INTERNABA 1974 CENTENARIUM UPU BAS EL

Transkrypt

1 MURGOM! XI Zjazd PZF Adam Mickiewicz Fałszerstwa nadruków krakowskie Korespondencja urzędowa i jej frankowanie Kartki z cudzego kalendarza INTERNABA 1974 CENTENARIUM UPU BAS EL Ząbko wodzów 29 stycznia ukaże się blok propagujący wystawę Internaba" z czterema znaczkami przedstawiającymi gońców pocztowych z XIII wieku Nr 1 (436) Rok XXI WARSZAWA, 1-15 STYCZNIA 1974

2

3 XI ZJAZD PZF Kontynuujemy publikację materiałów zjazdowych (p. nr nr 23 i 24/73). W następnym numerze zamieścimy uchwalę XI Zjazdu PZF. (Red.). Obywatel Premier Rządu PRL Piotr JAROSZEWICZ Szanowny Obywatelu Premierze! My, delegaci, uczestniczący w obradach XI Walnego Zjazdu Polskiego Związku Filatelistów serdecznie dziękujemy za przekazane pod naszym adresem i naszego Związku Nowa uznania I zachęty do dalszej, jeszcze bardziej aktywnej pracy. Zapewniamy Obywatela Premiera, te tak jak dotychczas, również i w przyszłości nie będzie- my szczędzić sil i trudu, aby polski ruch filatelistyczny aktywnie uczestniczy! we wszystkich wydarzeniach spolecznych i politycznych naszego kraju. Nadal rozwijać będziemy swą dzialalność w zakładach przemysłowych, ośrodkach wiejskich oraz szkotach, propagując poprzez maczki pocztowe to, co w tyciu naszej Ojczyzny stanowi najcenniejsze wartości niezbędne do spopularyzowania wśród całego społeczenstwa. Za swój patriotyczny obowiązek uważamy także dalsze konsekwentne krzewienie idei przyjaźni między narodami, a szczególnie między krajami wspólnoty socjalistycznej. Dążyć będziemy również do tego, aby nasza organizacja Polski Związek Filatelistów poprzez swą dzialalność był mocnym ogniwem wśród wszystkich organizacji spoleczno-kulturalnych. Delegaci na XI Walny Zjazd PZP Marian Ways FAŁSZERSTWA NADRUKÓW KRAKOWSKICH óżnorodność fałszerstw wydania kra-.'" kowskiego, ich rozpowszechnienie oraz pojawienie się naśladownictw powoduje brak orientacji nawet wśród zaawansowanych zbieraczy. Określenie autentyczności nadruków wykonanych formami typograficznymi polega w zasadzie na metodzie opracowanej przez St. Miksteina, której podstawą jest zmierzenie nadruku i analiza usterek liter. Pomiary dotyczą wysokości nadruku oraz ustawienia względem siebie wyrazów POCZTA POLSKA i rombu. Sposób Miksteina umożliwia lokalizację znaczka w arkuszu, co z kolei daje pewność, że nadruk jest autentyczny. Nieco odmienny jest sposób badania nadruków litograficznych na znaczkach o wartościach koronowych. Późniejsze opracowania, dzięki uzupełnieniom i uproszczeniom, w dużym stopniu ułatwiły identyfikację nadruków. Pomiary zostały wykonane w liczbach dziesiętnych, a wyniki umieszczone w tabelach łącznie z zestawieniem usterek liter i rombu (p. Filatelista" 1967 r., nr 4, str. 63, nr 5, str. 84). Posługując się w. wym. opracowaniami oraz powiększonymi reprodukcjami liter względnie rombu z typowymi usterkami (PZP t. I. str i ), można niejednokrotnie zidentyfikować znaczek nawet bez korzystania z arkuszy znaczków poszczególnych form drukarskich. W toku badania nadruku może się zdarzyć, że z powodu braku typowych wymiarów lub charakterystycznych usterek zachodzi podejrzenie, że mamy do czynienia z falsyfikatem lub naśladownictwem. Wówczas w celu wyeliminowania pomyłki w ekspertyzie, należałoby zakwalifikować znaczek do jednej z wielu grup wydań spekulacyjnych. Oczywiście, nie zawsze to jest możliwe i nie dotyczy prymitywnych fałszerstw, spotykanych przeważnie na tanich znaczkach stemplowanych. Trzeba pamiętać, że fałszerze usiłowali wykonać nadruki najbardziej zbliżone do autentycznych nie potrafili jednak wiernie odtworzyć charakterystycznych usterek w nadrukach typograficznych, a niektóre wartości np. opł. 2, 3 i 10 kor. zamiast z form litograficznych, przedrukowali techniką typograficzną. Czy była to pomyłka fałszerzy, czy też brak orientacji w rzemiośle - trudno jest wyjaśnić. Poza tym znane są nadruki na znaczkach niewłaściwych, które nie figurują w wydaniu krakowskim, np. znaczek opł. 3 kor. na papierze bez barwnych włókien lub opł. 10 kor. na papierze z włóknami, opł. 20 hal. w odcieniu jasnozielonym itp. oraz całkowicie fantazyjne nadruki na austriackich znacz- 3

4 kach ekspresowych (2 hal. wyd. z 1917 r.), które St. Mikstein nazwał formą VIII" (ryc. 1). jątek stanowi niewielka część znaczków formy II B o wysokości nadruków wyższej od normalnej. Dotyczy to znaczków z pozycji w arkuszu: 81 10,7; 82 10,5; 83-10,0 i 64 9,7 mm (ryc. 2 i 3) POCZTA POLSKA Ryc. 3. Fałszywy nadruk litograficzny Ryc. 1. Fałszerstwo wykonane nadrukiem typograficznym. Znaczek opl. 3 kor. na papierze bez barwnych włókien z podrobionymi gwarancjami E. Goya 1 St. Mikstelna Wspomnę jeszcze o nadrukach odwróconych i podwójnych, które w rzeczywistości występują tylko na nielicznych wartościach i są wykazane w katalogach, natomiast pozostałe są zawsze fałszerstwami lub naśladownictwami. Wśród zalewu fałszywych nadruków wykonanych na wieloblokach, a nieraz nawet na całych arkuszach, najczęściej spotykane są następujące: Fa łszerstwa J. M6Ilera charakteryzują się mniejszą wysokością nadruku typograficznego 8,8-9,0 mm, podczas gdy nadruki oryginalne mają wysokość stałą nieco powyżej 9 mm i nieprzekraczającą w zasadzie 9,2 mm. Wy- Ryc. 2. Oryginalny nadruk litograficzny POCZTA 4 POLSKA Fałszywe nadruki litograficzne POCZ- TA POLSKA z ozdobnikiem w kształcie plecionki łatwo rozpoznać porównując kształt liter i ozdobnika z materiałem oryginalnym. Szczególnie wyraźne są różnice widoczne w kształcie liter LSK wyrazu POLSKA. Należy również wziąć pod uwagę rodzaj farby drukarskiej, jej odcień i kolor.. Z, Z ZZ Ryc. 4. Typy falszywego cienkiego Z" wy stępujące na niektórych znaczkach formy 1."1. St. Mikstein opisał szereg fałszerstw, którym nadal numerację od VI do X (kolejność po formach oryginalnych i naśladownictwach). Pomimo niezbyt trafnego nazewnictwa podział ten utrzymuje się nadal. Stwarza to jednak swego rodzaju zamieszanie, gdyż sugeruje, że fałszerstwa powstały dzięki dalszym prieróbkom form oryginalnych i ich nadużycia do wykonania nadruków. W rzeczy- Nadruki litograficzne szczegótowo opracowane przez Zb. Mikuiskiego (..Filatelista" 1966 r., nr 12 str. 231) mają równiet charakterystyczne wymiary i uszkodzenia liter, umożliwiające niejednokrotnie plating. Jednak znaczna ich =gać jest niepowtarzalna są to przeważnie usterki przypadkowe.

5 wistości fałszywe nadruki nie mają nic wspólnego z oryginalnym materiałem drukarskim. Wszystkie nadruki wykonane tymi formami mogą mieć wysokość odpowiadającą w zasadzie wysokości nadruków prawdziwych, ale pozostałe wymiary i usterki liter są odmienne. Forma VI" charakteryzuje się nadrukami POCZTA POLSKA o dość znacznym przesunięciu obu wyrazów względem siebie. Poza tym na niektórych znaczkach spotyka się tzw. skrobane cienkie Z", występujące w 8 rodzajach - zależnie od pozycji w przedrukowanym arkuszu, który składał się prawdopodobnie z 50 znaczków (ryc. 4). Po wykonaniu nadruków oficjalnych nadużyto dolnej połowy formy I do wykonania tzw. form przejściowych : Va do przedruku znaczków o formacie 25 X 25 mm i 'Vb dla formatu 25 X30 mm. Wykonano prawdopodobnie około 100 sztuk niekompletnych serii (bez 10 kor. dopł.). PPP PPP Ryc. 6. Charakterystyczne dla formy IX" usterki liter występujące w wyrazie POCZTA" Lam Ryc. a. WaIszowany dwukropek występujący W,,formie VI" P ó l f o r rn ą VII" została nazwana dolna połowa formy VI". Z formy tej pochodzi również znaczek z fałszywym dwukropkiem (ryc. 5). F o r m a VIII" fałszerstwo fantazyjne scharakteryzowane w części ogólnej. F or ma IX" istotną cechą.rozpoznawczą tego fałszerstwa są pionowe kreseczki występujące pomiędzy literami wyrazów POCZTA POLSKA oraz usterki liter i rombu przedstawione na rycinach 6 i 7. F o r ma X" rozpoznanie tego falsyfikatu nie przedstawia większych trudności ze względu na znaczne zniekształcenia występujące w zakresie rombu. Obecnie zagadnienie stanowią spe k u- la c yj ne na śladownictwa. W okresie późniejszym rozebrano dolną połowę I formy i zmieniono układ poszczególnych jej elementów, a następnie przedrukowano większą partię znaczków. Formy te analogicznie do poprzednich oznaczono jako VA i VB. Formy przejściowe powstały przed formami VA i VB, ale odkryto je znacznie później. Wszystkie nadruki wykonane formą V charakteryzują się intensywną czernią, spowodowaną użyciem odmiennego rodzaju farby w porównaniu i formami I i II. %4 <P, OL OL A Ryc. 7. Charakterystyczne dla formy IX" usterki rombu i liter w wyrazie POLSKA" Na brzegach liter i rombu spotyka się obwódki i rozpryski farby. Większość znaczków formy VA i 'VB posiada nadruki o wysokości 9,5 mul. Dotyczy to znaczków z 1, 2 i 5 poziomego rzędu arkusza, natomiast znaczki z 3 i 4 rzędu mają wysokość 9-9,2 mm, a więc pod tym względem nie różnią się od nadruków :formy I i II.

