PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z 75 Transport 2010 Ireneusz Fechner, Stanisaw Krzyaniak, Marcin Foltyski, Bartosz Guszczak, Marcin Hajdul, Jakub Sobótka Instytut Logistyki i Magazynowania, Centrum Wiedzy Logistycznej METODA SZACOWANIA STRUMIENI TOWAROWYCH W SYSTEMIE LOGISTYCZNYM POLSKI DLA POTRZEB PLANOWANIA LOKALIZACJI I WIELKOCI CENTRÓW LOGISTYCZNYCH Z UWZGLDNIENIEM ASPEKTÓW KOMODALNOCI TRANSPORTU Rkopis dostarczono, grudzie 2010 Streszczenie: Przedstawiona w artykule metoda skada si z trzech gównych kroków: (1) obliczenia poday dla kadej z 16 zidentyfikowanych grup produktowych, w rozbiciu na 16 województw, (2) oszacowanie popytu (porednio, w oparciu o wybrane wskaniki ekonomiczne i spoeczne), dla tych samych 16 grup produktowych i 16 województw, oraz (3) okrelenie przepywów dóbr pomidzy poszczególnymi województwami Zastosowane unikatowa metoda pozwala na pene zbilansowanie tych przepywów, przy jednoczesnym zachowaniu dopuszczalnej zgodnoci z pocztkowymi zaoeniami opartymi na ocenach eksperckich Wyniki mog by otrzymywane i analizowane w rónych przekrojach: dla wybranych grup produktowych i województw, rónych rodzajów transportu oraz transportowej postaci adunków (np w kontenerach, na paletach, luzem) Otrzymane wyniki s nastpnie wykorzystane do okrelenia optymalnej lokalizacji centrum logistycznego Obliczenia oparte s na znanej metodzie rodka cikoci, która jest jednak rozwinita tak, aby umoliwi definiowanie rónych kryteriów: poda lub popyt, dla dowolnych kombinacji grup towarowych i regionów Sowa kluczowe: System logistyczny, przepywy dóbr, centra logistyczne 1 WPROWADZENIE Wymagania stawiane systemom logistyczno-transportowym nie ograniczaj si dzi wycznie do zagwarantowania waciwych relacji pomidzy kosztami a jakoci (poziomem obsugi) Coraz wikszego znaczenia nabiera zrównowaenie rozwoju, oznaczajce realizacj celów ekonomicznych przy zachowaniu niezbdnej troski w kwestiach rodowiskowych (ekologicznych) i spoecznych Skutkiem takiego podejcia
18 Fechner I, Krzyaniak St, Foltyski M, Guszczak B, Hajdul M, Sobótka J jest silna promocja przez Komisj Europejsk rónego rodzaju rozwiza sucych tak rozumianemu zrównowaeniu, take w sferze logistyki i transportu Std promowane w pocztkach XXI wieku rozwizania transportu intermodalnego, zastpiono ostatnio pojciem komodalnoci transportu, oznaczajcego optymalne wykorzystanie kadego z rodzajów transportu odrbnie, lub w powizaniach intermodalnych dla spenienia warunku zrównowaenia Wan rol z punktu widzenia komodalnoci transportu peni centra logistyczne, jednak konieczne jest zapewnienie waciwego ich planowania tak w aspekcie lokalizacji, jak i wielkoci, niezbdnej infrastruktury oraz funkcjonalnoci To za wymaga wiedzy, przynajmniej szacunkowej, o strumieniach towarowych w rozpatrywanym (np krajowym) systemie logistycznym Wiedza ta powinna obejmowa dane o strumieniach towarowych w ujciu: przewoonej masy (tony), pracy przewozowej (tonokilometry), struktury wykorzystywanych rodzajów transportu (transport samochodowy, kolejowy, wodny ródldowy, morski, powietrzny), struktury stosowanych jednostek transportowych (np kontenery), zarówno w odniesieniu do strumieni generowanych i konsumowanych wewntrznie, jak i w obrocie midzynarodowym, a wic z uwzgldnieniem eksportu i importu Niniejszy materia przedstawia opis metody przyjtej przez autorów dla pozyskania tej wiedzy Rozwaano dwa sposoby podejcia do pozyskania danych i informacji niezbdnych do oszacowania ww wielkoci i wskaników: 1 Pozyskanie danych pierwotnych poprzez ankietowanie wybranych przedsibiorstw stanowicych reprezentatywn prób pod wzgldem ilociowym, jak i struktury branowej 2 Oparcie si na danych wtórnych pochodzcych z opracowa Gównego Urzdu Statystycznego (GUS) W tablicy 1 zestawiono dokonan przez realizatorów zadania, ocen sabych i mocnych stron przedstawionych powyej obu metod
