Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Węgorzewo woj. warmińsko-mazurskie

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Węgorzewo woj. warmińsko-mazurskie EURO CONSULTING, Olsztyn 2004 rok

Spis treści I. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego 3 II. Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza w Gminie Węgorzewo 3 1. Informacje ogólne 3 1.1. Podstawowe dane liczbowe, położenie administracyjno- 3 geograficzne 1.2. Warunki klimatyczne 4 1.3. Gleby 5 1.4. Rolnicza przydatność gleb 6 1.5. Szata roślinna 6 1.6. Szanse rozwoju turystyki 8 1.7. Zagospodarowanie przestrzenne 17 1.8. Własność nieruchomości 18 1.9. Identyfikacja problemów 20 2. Struktura gospodarki 21 2.1. Rolnictwo i leśnictwo 21 2.2. Struktura podstawowych branż 24 2.3. Struktura zatrudnienia 25 2.4. Identyfikacja problemów 26 3. Podstawowe problemy społeczne 27 3.1. Struktura demograficzna 27 3.2. Aktywność ekonomiczna 28 3.3. Warunki życia i poziom bezpieczeństwa mieszkańców 34 3.4. Grupy narażone na marginalizację społeczno-ekonomiczną, 37 wymagające wsparcia 3.5. Identyfikacja problemów 38 III. Zadania zmierzające do poprawy sytuacji w Gminie Węgorzewo 39 IV. Realizacja zadań i projektów 45 Priorytet 1 Poprawa zagospodarowania infrastrukturalnego obszaru gminy Priorytet 2 59 Poprawa zagospodarowania w infrastrukturę społeczną obszaru gminy V. Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Planu Rozwoju Lokalnego 65 VI. Plan finansowy na lata 2004-2006 66 VII. Plan finansowy na lata 2007-2013 68 VIII. System wdrażania Planu Rozwoju Lokalnego 69 IX. Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej 70 45 1

Spis tabel, wykresów i map Tabela 1 Mieszkania wg rodzaju podmiotów będących właścicielami 19 Tabela 2 Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych 23 Tabela 3 Struktura zatrudnienia i bezrobocia 25 Tabela 4 Aktywność ekonomiczna ludności 29 Tabela 5 Źródła utrzymania 30 Tabela 6 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej 32 wg poziomu wykształcenia i płci Tabela 7 Mieszkania wg wyposażenia w instalacje 35 Tabela 8 Zasoby mieszkaniowe i podstawowe wskaźniki warunków 36 mieszkaniowych Wykres 1 Udział obszarów chronionych 9 Wykres 2 Udział rezerwatów 10 Wykres 3 Udział obszarów chronionego krajobrazu 10 Wykres 4 Pomniki przyrody 11 Wykres 5 Struktura gospodarstw rolnych 22 Mapa 1 Województwo Warmińsko-Mazurskie 4 Mapa 2 Lokalne zróżnicowanie stanu środowiska naturalnego 9 2

I. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Węgorzewo położonej w powiecie węgorzewskim, na wschodnim krańcu województwa warmińsko-mazurskiego zakłada dokładny czas realizacji na lata 2004-2006 oraz czas przybliżony na lata następne. Plan zakłada realizację zadań w Priorytecie 3 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego i jest komplementarny z programem powiatu węgorzewskiego, województwa warmińskomazurskiego a także Narodowym Planem Rozwoju. Plan zgodny jest z Ustawą o Samorządzie Gminnym i Ustawą o Samorządzie Powiatowym oraz II Polityką Ekologiczna Państwa. Do jego przygotowania programu zaangażowano przedstawicieli mieszkańców gminy lokalnych liderów. Plan będzie realizowany po uzyskaniu akceptacji społecznej. Dokument będzie wdrażany Uchwałą Rady Gminy Węgorzewo. II. Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza w Gminie Węgorzewo 1.Informacje ogólne 1.1. Podstawowe dane liczbowe, położenie administracyjno-geograficzne Miasto i Gmina Węgorzewo jest gminą miejsko-wiejską, położoną w północnowschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego zajmując obszar 34.111 hektarów, zamieszkiwaną przez 17.378 mieszkańców, w tym w mieście 11.715 osób( dane: Narodowy Spis Powszechny rok 2002). Sąsiaduje z Rosją (Obwód Kaliningradzki), oraz z gminami: Budry, Pozezdrze, Giżycko, Kętrzyn i Srokowo. W wyniku podziału kompetencji administracji rządowej, miasto i gmina należy do Powiatu Węgorzewo. Gmina podzielona na wieś i miasto składa się z 55 wsi oraz jednego miasta. Na wsi zaludnienie wynosi 17 osób/ km² a w mieście 1121 osób na km². Pod względem fizyczno-geograficznym obszar gminy należy do dwóch jednostek. Południową część obejmuje Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, zaś północną Kraina Węgorapy, która jest naturalnym obniżeniem Wielkich Jezior. Położenie miasta i gminy Węgorzewo na tle województwa warmińsko-mazurskiego przedstawia mapa nr 1 3

WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO-MAZURSKIE Mapa 1 1.2. Warunki klimatyczne Gmina Węgorzewo położona jest w północno-wschodniej części województwa Warmińsko Mazurskiego, która charakteryzuje się dużą zmiennością pogody, niską temperaturą i dużą amplitudą jej wahań, przewaga opadów letnich nad zimowymi oraz wiosennych nad jesiennymi. Teren gminy Węgorzewo wyróżnia się mniejszym nasłonecznieniem, większym zachmurzeniem / liczba dni gorących i upalnych nie przekracza 21, natomiast dni mroźnych i bardzo mroźnych jest tu średnio 67. Średnia roczna temperatura wynosi ok. 6,6 C, stycznia - 4,5 C natomiast lipca 17-18 C. Opady wynoszą ok. 600 mm w ciągu roku. Pokrywa śnieżna utrzymuje się ok. 90 dni. Okres wegetacyjny trwa średnio 200 dni, rozpoczęcie przypada na drugą dekadę kwietnia, zakończenie zaś na koniec października. Obszar gminy Węgorzewo charakteryzuje się klimatem Pojeziernym i leży w zasięgu Krainy Olsztyńskiej. Pojezierze stanowi jeden z najchłodniejszych obszarów Polski i charakteryzuje się, w porównaniu do centrum Polski, stosunkowo długą i chłodną zimą oraz wiosną. 4

