albae. Do zbiorowisk bezpośrednio sąsiadujących z łęgiem wierzbowym najczęściej należą wikliny nadrzeczne Salicetum triandro-viminalis, a także róż- nego typu zespoły ziołorośli okrajkowych, jak: kanianki wielkiej Achilleo salicifoliae-cuscutetum lupuliformis, ostu kędzierzawego Carduo crispi-rubetum caesii, kanianki europejskiej Convolvulo sepium- Cuscutetum europaeae, manny mielec Glycerietum maximae, mozgi trzcinowatej Phalaridetum arundinaceae, wyczyƒca kolankowatego Ranunculo repentis- Alopecuretum geniculati, starca nadrzecznego Senecionetum fluviatilis, arcydzięgla Soncho palustris-archangelicetum litoralis; złożonych z gatunków geograficznie obcych astra lancetowatego Calystegio-Asteretum lanceolati, rdestu ostrokoƒczystego Polygonetum cuspidati, rudbekii i nawłoci Rudbeckio-Solidaginetum oraz kolczurki klapowanej Sicyo-Echinocystietum lobatae. Znaczenie ekologiczne i biologiczne Drzewostany łęgu i wiklin pełnią liczne funkcje ekologiczne. Do najważniejszych należą: udział w procesie glebotwórczym (m.in. tworzenie próchnicy o większej zdolności retencyjnej aniżeli piaszczyste aluwia), generowanie wyjątkowo dużej różnorodności gatunkowej w rzecznym korytarzu ekologicznym, retencjonowanie wód, wydłużanie obiegu wody w krajobrazie, regulowanie spływów, zmniejszanie zagrożenia powodziowego, wyrównywanie poziomu wód gruntowych w czasie, oczyszczanie wód powierzchniowych i podziemnych, kształtowanie klimatu (w tym łagodzenie kontynentalizmu), zatrzymywanie rumowiska rzecznego, działalność przeciwerozyjna, tworzenie strefy buforowej między terenami intensywnego rolnictwa a rzeką (redukcja spływu biogenów, w tym azotanów). Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Obserwowane sa żeremia bobra europejskiego Castor fiber w drzewostanach łęgu wierzbowego, a także ślady bytowania wydry Lutra lutra, a nad Wisłą rysia Lynx lynx, introdukowanego w Kampinoskim Parku Narodowym. Nad Środkowa Wisłą, w pobliżu Modlina, można spotkać nietoperze mopka Barbastella barbastellus, nocka 64

66 łydkowłosego Myotis dasycneme oraz nocka dużego Myotis myotis, zalatujace z fortyfikacji. Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Zimorodek Alcedo atthis, dzięcioł średni Dendrocopos medius, żuraw Grus grus, bączek Ixobrychus minutus, gąsiorek Lanius collurio, podróżniczek Luscinia svecica, kania czarna Milvus migrans, k. ruda M. milvus, jarzębatka Sylvia nisoria, orlik krzykliwy Aquila pomarina, i muchołówka białoszyja Fecedula albicollis. 65

67 2. Modelowanie hydrauliczne 2.1. Założenia i opis narzędzia do modelowania hydraulicznego Modele hydrauliczne, przekazane przez Zamawiającego, opracowane zostały w narzędziu MIKE 11 (model jednowymiarowy 1D) firmy DI. Model ten słuz y do obliczen przepływu wody w korytach otwartych na podstawie zintegrowanego ro wnania ruchu nieustalonego Saint Venant a wykorzystującego prawa zachowania masy i pędu. Prawa te wyraz ają się następującymi ro wnaniami: A q x t 2 A h g g A 2 t x x C A R 0 gdzie: natęz enie przepływu wody 3 /s], A powierzchnia czynna przepływu 2 ], R promien hydrauliczny ], q dopływ boczny 3 /s], h napełnienie w przyjętym układzie odniesienia ], C wspo łczynnik szorstkos ci wg Chezy, α wspo łczynnik rozproszenia Saint Venant a. Powyz sze ro wnania wyprowadzone zostały przy następujących załoz eniach: 1. woda jest jednorodna pod względem fizycznym oraz nies cis liwa, 2. spadek dna jest mały a cosinus kąta jego nachylenia ro wna się 1, 3. kierunek przepływu wody jest ro wnoległy, 4. pomijane są przys pieszenia pionowe, 5. cis nienie ma rozkład liniowy, 6. przepływ wody jest nadkrytyczny. Transformacja ro wnan Saint Venant a realizowana jest w kaz dym kroku czasowym na schemacie obliczeniowym, kto ry składa się z następujących po sobie kolejno punkto w 66

68 (przepływ) i h (stan wody). Ro wnania rozwiązywane są metodą iteracyjną. Zwiększenie liczby iteracji powoduje wzrost dokładnos ci obliczen Charakterystyka dostępnych modeli hydraulicznych Obszar poddany analizie został zdefiniowany jako obszar ograniczony wałami lub wysokim brzegiem na długos ci rzek okres lonej przez Zamawiającego, tzw. międzywale. Opracowaniem objęto obszar międzywala rzeki Wisły na odcinku 295,2 km oraz jej gło wnych obwałowanych dopływo w, tj. rzeki Raby, rzeki Dunajec, rzeki Wisłoki oraz rzeki San (Rysunek 1, Tabela 1). Całkowita powierzchnia obszaru objętego opracowaniem wynosi 228,49 km 2. Do modelowania hydraulicznego wykorzystano modele dostarczone przez Zamawiającego, w skład kto rych wchodziły modele pozyskane z systemu informatycznego ISOK oraz modele sporządzone przez RZGW Krako w. Przekazane modele zostały poddane analizie i obro bce pod względem: poprawnos ci wprowadzenia i lokalizacji przekrojo w poprzecznych wzdłuz cieku, poprawnos ci okres lenia przekroju czynnego, skro cenie, usunięcie nieaktywnych powierzchni przepływu, odwzorowania oporo w przepływu, aktualizacji wysokos ci obwałowan. Nazwa Tabela 1. Charakterystyka obszaru opracowania Długość cieku [km] Liczba przekrojów w międzywalu Powierzchnia międzywala [km 2 ] Wisła 295, ,29 Raba 15,5 42 3,19 Dunajec ,54 Wisłoka 28, ,75 San 30, ,72 Powierzchnia całkowita międzywala 228,49 67

69 Rysunek 1. Obszar opracowania 68

70 Model hydrauliczny rzeki Wisły Analizowany odcinek rzeki Wisły ma swo j początek w miejscu ujs cia rzeki Przemszy (Os więcim), zas kon czy się w miejscu ujs cia rzeki Sanny (Annopol). Dostarczony przez Zamawiającego model, obejmujący kilometraz rzeki Wisły od km do km , w pełni pozyskany został z projektu ISOK. Schemat sieci rzecznej obejmuje rzekę Wisłę oraz jej dopływy. W modelu hydraulicznym zaimplementowano 608 przekrojo w poprzecznych przez koryto rzeki Wisły i teren międzywala, zas na jej dopływach 1189 przekrojo w (łącznie 1797 przekrojo w poprzecznych). Dodatkowo zbudowano wydzielone przekroje na terenach zalewowych (tzw. floodplains) na odcinku Tarnobrzeg Sandomierz, generując przekroje z Numerycznego Modelu Terenu (NMT). W niniejszym modelu do opisu oporo w przepływu wody wykorzystany został wspo łczynnik szorstkos ci Manninga. Odpowiednie wartos ci przypisane zostały do kaz dego punktu przekroju. 69

71 Rysunek 2. Schemat sieci rzecznej w modelu rzeki Wisły Model hydrauliczny rzeki Raby Analizowany odcinek rzeki Raby rozpoczyna się w miejscowos ci Gawło w (gmina Bochnia), w pobliz u ujs cia Młyno wki i ciągnie się az do ujs cia do rzeki Wisły. Model hydrauliczny pochodzi z zasobo w RZGW Krako w. W kompletnym modelu, obejmującym kilometraz od km do ujs cia, zlokalizowano 419 przekrojo w poprzecznych. Dodatkowo model zawiera licznie wydzielone przekroje na terenach zalewowych (tzw. floodplains). Na cele niniejszego opracowania model został skro cony do odcinka od wodowskazu Proszo wki (km ) do ujs cia do Wisły 54 przekroje poprzeczne. 70