Metoda szacowania strumieni towarowych w Systemie Logistycznym Polski 19 Tablica 1 Ocena sabych i mocnych stron rozpatrywanych metod ródo: opracowanie wasne ILiM Metoda Mocne strony Sabe strony Ryzyko bardzo maej próby, co utrudnia budow modelu (zmniejszy jego wiarygodno) Ryzyko szybkiej dezaktualizacji danych Ankietowanie przedsibiorstw Wykorzystanie danych GUS Dane ródowe wiksza dokadno danych zagregowanych Wiarygodne róda (zwaszcza w odniesieniu do poday) Moliwo szybkiej aktualizacji danych i w konsekwencji moliwo powtarzania symulacji zgodnie z aktualn sytuacj Moliwo modelowania przepywów towarowych na rónych kierunkach, dla rónych grup produktowych i rodzajów transportu Moliwo symulacji opartej na prognozach Dugi czas i due koszty realizacji, zarówno przy bezporednim ankietowaniu przedsibiorstw, jak i w przypadku podzlecenia realizacji takiego zadania GUSowi Niska skuteczno bada ankietowych rozsyanych drog elektroniczn Trudnoci w zdefiniowaniu rzeczywistych kierunków wysyek Konieczno szacowania niektórych wielkoci (w wyniku niejednorodnoci czci danych statystycznych) Brak bezporednich danych o popycie konieczno budowania modeli popytu w oparciu o inne dane statystyczne Niespójno niektórych danych ródowych W oparciu o przeprowadzon ocen obu metod zdecydowano si przyj jako metod podstawow wykorzystanie danych GUS Przyjta metoda obejmuje nastpujce kroki: 1 Ustalenie grup produktowych 2 Dla kadej z grup produktowych ustalenie sumarycznych przepywów midzywojewódzkich poprzez: a oszacowanie poday dla poszczególnych województw, b oszacowanie popytu dla poszczególnych województw, c zbilansowanie przepywów midzywojewódzkich (z uwzgldnieniem importu i eksportu) 3 Oszacowanie przepywów midzywojewódzkich dla wszystkich rozpatrywanych grup adunków w rónych przekrojach (zestawy grup produktowych, róne rodzaje transportu i postaci adunków) 4 Okrelenie modelowych wspórzdnych punktów nada i przyj w kadym województwie metod waonego rodka cikoci, przy uwzgldnieniu: wielkoci produkcji sprzedanej (w pewnym stopniu odzwierciedlajcej koncentracj zakadów produkcyjnych) - dla wojewódzkich rodków cikoci nada (strona podaowa),
20 Fechner I, Krzyaniak St, Foltyski M, Guszczak B, Hajdul M, Sobótka J liczb ludnoci - dla wojewódzkich rodków cikoci przyj (strona popytowa) Poniej przedstawiono szczegóowy opis kroków przyjtej metody 2 USTALENIE GRUP PRODUKTOWYCH Dane o wielkoci produkcji przemysowej obejmuj produkcj cakowit wyrobów gotowych wytworzonych w roku kalendarzowym z surowca wasnego lub powierzonego, przeznaczonych na sprzeda, jak równie do dalszego przerobu wewntrz przedsibiorstwa (tzn zuywanych wewntrz przedsibiorstwa na cele produkcyjne) Produkcja sprzedana przemysu stanowica w dalszych analizach punkt wyjcia do okrelania poday, to podstawowy miernik dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstw i firm przemysowych, tj jednostek gospodarczych zaliczonych wedug PKD 2007 (Polska Klasyfikacja Dziaalnoci) do sekcji B, C, D, E: Sekcja B Górnictwo i wydobywanie, Sekcja C Przetwórstwo przemysowe, Sekcja D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz, par wodn, gorc wod i powietrze do ukadów klimatyzacyjnych, Sekcja E Dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami oraz dziaalno zwizana z rekultywacj W dalszych analizach brane pod uwag byy tylko przedsibiorstwa zaliczane do sekcji B (górnictwo i wydobywanie) oraz C (przetwórstwo przemysowe) Dla celów tworzenia i badania modelu wykorzystano dane o iloci produkcji wytworzonej w 2008 roku, zrealizowanej na terytorium Polski dla 488 wyrobów pogrupowanych w 25 jednorodnych grupach asortymentowych, które dla uatwienia prowadzenia dalszych analiz zagregowane zostay w 16 kategorii grup produktowych: Grupa 1 produkty rolnictwa, owiectwa, lenictwa, rybactwa