1.3. Gleby Na obszarze całej gminy dominują gleby zwięzłe, pszenne, należące do kompleksu drugiego. Część zachodnia gminy jest bardziej jednolita pod względem gatunkowym - przeważają gliny, natomiast większa różnorodność gleb występuje w części wschodniej i południowo-zachodniej. Gleby słabe, piaszczyste zajmują niewielkie powierzchnie. Pod względem typologicznym przeważają gleby brunatne właściwe, wykształcone ze skał macierzystych zasobnych w węglan wapnia. Kompleks 2 - pszenny dobry, obejmuje żyzne gleby o wykształconym poziomie próchniczym, dobrej strukturalności, właściwych stosunkach powietrzno-wodnych, jak również korzystnym położeniem w terenie. Skład mechaniczny jest dość różnorodny. Dominują gliny lekkie zalegające płytko na glinie średniej. Duży udział mają również piaski gliniaste mocne zalegające na glinie na głębokości 50 cm. W rejonie wsi Dąbrówka Mała, Radzieje, Sztynort Mały i Duży, Stawiska, Pniewo oraz na wschód od wsi Węgielsztyn występują iły podścielone glinami. Glina lekka o całym profilu glebowym występuje w okolicach wsi Kal, Surwile, Kalskie Nowiny. Gleby kompleksu drugiego nadają się do uprawy prawie wszystkich roślin wymagających intensywnej agrotechniki. Są dobre w planowaniu i wydajne. Kompleks 3 - pszenny pod względem składu mechanicznego odpowiada kompleksowi drugiemu, jednak bardzo istotna różnica istnieje w położeniu. Gleby kompleksu trzeciego usytuowane są na zboczach wzniesień terenów falistych i pagórkowatych, ulegają łatwo procesom erozyjnym, szybko przesychają, co powoduje, że plony ulegają pod wpływem pogody znacznym wahaniom. Na obszarze gminy gleby kompleksu trzeciego występują w rejonie wsi Czerwony Dwór, Wysiecza, Guja Wielka i Nowa, Pniewo, Łabap oraz na południe od wsi Zielony Ostrów i Łęgwarowo. Należą do IVa i IVb klasy bonitacyjnej. Kompleks 4 - żytni bardzo dobry i dobry, w skład którego wchodzą gleby lżejsze od powierzchni zalegające na zwięźlejszym podłożu. Występują na obszarze gminy na niewielkich obszarach, a koncentrują się głównie w rejonie wsi Pasternak, Maćki, Stulichy, Wilkowo i Jakunowo. Natomiast słabe żytnie w zwartym obszarze występują jedynie w małej ilości na południe od Węgorzewa i w okolicach wsi Ogonki. Wspomnieć należy jeszcze o kompleksie żytnim słabym i bardzo słabym, który obejmuje gleby najsłabsze piaszczyste VI klasy bonitacyjnej. Poziom próchnicy jest w nich płytki a zawartość próchnicy i składników pokarmowych niska. Na obszarze gminy gleby tego kompleksu występują na południe od wsi Jakunowo, w rejonie wsi Ogonki, Radzieje, 5

Jerzykowo oraz na północ od jeziora Święcajty. Zaleca się w miarę możliwości przeznaczanie ich pod zalesianie. 1.4. Rolnicza przydatność gleb. Najlepsze występujące w Gminie Węgorzewo gleby klasy III a stanowią 1,1% gruntów ornych, a gleby III b 42,7%. Największy udział gruntów klasy III a III b - w obrębie: Wesołowa, Klimki, Przystań-Stawki, Perły, Kalskie Nowiny, Parowo i Wilkowo. Gleby klas IV a stanowią 40,8% powierzchni gruntów ornych, gleby klas IV b 8,8%. Udział gruntów klasy V i VI wynosi 6,7% i stanowi największy udział gruntów ornych obrębu Karłowo, Radzieje, Stręgiel. Gminę Węgorzewo charakteryzują korzystne warunki naturalne do produkcji rolnej. Użytki rolne zajmują 19131 ha, co stanowi 56,4% powierzchni gminy. Struktura użytków rolnych przedstawia się następująco: Grunty orne 11248 ha tj. 58,8% pow. użytków rolnych Sady 57 ha tj. 0,3% Łąki 2505 ha tj. 13,1% Pastwiska 5321 ha tj. 27,8% W ogólnej powierzchni użytków rolnych dominują grunty orne 58,8%. Największy udział stanowią w obrębie Biedaszki, Ogonki, Czerwony Dwór. Pastwiska stanowią 27,8% powierzchni użytków rolnych gminy. największe ich kompleksy występują w obrębie Wesołowo, Węgielsztyn, Parowo. Łąki trwałe stanowią największy udział w powierzchni użytków rolnych obrębu Janówko (26,2%). 1.5. Szata roślinna Powierzchnia leśna gminy Węgorzewo wynosi 34.111 ha (wraz z lasami miejskimi) i stanowi ona 15,9% powierzchni geograficznej gminy. Wskaźnik ten stawia gminę w grupie obszarów małolesistych. na niską lesistość gminy wyraźny wpływ ma również znaczna powierzchnia jezior. Niektóre z nich, jak np. Jezioro Oświn oraz liczne małe zbiorniki śródpolne, na skutek naturalnej sukcesji jak i działalności gospodarczej zarastają, w pierwszym etapie roślinnością niską a następnie krzewami i drzewami od wierzby poprzez 6

olszę, brzozę, a następnie świerk i miejscami sosnę. Rozmieszczenie kompleksów leśnych ma charakter peryferyjny. Lasy rozlokowane są przede wszystkim w części zachodniej i południowo-zachodniej gminy oraz w części północno-wschodniej i południowo-wschodniej. Na terenie gminy brak jest kompleksów większych, o charakterze puszczańskim. Z reguły nie przekraczają one wielkości 800 ha. Zgodnie z żyznością obszaru rolnego struktura siedliskowa lasów charakteryzuje się bardzo wysokim udziałem siedlisk żyznych i najżyźniejszych, często o znacznym nawilgoceniu. W przeważającej ilości występują tu siedliska lasów świeżych, w następnej kolejności bór mieszany świeży i olesy. Bór mieszany świeży rośnie na glebach piaszczystych lub gliniasto-piaszczystych. Najczęściej występują tu drzewostany sosnowe z większą lub mniejszą domieszką świerka lub brzozy lub drzewostany sosnowe z domieszką dębu, brzozy, świerka. W podszyciu występuje jałowiec, jarzębina, brzoza. Runo dość bogate - borówka czernica, borówka brusznica, rokiet pospolity, orlica pospolita, konwalia majowa i inne. Są to siedliska bardzo atrakcyjne najbardziej przydatne do celów rekreacyjnych i lecznictwa. Las mieszany - rośnie najczęściej na świeżych piaskach, lekko gliniastych. Tworzą go głównie drzewostany dębowo-świerkowo-sosnowe. W podszyciu występuje jarzębina, leszczyna, krusznica. Runo najczęściej tworzy gajowiec żółty, wawrzynek wilczełyko, malina i inne. Jest to siedlisko również atrakcyjne i przydatne dla turystyki i rekreacji. Las świeży - rośnie na glebach wytworzonych z glin zwałowych lub piasków gliniastych. Najczęściej występują tu drzewostany świerkowo-dębowe z domieszką innych liściastych (lipa, klon, wiąz, jawor). W skład runa wchodzą: marzanna wonna, miodunka, narecznica itp. Ze względu na bogaty skład gatunkowy - dość atrakcyjny dla turystyki, lecz mniej przydatny dla celów rekreacyjnych. Oprócz lasów normalnie zagospodarowanych zwanych lasami gospodarczymi, możliwe jest utworzenie tzw. lasów turystycznych o chłonności zwielokrotnionej blisko 10-krotnie, szczególnie na obrzeżach atrakcyjnych jezior. Gospodarka leśna tam prowadzona podporządkowana by była nadrzędnemu celowi jakim jest obsługa turystyki i rekreacji. Równocześnie jednak lasy te zachowałyby swoisty charakter -przede wszystkim poprzez powstrzymanie się od wznoszenia tam jakichkolwiek trwałych obiektów kubaturowych. Szacuje się, że cele na turystyczne winno się na terenie gminy przeznaczyć około 10% wszystkich lasów. 7

