WOJEWODA ZACHODNIOPOMORSKI PS.1.JM.0932/ 31-3 /2009 Szczecin, 20 stycznia 2010 r. Pan Piotr Krzystek Prezydent Miasta Szczecin Pan Marcin Janda Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Szczecinie Na podstawie art. 22 pkt 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity Dz.U. z 2009 r. Nr 175 poz. 1362 z późn. zm.), 4 i 6 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 23 marca 2005 r. w sprawie nadzoru i kontroli w pomocy społecznej (Dz. U. Nr 61, poz. 543), została przeprowadzona w dniach 13-16 października 2009 r. kontrola problemowa w Urzędzie Miasta Szczecin w Wydziale Zdrowia i Polityki Społecznej oraz w Miejskim Ośrodku Pomocy Rodzinie w Szczecinie. Kontrolę przeprowadził zespół inspektorów Wydziału Polityki Społecznej Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie, na podstawie upowaŝnienia nr 117/2009 z dnia 1 października 2009 r., wydanego przez Zastępcę Dyrektora Wydziału Polityki Społecznej Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego. Przedmiotem kontroli była realizacja zadań własnych powiatu w zakresie pomocy społecznej, w szczególności prowadzenia poradnictwa specjalistycznego, z uwzględnieniem poradnictwa dla rodzin zastępczych oraz form zapewnienia opieki i wychowania w całodobowej opiece zastępczej dzieciom całkowicie pozbawionym opieki rodziców. Kontrolą objęto okres od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia kontroli. Ustaleń dokonano w oparciu o zestawienia przygotowane przez Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki w Szczecinie ul. Wały Chrobrego 4, 70 502 Szczecin tel. 091 43-03 315, 091 43-42-413, fax. 091 43-30-250, e-mail: wojewoda@szczecin.uw.gov.pl
Urzędu Miasta Szczecin i Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie oraz dokumentację 9 losowo wybranych wychowanków. Wyniki kontroli zostały przedstawione w protokole. Na podstawie 17 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie nadzoru i kontroli w pomocy społecznej, przedkładam niniejsze wystąpienie pokontrolne. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Szczecinie jest jednostką organizacyjną, która zgodnie z art. 112 ustawy o pomocy społecznej realizuje zadania własne powiatu w zakresie pomocy społecznej, określone w art. 19 pkt 2 i art. 46 tej ustawy i 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 18 października 2004 r. w sprawie rodzin zastępczych (Dz. U. Nr 233, poz. 2344 z późn. zm.), tj. prowadzenie poradnictwa specjalistycznego, z uwzględnieniem poradnictwa dla rodzin zastępczych oraz określone w art. 19 pkt 4 w/w ustawy i 19 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007r. w sprawie placówek opiekuńczowychowawczych (Dz. U. Nr 201, poz. 1455), tj. zapewnienie opieki i wychowania w całodobowej opiece zastępczej dzieciom całkowicie pozbawionym opieki rodziców. Na terenie Miasta Szczecin funkcjonuje poradnictwo specjalistyczne realizowane w Dziale Interwencji Kryzysowej, Dziale Wsparcia Dziennego, Dziale Opieki Zastępczej oraz Rejonowych Ośrodkach Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, w Publicznym Ośrodku Adopcyjno-Opiekuńczym, w Ośrodku Adopcyjno-Opiekuńczym Stowarzyszenia Rodzin Katolickich, w Ośrodku Adopcyjno Opiekuńczym Fundacji MAM DOM. Radcy prawni MOPR oraz w Dziale Interwencji Kryzysowej MOPR, udzielali porad prawnych dla klientów MOPR w zakresie prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw lokatorów, udzielano pomocy w sporządzeniu pism sądowych. Dodatkowo pracownicy MOPR przeprowadzali z prawnikiem konsultacje w sprawach klientów. Pomoc psychologiczna w Dziale Interwencji Kryzysowej MOPR udzielana była w następujących formach: indywidualna terapia krótkoterminowa w kryzysie, rozmowa wspierająca, konsultacje psychologiczne, mediacje, udzielanie informacji, interwencje w środowisku. W Dziale Wsparcia Dziennego MOPR pomoc obejmowała przede wszystkim poradnictwo psychologiczne dla rodziców dotyczące fazy rozwoju dzieci i przyczyn zachowania się dziecka, dla dzieci i młodzieŝy z problemem w nauce, edukacja rodziców dotycząca ich roli jako rodziców, praca z rodzicem w celu wypracowanie pozytywnego obrazu własnego dziecka, zrozumienie jego potrzeb i trudności. 2