i ryboówstwa, Grupa 2 wgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa i gaz ziemny, 1 Wgiel kamienny i brunatny (lignit), torf 2 Ropa naftowa i gaz ziemny Grupa 3 rudy metali i pozostae produkty górnictwa i kopalnictwa, 3 Rudy metali 4 Surowce górnictwa pozostae Grupa 4 produkty spoywcze, napoje i wyroby tytoniowe, 5 Artykuy spoywcze i napoje 6 Wyroby tytoniowe Grupa 5 wyroby wókiennicze i odzie, skóry i produkty skórzane, 7 Wyroby wókiennicze /tekstylia 8 Odzie, wyroby futrzarskie 9 Skóry wyprawione i wyroby ze skór wyprawionych Grupa 6 drewno, wyroby z drewna i korka (bez mebli), wyroby ze somy, papier i wyroby z papieru, wyroby poligraficzne oraz nagrania dwikowe,
Metoda szacowania strumieni towarowych w Systemie Logistycznym Polski 21 10 Drewno i wyroby z drewna oraz z korka (z wyczeniem mebli); artykuy ze somy i materiaów uywanych do wyplatania 11 Masa wóknista, papier i wyroby z papieru Grupa 7 koks, brykiety i produkty rafinacji ropy naftowej, 12 Koks, produkty rafinacji ropy naftowej Grupa 8 chemikalia, produkty chemiczne, wókna sztuczne, wyroby z gumy i tworzyw sztucznych, paliwo jdrowe, 13 Chemikalia, wyroby chemiczne i wókna sztuczne i paliwo 14 Wyroby z gumy i tworzyw sztucznych Grupa 9 wyroby z pozostaych surowców niemetalicznych, 15 Wyroby z pozostaych surowców niemetalicznych Grupa 10 metale, wyroby metalowe gotowe (z wyczeniem maszyn i urzdze), 16 Metale 17 Wyroby metalowe gotowe, z wyczeniem maszyn i urzdze Grupa 11 maszyny, urzdzenia, sprzt elektryczny i elektroniczny, 18 Maszyny i urzdzenia, gdzie indziej niesklasyfikowane 19 Maszyny biurowe i komputery 20 Maszyny i aparatura elektryczna, gdzie indziej niesklasyfikowane 21 Sprzt i wyposaenie radiowe, telewizyjne i telekomunikacyjne 22 Urzdzenia oraz instrumenty medyczne, precyzyjne i optyczne, zegary i zegarki Grupa 12 sprzt transportowy, 23 Pojazdy samochodowe, przyczepy, naczepy 24 Sprzt transportowy pozostay Grupa 13 meble, pozostae wyroby gotowe, 25 Meble, wyroby pozostae, gdzie indziej niesklasyfikowane Grupa 14 surowce wtórne, odpady komunalne, Grupa 15 puste kontenery i opakowania, Grupa 16 pozostae Z powodu braku precyzyjnych danych statystycznych na temat wielkoci produkcji kontenerów i opakowa, grupa 15 w dalszych pracach analitycznych zostaa pominita Kontenery oraz opakowania s uwzgldnione w wielkoci produkcji sprztu transportowego grupa 12 Pominita zostaa take grupa nr 16 pozostae, co spowodowao, e w dalszych analizach skupiono si na grupach oznaczonych od numeru 1 do 14
22 Fechner I, Krzyaniak St, Foltyski M, Guszczak B, Hajdul M, Sobótka J 3 USTALENIE PRZEPYWÓW 31 USTALENIE DANYCH O PODAY (PRODUKCJA KRAJOWA, IMPORT) W UKADZIE PRZESTRZENNYM (WOJEWÓDZTWA) I PRZEDMIOTOWYM (GRUPY PRODUKTOWE) Oszacowania poday dokonano odrbnie dla kadej z przyjtych do analizy grup produktowych Dane dotyczce wielkoci produkcji wyrobów przemysowych wyspecyfikowanych 488 wyrobów zagregowane w ramach opisanych powyej 25 kategorii opisane zostay przez Urzd Statystyczny przy pomocy jednostek miary przedstawionych w tablicy 2 Tablica 2 Jednostki miary opisujce analizowane produkty ródo: opracowanie wasne ILiM Jednostka miary Nazwa miary Przykadowy produkt ceg cega pustaki cienne ceramiczne Hl hektolitr jogurt m 2 metr kwadratowy dywany, chodniki m 3 metr szecienny sklejka, pyty wiórowe para para obuwie szt sztuki opony bienikowane z gumy t tony kosmetyki Dla dalszych prac analitycznych konieczne byo ujednolicenie wszystkich opisanych powyej jednostek miary tzn wyraenie ich w tonach W tym celu dla poszczególnych kategorii produktów wyraonych w jednostkach innych ni tony, przyjte zostay szacunkowe masy wyraone w kilogramach Urzd Statystyczny, w dostpnych materiaach nie publikuje niestety danych statystycznych na temat wielkoci produkcji sprzedanej przemysu