1.6. Szanse rozwoju turystyki Z analiz środowiska przyrodniczego i kulturalnego gminy wynika, że turystyka może stanowić znaczące, ale nie podstawowe źródło dochodów mieszkańców. Gmina może obsługiwać turystykę wędrowną, kwalifikowaną i krajoznawczą oraz pobytową o znaczeniu lokalnym. Zaletą gminy Węgorzewo, znacznie podwyższającą jej atrakcyjność, są unikalne w skali kraju i Europy warunki przyrodnicze. W zachowaniu równowagi środowiska przyrodniczego, szczególna rola przypada obszarom prawnie chronionym. Stanowią one jeden z podstawowych kierunków ochrony środowiska przyrodniczego, zwłaszcza na obszarach wiejskich, a więc tam, gdzie zlokalizowane są niemal wszystkie objęte ochroną obiekty. W Polsce obszary prawnie chronione zajmują ok. 31% ogólnej powierzchni kraju, w tym 21,6% obszary chronionego krajobrazu, 6,8% parki krajobrazowe (ROŚ 1998). Odzwierciedleniem wyjątkowych walorów przyrodniczych regionu jest znaczny udział obszarów objętych ochroną prawną (ochroną objęte jest 53,1% ogólnej powierzchni województwa, w tym rezerwaty i obszary chronionego krajobrazu zajmują 47,11%). W przypadku powiatu węgorzewskiego obszary prawnie chronione zajmują 64,14% jego powierzchni. Wskaźnikami różnicującymi stan środowiska naturalnego gmin wiejskich i miejskowiejskich okazały się takie cechy obszaru, jak: - odsetek obszarów prawnie chronionych (w % powierzchni ogólnej), - udział użytków zielonych w powierzchni gospodarstw indywidualnych (w %), - odsetek lasów (w % powierzchni ogólnej), - nakłady inwestycyjne ogółem na ochronę środowiska na 1 mieszkańca gminy w zł, - sieć wodociągowa i kanalizacyjna (w km) Wyjściowe dane statystyczne uzyskano z materiałów publikowanych w opracowaniach dotyczących środowiska naturalnego Wydziału Ochrony Środowiska Naturalnego Urzędu Wojewódzkiego oraz Urzędu Statystycznego w Olsztynie. Przedstawiają one stan w 2001 r. (Mapa 2). 8

Mapa 2 Lokalne zróżnicowanie stanu środowiska naturalnego w gminach powiatu węgorzewskiego i powiatów sąsiednich Dane: Narodowy Spis Powszechny, Olsztyn 2002 rok, opracowanie własne. Wykres 1 Udział obszarów chronionych w powiecie węgorzewskim (%) 80,00 70,00 77,55 60,00 64,27 64,14 50,00 40,00 50,28 47,11 30,00 20,00 10,00 0,00 Pozezdrze Węgorzewo Budry Powiat Województwo Dane: Narodowy Spis Powszechny, Olsztyn 2002 rok, opracowanie własne. 9

Wykres 2 Udział rezerwatów w powiecie węgorzewskim (%) 3,50 3,00 3,19 2,50 2,00 1,97 1,50 1,56 1,00 1,18 0,50 0,00 0,00 Węgorzewo Pozezdrze Budry Powiat Województwo Dane: Narodowy Spis Powszechny, Olsztyn 2002 rok, opracowanie własne. Wykres 3 Udział obszarów chronionego krajobrazu w powiecie węgorzewskim (%) 80,00 70,00 75,99 60,00 61,08 62,17 50,00 40,00 50,28 45,92 30,00 20,00 10,00 0,00 Pozezdrze Węgorzewo Budry Powiat Województwo Dane: Narodowy Spis Powszechny, Olsztyn 2002 rok, opracowanie własne. 10

Wykres 4 Pomniki przyrody w powiecie węgorzewskim 40 35 36 30 25 26 Powiat węgorzewski - 68 Województwo Warmińsko- Mazurskie - 2253 20 15 10 5 6 0 Węgorzewo Budry Pozezdrze Dane: Narodowy Spis Powszechny, Olsztyn 2002 rok, opracowanie własne. Najwyższy wskaźnik udziału obszarów prawnie chronionych (rezerwaty i obszary chronionego krajobrazu) obserwuje się w gminie Pozezdrze (77,55%), przekracza on znacznie średnią w całym powiecie oraz w województwie 1. Najmniej korzystna sytuacja występuje w gminie Budry. Na jej terenie znajduje się najmniejszy odsetek obszarów prawnie chronionych, brak jest również rezerwatów przyrody. Obszary chronione w gminie Węgorzewo. Jeziora Mamry, Dobskie i Kisajno (194 ha) obejmują 18 wysp Wielkich Jezior Mazurskich. Wyspy te pokryte są drzewostanem. Przy brzegach są oczerety, a w nich miejsca lęgowe ptaków wodnych i błotnych. Półwysep i wyspy na jeziorze Rydzówka, rezerwat o powierzchni 26 ha jest kolonią kormoranów i czapli siwych, a także miejscem odpoczynku ptaków przelotnych. Znajdują się tu także żeremia bobrów. 11

Rezerwat Mokre (5 ha) obejmuje fragment lasu lęgowego z jesionem i dębem w wieku 140 lat. Na terenie gminy znajdują się następujące obszary chronionego krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Oświn Obszar Chronionego Krajobrazu Bagien Mażańskich, Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Gołdapy i Węgorapy, Obszar Chronionego Krajobrazu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Zabytki gminy Węgorzewo: Dąbrówka Mała: murowany dwór z lat 1914-1917, pozostałości parku i zabudowa gospodarcza. Kal: półwysep z wieżą ciśnień z 1908 r. Klimki: zespół dworski z murowanym dworem z II poł. XIX w. z murowanymi i murowano - szachulcowymi zabudowaniami gospodarczymi z XIX w. oraz parkiem Łęgwarowo: zespół dworski z murowanym dworem z II poł. XIX w., zabudową gospodarczą z czerwonej cegły z I poł. XIX w. (w tym: stajnia i budynek dawnej łaźni z wieżyczką) i parkiem krajobrazowym z cmentarzem rodowym oraz osiedle pracowników majątku. Mamerki: bunkry (Kwatera Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych OKH) Marcinowa Wola: najlepiej zachowany w powiecie cmentarz wojenny Matyski: murowany dwór z XIX/XX w., później przebudowywany, zabudowania gospodarcze oraz park o charakterze krajobrazowym Nowa Guja: murowany, klasycystyczny dwór z poł. XIX w. z zachowanymi ozdobnymi, frontowymi drzwiami dwuskrzydłowymi z XVIII w. Ogonki: punkty oporu oraz odcinek fortyfikacji z lat 1915 i 1936. Perły: murowany dwór z XIX/XX w., pozostałości zabudowań inwentarskich oraz park, grodzisko Pniewo: murowany dwór z XVIII/XIX w., rozbudowany na pocz. XX w. z podwórzem gospodarczym oraz park Radzieje: murowany kościół ewangelicki z 1826 r., bunkry (Kwatera Hansa Lammersa) 12