6 Naśladownictwa, w odróżnieniu od falsyfikatów, jako nadruki wykonane przy użyciu oryginalnego materiału, mogą być przedmiotem kolekcjonowania np. w zbiorach badawczych. W tym miejscu chciał- bym z naciskiem podkreślić, że głęboko zakorzeniony pogląd utożsamiający znaczki V formy z fa łszerstwami J. Miillera jest ca ł kowicie błę dny. Lucjan Teter KORESPONDENCJA URZĘDOWA I JEJ FRANKOWANIE ozporządzeniem ministra Poczt i Telegrafów (Dziennik Ustaw RP nr 78 R z 1919 r. poz. 442) z dniem 1 listopada 1919 r. zniesiono ówczesne zwolnienia od opiat pocztowych, telegraficznych i telefonicznych. Wyjątek stanowiły przesyłki pocztowe nadawane przez funkcjonujące poczty polowe oraz telegramy i telefony władz wojskowych, określone w Dzienniku Rozkazów Wojskowych nr 12 i 38 z 1919 r. Wprowadzenie opiaty od usług pocztowych dotyczyło głównie resortu spraw wojskowych. MSWojsk. wydało więc w dniu 9 grudnia rozkaz regulujący te sprawy w instytucjach i zakładach wojskowych. Stwierdzono w nim, że władze wojskowe mają opłacać od 1 listopada 1919 r. wszelkie przesyłki pocztowe z wyjątkiem telegramów i telefonów oraz przesyłek poczty polowej w sposób i w wysokości oznaczonej...rozporządzeniem Ministra Poczt i Telegrafów". Opiaty przesylek winno się dokonywać przez naklejanie urzędowych znaczków pocztowych, wydanych specjalnie do korespondencji urzędowej, zgodnie z taryfą zamieszczoną we wskazanym rozporządzeniu ministra P.iT. W tym celu komisje kasowe winny co miesiąc zaopatrywać się w okręgowych dyrekcjach poczt i telegrafów w odpowiedni zapas urzędowych znaczków pocztowych. Wobec braku tych znaczków (wprowadzono je do obiegu dopiero z dniem 1 lutego 1920 r.) zalecono opłacanie przesyłek tot. 2. Stowarzyszenie Weteranów Powstania 1883/4 r.»przytulisko,' w Krakowie oklejało znaczkami dawne karty pocztowe austriackie (karta górna) przez nalepianie zwykłych znaczków pocztowych (fot. 1-2). Korespondencję zagraniczną opłacano normalnymi, nieurzędowymi znaczkami pocztowymi. Prawo używania urzędowych znaczków pocztowych w korespondencji wewnętrznej miały władze i urzędy państwowe fot. 9., Znaczek urzędowy użyty na korespondencji z MSW~ lot. 1. Jeszcze 20 lutego 1920 r. MSWojsk. irankon alo znaczkami nieurzędowymi 6

7 744'i.. jrł fot, 4. Znaczek urzędowy na korespondencji wystanej w 1920 r. z Oficerskiej Szkoty Jazdy w Przemyślu i samorządowe, wykonujące czynności publiczne oraz instytucje i zaklady utrzymywane wyłącznie z funduszów tych urzędów (fot. 3-4). Dla pism i druków urzędowych, opłacanych znaczkami urzędowymi, ustalono na podstawie art. 10 ustawy z dnia 27 maja 1919 r. o państwowej wyłączności poczty, telegrafu i telefonu następującą taryfę: waga przesyłek: urzędowych druków urzędowych do 50 g 25 fen (hal) 5 fen (hal) do 250 g 50 fen (hal) 10 fen (hal) do ł kg 1 ink 50 fen (1. k 50 hal) 25 fen (hal) do 2 kg 2 mk (2 k) do 3 kg 50 fen (hal) do 5 kg 1 mk (1 k) Urzędy i instytucje korzystające z usług poczty mogły używać kart korespondencyjnych, blankietów telegraficznych i listów wysyłkowych własnego nakładu. Winny one jednak odpowiadać urzędowym formularzom pocztowym odnośnie koloru, nadruku treści itp. Na nadane telegramy instytucje i urzędy mogły żądać od poczty albo oddzielnego -bezpłatnego pokwitowania z wyszczególnieniem uiszczonej opia- fot.5. Telegramy mogły byś opłacane naklejanymi znaczkami 1A /S1 IL,Y2(4:..gr.Caod4 fot. 6. Depesza opiacona mieszaną franka urą (jeden znaczek urzędowy, osiem znaczków o- biegowych), nadana i opłacona na kartce papieru (nie na blankiecie) ty, albo potwierdzenia w książce nadawczej. Telegramy mogły być opłacane gotówką lub przez naklejenie znaczków pocztowych na blankietach nadawczych (fot. 5-6). Pisma urzędowe do osób i instytucji prywatnych były opłacane tak jak wszystkie pisma urzędowe. Instytucje, zakłady i urzędy wysyłające przesyłki pocztowe prowadziły tzw. książki nadawcze" zawierające liczbę porządkową przesyłki, liczbę dziennika podawczego, rodzaj przesyłki, adres, opłatę każdej przesyłki z osobna, łączną wysokość opłaty wszystkich przesyłek jednorazowo wysyłanych oraz potwierdzenie odnośnego urzędu pocztowego z odbioru opłaty prze- fot. 7. Pokwitowanie na telegram bez znaku opłaty, zamiast nadrukowanego znaczka ma,nr..; w dolnym lewym rogu sygnatura nakładu: M.P.IT IV 'Ulewo! PoR.INvowy. PQkwitov,aniz ?; '414 r/34.10,,r. wam

8 fot. 8. Jak fot. 7. zmieniona sygnatura. ht.p.1t, 1007.V7/ (bez podania dni karni) fot. 10. Pokwitowanie UutfiaSt znaku owaty orzeł i tekst Oplata według obowiązującej taryfy" sylek. Komisje kasowe w instytucjach i jednostkach wojskowych prowadziły u siebie szczegółową ewidencję rozdzielanych znaczków urzędowych dla oddziałów i zakładów. Przy pomocy książek nadawczych rozliczano się z pobranych urzędowych znaczków pocztowych. Z omawianego okresu końca 1919 r. i początku 1920 można spotkać w dokumentacji pocztowo-filatelistycznej przesyłki poczty polowej bez znaczków, a zamiast datowników urzędów pocztowych - ostemplowania poczt polowych głównych i frontowych oraz etapowych oznaczonych cyfrą lub nazwą miejscowości. Spotyka się również przesyłki urzędowe ze zwykłymi i urzędowymi znaczkami pocztowymi, telegramy opłacone znaczkami pocztowymi i bez znaczków, pokwitowania telegraficzne z napisem Telegraf Państwowy. Pokwitowanie bez nadrukowanego znaczka, a z sygnaturą wydania oraz z nadrukowanym znaczkiem w górnym prawym rogu i bez sygnatury daty i nakładu wydania (fot. 7, 8, 9). Katalog Ruch" z 1972 roku, s. 497 D. Pokwitowania telegraficzne" wymienia Pot. 9. Pokwitowanie 2 nadrukowanym znaczkiem (Ct 3) stempelek w ramce opłacono gotówka" 9 pozycji Ctl Ct9". Za 1919 r. podaje tylko austriackie dowody nadania telegramów z lat 1908 z czarnym nieszynowym nadrukiem Poczta (romb) Polska (crrtiament) 25 hal". Znane są poza tym z 1919 r. pokwitowania na telegram wydane w kwietniu i lipcu 1919 r, Nie mają one nadrukowanego znaczka, ale mają w lewym dolnym rogu sygnaturę: M.P.iT V ", linia podkreślająca, a poniżej: Druk L. Bogusławskiego, Bwiętokrz,ska 11". Druga sygnatura: M.P.1T V ". Znane są jeszcze inne pokwitowania, nie wymienione w IKZP użyte r. - kasownik pocztowy Krakowa z W prawym górnym rogu zamiast nadrukowanego znaczka pocztowego jest orzeł a pod nim napis Opłata według (obowiązującej) taryfy". Sygnatury drukarni brak (fot. 10). Jeszcze jedno pokwitowanie nie wykazane w katalogu pochodzi z 1928 r. Swiadczy o tym sygnatura: M.P.IT. ( ) ". W prawym górnym rogu orzełek i napis: Opłata według /obowiązującej/ taryfy. Reprodukcje tych pokwitoviań wykazują różnice i podobieństwo formularzy (fot. 11). fot. 11. Jak fot. 10 z sygnatura nakładu 19IPIT Tr,egrnt Państ...; y. ).- Pokwitowanie ;,- i,.<:" 11,,....11,nyt I - e, o, 4 8