wyraonej w jednostkach naturalnych (np tony, sztuki, m2) w rozbiciu na poszczególne województwa Dostpne dane publikowane w Wojewódzkich Rocznikach Statystycznych wyraone s tylko w wartociach pieninych (w mln zotych) W celu wyznaczenia wojewódzkiej wielkoci produkcji (zidentyfikowanych wczeniej wyrobów przemysowych) wyraonej w jednostkach naturalnych przyjto zaoenie, e rozkada si ona podobnie jak wielko produkcji sprzedanej przemysu wyraona w wartociach pieninych Przyjcie takiego zaoenia umoliwio wyznaczenie na podstawie danych o produkcji wyrobów przemysowych w Polsce w 2008 roku, udziau procentowego poszczególnych 16 województw w cakowitej produkcji sprzedanej Uproszczony schemat postpowania zwizany z wyznaczeniem wielkoci produkcji wyrobów przemysowych w poszczególnych województwach prezentuje rysunek 1
Metoda szacowania strumieni towarowych w Systemie Logistycznym Polski 23 Uzupenieniem wielkoci strumieni wyrobów przemysowych, s dane dotyczce wielkoci produkcji rolniczej rolinnej, produkcji rolniczej zwierzcej oraz produkcji odpadów, a take dane o wielkoci importu i eksportu Tablica 3 stanowi fragment zestawienia stanowicego oszacowanie poday wyraonej w jednostkach masy (w tys ton) w ukadzie przestrzenno-przedmiotowym (województwa grupy produktowe) Rys 1 Schemat postpowania przy wyznaczaniu wielkoci produkcji wyrobów przemysowych w poszczególnych województwach ródo: Opracowanie wasne ILiM
24 Fechner I, Krzyaniak St, Foltyski M, Guszczak B, Hajdul M, Sobótka J Tablica 3 Wyniki oszacowania poday w jednostkach masy ( w tys ton) w ukadzie przestrzennoprzedmiotowym (województwa grupy produktowe) fragment tablicy ródo: opracowanie wasne ILiM produkty produkty wyroby Województwo rolnictwa, spoywcze, wókiennicze i (ródo poday) owiectwa, napoje i odzie, skóry SUMA lenictwa, wyroby i produkty rybactwa i tytoniowe skórzane ryboówstwa Dolnolskie 682,27 986,46 26,19 54 804,8 Kujawsko-pomorskie 1 802,83 2 640,57 19,46 17 648,9 Wielkopolskie 3 780,42 6 367,21 32,52 54 069,5 Zachodniopomorskie 664,60 1 182,31 3,93 17 505,0 36 SUMA 27 478,64 231,92 789 315,6 762,42 32 OSZACOWANIE WIELKOCI POPYTU (KONSUMPCJA KRAJOWA, EKSPORT) W UKADZIE PRZESTRZENNYM (WOJEWÓDZTWA) I PRZEDMIOTOWYM (GRUPY PRODUKTOWE) O ile przyjte róda dostarczaj dane pozwalajce na stosunkowo jednoznaczne okrelenie struktury przestrzenno-przedmiotowej poday, to istnieje brak takich danych w odniesieniu do popytu Praktycznie jedynym wskanikiem statystycznym wskazujcym bezporednio na wielko popytu w danym regionie (województwie) s obroty handlu Wskanik ten nie pozwala jednak na jednoznaczn identyfikacj popytu w poszczególnych grupach produktowych W tej sytuacji, w celu peniejszej identyfikacji potencjau popytowego poszczególnych województw, zebrano dane statystyczne charakteryzujce wybrane inne wskaniki makroekonomiczne mogce mie wpyw na ksztatowanie si wielkoci popytu Do wskaników tych zaliczono: wielko produkcji sprzedanej przemysu [mln z], jako miar ogólnego potencjau ekonomicznego województwa, liczb ludnoci, przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto [z], przecitny miesiczny dochód rozporzdzalny w gospodarstwach domowych [na osob w z], przecitne miesiczne wydatki w gospodarstwach domowych [na osob w z], liczb bezrobotnych zarejestrowanych na 1 ofert pracy W przyjtej metodzie, uwzgldniono take moliwo definiowania innych wskaników, specyficznych dla poszczególnych grup produktowych