Rudziszki: duży zespół pałacowo - parkowy z pałacem z XVII, przebudowanym w 1800-1820 r. na neobarokowy i następnie w XX w., z zabudowaniami gospodarczymi z I poł. XIX w. m in. spichlerz z czerwonej cegły z 1922 r. oraz parkiem w stylu angielskim Ruska Wieś: murowany dwór z 1760 r. przebudowany, zabudowania gospodarcze oraz pozostałości parku. Sztynort: zespół pałacowo - parkowy rodziny Lehendorff: murowany pałac z 1689-1691 r. z dobudowanymi w 1829 r. skrzydłami bocznymi, neogotycki, park z aleją dębową i murowanym pawilonem z XVIII/XIX, murowaną, neogotycką kaplicą rodową właścicieli z poł. XIX, oraz zabudowa gospodarcza pałacu z XVIII - XIX w. Tarławki: murowany dwór z II poł. XIX w. z podwórzem gospodarczym oraz parkiem z aleją lipową, osiedle obronne Węgielsztyn: murowany kościół św. Józefa z pocz. XV w., przebudowany w 1771 r., z wieżą z ok. 1714 r., grodzisko Węgorzewo: murowany zamek krzyżacki z końca XIV w., przebudowywany wielokrotnie, murowany kościół św. Piotra i Pawła, późnogotycki z lat 1605-1611 z wyposażeniem z pocz. XVII w., później przebudowywany, dawny murowany kościół ewangelicki z lat 30-tych XX w., modernistyczny; murowany kościół Dobrego Pasterza z 1912 r., dawny ewangelicki dom parafialny, murowany z 1924 r., murowana zabudowa z XIX i XX w., cmentarz wojenny założony w 1914 r. Na charakter gminy Węgorzewo składają się wsie z ich charakterystyczną zabudową i kościołami stanowiącym dominantę, a także zabudowa mieszkalna i gospodarcza. Owa charakterystyczna zabudowa od lat ulega zakłóceniu przez wprowadzanie elementów współczesnych nie pasujących do istniejących, przez wykorzystanie materiałów powodujących dysonans w wyglądzie wsi, w końcu realizowanie projektów architektonicznych, które zaburzają pierwotny układ lub zaczynają dominować negatywnie w krajobrazie. Podobnej degradacji ulegają założenia rezydencjonalne tak niegdyś reprezentacyjne. Niszczenie tych obiektów zapoczątkowano w trakcie użytkowania przez byłe PGR-y. Obecnie proces jest kontynuowany przez właścicieli prywatnych, którzy nie podejmują remontów w odpowiednim czasie lub dokonują samodzielnych napraw bez 13

nadzoru konserwatorskiego. Efektem jest zaburzanie i zniekształcenie bryły budynku a w najgorszym przypadku całkowite zniszczenie budynku. Podobny los spotkał parki okalające opisywane rezydencje, gdzie ich reprezentacyjność już dawno została zatracona a w większości przypadków układ alei jest całkowicie nieczytelny. Nie lepiej przedstawia się sytuacja zabytkowych cmentarzy gdzie największych szkód dokonuje się przez świadomą dewastację nagrobków, eksplorację grobów i wycinacie istniejącego drzewostanu. Z cmentarzy ewangelickich z roku na rok ginie coraz więcej żeliwnych krzyży całych fragmentów dekoracyjnego ogrodzenia oraz kamiennych płyt. Dużo lepiej przedstawia się sytuacja zabytków hydrotechnicznych występujących na tym terenie w dużej ilości co wynika z bogatej hydrografii terenu tj.: kanały, śluzy i mosty. Obiekty te znajdują się w ciągłym użytkowaniu więc automatycznie podlegają regularnym remontom. Pewnym elementem charakterystycznym dla tych terenów są fortyfikacje i umocnienia pozostałe po okresie I i II Wojny Światowej a także fortyfikacje XIX w. Większość z nich uległa świadomemu zniszczeniu z powodów strategicznych. Pozostałości w tej chwili pokrywa coraz bogatsza roślinność powodując kruszenie materiału i przyczyniając się w ten sposób do powolnego zanikania obiektu. Rozwój turystyki zależy od tempa organizowania bazy i elementów zagospodarowania turystycznego, takich jak: wykluczanie prowizorycznych, doraźnych działań; wysoki stopień modernizacji istniejącej bazy turystycznej działań na rzecz ciągłego podnoszenia standardu usług turystycznych; rozwój turystyki pobytowej oraz zagospodarowanie lokalnych i regionalnych tras turystycznych; modernizacja, rozbudowa i budowa nowoczesnych systemów utylizacji odpadów oraz modernizacja sieci dróg umożliwiająca usprawnienie komunikacji w celu zwiększenia dostępności rejonów turystycznych; wspieranie rozwoju obiektów usługowo-produkcyjno-handlowych. W kontekście powyższych form, podstawową funkcją władz lokalnych jest pobudzanie popytu na lokalne produkty turystyczne. Narzędziem jest tu promocja dochodowych usług turystycznych oraz wprowadzanie gminnych instrumentów 14

zachęcających do inwestowania w turystykę (podatki, ulgi inwestycyjne, prawo pierwokupu, stawka czynszu, itp.). Realizacji przyjętego celu strategicznego służyć mają cele operacyjne, które obejmują: współpracę z przedsiębiorcami branży turystycznej, prowadzenie aktywnej działalności promującej turystykę, realizację i rozwój - o kolejne miejscowości - programu wieś agroturystyczna, wykorzystanie potencjału dziedzictwa kulturowego gminy w jej promocji i rozwoju. Jednym z głównych kierunków rozwoju, do którego predystynowana jest gmina Węgorzewo jest turystyka. Do najważniejszych walorów turystycznych gminy należą: położenie w regionie, atrakcyjnym pod względem turystycznym (lasy, jeziora, szlak żeglarski Wielkich Jezior Mazurskich, krajobraz, przyroda), możliwość uprawiania różnorodnych form turystyki, w tym turystyki aktywnej i przyrodniczej oraz tzw. konferencyjnej- wykorzystującej walory środowiska naturalnego obszaru, zabytki architektoniczno-kulturowe i historyczne regionu, położenie w regionie o wielonarodowej, zróżnicowanej kulturze i burzliwej przeszłości historycznej, sąsiedztwo z Obwodem Kaliningradzkim, istniejąca, zróżnicowana pod względem standardu i funkcji baza turystyczna, dogodne warunki do rozwoju rolnictwa, w tym ekologicznego. Jak wynika z danych statystycznych, stopień wykorzystania bazy turystycznej i noclegowej w powiecie w ciągu roku jest niezadowalający (jedynie 10% miejsc to noclegi całoroczne), brakuje systemu monitoringu natężenia ruchu turystycznego i bardziej szczegółowych analiz na ten temat, dlatego dostępnych danych nie można uznać za w pełni obiektywne. Często są one zaniżone, gdyż nie uwzględniają np. turystów-żeglarzy, nocujących na swoich jachtach, a także większości gości korzystających z noclegów w kwaterach prywatnych. Generalnie w latach 1996 2001 liczba obiektów noclegowych, miejsc noclegowych oraz udzielonych noclegów uległa spadkowi, odpowiednio o 70,6%, 71,9% i 66,4%. Jak wynika z obserwacji własnych omawiana tendencja spadkowa miała 15