9 Poglądy i propozycje Poglądy i propozycje Poglądy i propozycje Marian Kościelniak ilatelistyka regionu fascynowala mnie od dawna i, powracając do filatelistyki po zakończeniu działań wojennych w sposób zorganizowany, pierwszy zbiór, którym zapisałem się w szeregach wystawców by1 poświęcony Ziemiom Zachodnim i Północnym. Zbiory regionalne powstawały jednak bardzo opornie: nie miały filatelistycznego statusu. Zakwalifikowane do grupy tematycznej, kształtowały się na zasadach tej grupy zbiorów: ikonografia przeważała nad dokumentacją, a dokumentacja owego okresu była częściej grzecznościowa niż rzeczywista. Mimo te początkowe trudności, na wystawie Polska 1000" znalazło się już 19 zbiorów regionalnych, ale w palni godnym takiego miana był zbiór Warszawa" nieżyjącego już Kazimierza de Juliem Zbiór ten zwracał na siebie uwagę nie tylko historycznym potraktowaniem tematu, ale i taką właśnie dokumentacją. Poczynając od prefilatelistyki, poprzez listy frankowane pierwszą Polską" i kasowniki numerowe, aż po listy ze zwyklej drewnianej skrzynki z emblematem harcerskim", że pozwolę sobie zacytować określenie z pracy Tadeusza Gryżewskiego.I Zbiór Kazimierza de Julian skierował moją uwagę na histeryczny dokument w zbiorze. Oczywiście dokument pocztowy, powiązany z regionem. Podejmując temat jako publicysta, będę go rozpatrywał wyłącznie w tych kategoriach. Odwołanie się do faktu, mówiące, że na wystawie Polska 1000" było dziewiętnaście zbiorów regionalnych, z. których tylko jeden uważałem za prawidłowo zbudowany, bierze swe źródło w tym, iti w pozostałych zbiorach regionalnych, autorzy zwracali uwagę przede wszystkim na propagandową a nie historyczną wartość stempla okolicznościowego. Zapewne to byk przyczyną, że pozostałe zbiory zasięgiem swym ograniczały się do takiej właśnie dokumentacji. Jeżeli dodamy, że wiele spośród tych zbiorów pochodziło z województw zachodnich i północnych, zrozumieć nam przyjdzie łatwo, że rozpiętość w charakterze dokumentu była z natury rzeczy zawężona. Stemple prowizoryczne terenów zachodnich i północnych były bardzo nieliczne, prawie niezauważalne. Tym wstępem pragnąłem zwrócić uwagę Czytelnika, że charakter i struktura zbioru regionalnego nie wywodzi się z faktu nadania mu takiej nazwy przez autora- -zbieracza. Zbiorem regionalnym można Kartki z cudzego kalendarza" nazwać taki zbiór filatelistyczny, w którym rolę i funkcję narratora historii regionu spełnia autentyczny dokument pocztowy, historycznie powiązany z faktami przedstawianymi w zbiorze. Właśnie ta narracja historycznym dokumentem pocztowym nadaje zbiorom zarówno rangę jak i cechę. W zbiorach regionalnych pocztowa dokumentacja historyczna powinna być wątkiem zbioru. Niestety. Cecha ta, której nadaję prymat znamienia szczególnie ważkiego, była i jest nadal słabo doceniana przez filatelistów. Nie roszczę sobie przywileju stawiania jedynie słusznych diagnoz lub ocen, ale nieprawidłowości w rozwoju polskiej filatelistyki tematycznej (bo nie tylko filatelistyki regionu) upatruję w gwałtownym jej rozwoju, kiedy to nauczyciele i uczniowie umieli mniej więcej tyle samo. Wszyscy chcieli mieć wszystko. Wszystko jednakowe i wszystko mniej więcej jednakowo dobre. 'Uniformizm znaku pocztowego posunęliśmy aż tak daleko, że uważano (i pokutuje to do dzisiaj), iż znaczek stemplowany powinien być drukowany bez gumy i od razu ze stemplem pocztowym wykonywanym na tej samej maszynie, która dokonywała druku znaczka. Stemple pocztowe powinny być idealnie czysto i jednakowo równo odbite. Najsłuszniej, aby tego nie powierzać urzędnikowi pocztowemu, aby dokonać tego maszynowo co zresztą miało już miejsce (1968 r.: Kraków, Poznań). Ale równocześnie mechaniczne stemple pocztowe przez bardzo długi czas nie znajdowały uznania w oczach niektórych tematyków". Masowo rozwijająca się filatelistyka bamatyczna, nadal pozostawała pod wpływami FIPCO. Reprezentanci tej metody uważali m.in., że seria znaczków o takim samym rysunku lica, powinna być reprezentowana w zbiorze wyłącznie jednym znaczkiem wg dowolnego wyboru zbieracza. Tezę tę wypowiadał Heinrich Wala, w 1968 r. na Wystawie Światowej w Pradze, w czasie odbywającego się tam sympozjum filatelistyki tematycznej. Teza ta w formie bezpośredniej została przez filatelistykę polską odrzucona. Filatelistycznych ikonoklastów wśród nas nie ma, co należałoby uznać raczej za szczęśliwy zbieg okoliczności jakkolwiek nie Tadeusz Gryiewsid, Harcerska poczta polowa powstania warszawskiego Ruch, Warszawa 1988 (8 tom Biblioteki Komisji Naukowo-Badawczej Polskiego Związku Filatelistów), s Walz Heinrich, Das Sammeigut in der Motivsarrunlung, 1967.

10 wolno zapominać i o tym, że w zbiorach motywowych (np. flory) pojawiają się tasiemcowe serie o identycznym motywie roślinnym, różne między sobą wyłącznie (nie interesującym florysty) innym elementem graficznym. Formalnie znaczki te są różne i tak należałoby je traktować w zbiorze filatelistycznym. Motyw flory jest jednak na wszystkich znaczkach taki sam. Zjawisko to można byłoby również wskazać w zbiorach kolejowych. Powoduje ono uwagi, że wprowadzenie takiej serii - ilościowo licznej, a jakościowo niczym nie rozwijającej tematu zasadniczo ma charakter wyłącznie formalny. Zresztą i uwaga ma również wyłącznie formalny charakter. Zastosowana w praktyce musiałaby sprowadzić się do tezy wypowiedzianej przez H. Walza. To już nie rozwój, a degresja. To narastanie sprzeczności, powstałych w czasie kształtowania pojęć definiujących filatelistykę tematyczną, nie pozostało bez wpływu na rozwój 1 przeznaczenie stempla okolicznościowego. Stempel, okolicznościowy stanowi szczególną formę datownika pocztowego, tzn. do dwóch funkcji, które spełnia datownik (ustalenie daty nadania przesyłki pocztowej oraz pozbawienie wartości opłatnej znaczka pocztowego), pozyskał funkcję trzecią hasło okolicznościowe i rysunek. Nie będę rozważał jak doszło do wykształconej obecnie formy stempla okolicznościowego: rejestruję wyłącznie fakty. Z faktów tych wynika, że stempel okolicznościowy, jeżeli ma datownik, musi być odbity na znaczku pocztowym. Ustalona została nawet najniższa wartość opłaty pocztowej (znaczka), która wymagana jest przy odbijaniu stempla okolicznościowego. Różne przyczyny, bo zarówno rozmiary znaczków pocztowych jak i wymogi ilustrowania tematu spowodowały, że stempel okolicznościowy coraz bardziej przesuwał się rysunkiem na kopertę (mówimy o użyciu stempla na liście), ledwie dotykając obrzeża znaczka. To dążenie do przedstawienia ikonograficznej strony stempla okolicznościowego doprowadziło wreszcie do absurdu: w zbiorach pojawiają się stemple okolicznościowe odbite na czystych kartach papieru. Jeżeli sporadyczny wypadek możemy jeszcze wytłumaczyć (szczególnie przy bardzo trudnych stemplach bo są i takie) to jednak tematyczna seria stempli" odbitych z pietyzmem na doskonale białym papierze, powinna wywołać reakcję sędziego: 1 pojedynczy stempel nie odbity na znaczku możemy traktować, jako walor zastępczy (mimo wszystko wyłącznie jako ilustrację a nie walor); 2 tworzenie zasady ilustrowania zbioru odbitką stempla, który nie jest wartością pocztową, to dowód braku wiedzy matelistycznei. Mówiąc o stemplach pocztowych podejmę zagadnienie skrajnie przeciwne: kreowanie do roli dokumentu historycznego listów, których daty stempli pocztowych są zbieżne z datami historycznymi, interesującymi zbieracza, z uwagi na wydarzenia stanowiące wątek jego zbioru. Przechodzę od razu do sedna sprawy. Wiemy z listów Słowackiego, że w sposób dla siebie nieoczekiwany, znalazł się w marcu 1831 r. we Wrocławiu?' Zgodnie z teorią, na którą zwracam uwagę, a której nie podzielam można jakimkolwiek listem, który nosiłby datę pobytu Słowackiego we Wrocławiu, posłużyć się jako dokumentacją w zbiorze filatelistycznym. Fakt, że zarówno nadawca, jak i adresat nie byli w jakikolwiek sposób powiązani z osobą poety nie ma według tej teorii znaczenia. Nie podzielam tego poglądu i uważam go za ahistoryczny, ale dokonałem próby przeniesienia takiej formy dokumentowania zbioru na osobę Jana Kasprowicza. Kasprowicz studiował we Wrocławiu (bo i w Lipsku), ale wcześniej, jako gimnazjalistę widziały go Racibórz i Opole. Ponieważ jednak to już nie były pojedyncze dni (jak w odniesieniu do pobytu Słowackiego we Wrocławiu), ale lata dowolność dokumentowania byłaby znaczna. Zasadniczo każdy list z Raciborza lub Opola w okresie roku szkolnego, czy Wrocławia w okresie roku akademickiego, byłby wedle tej metody historycznym dokumentem. Trochę kłopotu miałby już zbieracz kultury polskiej" z listami ze Lwowa z 1909 r. (uzyskanie stopnia profesora na Uniwersytecie Lwowskim). Owa dowolność, którą stwarza przytoczona przeze mnie teoria, doprowadziłaby dokumentowanie naszych postaci historycznych np. w przypadkowo przeze mnie podanym zbiorze Kultura polska" do historycznego absurdu. Teza ta jest błędna z naukowego punktu widzenia, a pozwoliłem sobie przykładami sprowadzić ją do rzędu paradoksografii filatelistycznej. Rozważania zamknę w konkluzji: stemple okolicznościowe wprowadzane w dużej ilości przypadków przy naszej inicjatywie, do upamiętnienia wydarzeń degradujemy do roli jeszcze jednego, tym razem linearnego obrazka w zbiorze. Równocześnie, poszukując dokumentacji historycznej nadajemy taką wartość przypadkowym listom. Uporządkujmy pojęcia. To jest sprzeczne z nauką, natomiast wiele z naszych stempli okolicznościowych posiada rzeczywistą wartość historyczną, a sprowadzamy je do rzędu zwyklej ilustracji. ł &owocki pisze: podróż moja nie zaczyna się przyjemnie. Mając weksel. przystany sobie na Drezno, musiałem pojechać na Prusy, e w Prusach odebrano mi paszport i zatrzymano mnie we Wroctewlu". 19