Poradnictwo rodzinne realizowane było w Dziale Interwencji Kryzysowej MOPR poprzez terapię systemową. W Dziale Wsparcia Dziennego MOPR, gdzie w głównej mierze świadczono poradnictwo pedagogiczne poprzez diagnozę dziecka w środowisku rodzinnym udzielano rodzicom wskazówek wychowawczych. W Rejonowych Ośrodkach Pomocy Rodzinie, gdzie udzielane były porady stanowiące formę środowiskowego wsparcia rodzin mających problem w wypełnianiu przez tę rodzinę jednej lub kilku funkcji. Prowadzona była: edukacja pedagogiczna z elementami psychoedukacji, doraźna interwencja i pomoc w rozwiązywaniu konfliktów i problemów, pomoc w zrozumieniu problemu uzaleŝnienia i motywowanie do podjęcia leczenia, pomoc, porady i wsparcie dla osób przechodzących kryzysy lub doświadczających problemów emocjonalnych, przemocy w rodzinie, pomoc, porady i wsparcie w załatwianiu spraw urzędowych, sporządzaniu pism, kierowanie do specjalistów w przypadku osób wymagających profesjonalnej pomocy i opieki. W Dziale Opieki Zastępczej MOPR zadanie realizowane było w formie: rozmów wspierających, pomocy w rozwiązywaniu bieŝących problemów wychowawczych, motywowaniu do kontynuowania nauki nieletnich i pełnoletnich w rodzinach zastępczych oraz usamodzielnianych z rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo- wychowawczych, mediacji, pomocy w załatwianiu bieŝących spraw rodziny. Specjalista MOPR ds. wsparcia rodzin z problemem uzaleŝnień prowadził edukację rodziców o zagroŝeniach wynikających z naduŝywania środków psychoaktywnych, udzielał pomocy, porad i wsparcia dla dzieci i młodzieŝy przechodzących kryzys i przejawiających myśli lub zachowania samobójcze, kierował dzieci i młodzieŝy oraz ich rodziców do odpowiednich specjalistów. Specjalista ds. wsparcia rodzin z dysfunkcją opiekuńczo-wychowawczą, realizował zadania poprzez porady i wsparcie rodzin biologicznych, których dzieci były objęte opieką zastępczą oraz udzielał porad, wsparcia i motywował do terapii, i innych działań, rodziny dysfunkcyjne w celu utrzymania dzieci w środowisku. Ponadto MOPR prowadził doradztwo zawodowe realizowane w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Program Operacyjny Kapitał Ludzki, a w Całodobowym Punkcie Konsultacyjno Informacyjnym udzielano kompleksowej informacji i porad w zakresie wykluczenia społecznego, uzaleŝnień, przemocy w rodzinie, problematyki handlu ludźmi, świadczeń pomocy społecznej. Dla kandydatów na rodziny zastępcze lub osób z zawiązanych juŝ rodzin zastępczych, były przeprowadzane szkolenia przez ośrodki adopcyjnoopiekuńcze, na podstawie skierowań pisemnych lub ustnych, wystawianych przez Dział Opieki Zastępczej MOPR. Szkolenia w poszczególnych ośrodkach realizowane były według programów zatwierdzonych przez Ministra Pracy 3
i Polityki Społecznej. Na 20 osób z zawiązanych rodzin zastępczych i 26 osób będących kandydatami na rodziny zastępcze, 41 osoby ukończyły szkolenie uzyskując zaświadczenie. Ponadto odbyły się jeszcze szkolenia dla rodzin adopcyjnych, zastępczych oraz biologicznych z zakresu: specyfiki prowadzenia placówki rodzinnej, usprawnienia relacji rodzic-dziecko, rozwoju dziecka, znaczenia prawdy i szczerości w relacji z dzieckiem, zajęcia terapeutyczne dla dzieci i młodzieŝy. MOPR i ośrodki zajmowały się równieŝ promocją rodzicielstwa zastępczego, uczestnicząc w audycjach radiowych i telewizyjnych oraz w artykułach prasowych. Wprowadzono Miejski Program Wspierania Rodzicielstwa Zastępczego. Zorganizowano spotkania rodzinne dla rodziców zastępczych spokrewnionych i niespokrewnionych oraz placówek rodzinnych z okazji Dnia Rodzicielstwa Zastępczego. Mimo tych akcji promujących rodzicielstwo zastępcze liczba niespokrewnionych rodzin zastępczych i rodzin zawodowych nie uległa zwiększeniu. W Dziale Opieki Zastępczej MOPR prowadzone było poradnictwo dla rodzin zastępczych, poprzez konsultacje indywidualne, rozmowy informacyjne, szkolenia, spotkania grup tematycznych, diagnozy środowiskowe, skierowania na grupę wsparcia dla opiekunów zastępczych, skierowania na turnus socjoterapeutyczny opiekunów zastępczych oraz dzieci