72 W niniejszym modelu do opisu oporo w przepływu wody wykorzystany został wspo łczynnik szorstkos ci Manninga. Przekroje poprzeczne zostały podzielone na 3 strefy: niskiego przepływu oraz wysokiego przepływu na lewym oraz prawym brzegu. Poszczego lnym częs ciom przekroju przypisane zostały odpowiednie wartos ci wspo łczynnika szorstkos ci. Rysunek 3. Schemat sieci rzecznej w modelu rzeki Raby ciek główny z terasami zalewowymi i kanałami połaczeniowymi 71

73 Model hydrauliczny rzeki Dunajec Analizowany odcinek rzeki Dunajec rozpoczyna się w Tarnowie i ma długos c około 36 km. Wykorzystano model hydrauliczny pochodzący z projektu ISOK. Geometrię koryta oraz tereno w zalewowych opisano za pomocą 74 przekrojo w poprzecznych. Siec rzeczna obejmuje takz e prawy dopływ Dunajca, rzekę Białą Tarnowską. W niniejszym modelu do opisu oporo w przepływu wody wykorzystany został wspo łczynnik szorstkos ci Manninga. Odpowiednie wartos ci przypisane zostały do kaz dego punktu przekroju. Rysunek 4. Schemat sieci rzecznej w modelu rzeki Dunajec 72

74 Model hydrauliczny rzeki Wisłoki Analizowany odcinek rzeki Wisłoki ma swo j początek w Mielcu, w pobliz u ujs cia Potoku Kiełkowskiego, skąd do ujs cia do Wisły osiąga długos c około 28 km. Model hydrauliczny pochodzi z zasobo w RZGW Krako w. Obejmuje on odcinek Wisłoki od km do ujs cia do rzeki Wisły. Model zawiera 125 przekrojo w poprzecznych dla rzeki Wisłoki. Geometria doliny dodatkowo została opisana za pomocą licznych przekrojo w poprzecznych na terasach zalewowych (tzw. floodplains). W niniejszym modelu do opisu oporo w przepływu wody wykorzystany został wspo łczynnik szorstkos ci Manninga. Odpowiednie wartos ci przypisane zostały do kaz dego punktu przekroju. Rysunek 5. Schemat sieci rzecznej w modelu Wisłoki ciek główny z terasami zalewowymi i kanałami połączeniowymi 73

75 Model hydrauliczny rzeki San Analizowany odcinek rzeki San osiąga długos c około 30,5 km, a swo j początek ma w miejscowos ci Pysznica, w pobliz u ujs cia rzeki Pyszenki. Model hydrauliczny opracowany przez RZGW Krako w obejmuje odcinek rzeki San od km do ujs cia. Geometria została opisana poprzez 96 przekrojo w poprzecznych. W niniejszym modelu do opisu oporo w przepływu wody wykorzystany został wspo łczynnik szorstkos ci Manninga. Przekroje poprzeczne zostały podzielone na 3 strefy: niskiego przepływu oraz wysokiego przepływu na lewym oraz prawym brzegu. Poszczego lnym częs ciom przekroju przypisane zostały odpowiednie wartos ci wspo łczynnika szorstkos ci. Rysunek 6. Schemat sieci rzecznej w modelu Sanu ciek główny z terasami zalewowymi i kanałami połaczeniowymi 74

76 2.3. Wytypowanie porostu drzew i krzewów przeznaczonych do usunięcia z obszaru szczególnego zagrożenia powodzią Wytypowanie obszarów wstępnie przeznaczonych do usunięcia roślinności bazowało na analizie wyników obliczeń hydraulicznych. Zatem modele hydrauliczne otrzymane od Zamawiającego zostały sprawdzone oraz zmodyfikowane pod kątem ich przydatności do ww. celu. Przede wszystkim skupiono się na dwóch kluczowych zagadnieniach: 1. Rozmieszczenie przekrojów poprzecznych na ciekach w miejscach, gdzie zbyt duża odległość pomiędzy przekrojami nie pozwalała na ocenę wpływu roślinności na przepustowość międzywala na danym odcinku, wprowadzano dodatkowe przekroje. Geometria koryta tych przekrojów pochodziła z interpolacji pomiędzy dwoma sąsiednimi przekrojami, natomiast kształt terasy zalewowej był generowany na podstawie Numerycznego Modelu Terenu (NMT) pochodzącego z lotniczego skaningu laserowego. 2. Przypisane wartości współczynnika szorstkości w przekrojach bazując na wynikach inwentaryzacji terenowej zadrzewień i zakrzewień oraz pokrycia terenu, wprowadzano zmiany współczynników szorstkości w poszczególnych przekrojach, tak aby na dalszym etapie możliwa była ocena skuteczności planowanych wycinek Kryteria wyboru miejsc wymagających usunięcia roślinności Wstępny wybór miejsc przeznaczonych do usunięcia roślinności bazował na następujących kryteriach: 1. Wzniesienie korony obwałowań ponad zwierciadło wody o prawdopodobieństwie przewyższenia 1% przekroje poprzeczne, w których spełniony był poniższy warunek wytypowano do dalszej analizy: gdzie: maxq1% > min( wałl, wałp ) 0,5 m, maxq1% maksymalna przepływu 1%, rzędna wody dla prawdopodobieństwa przewyższenia min( wałl, wałp ) mniejsza z rzędnych korony obwałowań lewego i prawego. 75

77 2. Pokrycie roślinnością o wysokości do 10 m zgodnie z literaturą (Kubrak i in. 2012) 1 roślinność do tej wysokości ma największy wpływ na warunki przepływu wielkich wód. Przekroje spełniające pierwszy warunek sprawdzane były pod kątem występowania roślinności o wysokości do 10 m bazowano na informacjach pochodzących z inwentaryzacji terenowej, dokumentacji fotograficznej oraz ortofotomapach. 3. Rozmieszczenie roślinności w przestrzeni (Kubrak i in. 2012): a) Nie należy pozostawiać zarośli, krzewów i gęstych skupisk drzew w terenie zalewowym o szerokości równej w przybliżeniu połowie szerokości koryta głównego i bezpośrednio przyległym do koryta głównego, b) W przekrojach poprzecznych o zróżnicowanej wysokości/głębokości terenów zalewowych nie należy pozostawiać roślinności przede wszystkim w głębszym terenie zalewowym, c) Nie należy pozostawiać roślinności na wyspach, gdyż istotnie zmniejsza ona przepustowość przekroju poprzecznego koryta, d) Należy unikać pozostawiania rzędów drzew usytuowanych wzdłuż linii brzegowej, e) Nie zaleca się pozostawiania rzędów dojrzałych wierzb w poprzecznych rzędach, różnie rozmieszczonych względem osi przekroju, f) Dopuszczone jest występowanie skupisk roślinności wysokiej w terenie zalewowym. Nie należy natomiast dopuścić, aby zarośla i krzewy porastały pomiędzy drzewami. 4. Lokalizacja punktów istotnych wzdłuż biegu rzek, których zalanie w wyniku przelania się wody przez obwałowania, mogłoby spowodować duże straty społeczne, gospodarcze bądź środowiskowe. 5. Ocena stanu technicznego obwałowań pomocniczo wykorzystywano niniejsze dane w celu sprawdzenia czy pierwsze kryterium spełnione zostało ze względu na zły stan obwałowań i nie wystarczające wzniesienie korony ponad wody miarodajne i kontrolne. 1 Kubrak J. i in. (2012) Analiza wpływu roślinności na warunki przepływu wody w międzywalu. Określenie kryteriów ustalania miejsc przeprowadzania wycinek i usuwania nadmiaru roślinności. Warszawa. SGGW 76