Metoda szacowania strumieni towarowych w Systemie Logistycznym Polski 25 Dla bilansowania strumieni podaowych i popytowych konieczne jest wyraanie ich w tych samych jednostkach (masa) Przyjto nastpujce zaoenie: w ukadzie przestrzennym (czyli dla poszczególnych województw) dla kadej z rozpatrywanych grup produktowych suma wyj podaowych jest równa sumie wej popytowych Pomija si zatem jakkolwiek akumulacj w systemie, mogc mie miejsce poza punktami wzowymi sieci logistycznej Dla oszacowania popytu w danej grupie produktowej p, metoda zakada nastpujce kroki: 1 wybranie sporód wyej wymienionych wielkoci i wskaników, n wskaników majcych wpyw na popyt w grupie p, 2 obliczenie dla kadego województwa j i dla kadego przyjtego wskanika stosunku jego wielkoci do redniej krajowej, Przykad wylicze dla grupy produktowej 4 (produkty spoywcze, napoje i wyroby tytoniowe) przedstawiono w tablicach 4 i 5 Tablica 4 Wielkoci ródowe suce oszacowaniu rozkadu popytu dla grupy produktowej 4 ródo: opracowanie wasne ILiM Województwo j j = 1 16 PRZECITNY MIESICZNY PRZECITNE PRZECITNE DOCHÓD MIESICZNE MIESICZNE ROZPORZ- WYDATKI W WYNAGRODZE DZALNY W GOSPODAR- NIA BRUTTO GOSPODAR- STWACH WEDUG STWACH DOMOWYCH/ SEKCJI w z DOMOWYCH/ osob w z osob w z W 1,j W 2,j W 3,j W 4,j W 5,j LUDNO w tys BEZROBOT- NI ZAREJESTR- OWANI na 1 ofert pracy Dolnolskie 2 877 2 924 1 119 958 25 Kujawsko-pomorskie 2 068 2 528 950 798 107 Wielkopolskie 3 397 2 693 1 019 840 52 Zachodniopomorskie 1 693 2 630 1 049 874 77 rednie (M i ) 2 383 2 729 1 015 877 98 W tablicy 4 pokazano wskaniki wzgldne wi,j obliczone dla kadej wielkoci W i,j wedug formuy:
26 Fechner I, Krzyaniak St, Foltyski M, Guszczak B, Hajdul M, Sobótka J Tablica 5 Wielkoci unormowane suce bezporednim obliczeniom zwizanym z oszacowaniem rozkadu popytu dla grupy produktowej 4 ródo: opracowanie wasne ILiM Województwo j j = 1 16 Liczby ludnoci Przecitnego miesicznego wynagrodzenia brutto Przecitnego miesicznego dochodu rozporzdzalnego w gospodarstwach domowych/ osob WSKANIKI w i,j dla Przecitnych miesicznych wydatków w gospodarstwach domowych Bezrobotnych zarejestrowanych na 1 ofert pracy Wskanik popytu obliczany wedug dowolnej funkcji, której argumentami s wskaniki wi,j Udzia procentowy w popycie cakowitym Wielko popytu w jednostkach masy w 1,j w 2,j w 3,j w 4,j w 5,j wp j up j Popy t j Dolnolskie 1,207 1,071 1,102 1,092 0,251 1,5 7,7% 2 747 Kujawskopomorskie 0,868 0,926 0,936 0,910 1,091 1,0 5,4% 1 886 Wielkopolskie 1,425 0,987 1,004 0,957 0,528 1,7 8,7% 3 036 Zachodniopomorskie 0,710 0,964 1,034 0,996 0,786 0,9 4,9% 1 695 3 Okrelenie wskanika popytu wp j obliczanego wedug dowolnej funkcji, której argumentami s wskaniki w i,j Przykadowymi funkcjami, wedug których wyznacza si wskaniki popytu wp j mog by proste funkcje: addytywna: multiplikatywna: 4 Obliczenie wskaników udziau procentowego poszczególnych województw w popycie up i Wskaniki up i w tablicy 4 s obliczane z formuy: 5 Obliczenie wielkoci popytu województw w jednostkach masy, Wielko popytu Popyt j obliczana jest ze wzoru:
Metoda szacowania strumieni towarowych w Systemie Logistycznym Polski 27 gdzie Poda = Suma produkcji krajowej + Import Eksport W przedstawionym przykadzie (grupa produktowa 4) poda = 34 960 tys ton Rozkad popytu przedstawiony w tablicy 4 ilustruje rysunek 2 Rys 2 Przykadowy rozkad popytu dla grupy produktowej 4 ródo: Opracowanie wasne ILiM 33 USTALENIE SUMARYCZNYCH PRZEPYWÓW MIDZYWOJEWÓDZKICH W oparciu o wyznaczone wielkoci poday i popytu waciwe dla poszczególnych województw, wyznaczane zostay sumaryczne przepywy midzywojewódzkie, poprzez: wstpne zaoenie struktury róde zaspokojenia popytu dla kadego województwa jako procentowego udziau wielko dostaw z poszczególnych róde (województwa oraz import), przeprowadzenie (na podstawie powyszych wstpnych zaoe) bilansu wyj z poszczególnych województw (plus eksport), weryfikacj bilansu w porównaniu ze zidentyfikowan wielkoci produkcji w poszczególnych województwach (plus import), iteracyjny proces korekcyjny: o korekta zaoe struktury róde zaspokojenia popytu, o weryfikacja bilansu w porównaniu ze zidentyfikowan wielkoci produkcji, o ponowna korekta zaoe struktury róde zaspokojenia popytu Proces jest powtarzany do otrzymania zgodnoci wyj i wej z zaoon dokadnoci Iteracja korekcyjna pozwala doprowadzi do zbilansowania poday i popytu w ujciu przestrzennym z jednoczesnym zachowaniem (w dopuszczalnych granicach) wstpnych zaoe Przykad tablicy stanowicej wynik takiej korekty przedstawia tablica 6