przebywających w pieczy zastępczej. Głównymi zagadnieniami były: pomoc w rozwiązywaniu bieŝących problemów wychowawczych, zmiana sposobu myślenia o problemie, motywowanie do kontynuowania nauki nieletnich i pełnoletnich w rodzinach zastępczych oraz usamodzielnianych z rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych, pomoc w sporządzaniu indywidualnych programów usamodzielniania się wychowanków z rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych, motywowanie rodziców biologicznych dzieci umieszczonych w opiece zastępczej oraz rodziców zastępczych do zmiany postaw, medyczne, przygotowanie do Ŝycia w rodzinie, mieszkaniowe, zawodowe, profilaktyka uzaleŝnień. Ponadto MOPR współdziałał z ośrodkami adopcyjno-opiekuńczymi, które realizowały zadania z tego zakresu. W 2008 roku MOPR podjął próby nawiązania współpracy z 64 rodzinami biologicznymi na rzecz powrotu ich dzieci z rodzin zastępczych. Z 23 rodzinami podjęto pracę w celu poprawy relacji z rodziną zastępczą i dziećmi, motywowania do poprawy sytuacji Ŝyciowej, motywowania do podjęcia terapii, kierowano do specjalistów, informowano o procedurach przywrócenia władzy rodzicielskiej, pomagano w redagowaniu pism do sądu i innych instytucji. W wyniku podjętej współpracy do domów rodzinnych powróciło 32 dzieci. 4
MOPR podejmował współpracę na rzecz pomocy dziecku i rodzinie z innymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi: sąd, Policja, Ŝłobki, przedszkola, szkoły, Dom Samotnej Matki w Szczecinie, Centrum Wolontariatu, Caritas, Zarząd Wojewódzki Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Poprzez wsparcie specjalistyczne i pomoc dla rodzin zastępczych i rodziców biologicznych dzieci umieszczonych w opiece zastępczej współpracowano z: Zachodniopomorską Fundacją Pomocy Rodzinie Tęcza Serc, Fundacją Mam Dom, ośrodkami adopcyjno-opiekuńczymi, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, ośrodkami leczenia uzaleŝnień, poradniami rodzinnymi, przychodniami specjalistycznymi, szpitalami. MOPR współpracował z sądami poprzez: spotkania z sędziami rodzinnymi, kuratorami zawodowymi i społecznymi, wypracowywanie skutecznego i bezzwłocznego postępowania w sprawie umieszczania dzieci w pieczy zastępczej, wspólne odwiedzanie z kuratorami sądowymi środowisk i podejmowanie działań na rzecz pomocy dziecku i rodzinie, organizowanie zespołów interdyscyplinarnych, wnioskowanie o podjęcie stosownych działań w przypadku zauwaŝalnych przez pracowników socjalnych róŝnego rodzaju dysfunkcji w rodzinie, opiniowanie funkcjonowania rodzin zastępczych i kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, pisanie wniosków przez specjalistów pracy z rodziną o uregulowanie sytuacji prawnej dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych, głównie zawodowych o charakterze pogotowia rodzinnego. Uczestniczenie pracowników w sprawach sądowych dotyczących dzieci i rodzin zastępczych, rodziców biologicznych dzieci umieszczonych w opiece zastępczej. Zadania z zakresu prowadzenia poradnictwa specjalistycznego, z uwzględnieniem poradnictwa dla rodzin zastępczych realizowane są w sposób właściwy, choć wskazanym jest rozwaŝenie moŝliwości podjęcia efektywniejszej pracy nad powrotem dzieci do rodzin biologicznych, szczególnie z rodzin niespokrewnionych i z placówek socjalizacyjnych, jak równieŝ podjęcie skuteczniejszych działań, celem pozyskiwania kandydatów na rodziców zastępczych. MOPR realizuje takŝe zadania własne powiatu określone w art. 19 pkt 4 ustawy o pomocy społecznej i w 19 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych w zakresie zapewnienia opieki i wychowania w całodobowej opiece zastępczej dzieciom całkowicie pozbawionym opieki rodziców. Miasto Szczecin zabezpiecza miejsca w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych w Domu Dziecka nr 1, w Domu Dziecka nr 2, w Specjalistycznej Wielofunkcyjnej Placówce Opiekuńczo Wychowawczej 5