miejsce w analizowanym okresie, jednak jej skala była znacznie mniejsza niż prezentują statystyki oficjalne. Na obszarze gminy rozwija się ruch turystyczny nie rejestrowany. Gmina Węgorzewo posiada szczególną pozycję w powiecie, stanowiąc z jednej strony punkt wypadowy wycieczek po najbliższej okolicy (szlaki spacerowe o łącznej długości 54,9 km, rowerowe o długości 1050 km i kajakowe), a jednocześnie przyciągając turystów poprzez organizowane tu liczne imprezy kulturalno-rozrywkowe, o zasięgu krajowym, takie jak: Festiwal Rockowy, Półmaraton Węgorza, Wybory Miss Jezior Mazurskich, Rajd Samochodów Terenowych ORLEN Trophy,, Mistrzostwa Polski Skuterów Wodnych Kabareton, Regaty o Puchar Burmistrza, Węgoszanty. Z dostępnych w gminie usług turystycznych na uwagę zasługują takie, jak: usługi przewodników, rejsy statkiem, czartery jachtów, wypożyczalnie sprzętu, usługi przewozowe, obozy żeglarskie, jeździectwo, pikniki na wsi, fotosafari, spływy kajakowe. Z analizy struktury narodowościowej odwiedzających gminę turystów wynika, że ok. 40-45% to turyści zagraniczni, z czego ok. 70% stanowią Niemcy, a ok. 30% goście z innych krajów (głównie Holendrzy, Duńczycy, Szwedzi, Belgowie, Anglicy i Francuzi). Średni, deklarowany czas pobytu na Mazurach to 3 dni. W tym miejscu nasuwa się wniosek, że niezbędne jest stałe rozszerzanie oferty spędzania czasu w gminie, charakteryzującego się różnorodnością i dającego możliwość wszechstronnego poznania walorów regionu.w rozkładzie rocznym ok. 80% gości przebywa na terenie gminy w okresie czerwiec - wrzesień, ze szczególnym nasileniem w miesiącach lipcu i sierpniu. Ok. 55% turystów odwiedza ten obszar po raz pierwszy. W takiej sytuacji sprawą szczególnie ważną staje się wywarcie dobrego wrażenia tak, aby wyniesione stąd wspomnienia kreowały pozytywny obraz terenu i jego społeczności oraz zachęcały do ponownego przyjazdu. Ta sprawa wiąże się ściśle ze źródłami informacji o gminie, na podstawie których turyści podejmują decyzję o przyjeździe. Jak wynika z badań, ok. 49% przybywających gości zdecydowało się na przyjazd pod wypływem opinii i opowiadań znajomych, przyjaciół lub kogoś z rodziny. Na drugim miejscu (ok. 37% odpowiedzi), odwiedzający ten obszar turyści wymienili wspomnienia rodzinne, sentyment, ciekawość oraz zainteresowania przyrodnicze i historyczne. Względy sentymentalne deklarowali przede wszystkim Niemcy i Mazurzy, którzy urodzili się na tym obszarze, a także ich dzieci i wnukowie, pragnący odwiedzić kraj przodków. W Węgorzewie funkcjonuje całoroczne Centrum Informacji Turystycznej promujące zasoby turystyczne gminy(strona internetowa, foldery, przewodniki itp.). 16

1. 7. Zagospodarowanie przestrzenne. Tworzenie uzbrojonych terenów pod inwestycje. Gmina Węgorzewo dysponuje wieloma obiektami i terenami, które mogą i są już obecnie przygotowywane pod potrzeby inwestorów. Dobre przygotowanie terenów pod inwestycje może decydować o przyspieszeniu tempa jej rozwoju. Atutem w konkurencji z innymi gminami, są korzystne warunki inwestowania, w tym oferta terenów pod inwestycje. To przedsięwzięcie wymaga skoordynowania działań wszystkich lokalnych samorządów w powiecie na rzecz sporządzenia listy inwentarzowej oraz wyznaczenia atrakcyjnych gospodarczo terenów, uzbrojenie ich w media, dostosowania do inwestycyjnych kierunków układu komunikacyjnego. Stworzenie zbiorczej bazy danych o warunkach inwestowania, o firmach oraz instytucjach działających na terenie powiatu węgorzewskiego oraz zintegrowana oferta inwestycyjna powiatu, pozwolą przybliżyć i ułatwić potencjalnym inwestorom poruszanie się w terenie. Konieczne wydaje się utworzenie banku informacji, co może przyśpieszyć rozwój lokalnego biznesu. Firmom i poszukującym nowych obszarów dla swojej działalności ułatwi to dostęp do informacji o warunkach inwestowania. Oprócz danych czysto statystycznych zasadne wydaje się przedstawienie analiz porównawczych, w których wyraźnie wykazane zostaną korzyści płynące z lokalizacji działalności na obszarze gminy Węgorzewo. Potrzebne jest zatem podejście marketingowe do kwestii zbierania danych. Stworzenie banku danych pozwoli wskazać możliwości: - inwestowania lub podjęcia działalności gospodarczej na terenie gminy, - nawiązania współpracy gospodarczej z przedsiębiorcami prowadzącymi już obecnie działalność na terenie gminy, - uzyskania wsparcia finansowego oraz organizacyjno-technicznego dla rozwoju przedsiębiorczości ze strony jednostek samorządu terytorialnego (chodzi tu głównie o działania ARL lub centrum doradztwa i informacji) oraz innych źródeł zewnętrznych. Istnienie banku danych umożliwi udostępnianie informacji wszystkim podmiotom zainteresowanym działalnością gospodarczą. Ważne jest jednak, by w opracowaniu planu promocji gminy nie pominąć działań w zakresie kreowania pozytywnego klimatu inwestycyjnego. Takie działania umożliwią budowanie wizerunku gminy w oparciu o przeświadczenie, że jest to miejsce ze sprawnie funkcjonującym, przyjaznym dla przedsiębiorców, systemem administracji. 17

Promocja gminy musi mieć charakter przemyślany, długofalowy i zintegrowany. Pakiet promocyjny Gminy Węgorzewo powinien być oparty o lokalne produkty, wyróżniające obszar jako unikalny - jedyny w swoim rodzaju - na tle kraju. Inwestorzy muszą wiedzieć, że oferowane pod inwestycje tereny gwarantują w przyszłości zwrot poniesionych nakładów. Rozpatrzyć należy kwestie rozwoju miejsc noclegowych, atrakcji turystycznych, ofert spędzenia wolnego czasu, czy wreszcie rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego pod potrzeby rynków wschodnich. Dobra identyfikacja Gminy Węgorzewo jako terenu atrakcyjnego, aktywnego, pro rozwojowego wydaje się właściwym ukierunkowaniem działań podejmowanych w ramach Programu. Jednym z jego elementów, tak w promocji obszaru, jak i działań z zakresu oferty inwestycyjnej, może być chociażby wspólne logo. 1.8. Własność nieruchomości Podstawowym warunkiem urynkowienia gospodarki jest jej oparcie na własności prywatnej Tymczasem w wielu regionach Polski pokutują stare stosunki własności państwowej lub komunalnej, które to nie zachęcają do inwestowania. W efekcie majątek niszczeje a bezrobocie wzrasta. W Gminie Węgorzewo własność komunalną stanowi 27,19 % obszaru. Wydaje się, że tak duża część nie jest potrzebna do wykonywania zadań ustawowych jednostki samorządu terytorialnego. Tak duży odsetek własności komunalnej gminy nadmiernie obciąża jej budżet wydatkami socjalnymi, jednocześnie ograniczając potencjalne dochody z podatków. Jest to jedna z przyczyn niedoboru środków na inwestycje. Główne tereny komercyjne gminy to: - Sztynort, Ogonki, Kal, Stręgiel, Trygort, Ruska Wieś, Jerzykowo, południe Węgorzewa miejscowości turystyczne, - centrum Węgorzewa, kompleks przy ul Targowej- usługi, - Węgorzewo, wylot na Kętrzyn, Maćki dzielnica przemysłowa, - pozostałe miejscowości pełnią funkcje rolnicze. Istotna dla gospodarki rynkowej jest struktura własności mieszkań Zagadnienie to przedstawia poniższa tabela. 18