28 Fechner I, Krzyaniak St, Foltyski M, Guszczak B, Hajdul M, Sobótka J Tablica 6 Wyniki przestrzennego bilansowanie popytu i poday (na przykadzie grupy produktowej 4) ródo: opracowanie wasne ILiM 2 747 1 886 3 036 1 695 ródo Produkcja 100% 100% 100% 100% Dolnolskie 986,46 8,50% 1,16% 1,80% 1,56% 1 Kujawsko-pomorskie 2640,57 4,75% 20,80% 6,30% 5,88% 1 lskie 3313,84 6,47% 2,55% 2,64% 2,89% 1 witokrzyskie 477,05 0,69% 0,53% 0,44% 0,50% 1 Warmisko-mazurskie 1698,12 2,36% 4,91% 2,38% 3,11% 1 Wielkopolskie 6367,21 18,17% 15,51% 43,38% 17,49% 1 Zachodniopomorskie 1182,31 2,10% 1,94% 2,34% 20,64% 1 Odbiór Dolnolskie Import 7439,63 24,69% 20,58% 17,87% 21,52% 1 Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wskanik zbilansowania Przedstawiony w ostatniej kolumnie tablicy 6 wskanik zbilansowania jest ilorazem wielkoci poday obliczonej wczeniej (punkt 31) dla danego województwa X oraz sumy popytów obliczonych dla wszystkich województw (plus eksport) pokrywanych przez dostawy z województwa X Równo tych wielkoci (wskanik zbilansowania równy 1) oznacza pene zrównowaenie strumieni poday i popytu pomidzy województwami 4 OSZACOWANIE PRZEPYWÓW MIDZYWOJEWÓDZKICH DLA WSZYSTKICH ROZPATRYWANYCH GRUP PRODUKTOWYCH W RÓNYCH PRZEKROJACH (ZESTAWY GRUP PRODUKTOWYCH, RÓNE RODZAJE TRANSPORTU I POSTACI ADUNKÓW) W kolejnym kroku zapewniono moliwo prezentacji i wizualizacji wyników przeprowadzonych analiz w rónych przekrojach: dla rónych zestawów (kombinacji) grup produktowych, dla rónych rodzajów transportu, dla wyrónionych postaci adunków (kontenery)
Metoda szacowania strumieni towarowych w Systemie Logistycznym Polski 29 Dla kadej grupy towarowej okrelony zosta procentowy udzia poszczególnych gazi transportu w obsudze towarowej Pod uwag wzito nastpujce rodzaje transportu: samochodowy, kolejowy, wodny ródldowy Bazujc na ekspertyzie przeprowadzonej w ramach projektu CORELOG 1, a dotyczcej podatnoci towarowej, okrelono take dla kadej grupy towarowej procentowy udzia obsugi strumienia towarowego w kontenerach Kadej z grup towarowych zostay przypisane wartoci od 0 do 1, co odpowiednio oznacza: 0 brak moliwoci konteneryzacji, 1 towar przewoony tylko w kontenerach Z punktu widzenia okrelenia podatnoci na konteneryzacj skupiono si na technicznej podatnoci transportowej, która rozumiana jest jako odporno na warunki i skutki przemieszczania adunków, wynikajce z ich wielkoci, ksztatu i przestrzennoci Przy podejmowaniu decyzji transportowych naley uwzgldni wielko pojedynczych adunków obejmujc takie parametry jak: ciar, objto oraz skrajne wymiary poszczególnych sztuk Charakter tych cech wymusza okrelone wymagania wzgldem techniki procesu przewozowego lub przeadunkowego Due znaczenie, obok wielkoci i ksztatu jednostek danego adunku, odgrywa ich ogólna masa oraz powtarzalno przewozu, które mog wskazywa na celowo zastosowania okrelonych jednostek adunkowych majcych wpyw na zwikszenie podatnoci technicznej tych adunków Rysunek 3 przedstawia otrzymane dla przyjtych zaoe i danych, mas strumieni towarowych (sumarycznie, dla wszystkich rozpatrywanych grup) w wymianie pomidzy województwami cakowit (rys 3a), przewoon transportem samochodowym (rys 3b) oraz transportem kolejowym (rys 3c) Analogiczna analiza przeprowadzona zostaa take dla wybranych grup towarowych, zdaniem autorów najbardziej podatnych do przewozu transportem intermodalnym S to nastpujce grupy towarowe: Grupa 4 produkty spoywcze, napoje i wyroby tytoniowe, Grupa 5 wyroby wókiennicze i odzie, skóry i produkty skórzane, Grupa 8 