Pogotowie Opiekuńcze, w Rodzinnych Domach Dziecka Nr 1, Nr 2, Nr 3, Nr 4, Nr 5, Nr 6, Nr 8, Nr 10, Nr 11, w Wielofunkcyjnej Placówce Opiekuńczo Wychowawczej Towarzystwa Salezjańskiego. Zgodnie z 30 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych, w placówce nie powinno jednocześnie przebywać więcej niŝ 30 dzieci. Natomiast w dniu kontroli w Specjalistycznej Wielofunkcyjnej Placówce Opiekuńczo Wychowawczej Pogotowie Opiekuńcze w budynku przy ul. Łabędzia 4 przebywało 71 dzieci, w Domu Dziecka nr 2 w budynku przy ul. Walecznych 23 przebywało 32 dzieci. Przepis art. 154 ust. 7a ustawy o pomocy społecznej, stwarza moŝliwość osiągnięcia wymaganych standardów do dnia 31 grudnia 2010 r. PoŜądanym jest zatem zintensyfikowanie podejmowanych w tym zakresie działań, by wymagany standard osiągnąć we wskazanym przepisami terminie. Z porównania lat 2007-2009 wynika, Ŝe liczba rodzin zastępczych spokrewnionych w 2008 r. zwiększyła się o 78, a w 2009 r. wynosiła tyle co w 2007 r. Liczba rodzin zastępczych niespokrewnionych w 2008 r. utrzymała się na stałym poziomie, a w 2009 r. zmniejszyła się o 11. Liczba rodzin zawodowych w 2008 r. zmniejszyła się o 2 rodziny przekształcone w rodzinne domy dziecka, a w 2009 r. pozostała w tej samej ilości. W latach 2007-2009 liczba dzieci, które powróciły do domu rodzinnego z poszczególnych form opieki zastępczej wynosiła 211. Efekty pracy z rodziną biologiczną widać w przypadku dzieci umieszczonych w placówkach interwencyjnych, z których powróciło do domu rodzinnego 141 dzieci. Natomiast bardzo mała liczba dzieci przebywających w rodzinach zastępczych powróciła do rodzin biologicznych, szczególnie z rodzin niespokrewnionych 1 dziecko oraz z placówek socjalizacyjnych 11 dzieci. Liczba dzieci zabranych z placówek opiekuńczo-wychowawczych i umieszczonych w rodzinach zastępczych lub w placówkach rodzinnych wynosiła 150, podczas gdy liczba dzieci umieszczonych w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych po wcześniejszym pobycie w rodzinie zastępczej niespokrewnionej lub zawodowej wynosiła 39, w tym 12 dzieci w wyniku przekształcenia rodzin zawodowych, u których przebywały te dzieci, w placówki rodzinne. Realizacja postanowień sądowych o umieszczeniu dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych lub w rodzinach zastępczych w 2009 r. w większości przypadków przebiegała na bieŝąco. Były jednak 2 przypadki oczekiwania dzieci na umieszczenie w placówce od 6 do 12 miesięcy oraz 6 przypadków oczekiwania od 3 do 6 miesięcy. Zgodnie z 4 ust. 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych, pobyt dziecka w placówce interwencyjnej nie moŝe trwać dłuŝej niŝ 3 miesiące. W przypadku gdy 6
postępowanie sądowe w sprawie uregulowania sytuacji prawnej dziecka jest w toku, pobyt w placówce interwencyjnej moŝe być przedłuŝony, nie dłuŝej jednak niŝ o 3 miesiące. Z dokumentów jednej z wychowanek wynika, Ŝe jej pobyt w Pogotowiu Opiekuńczym trwał 1 rok i 2 miesiące. Realizacja zadań w zakresie zapewnienia opieki i wychowania w całodobowej opiece zastępczej dzieciom całkowicie pozbawionym opieki rodziców wymaga podjęcia działań pozwalających na osiągnięcie standardów określonych przepisami. Przedstawiając powyŝsze wystąpienie pokontrolne zalecam: 1) Podjąć działania celem doprowadzenia, zgodnie z 30 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie placówek opiekuńczowychowawczych, do sytuacji kiedy jednocześnie w placówce nie będzie przebywać więcej niŝ 30 dzieci. 2) Przestrzegać postanowień 4 ust. 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych, tak aby pobyt dziecka w placówce interwencyjnej nie trwał dłuŝej niŝ 3 miesiące, a jedynie w przypadku gdy postępowanie sądowe w sprawie uregulowania sytuacji prawnej dziecka jest w toku, jego pobyt w placówce miałby zostać przedłuŝony o następne 3 miesiące. 3) Podjąć efektywniejszą pracę nad powrotem dzieci do rodzin biologicznych, szczególnie z rodzin niespokrewnionych i z placówek socjalizacyjnych. 4) Podjąć skuteczniejsze działania, celem pozyskiwania kandydatów na rodziców zastępczych. O sposobie realizacji powyŝszych zaleceń lub o przyczynach ich niewykonania proszę poinformować mnie w terminie 30 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia. Jednostka kontrolowana moŝe w terminie 7 dni od dnia otrzymania zaleceń pokontrolnych zgłosić do nich zastrzeŝenia. Wicewojewoda 7