78 2.3. Opis przyjętych wariantów wycinki drzew i krzewów w obszarze międzywala Obliczenia hydrauliczne przeprowadzono w oparciu o sześć wariantów wycinki drzew i krzewów w obszarze międzywala. Przeanalizowany został również jeden wariant zakładający zaniechanie prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnych wraz z postępującym zarastaniem obszaru międzywala. Wariant zerowy (W0) opisywał stan obecny i stanowił bazę do wszystkich przeprowadzonych analiz. Wpływ przeprowadzonej w poszczególnych wariantach wycinki odniesiono do opisanego za pomocą W0 stanu obecnego. W wariancie pierwszym (W1) założono całkowite oczyszczenie międzywala. Wariant drugi (W2) dotyczył wycinki krzewów i drzew na gruntach Skarbu Państwa. Kolejne trzy warianty uwzględniały kwestie przyrodnicze, a co za tym idzie, uwarunkowania formalno prawne umożliwiające przeprowadzenie wycinki drzew i krzewów na analizowanym obszarze. Jeden z wariantów uwzględniał wycinkę w obszarze międzywala z wyjątkiem wszystkich obszarów chronionych występujących w obszarze międzywala, takich jak Natura 2000, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu (W3_1). Kolejny wariant uwzględniał wycinkę w obszarze międzywala z wyjątkiem obszarów Natura 2000 (W3_2). Ostatni wariant (W3_3) opierał się na informacjach o obszarach chronionych oraz przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej, której celem było wskazanie obszarów cennych przyrodniczo. W zależności od oceny końcowej wykonanej inwentaryzacji przyrodniczej, obszar międzywala podzielono na trzy kategorie: 1. Kategoria I obejmuje miejsca najmniej cenne przyrodniczo, powierzchnie porośnięte są gęstymi zaroślami wierzbowymi, pojedynczymi kępami wierzb i pojedynczymi zaroślami wierzbowymi. Wszystkie stwierdzone gatunki zwierząt w przypadku usunięcia krzewów, z powodzeniem zasiedlą pobliskie tereny nie przewidziane do wycinki. Wycinka nie powinna spowodować utraty siedlisk cennych przyrodniczo. 2. Kategoria II obejmuje zarośla wierzbowe, pojedyncze kępy młodych drzew oraz pojedyncze drzewa. W przypadku usunięcia krzewów i drzew, większość gatunków zwierząt zasiedli pobliskie tereny nie przewidziane do wycinki, w przypadku dużych drzew siedliska ptaków związanych z dziuplami czy koronami drzew zostaną utracone. W tym wariancie zaleca się pozostawienie dużych drzew. 3. Kategoria III obejmuje zwarte obszary z dużymi drzewami, szpalery drzew, głowiaste wierzby oraz kępy dużych drzew z zaroślami wierzbowymi. Stanowią one cenne siedliska lub w tych miejscach odnotowano obecność cennych gatunków. W przypadku usunięcia drzew, pospolite gatunki zwierząt zasiedlą pobliskie tereny 77

79 nie przewidziane do wycinki, jednak siedliska zwierząt związanych z koronami drzew, z drzewami dziuplastymi i starymi zostaną utracone bezpowrotnie. W tych miejscach zaleca się zaniechanie wycinki. W wariancie W3_3 założono wycinkę krzewów i drzew na obszarze międzywala z wyłączeniem wszystkich obszarów chronionych oraz obszarów cennych przyrodniczo (kategoria III) wskazanych w wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej oraz częściową wycinkę na obszarach z kategorii II z przeprowadzonej oceny. W wariancie zakładającym zaniechanie prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnch (Z) założono wzrost porośnięcia międzywala przez roślinność krzewiastą. W efekcie stworzona została symulacja opisująca pogorszone warunki przepływu wód wezbraniowych. Przeprowadzenie obliczeń hydraulicznych dla powyższego wariantu miało na celu przedstawienie skutków zaprzestania prowadzenia prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnych. Tabela 2. Warianty wycinki drzew i krzewów w obszarze międzywala przyjęte w opracowaniu Kod wariantu Opis wariantu W0 W1 W2 W3_1 W3_2 W3_3 Z Stan obecny Całkowite oczyszczenie międzywala Wycinka drzew i krzewów na gruntach Skarbu Państwa Wycinka drzew i krzewów z wyłączeniem wszystkich obszarów chronionych Wycinka drzew i krzewów z wyłączeniem obszarów Natura2000 Wycinka drzew i krzewów z wyłączeniem wszystkich obszarów chronionych oraz obszarów cennych przyrodniczo (kategoria III) wskazanych w wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej oraz częściowa wycinka na obszarach z kategorii II z przeprowadzonej oceny Wariant zakładający zaniechanie prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnych 78

80 2.4. Wyniki modelowania hydraulicznego W wyniku modelowania hydraulicznego otrzymano informacje o rzędnej zwierciadła wody wzdłuż koryta i na terasach zalewowych oraz wielkość przepływu. Obliczone rzędne przedstawiono w tabelach. Przekroje poprzeczne przez koryto i terasy zalewowe zakwalifikowano do trzech klas w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. Wyróżniono: klasę 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału, a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie/na terasie zalewowej jest powyżej 0,5 m, klasę 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału, a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie/na terasie zalewowej jest pomiędzy 0m a 0,5m, klasę 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału, a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie/na terasie zalewowej jest poniżej 0m, czyli woda przelewa się przez koronę wału. Wpływ wycinki na obniżenie rzędnej zwierciadła wody zobrazowano na wykresach. Mapy przedstawiające wyniki modelowania hydraulicznego zamieszczono w załączniku nr Wyniki dla Wisły Dla rzeki Wisły wstępne obliczenia symulacyjne obejmowały wariant W0, W1, W2, W3_1, W3_2 i W3_3. Dodatkowo przeprowadzono symulację prognozującą wpływ zaniechania przeprowadzenia przerzedzenia roślinności oraz prac utrzymaniowych na terenie rezerwatu Zawichost w km od do (Z). W międzywalu Wisły występuje szereg form ochrony przyrody, takich jak: rezerwat przyrody, Natura 2000, park krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu. Ponadto w wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej, zaklasyfikowano część obszarów do niepodlegających wycince bądź podlegających jedynie częściowej wycince, co odzwierciedlone zostało w wariantach dotyczących warunków przyrodniczych. Analizę przeprowadzono dla odcinka rzeki Wisły o długości około 295,2 km, od Oświęcimia do Annopola. Wzdłuż biegu rzeki Wisły zlokalizowane są cztery duże obszary miejskie, których zalanie mogłoby spowodować istotne straty społeczne, gospodarcze bądź środowiskowe. W związku z tym szczegółowej analizie poddano wpływ wycinki 79

81 zadrzewień i zakrzewień na obniżenie poziomu rzędnej zwierciadła wody w ich okolicy, tj. w Krakowie, w okolicy Połańca oraz w Tarnobrzegu i Sandomierzu. Na podstawie wyników modelowania wariantów podstawowych stworzono 3 kombinacje rozwiązań, spośród których wybrano następnie rozwiązanie rekomendowane: 1. Rozwiązanie 1 (K1) km brak wycinki km W1 km brak wycinki km W1 km brak wycinki km W1 km brak wycinki 2. Rozwiązanie 2 (K2) km brak wycinki km W1 km brak wycinki km W1 km brak wycinki km W1 km brak wycinki km W2 km brak wycinki km W1 km wycinka na wytypowanych obszarach zarośli wierzbowych i gęstych zakrzaczeń, pozostawiewnie wysokich drzew km brak wycinki 3. Rozwiązanie 3 (K3) km brak wycinki km W1 km brak wycinki km W2 km brak wycinki km W1 80