Tabela1. Mieszkania w województwie warmińsko mazurskim wg rodzaju podmiotów będących ich właścicielami. obszary ogółem Mieszkania według rodzaju własności Osób Spółdzielni gmin Skarbu Zakła Towarzystw Innych fizycznych mieszkaniowych Państw -dów budownictwa Podmio Własnoś- Lokator a pracy społecznego -tów ciowe -skie Miasta 276,9 36,1% 26,9% 13,8% 17,5% 2,8% 2,2% 0,3% 0,4% wsie 150,2 85,6% 0,5% 0,5% 4,8% 5,0% 3,3% - 0,3% ogółem 427,1 53,5% 17,6% 9,1% 13,1% 3,6% 2,6% 0,2% 0,3% Dane: GUS z 2002 roku Spis Powszechny Stosunkowo mało mieszkań w województwie znajduje się we władaniu osób fizycznych- 53,5%. Struktura własności zdecydowanie lepiej przedstawia się na wsi (85,6%) niż w mieście (36,1%). Taki stan ogranicza aktywność ekonomiczną mieszkańców Na trenie gminy występują obszary wysokiej produktywności gleb będące własnością Agencji Nieruchomości Rolnej, częściowo dzierżawione i będące w posiadaniu własnym. Na terenach byłych PGR występują zasoby mieszkaniowe wraz z terenami i obiektami do zagospodarowania. W pierwszym etapie wymagają jednak przekształceń własnościowych. Podobnie sytuacja wygląda z niezwykle bogatym na terenie gminy Węgorzewo dziedzictwem kulturowym: dworkami i parkami dworskimi, które w przeszłości były siedzibami PGR. 19

1.9. Identyfikacja problemów Rozwiązania wymaga problem gospodarki wodno - ściekowej i utylizacji odpadów stałych w gminie, Zły stan dróg i przystanków autobusowych, Niski poziom usług telekomunikacyjnych ogranicza aktywność gospodarczą. Nie rozwiązane problemy gospodarki ściekowej i odpadów stałych hamują rozwój usług turystycznych i przedsiębiorczości. Duży, bo ponad 27 % udział własności komunalnej gruntów i obiektów gminy nadmiernie obciąża jej budżet wydatkami socjalnymi, ograniczając potencjalne dochody. Brak działań zmierzających do przekształceń własnościowych istotnych dla gospodarki gminy terenów i obiektów. Niedoinwestowanie sieci energetycznej. Brak wykorzystania alternatywnych źródeł energii. Gminę Węgorzewo cechuje wysoka atrakcyjność krajobrazowa i różnorodność biologiczna - nie w pełni wykorzystane; Ponad połowa obszaru gminy (64,14%) objęta jest prawną ochroną przyrody- występują tu wszystkie poza parkiem narodowym formy ochrony, co daje szanse na tworzenie zielonych miejsc pracy ; Odczuwalny jest brak gospodarczego wykorzystania walorów środowiska naturalnego. W Gminie Węgorzewo znajdują się niezwykle dużo, ciekawych obiektów dziedzictwa kulturowego, które po odpowiednim wyeksponowaniu mogą stanowić atrakcję turystyczną; 10 % obszaru gminy zajmują lasy turystyczne. Gmina jest doskonale promowana w dziedzinie kultury, gorzej gospodarczo i historycznie. Problemem gminy jest brak wystarczającego zagospodarowania na cele turystyczne pałacu w Sztynorcie oraz Kanału Mazurskiego; Muzeum Kultury Ludowej odgrywa istotną rolę w promocji gminy i rozwoju turystyki, realizując projekty o znaczeniu regionalnym. Podstawowym problemem placówki jest jej finansowanie. Potrzeby muzeum znacznie przekraczają możliwości finansowe samorządu. W sytuacji wysokiego bezrobocia celowe wydaje się wprowadzenie przez gminę instrumentów zachęcających do inwestowania (systemu zwolnień i ulg podatkowych, grunty i obiekty po cenach preferencyjnych) 20

2.Struktura gospodarki Wśród podmiotów gospodarczych dominuje sektor prywatny, podobnie jest z użytkowaniem gruntów. Gmina posiada duży problem i zarazem potencjał w postaci obiektów i terenów po PGR. Szansą na rozbudowanie usług i produkcji na potrzeby lokalnego rynku jest pojawienie się dopłat strukturalnych. Pieniądze z dopłat mogą być czynnikiem aktywizującym gospodarkę. W gminie nie ma instytucji wsparcia przedsiębiorczości oraz brakuje systemu szkoleń pro-przedsiębiorczych. Pewną szansą mogą być dla Gminy Węgorzewo środki strukturalne na rozwój przedsiębiorczości, ale bez wsparcia ze strony samorządów mogą nie zostać wykorzystane. Według danych z Urzędu Gminy (maj 2004) w ewidencji działalności gospodarczych zarejestrowanych było 960 podmiotów osób fizycznych. Podstawowe funkcje rozwoju gospodarczego Gminy Węgorzewo to: turystyka i wypoczynek, koncentrujące się wzdłuż jeziora Mamry, Święcajty, Stręgiel, Sztynorckie tereny turystyczne I kategorii w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich), rolnictwo i leśnictwo zwłaszcza na terenach położonych w północno wschodniej części gminy. W ostatnich latach dynamicznie rozwijała się prywatna baza turystyczna Prowadzona przez samorząd rozbudowa infrastruktury technicznej, uzbrajanie terenów jest konieczna do stymulowania rozwoju gospodarczego we wszystkich sektorach a zwłaszcza w turystycznym, położonym w miejscach narażonych na antropopresję, powodującą degradację środowiska naturalnego. Na terenie gminy funkcjonuje zróżnicowana baza turystyczna, która jednak wymaga zmian jakościowych, dla których konieczne jest rozwiązywanie przez samorząd problemów infrastruktury, zagospodarowania przestrzennego oraz wytyczania kierunków rozwoju a także zmian w strukturze własności na rzecz zwiększenia prywatnej. 2.1. Rolnictwo, leśnictwo Dominującą dziedziną aktywności gospodarczej mieszkańców Gminy Węgorzewo jest działalność rolnicza. Grunty rolne stanowią 56,4 % powierzchni gminy, pod wodami znajduje się 18,5 % powierzchni a lasy zajmują obszar wielkości 16,1 %. Największe kompleksy leśne znajdują się w obrębie Tarławki, Karłowa, Kalskich Nowin oraz miejscowości Ogonki. 21

Nieużytki zajmują największy obszar w Ruskiej Wsi. Tereny zainwestowane znajdują się w Janówku, Ogonkach i Radziejach. Gleby rolnicze najlepszej w gminie klasy bonitacyjnej III a zajmują 1,1 % powierzchni gruntów ornych, III b stanowi 42,7 % a IV a zajmuje obszar 40,8% gruntów ornych. Najgorsza klasa V i VI stanowi zaledwie 6,7 % gruntów ornych. Taka struktura gleb tworzy przesłanki do rentowności rolniczej. Czynnikiem decydującym o rentowności gospodarstw rolnych jest między innymi ich wielkość. Poniżej przedstawiono procentowy wskaźnik wielkości gospodarstw rolnych w układzie województwa warmińsko - mazurskiego i Powiatu Węgorzewo. Wykres 5 Struktura gospodarstw rolnych wg obszarowych powierzchni na tle województwa warmińsko-mazurskiego w 2002 r. (w %) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 46,6 37,7 35,4 27,9 11,9 11,7 5,4 5,5 5,8 5,3 3,8 3,0 0-1 ha 1-2 ha 2-3 ha 3-5 ha 5-7 ha pow. 7 ha województwo Powiat Węgorzewo 22