11 Bolesław Durkalec ZĄBKOWANIE WODZÓW" Ząbkowanie liniowe powstaje przez wybijanie poszczególnych linii dziurek w arkuszu iglaml ustawionymi wzdluz jednej prostej. Przesuwanie arkuszy odbywa się ręcznie lub automatycznie". --I r- -1 i. I i I I L _J 1_J L I 11 I I j I L_J L_J 111/2 wybijane całym arkuszu jedną maszyną sprzedażnym. liczącym 60 znaczków. Dzięki temu spotykamy znaczki, na których z zagięcia brzegów dziurek perforacyjnych ustalić maina, że ząbkowane byty calkowicie od strony rysunku albo od tylu, bądź też ząbkowanie jest mieszane": przednie poziomo, a tylne pionowo". Tyle mówią Polskie Znaki Pocztowe" o ząbkowaniu liniowym i o ząbkowaniu pierwszych znaczków PRL. Badania przeprowadzone na dostępnym mi materiale Wodzów" nie potwierdziły zacytowanego stwierdzenia, z wyjątkiem przypadku ząbkowania całkowicie od strony rysunku. W badanym materiale występowały tylko dwa rodzaje" ząbkowania, a mianowicie: 1) ząbkowanie całkowicie od strony rysunku (poziome i pionowe); 2) ząbkowanie mieszane" polegające na tym, że dziurki poziome były wybijane od tyłu, a pionowe od przodu rysunku. Badając szczególnie parki odwrotnie położone, złączone marginesem, pochodzące ze środka arkusza sprzedażnego, doszed-. -I r- 7 r-, li i 1 I ł L_J r--i II 1 I I II I I I L_J r- C - - r i', i I i, L_J L_J L_J L_J r- r I I L I " r 1 j L_J łem do wniosku, że nie występują inne rodzaje" ząbkowania Wodzów" poza wymienionymi w pkt. 1 i 2. Oba rodzaje ząbkowania występowały w każdym arkuszu sprzedażnym, tj. jedna połowa arkusza sprzedażnego (arkusz drukowy) byla dziurkowana całkowicie od strony rysunku, zaś druga polowa posiadała ząbkowanie mieszane. Dowodzą tego wyżej wspomniane parki, reprezentujące cały arkusz sprzedażny, którego lewa połowa była zadrukowana z odwrotnej strony, a prawa od strony patrzącego. Z zagięcia brzegów dziurek perforacyjnych wynika, że poszczególne linie dziurek ząbkowania poziomego były wybijane od razu na całym arkuszu sprzedażnym. Stąd też lewa polowa arkusza była zawsze dziurkowana od tylu, a prawa od strony rysunku. Linie dziurkowania pionowego były wybijane od razu tylko od strony rysunku, tzn, raz na jednej polowie arkusza sprzedażnego i drugi raz, po odwróceniu arkusza, na drugiej jego polowie. Wybijanie dziurek pionowych od razu na całym arkuszu, jak w przypadku dziurkowania poziomego, było niemożliwe. A ffi I g

12 Wynikało to z dwóch powodów: 1) z faktu, że lewa polowa arkusza sprzedażnego była niezadrukowana od strony patrzącego, a zatem w przypadku przesuwania arkusza ręcznie w czasie dziurkowania, ta strona arkusza nie mogla być dziurkowana, ponieważ przesuwający nie widział linii podziału między pionowymi rzędami znaczków; 2) z faktu, że arkusze drukowe dzielił margines, którego szerokość znacznie różniła się od odstępu między liniami podziału pionowych rzędów znaczków, a zatem w przypadku automatycznego przesuwania arkusza w czasie dziurkowania, można bylo dziurkować tylko prawą stronę arkusza sprzedażnego do granicy z marginesem dzielącym arkusze drukowe. Dalszy posuw arkusza wg zaprogramowanych odstępów spowodowałby uszkodzenie lewej polowy arkusza sprzedażnego, gdyż igły maszyny dziurkującej nie trafiałyby w linie podziału między pionowymi rzędami znaczków lecz w rysunek znaczków. Dlaczego tak a nie inaczej mogło przebiegać dziurkowanie arkuszy Wodzów" ilustruje schemat na str. 11. Stanislaw J. Żółkiewski Z przyjemnością powiadamiam Czytelników i Korespondentów, że niniejszy warsztat" jest już z kolei pięćdziesiąty. Z okazji tego jubileuszu składam serdeczne podziękowania wszystkim moim informatorom zainteresowanym sprawą popularyzacji zbieractwa całostek. KOPERTY W sprzedaży ukazał się nowy nakład koperty obiegowej nr 56 (na zn. opl. - Mikołaj Kopernik) sygnowany: P.P.T.iT Wg informacji urzędowych nakład koperty lotniczej nr 57 (na zn. opł. samolot M. Kopernik") wyniósł 548 tys. szt., zaś nakład koperty lotniczej nr 58 (na zn. opl. szybowiec Jantar") tys. sztuk. KARTY 10.VUI. wydano kartę (kat. nr 577) mającą na celu propagowanie usług świadczonych zmotoryzowanym przez Polski Związek Motorowy. W Gt ~at«zbieracza CAŁOSTEK samochód z napisem POMOC DROGO- WA. W karcie zastosowano bardzo ciekawe, nowoczesne rozwiązanie graficzne. Gruba kreska, symbolizująca szosę, dzieli kartę na dwie części: górna na której umieszczono znak opiaty oraz trzywierszowe hasło propagandowe: NA KAZDE WEZWANIE/SZYBKA NIEZAWODNA/ /POMOC DROGOWA oraz dolną, na której znajduje się znak firmowy Polskiego Związku Motorowego, napis KARTA POCZTOWA oraz liniatura adresowa. Sygnatura nakładowa: P.P.T.iT. VI Kartę wykonano techniką barwnego offsetu w PWPW w Warszawie na kartonie białym. Format 148 X 105 mm, nakład 195 tys. kart. fot. 1 Kartę zaprojełkbowała art. graf. H. Matuszewska; znak «pl. (fot. 1) przedstawia fot. 2 fot VIII. ukazała się karta wydana dla uczczenia jubileuszu 25-lecie dziennika TRYBUNA LUDU (kat nr 578). Kartę zaprojektował art. graf. H. Chyliński; znak opiaty przedstawia kompozycję graficzną z czarnych liter T" i L" na tle dwóch barwnych cyfr I" i 5" (fot. 2). I ta karta prezentuje niecodzienną myśl graficzną. Na poziomie barwnej plamy znaku opłaty umieszczono 12