82 km wycinka na wytypowanych obszarach zarośli wierzbowych i gęstych zakrzaczeń, pozostawiewnie wysokich drzew km brak wycinki Rozwiązanie K1 zakłada całkowitą wycinkę w miejscach, gdzie w wyniku przelania się wody przez obwałowania, mogłyby wystąpić duże straty społeczne, gospodarcze bądź środowiskowe, tj. Kraków, Połaniec oraz Sandomierz. W rozwiązaniu K2 zrezygnowano z wycinki w obrębie Krakowa, dodano wycinkę na gruntach Skarbu Państwa w Tarnobrzegu, oraz całkowitą wycinkę na odcinkach najbardziej zagrożonych przelaniem się wody przez koronę obwałowań. Wariant ten uzupełniono dodatkowo o częściową wycinkę na terenie rezerwatu Wisła pod Zawichostem i w obszare Natura 2000 Dolina Dolnego Sanu. Rozwiązanie K3 zostało rozszerzone w stosunku do K2 o całkowitą wycinkę na całym odcinku od Nowego Korczyna do Połańca. Wyniki zestawiono w tabelach 3 i 4. Różnice w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym a po przeprowadzeniu wycinki drzew i krzewów dla odcinków rzeki Wisły, sąsiadujących z wybranymi do analiz obszarami miejskimi, dla których istnieje zagrożenie przelania wody bądź woda przelewa się przez obwałowania, przedstawiono na rysunkach od 7 do 12. Dla Wisły mapy wynikowe z załącznika nr 1 zostały podzielone na załącznik 1A pokazujący efekt działań K1, K2 i K3 oraz załącznik 1B przedstawiający wyniki wpływu zaniechania przeprowadzenia przerzedzenia roślinności oraz prac utrzymaniowych na terenie rezerwatu Zawichost w km od do (Z). 81

83 Tabela 3. Zestawienie rzędnej zwierciadła wody () i przepływów maksymalnych () dla rzeki Wisły dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 82 3 /s] 3 /s] /s]

84 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 83

85 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 84

86 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 85

87 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 86

88 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 87

89 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 88

90 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 89

91 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 90

92 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 91

93 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 92

94 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 93

95 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 94

96 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 95

97 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 96

98 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 97

99 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 98

100 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 99

101 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 100

102 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 101

103 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] /s] 102

104 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] * Przekroje poprzeczne zakwalifikowano do trzech klas przekrojów w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest powyżej 0,5m, 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest poniżej 0m (woda przelewa się przez wał). 3 /s] 103

105 Tabela 4. Zestawienie rzędnej zwierciadła wody () i przepływów maksymalnych () dla rzeki Wisły dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

106 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

107 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

108 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

109 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

110 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

111 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

112 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

113 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

114 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

115 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

116 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

117 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

118 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

119 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

120 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

121 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

122 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

123 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

124 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

125 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s]

126 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 K3 Z 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] 3 /s] * Przekroje poprzeczne zakwalifikowano do trzech klas przekrojów w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest powyżej 0,5m, 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest poniżej 0m (woda przelewa się przez wał). 125

127 Rysunek 7. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami w międzywalu Wisły dla miasta Krakowa dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% 126

128 Rysunek 8. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami w międzywalu Wisły dla okolic Połańca dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% 127

129 Rysunek 9. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami w międzywalu Wisły dla miasta Tarnobrzega i Sandomierza dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% 128

130 Rysunek 10. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami w międzywalu Wisły dla miasta Krakowa dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% 129

131 Rysunek 11. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami w międzywalu Wisły dla okolic Połańca dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% 130

132 Rysunek 12. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami w międzywalu Wisły dla miasta Tarnobrzega i Sandomierza dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% 131

133 Wyniki dla Raby W przypadku rzeki Raby obliczenia symulacyjne obejmowały wariant W0, który dostarczył informacji czy w międzywalu występuje ryzyko wystąpienia przelania wód powodziowych przez obwałowania. W związku z faktem, iż wyniki modelowania nie wykazały występowania dużego zagrożenia przelania się wody 1% przez obwałowania oraz niewielkie pokrycie międzywala przez rośliność drzewiastą i krzewiastą, dla Raby nie wykonano obliczeń dla poszczególnych wariantów wycinki. Analizę przeprowadzono dla odcinka rzeki Raby o długości około 15,5 km, od miejscowości Gawłów Nowy do ujścia do Wisły. Wyniki analizy dla stanu aktualnego w przypadku przepływu wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% i 0,2% zestawiono w tabeli poniżej. Tabela 5. Zestawienie rzędnej zwierciadła wody () i przepływów maksymalnych () dla rzeki Raby dla stanu obecnego (W0) w przypadku przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% i 0,2% Rzędna korony wału/wysokiego brzegu W0 dla przepływu o prawdop. wystąpienia 1% W0 dla przepływu o prawdop. wystąpienia 0.2% Kilometraż rzeki lewy prawy 3 /s] 3 /s]

134 Rzędna korony wału/wysokiego brzegu W0 dla przepływu o prawdop. wystąpienia 1% W0 dla przepływu o prawdop. wystąpienia 0.2% Kilometraż rzeki lewy prawy 3 /s] 3 /s] * Przekroje poprzeczne zakwalifikowano do trzech klas przekrojów w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest powyżej 0,5m, 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest poniżej 0m (woda przelewa się przez wał). 133

135 Wyniki dla Dunajca W przypadku rzeki Dunajec wstępne obliczenia symulacyjne obejmowały wariant W0, W1, W2, W3_1, W3_2 i W3_3. Obszar Natura 2000 obejmuje rzekę Dunajec na odcinku od zapory w Czchowie do ujścia do Wisły. Ponadto ujście Dunajca znajduje się na terenie obszaru chronionego krajobrazu. Analizę przeprowadzono dla odcinka rzeki Dunajec o długości około 36 km, od miasta Tarnowa do ujścia do Wisły. Na podstawie otrzymanych wyników zaproponowano następujące rozwiązania 1. Rozwiązanie 1 (K1) km W1 km brak wycinki 2. Rozwiązanie 2 (K2) km W1 km W3_3 km brak wycinki. Wyniki zestawiono w tabelach 6 i 7. Różnice w położeniu rzędnej zwierciadła wody po przeprowadzeniu wycinki drzew i krzewów w stosunku do stanu obecnego zobrazowano na rysunkach 13 i 14. Tabela 6. Zestawienie rzędnej zwierciadła wody () i przepływów maksymalnych () dla rzeki Dunajec dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] 3 /s] 3 /s]

136 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] 3 /s] 3 /s]

137 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] 3 /s] 3 /s] * Przekroje poprzeczne zakwalifikowano do trzech klas przekrojów w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest powyżej 0,5m, 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest poniżej 0m (woda przelewa się przez wał). 136

138 Tabela 7. Zestawienie rzędnej zwierciadła wody () i przepływów maksymalnych () dla rzeki Dunajec dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] /s] 3 /s]

139 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] 3 /s] 3 /s]

140 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] 3 /s] 3 /s] * Przekroje poprzeczne zakwalifikowano do trzech klas przekrojów w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest powyżej 0,5m, 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest poniżej 0m (woda przelewa się przez wał). 139

141 Rysunek 13. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami dla rzeki Dunajec dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% 140

142 Rysunek 14. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami dla rzeki Dunajec dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% 141

143 Wyniki dla Wisłoki Dla Wisłoki wstępne obliczenia symulacyjne obejmowały wariant W0, W1, W2, W3_2 i W3_3. Na analizowanym odcinku rzeki obszary Natura 2000 występują w okolicy jej ujścia oraz na odcinku powyżej Mielca. Pozostałe formy ochrony przyrody nie występują na tym terenie. W związku z powyższym wariant W3_2 jest tożsamy z wariantem W3_1. Analizę przeprowadzono dla odcinka rzeki Wisłoka o długości około 29 km, od Mielca do ujścia do Wisły. Następnie przeanalizowano rozwiązania z następującymi założeniami: 1. Rozwiązanie 1 (K1) km W3_2 km brak wycinki 2. Rozwiązanie 2 (K2) km W1 km brak wycinki. Wyniki zestawiono w tabelach 8 i 9. Różnice w położeniu rzędnej zwierciadła wody po przeprowadzeniu wycinki drzew i krzewów w stosunku do stanu obecnego zobrazowano na rysunkach 15 i 16. Tabela 8. Zestawienie rzędnej zwierciadła wody () i przepływów maksymalnych () dla rzeki Wisłoki dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] 3 /s] 3 /s]

144 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] /s] 3 /s]

145 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] /s] 3 /s]

146 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] 3 /s] 3 /s] * Przekroje poprzeczne zakwalifikowano do trzech klas przekrojów w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest powyżej 0,5m, 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest poniżej 0m (woda przelewa się przez wał). Tabela 9. Zestawienie rzędnej zwierciadła wody () i przepływów maksymalnych () dla rzeki Wisłoki dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] 3 /s] 3 /s]

147 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] 3 /s] 3 /s]

148 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu lewy prawy W0 K1 K2 3 /s] /s] 3 /s] * Przekroje poprzeczne zakwalifikowano do trzech klas przekrojów w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest powyżej 0,5m, 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest poniżej 0m (woda przelewa się przez wał)..