Zarówno w województwie jak również w powiecie, w którym leży gmina Węgorzewo aż 53,4 % gospodarstw rolnych posiada do 7 ha użytków, co przy obecnym braku rentowności w tym sektorze powoduje większe zubożenie społeczeństwa. Szansą dla małych gospodarstw rolnych jest tworzenie grup producentów oraz alternatywne źródła dochodów np. agroturystyka, produkcja żywności ekologicznej, wierzby energetycznej, hodowla pszczół. Zagadnienie jest tym bardziej godne uwagi, że rolnictwo w gminie Węgorzewo zatrudnia ponad 50% ogółu pracujących. Dla pełniejszego obrazu sytuacji rolnictwa w gminie Węgorzewo poniżej zamieszczona tabela przedstawia strukturę użytkowania gruntów rolnych. Tabela 2. Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych województwa, powiatu i gminy Węgorzewo. wyszczególnienie Powierzchnia Użytki rolne Lasy i Pozostałe ogółem razem Grunty sady łąki pastwiska grunty grunty orne leśne Warmińsko- 1324213 ha 85,2 58,7 0,2 13,1 13,2 3,0 11,8 Mazurskie Powiat 69.343 ha 54,6 60,6 0,4 17,2 21,7 36,0 9,4 Węgorzewo Gmina 34.112 ha 56,4 58,8 0,3 13,1 27,8 16,1 27,5 Węgorzewo Dane: Narodowy Spis Powszechny 2002 rok, opracowanie własne. W Gminie Węgorzewo akweny stanowią 18,5 % jej obszaru i w tabeli zostały wykazane jako grunty pozostałe. Stosunkowo dużą powierzchnię zajmują tu również lasy 16,1 % obszaru gminy. Jak wynika z 3 przedstawionych tabel rolnictwo ma i będzie miało istotne znaczenie w strukturze gospodarczej Gminy Węgorzewo. 23

2.2. Struktura podstawowych branż Jak wcześniej wyjaśniono podstawową branżą w Gminie Węgorzewo jest rolnictwo i leśnictwo, które zatrudniają około 51 % ogółu pracujących. Pozostali znaleźli pracę w niewielu zakładach produkcyjnych głównie w branży drzewnej, budowlanej i usługach, a ok. 8% pracuje w szkolnictwie i administracji. Główne zakłady produkcyjne na terenie Gminy Węgorzewo: G.S w Węgorzewie PSS Społem w Węgorzewie SALTREP w Radziejach przerób drewna Ahoj Czarter Krzysztof Stępniak OSM w Węgorzewie, Prywatny Zakład Stolarski w Węgorzewie, Transport Ciężarowy Budowa Naprawa Dróg Bolesław Hnat Sp. z o.o. PABEMIA w Czerwonym Dworze ( przerób drewna), Prywatny Zakład Przetwórstwa Mięsnego w Janówku, Prywatne Przedsiębiorstwo Budowlane KOZBUD Prywatny Zakład Produkcji Prefabrykatów z betonu w Kalu, Pensjonat Nautic w Węgorzewie Okręgowy Zespoł Gospodarki Turystycznej PTTK Sp. Z O.O. w Olsztynie Ośrodek Wypoczynkowo- Szkoleniowy MAZUR nad jeziorem Święcajny Hotel Stara Kuźnia w Węgorzewie Stanica Wodna Kietlice nad Mamrami (B. i Z. Sawiccy) CAMPING C- 175 Rusałka Gospodarstwo Agroturystyczne B. i K. Dawcewicz, Ogonki, Węgorzewo Pensjonat NAUTIC, Węgorzewo Tiga Marina w Sztynorcie Przedsiębiorstwo Utzrymania Czystości Józef Wysoczarski Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Arpem w Węgorzewie W ewidencji działalności gospodarczych w gminie figuruje 960 podmiotów gospodarczych głównie handlu, usług i drobnej wytwórczości. 24

2.3. Struktura zatrudnienia Wśród podmiotów gospodarczych w gminie 96% ogólnej liczby stanowi sektor prywatny. Najwięcej osób, bo około 51 % znajduje zatrudnienie w rolnictwie i leśnictwie. Tak wysoki wskaźnik z pewnością generuje zjawisko ukrytego bezrobocia i jest przyczyną niskich dochodów mieszkańców wsi. Dużymi pracodawcami są jednostki samorządu terytorialnego i im podległe, służba zdrowia i edukacja. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zatrudnienia w usługach turystycznych i paraturystycznych. Dynamicznie rozwijający się sektor turystyczny stanowi wielką szansę dla mieszkańców Gminy Węgorzewo pod warunkiem, że władze samorządowe zrealizują niezbędne inwestycje infrastrukturalne umożliwiające rozwój gospodarczy regionu. Tabela 3. Struktura zatrudnienia i bezrobocia w Gminie Węgorzewo. województwo warmińsko- Gmina pracujący w rol. Wyszczególnienie mazurskie Węgorzewo indyw. do ogółu prac. pracujący w tys. razem 2003 432,3 6,5 w tym pracujacy w rolnictwie indywidualnym 2003 109,4 3,3 50,8% w tym pracujacy poza rolnictwem indywidualnym 2003 322,9 3,2 bezrobotni zarejestrowani 2003 175,2 3,6 aktywni zawodowo 2003 607,6 10,1 stopa bezrobocia 2003 28,8 35,6 Dane PUP Węgorzewo kwiecień 2003 rok 25

Ponad 50 % ogółu zatrudnionych utrzymuje się z pracy w gospodarstwach rolnych. W dobie czekających rolnictwo transformacji fakt ten z pewnością spowoduje ujawnienie ukrytego w nim bezrobocia. Na 17.378 mieszkańców (Narodowy Spis Powszechny rok 2002) aktywnych zawodowo w gminie Węgorzewo jest 10.100 osób, zarobkowo pracuje 6.800 osób, wskaźnik bezrobocia na koniec 2002 roku wynosił 32,3%, w tym większość stanowią osoby długotrwale bezrobotne, posiadające niskie wykształcenie i/ lub kwalifikacje nie dostosowane do potrzeb rynku pracy. W roku 2003 sytuacja uległa pogorszeniu. 2.4. Identyfikacja problemów Z chwilą akcesji Polski do Unii Europejskiej, kiedy rolnicy zaczną otrzymywać dopłaty bezpośrednie, sytuacja mieszkańców wiosek w Gminie Węgorzewo ulegnie poprawie. Problemem pozostaną małe gospodarstwa oraz grunty, na które nie będzie dopłat. Ta część sektora rolniczego będzie musiała ulec przeobrażeniom. Spowoduje to, z pewnością, ujawnienie się zjawiska bezrobocia ukrytego w rolnictwie. Nieuregulowana gospodarka wodno - ściekowa i problem odpadów stałych jest głównym czynnikiem hamującym rozwój przedsiębiorczości w gminie. Zły stan dróg, wymagających natychmiastowej modernizacji jest drugim co do ważności czynnikiem ograniczającym przedsiębiorczość. Brak instytucji wsparcia biznesu na poziomie powiatu. Niski poziom wiedzy z dziedziny przedsiębiorczości. Niedostateczny poziom wykształcenia mieszkańców. Niedobór środków na inwestycje w przedsiębiorstwa i rolnictwo. Niechęć właścicieli małych gospodarstw do zmian profilu produkcji, zrzeszania się w grupy, Brak konsumentów potencjalnych usług i produktów na rynku lokalnym, z powodu niskich dochodów. Brak w pełni uzbrojonych terenów pod inwestycje w Gminie Węgorzewo. Niedostateczna aktywność społeczna mieszkańców gminy. Organizacje pozarządowe mogłyby realizować wiele zadań zapobiegających marginalizacji społeczno ekonomicznej mieszkańców. Nie rozwiązany problem zanieczyszczania powietrza (przestarzałe systemy grzewcze, emitujące duże ilości substancji toksycznych do środowiska) 26