13 dwubarwny napis informacyjny: (czerwony sztandar) Trybuna Ludu/SWIETO - WARSZAWA, 8-9.IX Napis KAR- TKA POCZTOWA długości 59 mm, usytuowany został nietypowo w lewym dolnym rogu karty, natomiast sygnaturę nakładową P.P.T.iT. V1I umieszczono w miejsce linii dzielącej kartę. Kartę wykonano techniką barwnego oftsetu w PWPW w Warszawie, na kartonie białym. Format 148 X 105 mm, nakład kart. 19.VIII. wprowadzono do obiegu kartę uzupełniającą wydanie z okazji Światowej Wystawy Filatelistycznej Polska 73" w Poznaniu (kat. nr 579). Kartę zaprojektował art. grat W. Andrzejewski; znak opł, o wartości 1 z1 przedstawia herb miasta Poznania z 1555 roku wg oryginału znajdującego się w Sali Renesansowej ratusza poznańskiego (fot. 3). W lewej polowie karty, u góry, umieszczono znak ŚWF Polska 73" oraz sześciowierszowy napis informacyjny, na dole w lewej połowie karty znajduje się rysunek orla z 1784 r. wieńczącego szczyt wieży ratuszowej. Sygnatura nakładowa: P.P.T.iT. VII Kartę wykonano techniką barwnego offsetu w PWPW w Warszawie na kartonie białym, lekko żeberkowanym. Format 148 X 105 mm, nakład 306 tys. szt. 30.VIII. ukazały się dwie karty <kat. nr 580 i 581) wydane z okazji Centralnych Dożynek zorganizowanych w Białymstoku. POLS KAW fot. 5 Karty zaprojektowała art. graf. H. Matuszewska, znaki opł. Obu kart przedstawiają emblemat dożynek wieniec z kłosów zboża z herbem Białegostoku w środku, z obramowaniem dla karty nr 530 w układzie kola (fot. 4), zaś dla karty nr 581 w układzie kwadratu (fot. 5). Znak op). na karcie nr 580 jest w kolorze czerwonym i zielonym, zaś na karcie nr 581 w kolorze żółtym i zielonym. Lewą połowę karty zajmuje ilustracja przedstawiająca dla karty nr 580 stylizowaną wycinankę o motywach roślinnych, zaś dla karty nr 581 stylizowany kłos zboża i kwiaty. Sygnatura nakładowa: P.P.T.iT. VI Karty wykonano techniką barwnego offsetu w PWPW w Warszawie na kartonie jednostronnie barwionym. Format 148 X 105 mm, nakład karty tys. szt., karty nr szt. 1.LX. weszła do obiegu karta (kat. nr 582) wydatna z okazji XV-lecia istnienia pisma PROBI...F:36Y POKOJU I SO- CJALIZMU. Kartę zaprojektował art. graf. T. Michaluk. Znak oni., nadesłany przez Zarząd Poczty CSRS,.przedstawia czerwoną flagę obejmującą swymi zwojami schemat globu ziemskiego (fot. 8). W lewej pólowie karty umieszczono czterowierszowy napis informacyjny: XV lat pisma (kursywą)/proble1viy/pokojwi SO- CJALIZMU. Daty jubileuszowe umieszczono na znaku opiaty L fot. 6 Sygnatura nakładowa: P.P.T.iT. VIII Kartę wykonano techniką barwnego offsetu w PWPW w Warszawie na kartonie bialym, lekko żeberkowanym. Format 148X105 mm, nakład szt. kart. 10.IX. ukazała się karta (kat. nr 583) wydana z okazji Ogólnopolskich Spotkań Folklorystycznych Mielec 73. Kartę zaprojektował art. graf. J. Brodowski; na znaku opl. stylizowana postać tancerki w stroju regionalnym oraz napis: V JARMARK PIEŚNI I TAŃ- CA (fot. 7). W lewej polowie karty umieszczono rzeźbę Henryka Burzeca pt. LOT". Ilustracja, napisy i liniatura w kolorze fioletowym. fot. 7 Sygnatura nakładowa: P.P.T.iT. IX Kartę wykonano techniką barwnego offsetu w PWPW w Warszawie na kartonie białym. Format 148 X105 mm, naklad szt. kart. 13

14 18.IX. weszła do obiegu karta (kat. nr 584) wydana dla uczczenia jubileuszu 20-lecia Poznańskiej Fabryki Maszyn Zniwnych. Kartę zaprojektował art. graf. M. Wieczorek; na znaku opl. sieczkarnia samojezdna KS 1s z przyrządem do zbioru zielonek niskich (fot. 8). W lewej polowie karty ilustracja przedstawiająca znak firmy PFMZ oraz trzywierszowy napis informacyjny: XX-LECM/POZNANSKIEJ FABRYKI/MASZYN ŻNIWNYCH, Liniatura i napisy w kolorze zielonym. fot. 8 Sygnatura nakladotya: P.P.T.iT. IX Barwny offset PWPW w Warszawie, karton biały, format 148 X 105 mrn, nakład 202 tys. kart. 24.IX. wprowadzono do obiegu kartę (kat. nr 585) wydaną dla uczczenia dwóch jubileuszów miasta Łodzi. P Ok LA UBEZPIECZE Ń Zt. W POLSCE Sygnatura nakładowa: P.P.T.iT. VI Kartę wykonano techniką barwnego offsetu w PWPW w Warszawie na kartonie białym. Format 148 X 105 mm, nakład szt. kart. 29.IX. weszła do obiegu druga karta (kat. nr 586) wydana z okazji 170-lecia Państwowego Zakładu Ubezpieczeń. Kartę zaprojektował art. graf. R. Dudzicki. Na znaku api. napis okolicznościowy: 170 LAT/UBEZPIECZEN/W POLSCE oraz rysunek dwóch dłoni, jakby ochraniających dom i postać ludzką symbol ubezpieczenia na życie oraz ubezpieczenia majątku (fot. 10). W lewej połowie karty ilustracja przedstawiająca znak firmowy PZU oraz daty rocznicowe: 1803/ /1973 na tle żółtych liter PZU. Liniatura i napisy w kolorze czarnym. Sygnatura nakładowa: P.P.T.IT. IX (1. Kartę wykonano techniką barwnego offsetu w PWPW w Warszawie na karbonie białym. Format 148 X 105 mm, nakład szt. kart. Odnośnie usterek drukarskich występujących na kartach pocztowych drukowanych techniką barwnego offsetu okazano nam zbiór kol. J. Kossowskiego: kartę nr 570 (popularyzacja kodu pocztowego) z usterką w postaci odwrotnego układu barwy niebieskiej, kartę nr 572 (170 lat organizacji ubezpieczeń w Polsce) z usterką w postaci braku barwy szarej na zn. opl., stanowiącej brawny podkład dla dat rocznicowych i liter PZU, ponadto kartę nr 577 (Pomoc Drogowa PZMot.) a) z brakiem barwy pomarańczowej - brak napisu,!pomoc DROGOWA" i obwódki wokół znaku opłaty oraz b) z brakiem barwy żółtej brak napisu NA KAŻDE WEZWANIE/SZYBKA NIEZA- WODNA" i barwy samochodu (widać tylko delikatne ślady). fot. 9 fot. 10 Kartę zaprojektowała art. graf. K. Tarkawska; znak opl. przedstawia herb miasta Łodzi (fot. 9). W lewej połowie karty umieszczono ilustrację przedstawiającą perspektywę ulicy Piotrkowskiej w Łodzi z XIX-wiecznym ratuszem miejskim na pierwszym planie. Nad ilustracją czterowierszowy napis informacyjny w barwie czerwonej: 550 ROCZNICA NA- DANIA `ŁODZI PRAW MIEJSKICH/150- -LECIE ŁODZI/PRZEMYSŁOWEJ. Liniatura i napisy w kolorze żółtym (wadliwy dobór barwy powoduje kompletną nieczytelność napisów). Napis KARTA POCZ- TOWA w lewym dolnym rogu karty - poziomo. Ukazał się w sprzedaży drugi nakład (N. II) karty obiegowej nr 547 (na zn. opt. Mikołaj Kopernik) sygnowany: P.P.T.iT Dotychczas wydrukowano powyższej karty sztuk przy zamówieniach dla N.I. z XII.72 4 mln szt. i dla N.II. z mln sztuk. Karty nakładu pierwszego sygnowanego X11.72" zostały w maju 1973 roku zaopatrzone sześciowierszowym napisem dodatkowym w kolorze zielonym: XI/ /OGÓLNOPOLSKI/KONKURS FILATE- LISTYCZNY/DLA MŁODZIEŻY/ MARA- TON 1973"/NA SZLAKU MIKOŁAJA KOPERNIKA. Na dodruku brak oznaczenia wykonawcy i cechy zezwolenia.r", został on jednak sporządzony za zgodą Min. Łączności. 14