149 Rysunek 15. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami dla rzeki Wisłoki dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% 148

150 Rysunek 16. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a proponowanymi rozwiązaniami dla rzeki Wisłoki dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% 149

151 Kilometraż rzeki Wyniki dla Sanu Dla Sanu obliczenia symulacyjne obejmowały wariant W0, który zobrazował ryzyko wystąpienia przelania wód wezbraniowych o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% i 0,2% przez obwałowania. Dodatkowo wykonano obliczenia dla wariantu W1 oraz W2. Obszar Natura 2000 obejmuje zarówno rzekę San, jak i jej całe międzywale na analizowanym obszarze. Oznacza to, uwzględniając warunki przyrodnicze, że międzywale Sanu powinno pozostać w nienaruszonym stanie. Tym samym warianty dotyczące warunków przyrodniczych (W3_1, W3_2, W3_3) są tożsame z wariantem zerowym (W0). Analizę przeprowadzono dla odcinka rzeki San o długości około 30,5 km, od miejscowości Pysznica do ujścia do Wisły. Wyniki zestawiono w tabelach 10 i 11. Różnice w położeniu rzędnej zwierciadła wody po przeprowadzeniu wycinki drzew i krzewów w stosunku do stanu obecnego zobrazowano na rysunkach 17 i 18. Tabela 10. Zestawienie rzędnej zwierciadła wody () i przepływów maksymalnych () dla rzeki San dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% Rzędna korony wału/wysokiego brzegu W0 W1 W2 lewy prawy n.p.m] n.p.m] n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s]

152 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu W0 W1 W2 lewy prawy n.p.m] n.p.m] n.p.m] 3 /s] 151 n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s]

153 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu W0 W1 W2 lewy prawy n.p.m] n.p.m] n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s] * Przekroje poprzeczne zakwalifikowano do trzech klas przekrojów w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest powyżej 0,5m, 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest poniżej 0m (woda przelewa się przez wał). 152

154 Kilometraż rzeki Tabela 11. Zestawienie rzędnej zwierciadła wody () i przepływów maksymalnych () dla rzeki San dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% Rzędna korony wału/wysokiego brzegu W0 W1 W2 lewy prawy n.p.m] n.p.m] n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s]

155 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu W0 W1 W2 lewy prawy n.p.m] n.p.m] n.p.m] 3 /s] 154 n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s]

156 Kilometraż rzeki Rzędna korony wału/wysokiego brzegu W0 W1 W2 lewy prawy n.p.m] n.p.m] n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s] n.p.m] 3 /s] * Przekroje poprzeczne zakwalifikowano do trzech klas przekrojów w zależności od możliwości osiągnięcia poziomu korony wału. 0 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest powyżej 0,5m, 1 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - różnica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w korycie jest poniżej 0m (woda przelewa się przez wał). 155

157 Rysunek 17. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a wariantami W1 i W2 dla rzeki San, dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% 156

158 Rysunek 18. Różnica w położeniu rzędnej zwierciadła wody pomiędzy stanem obecnym (W0) a wariantami W1 i W2 dla rzeki San, dla przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,2% 157

159 3. Analiza wyników wariantu zakładającego zaniechanie prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnych (Z) Modelowanie hydrauliczne dla wariantu zakładającego ekspansję roślinności przeprowadzono dla Wisły od km do Na tym odcinku zlokalizowany jest rezerwat przyrody Wisła pod Zawichostem, który ciągnie się na odcinku około 16 km od ujścia Sanu do ujścia Sanny, na obu brzegach Wisły. Na terenie rezerwatu występuje zwarta, gęsta roślinność krzewiasta, która w dużym stopniu utrudnia odprowadzenie wód powodziowych. Sytuacja ta stwarza niebezpieczeństwo powodziowe dla terenów znajdujących się na zawalu nie tylko wzdłuż odcinka, na którym znajduje się rezerwat, ale również wpływa na sytuację w Tarnobrzegu i Sandomierzu. Ze względu na walory przyrodnicze terenu, sprawdzono zasadność podjęcia działań na obszarze rezerwatu. Założono, że do km wycinka zadrzewień i zakrzaczeń zostanie przeprowadzona zgodnie z rozwiązaniem K3, zaś prace utrzymaniowe poniżej Sandomierza zostaną zaniechane. Biorąc pod uwagę naturalne procesy sukcesji, przyjęto wzrost oporów przepływu w międzywalu związany ze zwiększeniem się porostu roślinności. Zbiorowiska roślinne uwzględnione w analizie przedstawiono na rysunku 19. Wyniki symulacji zostały zamieszczone w tabela 3 dla wody stuletniej i w tabela 4 dla wody pięćsetletniej. Rysunek 20 przedstawia różnice między wariantem stanu istniejącego (W0) i wariantem rekomendowanym (K3) oraz różnicę między wariantem rekomendowanym (K3) i wariantem rekomendowanym przy założeniu braku prac utrzymaniowych poniżej Sandomierza (Z). Zaniechanie prac utrzymaniowych spowoduje zmniejszenie efektu wycinki maksymalnie o około 8 cm (km ). W okolicach oczyszczalni w Sandomierzu (km ) efekt wycinki będzie mniejszy o około 4 cm, natomiast w okolicy huty szkła (km ) o około 3 cm. Wyniki przeprowadzonych obliczeń wykazały, iż prowadzenie prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnych oraz przerzedzanie gęstych zarośli krzewiastych wpływa na poprawę warunków przepływu wód powodziowych w międzywalu. Jest to szczególnie istotne w przypadku występowania gatunków ekspansywnych, w szczególności porostów wierzbowych, często będących pozostałościami prowadzonych niegdyś nasadzeń, utrzymywanych w celu zapewnienia materiału do prac hydrotechnicznych, np. do realizacji umocnień brzegowych. Obecnie obserwowane jest niekontrolowane rozprzestrzenianie się tych gatunków, o znacznym zasięgu i tempie, co spowodowane jest ich żywotnością. Dopuszczenie do nadmiernej ekspansji roślinności, skutkować będzie dalszym pogarszaniem warunków przepływu wód powodziowych, a co za tym idzie, zmniejszeniem skuteczności przeprowadzonych prac wycinkowych. Utrzymanie terenów wszystkich analizowanych obszarów międzywali rzek, na których nie będzie prowadzona wycinka roślinności, powinno obejmować w szczególności 158