chemikalia, produkty chemiczne, wókna sztuczne, wyroby z gumy i tworzyw sztucznych (), Grupa 9 wyroby z pozostaych surowców niemetalicznych, Grupa 10 metale, wyroby metalowe gotowe (z wyczeniem maszyn i urzdze), Grupa 13 meble (), Grupa 14 surowce wtórne (), Wyniki oszacowania przepywów dla tych grup (w ujciu cznym) przedstawia rys 4 Rysunki 5 i 6 przedstawiaj przepywy dla wybranych wyej grup produktowych (masa przepywów rys 5 i praca przewozowa rys6) Rysunki 5 i 6 pokazuj, e najwikszym nadawc, jak i odbiorc, biorc pod uwag przepywy towarowe wyraone w tonach, jest województwo lskie Natomiast analizujc wielko dostaw wyraon w tonokilometrach [tkm], najwikszy przepyw realizowany jest z województwa lskiego do województwa mazowieckiego 1 CORELOG - COodinated REgional LOGistics Projekt w ramach Programu INTERREG IIIB CADSES, realizowany w latach 2005-2007, z udziaem Instytutu Logistyki i Magazynowania
30 Fechner I, Krzy aniak St, Folty ski M, Guszczak B, Hajdul M, Sobótka J a) b) c) Rys 3 Wielko dostaw (w tonach) trafiaj ca z danego województwa: a) sumarycznie, b) transportem samochodowym, c) transportem kolejowym ród o: Opracowanie w asne ILiM
Metoda szacowania strumieni towarowych w Systemie Logistycznym Polski 31 a) b) c) Rys 4 Wielko dostaw (w tonach) dla wybranych grupo produktowych (predestynowanych do zastosowania transportu intermodalnego) trafiaj ca z danego województwa: a) sumarycznie, b) transportem samochodowym, c) transportem kolejowym ród o: Opracowanie w asne ILiM
32 Fechner I, Krzyaniak St, Foltyski M, Guszczak B, Hajdul M, Sobótka J Rys 5 Wielko dostaw (w tonach) dla wybranych grup produktowych (w predestynowanych do zastosowania transportu intermodalnego) transport w kontenerach ródo: Opracowanie wasne ILiM Rys 6 Praca przewozowa ( w tkm) dla wybranych grup produktowych (predestynowanych do zastosowania transportu intermodalnego) transport w kontenerach ródo: Opracowanie wasne ILiM
Metoda szacowania strumieni towarowych w Systemie Logistycznym Polski 33 5 OKRELENIE MODELOWYCH WSPÓRZDNYCH PUNKTÓW NADA I PRZYJ W KADYM WOJEWÓDZTWIE METOD WAONEGO RODKA CIKOCI Wyznaczajc lokalizacje centrów logistycznych posuono si klasyczn metod rodka cikoci, przyjmujc jako wagi: liczb mieszkaców (dla rodka cikoci popytu), wielko produkcji sprzedanej przemysu (dla rodka cikoci poday) Istnieje take moliwo zdefiniowania dodatkowego wskanika, penicego funkcj wagi Oba podstawowe parametry s w przyjtej metodzie rozpatrywane na poziomie powiatów, cho trzeba zaznaczy, e dane o produkcji sprzedanej s na tym poziomie zagregowane i nie pozwalaj na zachowanie dokadnoci w przypadku odrbnego rozpatrywania grup produktowych Wspórzdne geograficzne waciwe dla poszczególnych powiatów odpowiadaj stolicom powiatów Metoda i wspierajce j narzdzie (aplikacja w arkuszu EXCEL) umoliwia wyznaczanie rodków cikoci dla dowolnych zbiorów powiatów, take z rónych województw, niekoniecznie ssiadujcych ze sob Rysunek 7 przedstawia przykadow lokalizacj rodka cikoci poday dla przemysu meblarskiego (grupa produktowa 13), dla wybranych powiatów województwa wielkopolskiego (dotyczy to powiatów, w których jest rozwinity przemys meblarski) Rys 7 Przykadowa lokalizacja rodka cikoci poday dla grupy produktowej 13 (meble) na terenie województwa wielkopolskiego ródo: Opracowanie wasne ILiM