15 Z okazji dorocznego obchodu DNIA ZNACZKA dwa tysiące kart także z N.I. zaopatrzono pięciowierszowym napisem dodatkowym w kolorze czerwonym: XII/ /Ogólnopolskie Spotkanie/Członków Klubu pzf/ Dzi= ZNACZKA"/Poznah, 26 sierpnia Na dodruk uzyskano. zezwolenie Min. Łączności z dnia 6.VII.73 znak PBZ kart posiada na odwrocie wydrukowany tekst zaproszenia do wzięcia udziału w spotkaniu. Związek Harcerstwa Polskiego kontynuując w ramach politechnizacji zajęć dla młodzieży, pewnego rodzaju zabawę w pocztę, polecił zaopatrzyć 10 tys. kart pocztowych nr 556, 557, 558, 559, 560, 561, 562, 583 i 564 sześciowierszowym nadrukiem dodatkowym w kolorze czarnym, o treści: ZWIĄZEK HARCERSTWA POL- SKIEGO/ OPERACJA 1001 FROM- BORK"/Akcja na rzecz odbudowy i TOZbudowy/FROMBORKA miasta/miko- ŁAJA KOPERNIKA/ Na dodruku brak informacji o uzyskaniu zezwolenia Min. Łączności. Józef Macichowski Las i leśnictwo na znaczkach pocztowych W miarę kurczenia się na świecie zasobów leśnych rośnie w poszczególnych pa*stwach świadomość o konieczności stgsowania nowych, bardziej skutecznych form propagandy roli i znaczenia lasów oraz ich ochrony i rozwoju. W ostatnim 25-leciu coraz więcej krajów i coraz częściej posługuje się znaczkiem pocztowym jako tanim, powszechnym i sugestywnym środkiem propagandy gospodarczego i pozagospodarczego znaczenia lasów. Niektóre kraje dysponujące nadmiarem drewna egzotycznego jak np. Ghana (fot. 1), Togo, Gabon, Su rinam i Nowa Zelandia traktują znaczki pocztowe jako jedną z form reklamy tego surowca, a więc jako swego rodzaju handlową ofertę eksportową. Natomiast w krajach, w których nieopatrznie wyniszczono lasy dominuje na znaczkach tematyka zalesień, zadrzewień i ochrony lasów. Szczególnie wymowne pod tym względem są znaczki wydane w Turcji (fot. 2), Chinach (fot. 3), Japonii, Izraelu, Tunisie, Iraku i Iranie (fot. 4). Niemal we wszystkich krajach europejskich ukazały się po II wojnie światowej serie lub pojedyncze znaczki poświę- fot. i fot. 2 CHANA fot. 3 fot. cone tematyce leśnej. Znaczki o tej tematyce są wydawane w licznych krajach również z okazji światowych kongresów leśnych, dni lasu, święta drzew oraz ochrony zasobów leśnych i ochrony środowiska. Spośród krajów socjalistycznych najwięcej bardzo atrakcyjnych serii o tematyce leśnej, bo aż pięć, wydała Rumunia. Mówią one o wszechstronnym znaczeniu lasów. Związek Radziecki od dawna na znaczkach propaguje lasy. W 1948 r. wydano serię z reprodukcjami obrazów Szyszkina, w 1949 r. dwie serie poświęcone pasom wiatrochronnym, a w 1960 r, ukazał się typowy znaczek propagandowy z hasłem Las naszym bogactwem". W nakładzie aż 20 mln sztuk NRF wydała znaczek nawołujący do ochrony lasów przed pożarami. Przodująca pod względem częstotliwości emisji, formy i treści znaczków tematycznie związanych z leśnictwem, przemysłem drzewnym i papierniczym jest lesista Finlandia (fot. 5). W kraju tym od 1930 r. ukazało się 16 emisji o omawianej tematyce na 24 znaczkach, nie licząc odmian. Pierwsza polska 3-znaczkowa seria leśna" ukazała się w 1971 roku z inicjaty- 15

16 wy Ministerstwa Łączności. W 1973 r. w barwnej serii Ochrona środowiska" jeden znaczek (5 zł) prezentuje las. Znacznie -wcześniej wydano u nas znaczek przedstawiający Dęby rogalińskie" (z obrazu Wyczółkowskiego). Jak na Polskę kraj o chlubnych tradycjach postępowego leśnictwa stanowczo zbyt skromnie. Nie uczczono np. pomyślnie zakończonej społecznej akcji 100 milionów drzew na Tysiąclecie" ani faktu, po raz pierwszy w historii naszych lasów, całkowitego ich urządzenia w 1957 r. W ostatnich latach coraz częściej ukazywana jest na znaczkach praca w lesie. Na przykład znaczki Surmy, Laosu (fot. 6) lot. 6 fot. Od ukazania się pierwszego w świecie znaczka o tej tematyce w 1897 r. w Nowej Fundlandii do chwili obecnej drzewa, lasy, leśnictwo, przemysł drzewny i papierniczy znalazły swe odbicie na znaczkach (jako temat, a nie motyw dekoracyjny) setki razy. Sylwaniści, czyli kolekcjonerzy tego tematu, rozpoznali i określili ponad 100 różnych gatunków drzew na znaczkach. Rozszerzając temat na produkty uboczne lasu, jak zwierzyna, ptaki i owady leśne, krzewy, zioła, grzyby, jagody, owoce leśne, kauczuk, żywica itp., zbiór urasta do objętości znaczków. 22 stycznia Ministerstwo Łączności wprowadzi do obiegu sześć znaczków pocztowych stanowiących emisję Rośliny w twórczości St. Wyspiańskiego". Znaczki pozwalają nam na poznanie jeszcze jednej dziedziny twórczości wielkiego poety, dramaturga i malarza - grafiki. Serię zaprojektował artysta grafik Jacek Brodowski, który również opracował projekt FDC i datownika pierwszego dnia obiegu. Znaczki wydrukowano techniką stalorytniczą w formacie 25,5 X 31,25 mm, na papierze znaczkowym. Poszczególne' znaczki przedstawiają: 50 gr Irysy (ryt. B. Kowalska), 1,00 al Mlecze (ryt. B. Kowalska), i Thailandu ukazują pracę słoni przy zrywce (fragment transportu) drewna. Republika Gabon i Argentyna obrazują różne metody ścinki drzew, a Wietnam Pd. aż sześć znaczków przeznacza na pokazanie różnych form transportu drewna. Co roku ukazuje się na świecie kilka emisji tematycznie związanych z lasami i leśnictwem. Społecznie użyteczna i wdzięczna tematyka leśna, szerokie możliwości jej opracowania na kartach wystawowych, wreszcie walory estetyczne tych znaczków sprawiają, że wystawiane dotychczas w kraju i za granicą Silvanica" zdobywają uznanie zwiedzających i jurorów. Zważywszy ogromne znaczenie lasów dla gospodarki narodowej oraz zaległości" filatelistyczne na tej niwie należy wnioskować, żeby temat leśny" częściej zdobił polskie emisje. " POLSKIE On 22th January the Ministry of Post and Telecommunication is going to issue on emmission of six postage stamps The plants in the S. Wyspiański art". The stamps enable us to get acquainted wilk one more line of creation of :the grand poet, dramaturga and pointer graphic arfa. The stamps has been designed by the artist Jacek Brodowski who prepaz ed algo Pracę Cl Rudzinskiego Adam Mickiewicz» będziemy drukować na czterech środkowych stronach Filatelisty", tak, te można tę czwórkę wyjąć z numerów i oddzielnie zbroszurować. 16

17 Poglądy i propozycję Poglądy i propozycje Poglądy i propozycje Cezary Rudziński ADAM MICKIEWICZ ( ) (dane do scenariusza zbioru rereatpcsuego) ILATELISTYKA tematyczna wkracza ostatnio na nowe tory, które - w moim, przekonaniu prowadzą do powstania nowej jakości: zbiorów opracowanych według tematycznych reguł gry, a zarazem stanowiących coś zgola nowego. Mam na myśli ogromne zawężenie, a zarazem pogłębienie tematyki kolekcji. Obfitość znaków pocztowych wręcz uniemożliwia opracowanie sensownego, wartościowego z filatelistycznego punktu widzenia zbioru na którykolwiek z tematów traktowanych szeroko. Sport", fauna",,osztuka", kosmos", technika" i dziesiątki innych tematów zawierają przecież ilości znaków pocztowych idących w tysiące. Od dłuższego już czasu zbieracze ograniczają więc zakres kolekcji. Zamiast, czy raczej, obok Sportu" pojawiają się: Boks", Piłka nożna", Sporty wodne" czy monograficzne opracowanie jednej imprezy, np. określonych igrzysk olimpijskich lub mistrzostw. Sztuka" rozpadła się na Malarstwo" Grafikę" czy nawet ich fragmenty w Podziale terytorialnym lub historycznym. Ale i to nie stanowiło jeszcze nowej jakości. W przeważającej większości zbiorów prezentowanych na wystawach dobiera się bowiem do nich walory na zasadzie formalnych związków tematycznych, kierując się rysunkiem lub tekstem zawartym na znaczkach, całostkach, kasownikach, frankotypach itp. bezpośrednio dotyczącym tematu. Przed paru laty pojawiły się na wystawach zbiory opracowane według odmiennej zasady. Są one ograniczone tematycznie do najczęściej jednego wydarzenia, zjawiska, człowieka. Ale przedstawiają je za pomocą różnorodnych, dobranych na zasadzie logicznego a nie tylko formalnego związku z tematem. I to w moim przekonaniu stanowi właśnie nową jakość. Uniezależnia bowiem zbieracza w znacznym stopniu od bieżącej polityki emisyjnej wielu poczt świata, nastawionych na drenowanie rynku filatelistycznego i zalewanie go wątpliwej wartości walorami. Pozwala na sięgnięcie po stare walory, zwłaszcza ostemplowania i listy łącznie z okresem przedznaczkowym, co stanowi szansę bardziej skutecznego konkurowania ze zbio rami tzw. klasycznymi, ew. tradycyjny- mi. Praca nad takim zbiorem stanowi także autentyczne przeżycie intelektualne, okazję do poszukiwań nie tylko znaków pocztowych, wyrwania się z zaklętego kręgu motywu" czy okoliczności wydania" określonego waloru. Zbiorom takim wróżę osobiście dużą przyszłość. Chociaż nie spodziewam się szybkiego przestawienia" zbieraczy. Po prostu ten nowy, nie waham się użyć tego słowa, sposób opracowywania zbiorów, jest o wiele bardziej pracochłonny, wymaga odpowiedniego przygotowania intelektualnego i psychicznego. Stwarza natomiast szansę sięgnięcia po wyższe trofea, niż jest to możliwe w przypadku zbiorów motywowych czy tematycznych o szerokim zakresie i dużej wierności formalnej w doborze walorów. Należy bowiem pamiętać, iż maksymalna powierzchnia ekspozycyjna na jaką można dziś liczyć, zamyka się w granicach 80 kart albumowych, a coraz bardziej powszechną tendencją jest nie przyjmowanie dodatkowych części zbioru do magazynu, gdyż jury t tak nie ma na ogól czasu na przeglądanie ich. Ponieważ sądzę, że wielu filatelistów zainteresowanych eksponowaniem zbiorów jeszcze nie zetknęło się z monograficznymi zbiorami tematycznymi myślę, że ta nazwa oddaje istotę rzeczy - bądź nie bardzo wie, jak zabrać się do opracowania takiej kolekcji, przedstawię te sprawy na niejako,szkolnym" przykładzie, wykorzystując jako pretekst 175 rocznicę urodzin nasaego największego poety-romantyka. Adamowi Mickiewiczowi poczty kilku krajów poświęciły dotychczas w sumie kilkadziesiąt znaczków, całostek i kasowników okolicznościowych. Oczywiście, zebranie ich wszystkich i nawet sensowne rozmieszczenie na kartach albumowych wystarczy zaledwie na zbiór młodzieżowy". Zycie i działalność Mickiewicza można jednak przedstawić także za pomocą setek innych walorów filatelistycznych, w tym także licznych listów z okresu przedznaczkowego. Pierwszym etapem pracy nad monograficznym zbiorem tematycznym musi być gruntowne poznanie tematu. W przypadku Mickiewicza ulatwia to bogata literatura, zwłaszcza 4 dotychczas wydane tomy Kroniki życia i twórczości", obejmujące w sumie około połowy wcho- 17