160 usuwanie nadmiernie rozprzestrzeniających się osobników gatunków ekspansywnych, przerzedzanie zakrzaczeń dla utrzymania obecnego stanu porostu obszaru międzywala oraz usuwanie namułów i śmieci po ustąpieniu wezbrania. Zabiegi takie pozwolą na utrzymanie niezmiennych warunków przepływu wód powodziowych na terenie międzywala, a tym samym na zapewnienie maksymalnej skuteczności zaplanowanych obecnie działań. Biorąc pod uwagę potrzebę minimalizacji ingerencji w istniejące zbiorowiska roślinne podczas w/w prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnych, należy realizować te działania w sposób uwzględniający poniższe zalecenia: - na obszarach objętych ochroną prawną wszelkie prace utrzymaniowe winny być wykonywane w uzgodnieniu z podmiotem odpowiedzialnym za obszar, - w trakcie przeprowadzania prac utrzymaniowych należy bezwzględnie zachować istniejące obecnie kępy/płaty/pasy zadrzewień i zakrzewień, - prace utrzymaniowe tj. wycinka krzewów, zarośli itp. powinny być przeprowadzone poza okresem lęgowym ptaków oraz poza okresem wędrówek i godów płazów, tj. od 1 października do 1 marca, w celu ograniczenia strat w lęgach spowodowanego niszczeniem gniazd i płoszeniem ptaków, - prace utrzymaniowe należy ograniczyć do pory dziennej w celu ograniczenia płoszenia zwierząt nocnych, - należy zapobiegać ekspansji roślinności na brzegach oraz piaszczystych łachach i wyspach. Ponadto usuwanie roślinności zarastającej piaszczyste brzegi należy przeprowadzać w miarę możliwości w okresie jesienno-zimowym, tak by brzegi oraz łachy mogły powrócić do jak najbardziej naturalnego stanu nim rozpocznie się okres lęgowy ptaków wodnych i wodno-błotnych, - tam gdzie to możliwe należy pozostawić drzewa z próchnowiskami oraz drzewa dziuplaste, - na obszarach chronionych oraz w rejonie płatów siedlisk przyrodniczych Natura 2000 należy do minimum ograniczyć prace wykonywane przy użyciu ciężkiego sprzętu, - drogi dojazdowe wykorzystywane w trakcie prac utrzymaniowych należy wyznaczać poza siedliskami chronionymi, - w trakcie prowadzenia prac należy mieć na uwadze ochronę starorzeczy i innych drobnych zbiorników wodnych, - wykonawcy prac powinni dbać o dobry stan maszyn użytkowanych na obszarze wycinki zarówno na lądzie jak i w ciekach wodnych, w szczególności w zakresie zapobiegania wycieków oleju lub paliwa. 159

161 Rysunek 19. Obszary w międzywalu Wisły na odcinku od km do , dla których przyjęto postępujące zarastanie międzywala 160

162 Rysunek 20. Wpływ zarastania na poziom rzędnej zwierciadła wody w międzywalu Wisły dla Tarnobrzega i Sandomierza dla przepływu o prawdopodobieństwie przewyższenia 1% 161

163 4. Wybór rekomendowanego wariantu Wybo r rekomendowanego wariantu wycinki powierzchni zadrzewionych i zakrzewionych podejmowany był na podstawie analizy bazującej na poniz szych kryteriach: Ro z nica poziomu wody o przepływie prawdopodobnym 1% między stanem obecnym (wariant W0), a poszczego lnymi wariantami (WX) wycinki: q1% = W0_q1% WX_q1%. Efekty przeprowadzonej wycinki w poszczego lnych wariantach: o Czy wycięcie ros linnos ci zredukuje moz liwos c przelania się wody przez koronę wału, tzn. czy w przekrojach gdzie dochodziło do przelan w W0, po przeprowadzeniu wycinki przelania nie występują, o Czy wycięcie ros linnos ci spowoduje przypisanie przekroju do niz szej klasy pod względem wzniesienia korony wału nad zwierciadło wody o prawdopodobien stwie przewyz szenia 1%. Podział na klasy został przeprowadzony na etapie opracowywania wyniko w modelowania hydraulicznego: 0 - ro z nica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w rzece jest powyz ej 0,5m, 1 - ro z nica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w rzece jest pomiędzy 0m a 0,5m, 2 - ro z nica pomiędzy rzędną korony wału a poziomem rzędnej zwierciadła wody w rzece jest poniz ej 0m (woda przelewa się przez wał). W przypadku stwierdzenia niewielkich ro z nic pomiędzy wariantami priorytetowo traktowano warianty najmniej ingerujące w obszary przyrodniczo cenne i objęte formami ochrony przyrody. Pod uwagę brano ro wniez strukturę własnos ci grunto w. Kolejnos c warianto w od najwyz szego do najniz szego priorytetu była następująca: W3_3, W3_1, W3_2, W2, W1. Po dokonaniu wyboru rekomendowanego wariantu przystąpiono do wytypowania poszczego lnych powierzchni zadrzewionych i zakrzewionych rekomendowanych do wycinki. Dla wybranego wariantu, zgodnie z jego załoz eniami, na poszczego lnych odcinkach międzywala wyselekcjonowano obszary przeznaczone do wycinki. Mapy przedstawiające wyniki modelowania hydraulicznego dla wariantu rekomendowanego oraz obszary zadrzewione i zakrzewione przeznaczone do wycinki zamieszczono w załączniku nr

164 4.1. Wisła od ujścia Przemszy do Nowego Korczyna (km ) Rozwiązanie K3: Rekomendowany wariant: brak konieczności wycinki w stanie istniejącym, utrzymanie stanu obecnego. Na odcinku od ujścia Przemszy do Nowego Korczyna przelanie wody stuletniej przez koronę wału występuje w dwóch przekrojach w okolicy Natkowa (gmina Szczurowa). Roślinność na tym odcinku zajmuje niewielki procent szerokości międzywala Wisły i nie tworzy gęstych skupisk zarośli, tym samym nie stanowi znacznego utrudnienia w przepływie wód. Problem stanowi niewystarczjąco wysoki lewy wał, który nie pozwala na utrzymanie w międzywalu wód o prawdopodobieństwie przepływu 1%. Na terenie Krakowa (km od do ) woda o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% nie przelewa się przez koronę obwałowania w żadnym przekroju. Szczególnie intensywnie porośnięty roślinnością fragment międzywala znajduje się na odcinku około 4 km powyżej Mostu Zwierzynieckiego, jednak warunki przepływu wody 1% są na tyle dobre, że różnica pomiędzy poziomem rzędnej zwierciadła wody, a poziomem korony wału jest powyżej 1,5m. Większe zagęszczenie roślinności stwierdzono także poniżej mostu Nowohuckiego oraz w okolicy stopnia wodnego Przewóz, nie stanowi ona jednak znacznego utrudnienia w przeprowadzeniu fali powodziowej. Przeprowadzone obliczenie wykazały, że dzięki całkowitej wycince drzew i krzewów z obszaru międzywala w Krakowie, możliwa jest redukcja rzędnej wody 1% i 0,2% maksymalnie o 15cm (Rysunek 7, Rysunek 10). Jednakże efekty wycinki widoczne są jedynie na odcinku od Mostu Zwierzynieckiego do stopnia wodnego Kościuszko (Rysunek 21). Wyniki obliczeń pokazały, iż oczyszczenie międzywala z drzew i krzewów nie wpłynie znacząco na warunki przepływu wód powodziowych w Krakowie. W związku z powyższym, na odcinku od Przemszy do Nowego Korczyna zaleca się utrzymanie stanu istniejącego z uwzględnieniem prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnych zapobiegających ekspansji roślinności, która w istotnym stopniu może wpłynąć na przepustowość międzywala. Mimo braku planowania prac wycinkowych na analizowanym odcinku międzywala, należy prowadzić monitoring oraz bieżące utrzymanie roślinności polegające na jej przerzedzaniu i ograniczaniu dalszej ekspansji. Wykonane obliczenia wykazują, iż realizacja wycinki pozwoliłaby na nieznaczne obniżenie zwierciadła wody 1% i 0,2%, jednak ciągły przyrost roślinności może być w niedługim czasie przyczyną zmniejszenia przepustowości międzywala i pogorszenia obecnego stanu. Dlatego tak istotne jest prowadzenie prac utrzymaniowych w tym zakresie w międzywalu. 163

165 Rysunek 21. Efekty wycinki obszarów zadrzewionych i zakrzewionych w przypadku rozwiązania K1 na rzece Wiśle w Krakowie dla wody o prawdopodobieństwie przewyższenia 1% 164