34 Fechner I, Krzyaniak St, Foltyski M, Guszczak B, Hajdul M, Sobótka J 6 PODSUMOWANIE Przedstawiona metoda wyznaczania (szacowania) strumieni towarowych w systemie logistycznym Polski, mimo pewnych wad (np konieczno porednich oblicze popytu) przedstawia szereg niewtpliwych zalet Najwaniejsza z nich to niewtpliwie moliwo powtarzania oblicze w oparciu o bieco uaktualniane dane lub dugoterminowe prognozy Otrzymane wyniki pozwalaj oceni natenie przepywów na rónych kierunkach i odcinkach sieci transportowej kraju, take dla rónych rodzajów transportu i wyrónionych postaci adunków take w odniesieniu do pracy przewozowej Moliwo wyznaczania rodków cikoci dowolnie definiowanych obszarów, tak w odniesieniu do poday, jak i popytu pozawala na pozyskanie danych istotnych dla planowania lokalizacji, wielkoci, wyposaenia i funkcji centrów logistycznych Jednoczenie przedstawiona metoda moe wspomaga komodalno transportu i porednio wpywa na lepsze zrównowaenie rozwiza wdraanych w systemie logistyczno-transportowym Polski Artyku jest efektem prac realizowanych w ramach grantu rozwojowego R10 002706/2009 nt Model systemu logistycznego Polski jako droga do komodalnoci transportu w Unii Europejskiej Realizacja projektu zostaa dofinansowana przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju Bibliografia (róda danych do okrelania przepywów) 1 Rocznik statystyczny RP 2009 r Gówny Urzd Statystyczny 2 Wojewódzkie Roczniki Statystyczne 2009 r Gówny Urzd Statystyczny, w szczególnoci tablice: Waniejsze dane o województwie Aktywno ekonomiczna ludnoci w wieku 15 lat i wicej Pracujcy wedug sekcji Bezrobotni zarejestrowani Przecitne wynagrodzenia brutto wedug sekcji Przecitny miesiczny dochodów rozporzdzalny w gospodarstwach domowych Przecitne miesiczne wydatki w gospodarstwach domowych Produkcja waniejszych wyrobów przemysowych Produkcja budowlano-montaowa 3 Transport wyniki dziaalnoci w 2008 r Gówny Urzd Statystyczny 2009 r, w szczególnoci tablice: TABL 5(18) Przewozy adunków wg rodzajów przesyek TABL 6(19) Przewozy adunków transportem kolejowym wg grup adunków w komunikacji krajowej w 2008 r TABL 8(21) Przewozy adunków eksportowanych i importowanych transportem kolejowym normalnotorowy w 2008 r TABL 28(58) Przewozy adunków transportem samochodowym wedug kierunków transportu TABL 29(59) Przewozy adunków transportem samochodowym wedug grup adunków w 2008 r TABL 30(60) Struktura przewozów adunków transportem samochodowym wedug grup adunków w 2008 r
Metoda szacowania strumieni towarowych w Systemie Logistycznym Polski 35 TABL 36(66) Przewozy adunków transportem samochodowym wedug grup adunków w transporcie krajowym w 2008 r TABL 39(69) Przewozy adunków eksportowanych transportem samochodowym wedug grup adunków w 2008 r TABL 40(70) Przewozy adunków importowanych transportem samochodowym wedug grup adunków w 2008 r TABL 43(73) Wojewódzki bilans przewozów adunków transportem samochodowym w 2008 r TABL 44(74) Struktura wojewódzkiego bilansu przewozów adunków transportem samochodowym w 2008 r TABL 45(75) Struktura bilansu przewozów adunków transportem samochodowym w województwach w 2008 r A METHOD OF ESTIMATING COMMODITY STREAMS IN THE LOGISTICS SYSTEM OF POLAND, SUPPORTING PLANNING OF LOCATION AND SIZE OF LOGISTICS CENTRES IN VIEW OF TRANSPORT COMODALITY Summary: The method presented in the paper consists of three main steps: calculation of supply in 16 identified groups of goods, split up into 16 voivodeships, estimation of demand (indirect approach, based on certain economical and social indicators (in the same 16 groups of goods and for 16 voivodeships) and determination of flows of goods between individual voivodeships The unique method applied helps achieving full balance of flows, yet consistent with initial assumptions based on the expertise The results can be obtained and analysed for selected groups of goods, different modes of transport and various forms of loads (eg containers, pallets, bulk) The results are then used for determination of optimal location of a logistics centre The calculations are based on the well known gravity centre method, yet extended by a possibility of defining various criteria (supply, demand for any combination of groups of goods and regions) Keywords: Logistics system, flows of goods, logistics centres Recenzent: Tomasz Ambroziak