18 Cezary Rudzigski dzących w grę lat. Pozostałe okresy życia poety nie zostały jeszcze tak szczegółowo opracowane, stąd trzeba korzystać z innych źródeł. Wykaz podstawowej, przekraczającej 4 tys. stron druku literatury przedmiotu zamieszczam na końcu niniejszego opracowania. Nie muszę chyba informować, że w trakcie lektury robi się notatki dotyczące ludzi mających jakikolwiek związek z Mickiewiczem (bądź inną postacią, gdyż w danym przypadku nasz poeta jest jedynie przykładem pracy nad zbiorem monograficznym), indeks miejscowości w jakich przebywał z w miarę możlivrości dokładnymi datami, indeks obiektów, w których udokumentowana została jego obecność, wydarzenia w jakich uczestniczył itp. Oczywiście, uwzględnia się zarówno te momenty, które na pewno znalazły odbicie na znakach pocztowych, jak i inne, odnośnie których nie mamy takiej pewności lecz nie możemy tego wykluczyć. Po sporządzeniu odpowiednich wykazów (w pierwszym znalario się 220, po zweryfikowaniu zostało 184, w drugim znalazło się 130) przystępuje się do poszukiwań w katalogach filatelistycznych, ułożenia dokładnego scenariusza przyszłego zbioru oraz gromadzenia materiału filatelistycznego i rozmieszczenia go na kartach albumowych. Niżej prezentuję dane do scenariusza zbioru filatelistycznego o tematyce mickiewiczowskiej, co nie oznacza, że w każdym zbiorze poświęconym poecie (lub analogicznie innej osobie) muszą się znajdować wszystkie wymienione znaki pocztowe. Zależeć to bowiem będzie od zakresu jaki indywidualnie ustali każdy autor zbioru. Wszystkie fakty, miejscowości, osoby ustalono na podstawie literatury przedmiotu, odpowiadające im znaki pocztowe wyłowiono z katalogów: polskiego Ruch", europejskiego Zumstein" i zamorskiego Yvert"; według nich podawane są też numery. Zestawienie zawiera także wykaz miejscowości, w których przebywał Mickiewicz oraz odpowiednie daty nawet wówczas, gdy nie ma na ten temat odpowiednich znaczków, calostek, kasowników (ia, grę brane byty w przypadku miast takie walory, które przedstawiają obiekty istniejące w czasach poety, w przypadku ludzi jeżeli jest wybór, ich podobizny z odpowiedniego okresu życia). Taki indeks dat" i miejscowości umożliwia bowiem wzbogacenie zbioru o listy z okresu przedznaczkowego lub klasycznego. Osobiście reprezentuję bowiem, nie przez wszystkich podzielany pogląd, że lt życie człowieka można w zbiorze filatelistycznym przedstawić obok znaków pocztowych, a zwłaszcza gdy ich brak dla przedstawienia określonego momentu, także za pomocą oryginalnych listów nadanych bądź odebranych w miejscowości i w dokładnym dniu przebywania tam prezentowanej osoby, nawet nie pisane przez nią. Natomiast ilustrowanie podróży bohatera" zbioru za pomocą kasowników z odpowiednich miejscowości ale z innymi, z reguły znacznie późniejszymi datami, nie ma moim zdaniem sensu. Na zakończenie tego teoretycznego wstępu można zadać pytanie: czy zamieszczony niżej wykaz wchódzących w grę walorów filatelistycznych do tematu Adam Mickiewicz" zawiera rzeczywiście wszystko? Odpowiedź jest prosta: oczywiście nie! Jak już wspomniałem, wiele lat życia poety nie zostało jeszcze w sposób naukowy opracowane. W przyszłości, bądź nawet współcześnie na podstawie innych źródeł, można znaleźć więc dalsze dane. Po drugie, można przypuszczać, że Mickiewicz, żyjąc w określonym czasie i miejscu, stykał się co nie zostało w sposób naukowy udowodnione, także z innymi, poza uwzględnionymi osobami, chociażby z Aleksandrem Dumasem, a lista może być stosunkowo długa. Podobnie jest więcej niż pewne, że oprócz odnotowanych w dokumentach oraz przez współczesnych i kronikarzy, lektur Mickiewicza, sztuk teatralnych, które oglądał itp., były dziesiątki dalszych. Trudno sobie np. wyobrazić, żeby nie zetknął się chociażby z dziełami Goldoniego, Moliera czy Cervantesa, ale nie zostało to udowodnione, więc i ja nie uwzględniłem ich w wykazie. Wreszcie, po trzecie, można przedstawić życie i działalność Mickiewicza na szerokim tle historyczno-społecznym (co fragmentarycznie pokazał na RWE Polska 73" Aleksander Gdalin z Leningradu w zbiorze Adam Mickiewicz i kultura rosyjska"), przeze mnie jedynie zaznaczonym bezpośrednimi związkami poety z konkretnymi wydarzeniami. A pamiętajmy, że czasy Mickiewicza to epoka od wojen napoleońskich, poprzez Kongres Wiedeński, ruch dekabrystów, PoWstanie Listopadowe i ruchy rewolucyjne w Europie w latach 30-tych, a zwłaszcza XIX w., aż po początek naukowego socjalizmu. Możliwości innego spojrzenia na temat są więc ogromne. Ograniczmy się jednak do spraw podstawowych i zaprezentujmy to, co z życia i twórczości Adama Mickiewicza znalazło,