166 4.2. Wisła od Nowego Korczyna do Mściowa (gm. Dwikozy) (km ) Rozwiązanie K3: Rekomendowany wariant na odcinku od do : W1 całkowita wycinka obszarów zadrzewionych i zakrzewionych w obszarze międzywala. Rekomendowany wariant na odcinku od do : brak konieczności wycinki w stanie istniejącym, utrzymanie stanu obecnego. Rekomendowany wariant na odcinku od do : W2 - wycinka obszarów zadrzewionych i zakrzewionych na gruntach Skarbu Państwa. Rekomendowany wariant na odcinku od do : brak konieczności wycinki w stanie istniejącym, utrzymanie stanu obecnego. Rekomendowany wariant na odcinku od do : W1 całkowita wycinka obszarów zadrzewionych i zakrzewionych w obszarze międzywala. Na odcinku do poziom rzędnej zwierciadła wody o przepływie prawdopodobnym 1% w stanie obecnym znajduje się w większości przekrojów na granicy przelania się przez koronę wału lub wręcz przelewa się przez nią. Międzywale na odcinku od km do leży w obszarze chronionego krajobrazu w związku z tym wycinka w wariantach W3_1 (brak wycinki na obszarach chronionych) oraz W3_3 (brak wycinki na obszarach chronionych i cennych przyrodniczo), była w dużej mierze ograniczona. Wyniki modelowania dla tych wariantów wskazują na brak obniżenia się zwierciadła wody. Wyniki modelowania hydraulicznego dla wariantu W1 (całkowita wycinka) oraz W3_2 dają bardzo zbliżone rezultaty, ze względu na brak obszarów Natura 2000 na opisywanym odcinku. Wycinka w wariancie W2 (na gruntach Skarbu Państwa) powoduje nieznaczne obniżenie się zwierciadła wody. W związku z powyższym na tym fragmencie zaproponowano całkowitą wycinkę roślinności drzewiastej i krzewiastej. Na całym odcinku redukcja rzędnej zwierciadła wody 1% i 0,2% wynosi ponad 50 cm, osiągajac maksymalną wartość 72 cm w okolicy Komorowa i Maniowa (km ). Efekt zaproponowanych działań widoczny jest przy ujściu Dunajca (km ) 16 cm i zanika dopiero przy ujściu Raby (km ) 1-2 cm. Na odcinku do istnieje bardzo duże ryzyko przelania się wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% przez obwałowania. Szczególnie istotnymi obiektami w tym obszarze są miasto Połaniec oraz Elektrownia Połaniec. Brak jakichkolwiek form ochrony przyrody na wspomnianym odcinku sprzyja przeprowadzeniu całkowitej wycinki. Biorąc pod uwagę powyższe, na odcinku od km do zaleca się przeprowadzenie całkowitej wycinki. 165

167 W celu zwiększenia redukcji poziomu zwierciadła wód powodziowych w rejonie Elektrowni Połaniec rekomenduje się przeprowadzenie całkowitej wycinki drzew i krzewów na odcinku do , który objęty jest ochroną w ramach obszaru Natura 2000 Tarnobrzeska Dolina Wisły. Pozostwienie roślinności na tym odcinku spowoduje lokalne zmniejszenie przepustowości międzywala, co w efekcie przełoży się na podniesienie rzędnej zwierciadła wody w przekrojach położonych wyżej w biegu rzeki i zmniejszenie pozytywnego wpływu wycinki w rejonie Połańca. Zaproponowany zakres wycinki w rejonie Połańca pozwala na zredukowanie rzędnej zwierciadła wody 1% o około 46 cm przy ujsciu cieku Kanał (km ), 28 cm przy Elektrowni Połaniec (km ) i 20 cm przy ujściu Wisłoki (km ). Na odcinku od ujścia Wisłoki ( ) do ujścia Trześniówki ( ) obszar międzywala objęty jest ochroną w ramach obszaru Natura 2000 Tarnobrzeska Dolina Wisły. W związku z powyższym warianty W3_1, W3_2, W3_3, zakładające brak wycinki na obszarach objętych tą formą ochrony przyrody, nie przynoszą rezultatu w postaci obniżenia zwierciadła wód powodziowych. Zgodnie z obliczeniami hydraulicznymi dla wody 1%, na tym odcinku, w wielu przekrojach dochodzi do przelania się wody przez koronę wałów. Jedynie wdrożenie wycinki w wariancie W1 lub W2 zmniejsza ryzyko zaistnienia powyższej sytuacji. Mając na uwadze walory przyrodnicze analizowanego obszaru, na terenach, gdzie brak jest w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów znacząco narażonych na zalanie, które mogłoby spowodować duże straty społeczne, gospodarcze czy środowiskowe, proponuje się brak przeprowadzenia wycinki drzew i krzewów. Rozwiązanie takie pozwoli na miejscowe spowolnienie przepływu, co może pozytywnie wpłynąć na tereny położone poniżej w międzywalu, poprzez zmniejszenie natężenia przepływu. Jednocześnie nie spowoduje to znaczącego pogorszenia się sytuacji w przekrojach zlokalizowanych wyżej w biegu rzeki. Mimo pozostawienia roślinności na wybranych odcinkach należy stale monitorować ich stan oraz prowadzić niezbędne prace utrzymaniowe i pielęgnacyjne. Nie wskazane jest dopuszczenie do sytuacji pogorszenia się obecnej przepustowości międzywala bedącego efektem przyrostu roślinności. Analiza wyników modelowania hydraulicznego dla stanu istniejacego (W0) wykazała, iż w okolicy Tarnobrzega i Sandomierza na długich odcinkach wystepuje wysokie zagrożenie przelania lub dochodzi do przelania się wód o prawdopodobieństwie przewyższenia 1%. W związku z tym, zaproponowano przeprowadzenie wycinki roślinności na gruntach Skarbu Państwa dla odcinka km do oraz całkowitej wycinki dla odcinka km do Takie rozwiązanie pozwala na obniżenie rzędnej zwierciadła wody 1% o cm w Tarnobrzegu. W Sandomierzu redukcja ta wynosi od cm, przy czym w rejonie huty szkła dochodzi do 33 cm i maleje do około 14 cm w rejonie oczyszczalni ścieków. Zastosowanie proponowanego rozwiązania (K3) pozwala na uzyskanie najlepszych efektów. Średnia redukcja rzędnej zwierciadła wody, dla całego fragmentu km wynosi 30 cm (Tabela 12). Podkreślić należy, że w Połańcu 166

168 redukcja sięga cm (Rysunek 8), w Tarnobrzegu jest to średnio 19 cm, dochodzi jednak nawet do 31 cm, zaś w Sandomierzu wynosi średnio 25 cm, osiągając maksymalnie 33 cm (Rysunek 9). Liczba przekrojów, w których woda przelewa się przez koronę wału maleje ponad trzykrotnie w stosunku do aktualnej sytuacji, natomiast liczba przekrojów, gdzie różnica pomiędzy rzędną wody a koroną wału wynosi ponad 0,5 m wzrasta ponad dwukrotnie. Efekt wycinki zadrzewień i zakrzaczeń w zarekomendowanym rozwiązaniu w okolicy Połańca przedstawia rysunek 22, zaś w Sandomierzu - rysunek 23. Tabela 12. Porównanie zaproponowanych rozwiązań dla Wisły na odcinku od Nowego Korczyna do Mściowa dla 1%. Numer zaproponowanego rozwiązania Liczba przekrojów klasy 2 [przelanie] Liczba przekrojów klasy 1 [zagrożenie przelaniem] Liczba przekrojów klasy 0 Średnia redukcja rzędnej zwierciadła wody ] W K K K

169 Rysunek 22. Efekty wycinki obszarów zadrzewionych i zakrzewionych na rzece Wiśle w okolicy Połańca dla wody o prawdopodobieństwie przewyższenia 1% 168

170 Rysunek 23. Efekty wycinki obszarów zadrzewionych i zakrzewionych na Wiśle w Sandomierzu dla wody o prawdopodobieństwie przewyższenia 1% 169

171 4.3. Wisła od Mściowa (gm. Dwikozy) do Annopola (km ) Rozwiązanie K3: Rekomendowany wariant na odcinku od do : wycinka na wytypowanych obszarach zarośli wierzbowych i gęstych zakrzaczeń, pozostawienie wysokich drzew. Rekomendowany wariant na odcinku do : brak konieczności wycinki w stanie istniejącym, utrzymanie stanu obecnego. Na odcinku od Bożydaru do Annopola obszar międzywala objęty jest ochroną w ramach rezerwatu przyrody Wisła pod Zawichostem. W związku z powyższym warianty W3_1 oraz W3_3, zakładające brak wycinki na obszarach objętych tą formą ochrony przyrody, nie przyniosą rezultatu w postaci obniżenia zwierciadła wód powodziowych. Na analizowanym odcinku występuje również obszar Natura 2000, zajmując około jedną trzecią powierzchni międzywala, obejmując odcinek rzeki Wisły o długości około 2 km powyżej ujścia Sanu (od Mściowa do ujścia Sanu) oraz odcinek rzeki Wisły o długości około 7 km powyżej Annopola. Zatem zastosowanie wariantu W3_2 przynosi również ograniczone rezultaty. Zgodnie z obliczeniami hydraulicznymi dla wody 1%, na odcinku tym w większości przekrojów dochodzi do przelania się wody przez koronę wałów, zaś w pozostałych ryzyko takiego zdarzenia jest bardzo duże. Mając na uwadze wysokie walory przyrodnicze analizowanego obszaru oraz fakt, że niebezpieczeństwo przelania się wód powodziowych przez koronę wału jest duże na odcinku od km do zarekomendowano na wybranych obszarach wycinkę zarośli wierzbowych i gęstych zakrzaczeń oraz pozostawienie wysokich drzew. Rysunek 24 przedstawia obszary, które wytypowano do przeprowadzenia powyższej wycinki. Na pozostałym obszarze rekomenduje się pozostawienie roślinności w stanie obecnym, przy jednoczesnym prowadzeniu prac pielęgnacyjnych i utrzymaniowych. Dopuszczenie do zwiększenia porostu roślinności będzie prowadziło do dalszego zmniejszenia przepustowości międzywala. Zasadność podjęcia wskazanych działań potwierdziła symulacja prognozująca wpływ rozwoju roślinności na przepływ wód powodziowych. W przypadku braku zalecanej wycinki następuje piętrzenie wód powodziowych, nie tylko na terenie rezerwatu, ale jej wpływ jest także zauważalny na terenie Tarnobrzega i Sandomierza (Rysunek 20). Szczegółowa analiza wyników symulacji dotyczącej wpływu zarastania międzywala Wisły na odcinku km od do została przedstawiona w rozdziale 3. Na odcinku od km do rekomenduje się pozostawienie roślinności w stanie obecnym. Zaleca się jednak prowadzenie działań pielęgnacyjnych niedopuszczających do zwiększenia porostu roślinności, prowadzącego w efekcie do zmniejszenie przepustowści międzywala. Istotne jest zatem prowadzenie monitoringu oraz bieżące utrzymanie roślinności polegającej na jej przerzedzaniu i ograniczaniu dalszej ekspansji. 170

172 Rysunek 24. Obszary wytypowane do przeprowadzenia wycinki na odcinku rezerwatu Wisła pod Zawichostem 171

173 4.4. Raba Rekomendowany wariant: brak konieczności wycinki w stanie istniejącym, utrzymanie stanu obecnego. Wyniki obliczeń hydraulicznych wskazują, iż w obecnym stanie, na całej długości cieku nie dochodzi do przelania wody o przepływie 1% przez koronę obwałowań. Tylko w 2 przekrojach rzędna wody osiąga poziom zbliżony do korony obwałowania o mniej niż 0,5 m. Jeden z nich zlokalizowany jest w ujściowym odcinku cieku. Natomiast zła sytuacja w drugim przekroju (km ) jest efektem niskiej rzędnej korony lewego wału, a nie występującą w tej lokalizacji roślinnością. Na przeważającym odcinku rzeki, korona obwałowań wzniesiona jest o ponad 1 m ponad zwierciadło wody 1%. Analiza wyników modelowania hydraulicznego wykazała niewielki wpływ występujacego obecnie porostu roślinności na przepustowość miedzywala Raby. W związku z powyższym zaleca się utrzymanie stanu istniejącego z uwzględnieniem działań pielęgnacyjnych zapobiegających ekspansji roślinności, która w istotnym stopniu może wpłynąć na przepustowość międzywala. Mimo braku planowania prac wycinkowych na analizowanym odcinku międzywala, należy prowadzić monitoring oraz bieżące utrzymanie roślinności polegające na jej przerzedzaniu i ograniczaniu dalszej ekspansji. Przyrost roślinności może być w niedługim czasie przyczyną zmniejszenia przepustowości międzywala i pogorszenia obecnego stanu. Dlatego tak istotne jest prowadzenie prac utrzymaniowych w tym zakresie w międzywalu. Zaleca się zatem zwrócenie szczególnej uwagi na rozwój gęstych zarośli wierzbowych oraz w razie potrzeby wykonanie niezbędnych prac porządkowych, usprawniających odprowadzenie wód wezbraniowych. 172

174 4.5. Dunajec Rekomendowany wariant na odcinku od km do 7+500: brak konieczności wycinki w stanie istniejącym, utrzymanie stanu obecnego. Rekomendowany wariant na odcinku od km do 0+000: W1 całkowita wycinka obszarów zadrzewionych i zakrzewionych w obszarze międzywala. Na odcinku rzeki Dunajec od km do nie zidentyfikowano przekrojów problematycznych. W związku z tym, zaleca się utrzymanie stanu istniejącego z uwzględnieniem działań utrzymaniowych i pielęgnacyjnych zapobiegających ekspansji roślinności wpływającej istotnie na zmniejszenie przepustowości międzywala. Na odcinku od km do zwierciadło wody o przepływie 1% położone jest w zakresie 0-0,5m poniżej rzędnej korony obwałowań (klasa 1 według przyjętego podziału), zaś od km do ujścia większość przekrojów przypisana została do klasy 2 woda przelewa się przez koronę wałów. W związku z bardzo złą sytuacją w dolnym odcinku Dunajca, zaleca się przeprowadzenie całkowitej wycinki na odcinku od km do ujścia w celu usprawnienia odprowadzenia wód wezbraniowych do recypienta. W sąsiedztwie obwałowań zlokalizowanych jest kilka miejscowości, dlatego wskazane jest zminimalizowanie prawdopodobieństwa przelania się wód przez koronę obwałowań. Jednocześnie zastosowanie całkowitej wycinki nie obejmie terenów chronionych w ramach obszarów Natura 2000, które na analizowanym odcinku rzeki Dunajec obejmują jedynie koryto rzeki. Zaproponowane rozwiązanie pozwala zredukować liczbę przekrojów, w których woda przelewa się przez obwałowania o ponad połowę. Średnia redukacja rzędnej zwierciadła wody na 7,5 km odcinku wynosi 30 cm (Tabela 13, Rysunek 13, Rysunek 14). Największa redukcja występuje w okolicy miejscowości Siedliszowice, osiąga ona około cm, co pozwala obniżyć rzędną zwierciadła wody poniżej rzędnej korony obwałowań. Tym samym wody powodziowe o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% zostają utrzymane na tym odcinku w międzywalu. Efekty wycinki drzew i krzewów w międzywalu Dunajca przedstawiono na rysunek

175 Tabela 13. Porównanie zaproponowanego rozwiązania ze stanem aktualnym dla Dunajca na odcinku od km do dla 1%. Numer zaproponowanego rozwiązania Liczba przekrojów klasy 2 [przelanie] Liczba przekrojów klasy 1 [zagrożenie przelaniem] Liczba przekrojów klasy 0 Średnia redukcja rzędnej zwierciadła wody ] W K K Planowane prace wycinkowe na analizowanym odcinku międzywala pozwolą na obniżenie zwierciadła wód, jednak nie w stopniu zadawalającym. Dlatego niezmiernie istotną kwestią jest tu prowadzenie monitoringu oraz bieżące utrzymanie roślinności polegające na jej przerzedzaniu i ograniczaniu dalszej ekspansji. Ciągły wzrost zadrzewień i zakrzaczeń może być w niedługim okresie przyczyną pogorszenia sytuacji, dlatego tak istotne jest prowadzenie prac utrzymaniowych w tym zakresie w międzywalu. 174

176 Rysunek 25. Efekty wycinki obszarów zadrzewionych i zakrzaczonych w międzywalu Dunajca w km od do dla przepływu o prawdopodobieństwie przewyższenia 1% 175