19 Adam Mickiewicz ( ) 3 bądź mofflo znaleźć (listy z odpowiednich miejscowości), odbicie na znakach pocztowych. Dzieciństwo 1 młodość Dkg Adam Mickiewicz urodził się w Zapału koto Nowogródka (Ck ZSRR obelisk na miejscu domu rodzinnego poety) Początek lutego. Rodzina Mickiewiczów przenosi się do Nowogródka chrzest Adama w farze (kasownik: Nowogródek Dni Mickiewiczowskie) Adam przyjęły do I klasy szkoty clominikanskiej w Nowogródku. W programie czytanek racinskich teksty:»ananasa Tu- Husa Cicero (Wiochy 997), Arystotelesa (Grecja 785), Gajusa Pliniusa m/. (Włochy 1110). Pierwsze lektury polskie, m.in. Bajki" Ignacego Krasickiego (kasowniki: Lidzbark Warm ta rocznica zgonu Ignacego Krasickiego i portret poety. Lidzbark Warm. VI Dni Lidzbarka Warrnifiskiego, portret I. Krasickiego (fot. 1). o # ,945 MANIECZKI W klasie VI, w lekturze m.in. utwory Józefa Wybickiego (kasowniki: Maniaczki rocznica urodzin Józefa Wybickiego i portret (fot. 2) oraz inne /24.1X. Przyjazd Adama na studia do Wilna. pierwszy kontakt z miastem: Ostra Brama (L-16 fot. 3)- fot, a fot. 4 17/29.1X, Immatrykulacja na uniwersytecie (L doił/. 1, Ck ZSRR 4705 Dziedziniec Mickiewicza", Ck ZSRR 5279). Poznanie miasta 1 jego zabytków: L 17, 35 Litwa (fot. 4), kilka całostek polskich 1 radzieckich. Korzystanie z biblioteki uniwersyteckiej (ZSRR 3750). Spośród profesorów Mickiewicz poznaje min. Jędrzeja Srdadeckiego (Cp 88-7 wz, 21, Cp 253 i Inne, kasownik). IX. X. Początek znajomości z Karolem Kaczkowskim ( fot. 5), W Przyszłości naczelnym lekarzem Wojsk Polskich podczas Powstania Listopadowego. pńiliqzbarka WARMIOSKIEGO fot. 1 fot Adam w II klasie. Wśród lektur m.in. Historia Aleksandra Wielkiego" (Grecja 741, 761, 834) i Dzieje Karola XII króla szwedzkiego" Voltaire'a (Francja 858, ZSRR 9268) III klasa w wypisach lektura min. Piotra Skargi (Cp 86-7 zz. 4 I kasownik). Mikolaja Reja (685, calostka, kasowniki), Jana Kochanowskiego (883 i całostki), Sebastiana Petrycago (863), Sielanki" Wergillusza (Machy ). Pierwsza próba Mickiewicza przekładu z języka obcego: Dafnia i maniaka- werguiusza, W latach (bliższa data nieznana) próby tłumaczenia wierszem utworu Numa Pornpilitraa" Jean-Pierre Claris de Florian (Francja kasownik) ale nie z oryginale, lecz z przektadu proza S tanislawa Staszica (556) Nauka w IV klasie, w programie m.in. fragmenty książki Wymowa i poezja" Grzegorza Piramowicza (414, 1 21 emisji 1973 r.), z księgi elegii Tristium Naso Owidiusza (Wiochy 989). Nauki przyrodnicze: systematyka wediug układu Carla von Linne Linneusza (Szwecja 255, 257, NRD 131, Rumunia 1829) VI/10.VIL przybycie do Nowogródka wojsk polskich pod wodzą m.in. ks. Józefa Poniatowskiego (832), z którym zetkną/ się Adam. Zima rozbitkowie Wielkiej Amid wracają przez Nowogródek (ZSRR ). 1X.1812 V1.1814, nauka w kl. V, lektury: Carmen Saeculare" Horacego (Wiochy 548, Rumunia 2461). Voltaire, Charles de Montesquieu (Francja 857). Dalej aż do wyjazdu poety z Rosji podwójne daty : pierwsza wed/ug starego, druga według nowego stylu, fot. 5 fot V. Mickiewicz ogląda na scenie występy m.in. Wojciecha Bogusławskiego (Cp 283 i in., kasowniki fot. 8) III. Mickiewicz tłumaczy La pucelle d'orleans" Voltaire'a (Francja 858, ZSRR 3268). 20.V./IVL Adam ogląda w teatrze sztukę Horacjusze" Pierze Cornallia'a (Francja 932). V. Mickiewicz przenosi się z gmachu rektorskiego (Ck ZSRR 3371) do Jana Czeczota w gmachu proseminaryjnym koto katedry (289 i inne). 1/13.X. Pierwsze posiedzenie Towarzystwa Filomatów. Do grona przyjaciól z tego okresu - aż do końca życia należy min. Ignacy Domeyko (Chile 248, lot. 153, Polska seria 1979 z) Ok. 7/19.11/. Mickiewicz na posiedzeniu Filomatów poznaje balladę Wasyla Zukowslciego (ZSRR 1627) LudmIla", co zachęciło go do pisania ballad. 4./16.VIL Wyjazd Adama do Nowogródka. 1/13.IX. Powrót do Wilna. X. Na zebraniu Filomatów Mickiewicz. cytuje Emila' Jana Jakuba Rousseau (Francja 1098, Szwajcaria Pro Patria 108, ~tania ZSRR 2564), W 1818 r. Adam poznaje..ballady i pieśni" Fryderyka Schillera (Niemcy 401, Berlin Zachodni 196, NRD I inne fot. 7). 19

20 Cezary Rudziński fot V1./11.VII. Mickiewicz poznaje Juliusza Ursyna Niemcewicza (1,50.1 emisji 1873 r. 200 lat Komisji Edukacji Narodowej"). Ok. 5/21.1X. wyjazd z Wilna i ok. 10/22.1X. przyjazd Adama do Kowna (fot. 8). Podejmuje pracę nauczycielską i zamieszkuje w gmachu szkoły kolo ratusza (Litwa ). XII. Mickiewicz pisze przedmowę do I tomiku Poezji", w której polemizuje m.in. z poglądami Jana 'Śniadeckiego i cytuje Lodovico Ariosto (Wiochy 381), Pieme Corneillela (Francja 753), Byrona (Grecja 345-6, Wiochy 1041), Homera (Grecja ), Waltera Scotta (W. Brytania 623), Jonathana Swifta (Irlandia 200, Rumunia 2672), Wikarna Szekspira (W. Brytania , ZSRR 2889, Węgry 2015 i inne), Voltairela (Francja 858, ZSRR 3268), Arystotelesa (Grecja 785), Nicolasa Boileau (Francja 1297), Wilhelma Gottholda Lessinga (Niemcy 407, NRF 368, NRD 231), Francesco Petrarki (Francja 1096, Wiochy 380 i inne), Christopha Martina Wielanda (NRD 1682). Poeta wspomina także o Pieśniach Nibelungów (Austria ). XII. (prawdopodobnie) powstaje w Wilnie przeklad fragmentu Don Carlosa" Schillera /8.M. Poeta czyta De la Divinite" Francois Chattobrianda (Francja 804). VI. Jan Sniadecki wyszydza poezje Mickiewicza w jego obecności w domu prbf. Bece. 5/17.VII.-11/23.VIII. Podczas pobytu poety w Szczorsach powstaje sonet Do Niemna" (Ck ZSRR 4134 Bialoruskaja SSR Raka Nieman"), Mickiewicz korzysta także z miejscowej biblioteki, gdzie zapoznaje się ze Siowniklem Języka Polskiego" Samuela Bogumile Lindego (1876) i Be gks Samogitarum" Jana Laskiego (kasowniki: Lask 10.V1.1972, m.in. portret J. Laskiego fot. 10). 12/27.V VII118.IX. Poeta odwiedza w Trokach Jeżowskiego (L dopl. 3, Litwa 315, 346, 943 fot. 11, Ck ZSRR 6977 ł inne). fot. 8 X. Poeta Kumaczy argent0 calor" Horacego (Wiochy 548, Rumunia 2461) /20.IV. Wzmianka Mickiewicza o lekturze Korsarza" George Byrona (Grecja 345-8, Wiochy 1041) w liście do Jetowsklego. IV. Adam skończyl tłumaczenie Rękawiczki" Schillera. IX. Karol Kaczkowski leczy Mickiewicza w Wilnie. X. Lektura Kritik der reinen Vernunft" Irnmanuela Kanta (Niemcy 909, NRF 388). Informacja o lekturze Fausta" 1 Cierpień młodego Wertera" Johanna Wolfganga von Goethe (Niemcy strefa Zachodni 122-9, Berlin Zachodni 61-63, NRD I a in.). XI. Lektura Wiadomości historyezno-krytycznych" J. M. Ossolińskiego (Cp 399). rilat -LA61( MO- c 01422,`% ,19:0111. Mickiewicz wpisuje do sztambucha Maryli czterowiersz z mottem Dantego Alighieri (Wiochy 140, 382, 498, 604, 1197, Watykan 974 fot. 5) i inne. Podczas wakacji wycieczki nad inne jeziora, m,in. Narocz (Ck ZSRR 3207). fot VIII./11.1X. Po rocznej przerwie Mickiewicz ponownie obejmuje obowiązki nauczycielskie w Kownie. W 1822 r. (7) powstaje wiersz Pies ł wilk" naśladowanie z Jean de La Fontainela (Francja 380) /13.1I. W liście informacja, że Miokleczyta romanse Waltera Scotta (W. Brytania 623) /6.II. Wiadomośd o lekturze Jerozolimy wyzwolonej" Torquato Tasso (Wiochy 378). 2/14.IV. Przesyika książek dla poety, m.in. Lalla Roolch" Tomasza MooreW (Irlandia 112-1(9) 1 Plene slovansk0" Frantiska Ladisiava Czelakowskiego (CzechosloWacja 877-8). IX. X. Poeta mieszka aż do aresztowania w Zaulku zamkowym (Ck ZSRR z 20.1X. 87 nie notowana w katalogu fot. 12) i W Zaulku literackim na Starym Mieście. 23.X./4.XI. Aresztowanie Mickiewicza wraz z innymi filomatami i filaretami i osadzenie w klasztorze Bazylianów (Litwa 320) Walenty Wańkowicz maluje młodzieńczy portret poety (Polska 804) /V.!3.V. Poeta opuszcza więzienie. 14'26.VII. Wzmianka o lekturze /mmanuela Kanta (Niemcy 904. NRF 368). 14/26.VIII. Aleksander I (Rosja 87) zatwierdza wyrok na filaretów 1 filomatów. 25.X./6.XI. Wyjazd Mickiewicza z Wilna na zastanie do Rosji X./7-5.X1. Pobyt w trakcie podróży W Kownie X.!19-19.XI. Nocleg w Kiejdanach X X1. Nocleg w Szawiach. 20