Niski poziom usług telekomunikacyjnych ogranicza aktywność ekonomiczną. Duża infrastruktura turystyczna pozwalająca na rozwój sektora lecz wymagająca podwyższenia poziomu, który uzależniony jest od infrastruktury technicznej (wodociągi, kanalizacja, składowiska odpadów stałych, drogi). Istniejąca w gminie nadwyżka siły roboczej posiada niskie wykształcenie oraz kwalifikacje nie dostosowane do potrzeb rynku pracy. W najbliższych latach na rynku pracy wyraźnie ujawni się zjawisko bezrobocia ukrytego obecnie w rolnictwie. Szansą dla gminy są złoża kruszywa na jej terenie. Z chwilą rozwiązania problemu utylizacji odpadów stałych mogłyby powstać nowe miejsca pracy. Z powodu szczególnej ochrony dużych obszarów środowiska naturalnego gminy pilne wydaje się rozwiązanie problemów gospodarki wodno ściekowej i odpadów stałych. Konieczne wydaje się wprowadzenie ładu urbanistycznego oraz poprawa estetyki gminy. Szansą dla gminy jest budowanie społeczeństwa informatycznego. 3. Podstawowe problemy społeczne 3.1. Struktura demograficzna. Do niedawna Polska była jednym z krajów Europy o najwyższym współczynniku przyrostu naturalnego, który w ostatnich latach systematycznie malał aż do 0,5 na 1000 mieszkańców w roku 2001r. Współczynnik umieralności niemowląt wynosi w Polsce 7,7 na 1000 urodzeń i jest ciągle znacznie wyższy od przeciętnego w krajach Unii Europejskiej, gdzie waha się w granicach 4,9 % w roku 2000. Na 100 mężczyzn przypada w Polsce 106 kobiet. Przeciętna długość życia w Polsce ulega systematycznemu wydłużeniu, w 2000 roku wynosiła dla kobiet 78 lat, dla mężczyzn 69,8 lat. Długość życia mieszkańców Polski jest nadal krótsza niż w krajach Unii. Na tle Europy polskie społeczeństwo jest stosunkowo młode. W latach 1990 2001 znacznie wzrosła liczba osób w wieku produkcyjnym (18 lat - 59 kobiety i 18 lat- 64 mężczyźni), z 57, 5 % do 61,9 %. Zmiany demograficzne będą więc wywierać silną presję na rynek pracy oraz spowodują wzrost świadczeń emerytalnych i popytu na usługi dla osób starszych. Łatwiejsze staną się przeobrażenia jakościowe w szkolnictwie. 27

Struktura demograficzna Gminy Węgorzewo nieznacznie odbiega od średniej w województwie. W gminie mniej jest dzieci i młodzieży do lat 17 (o 1,9 punktu procentowego), a więcej ludności w wieku poprodukcyjnym ( o 1 punkt procentowy ). 3.2. Aktywność ekonomiczna Transformacje lat dziewięćdziesiątych w kraju wygenerowały wiele nowych problemów. Zmiany w przemyśle, likwidacja PGR- ów spowodowały, że liczba bezrobotnych wzrosła z 1,1 mln w roku 1990 do 3,1 mln na koniec 2001 roku. Istotnym czynnikiem wpływającym na sytuację rynku pracy był w tym okresie znaczący przyrost ludności w wieku produkcyjnym (o 1,8 mln.). W województwie warmińsko-mazurskim ludność czynna zawodowo, wg powszechnego spisu z 2002 roku, wynosiła 608,2 tys. osób. Wysoki wskaźnik bezrobocia przybiera rozmiary klęski. Na ten stan składa się wiele czynników. Najważniejsze z nich obok dekoniunktury gospodarczej to: niskie wykształcenie oraz mała aktywność społeczno ekonomiczna mieszkańców. W wielu regionach przyczyną jest ich peryferyjność. Do takich z pewnością należy Gmina Węgorzewo. Aktywność ekonomiczną ludności w wieku 15 lat i więcej przedstawia w układzie porównawczym przedstawia poniższa tabela. Na aktywność zawodową składają się pracujący i osoby poszukujące pracy. 28

Tabela 4 Aktywność ekonomiczna ludności w województwie warmińsko-mazurskim i Powiecie Węgorzewo wyszczególni ogółem Aktywni zawodowo Bierni Nieustalony Wskaźnik Wskaźnik Stopa enie razem pracujący bezrobotni W tysiącach zawodowo status aktywności W % zatrudnienia bezrobocia Warmińsko- 1142,4 608,8 437,2 171,5 496,3 37,3 55,1 39,6 28,2 Mazurskie Miasta 704,8 375,2 277,4 97,9 302,2 27,3 55,4 40,9 26,1 Wieś 437,6 233,6 159,9 73,7 194,1 10,0 54,6 37,4 31,6 Powiat 19,5 10,1 6,8 3.3 8,9 0,5 53,2 36,0 32,3 Węgorzewo Opracowanie własne na podstawie Spisu Powszechnego 2002 rok 29

Tabela 5 Źródła utrzymania w układzie porównawcza Polski i województwa warmińsko-mazurskiego obszary Ludność Ludność Pracujący Bezrobotni Współ- Wskaźnik Stopa Długotrwa- Pracujący Główne źródła utrzymania w wieku w wieku w wieku czynnik zatrud- bezro- le bezrobot- w W tym ogółem 15 lat i więcej 15 lat i więcej 15 lat i więcej aktywności zawodowej nieni boci ni w ogólnej liczbie rolnictwie w ogólnej liczbie Dochod y z pracy Niezarob -kowe Na utrzymaninych bezrobotnienibocini pracującyc h w tysiącach w % Polska 38230,1 31288,4 13218,3 3558,2 55,5 43,7 21,2 45,8 16,6 32,3 28,0 38,1 Województwo 1428,4 1142,4 437,2 171,5 55,1 39,6 28,2 49,6 15,4 29,4 27,9 41,2 Dane: Narodowy Spis powszechny 2002 rok. W województwie warmińsko- mazurskim ponad 15% mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa, co w dobie czekających je przemian z pewnością spowoduje ujawnienie ukrytego w nim bezrobocia. 30

Jak wynika z danych spisu powszechnego przeprowadzonego w roku 2002 współczynnik aktywności zawodowej w województwie nie odstaje od przeciętnej w kraju. Zdecydowanie niższy jest jednak wskaźnik zatrudnienia (o 4,1%), co powoduje wyższą stopę bezrobocia w województwie w stosunku do kraju o 7 %. O prawie 4 % więcej ludności w kraju osiąga dochody z pracy zarobkowej, o 3,1 % więcej osób pozostaje na utrzymaniu osób trzecich w województwie warmińsko-mazurskim niż w kraju. Udział pracujących w rolnictwie w ogólnej liczbie pracujących jest o 0,8 % niższy w województwie niż przeciętnie w kraju. W województwie o 3,8 % wyższy niż w kraju jest odsetek długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie pozostających bez pracy. Dla pełnej diagnozy demograficznej konieczne jest przedstawienie aktywności ekonomicznej mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego w aspekcie wykształcenia i płci. Problem ten przedstawiono poniżej. 31

Tabela 6 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej wg poziomu wykształcenia i płci w województwie warmińsko-mazurskim. wyszczególnienie ogółem Aktywni zawodowo Bierni Nieustalony Współcz. Wskaźnik Stopa razem pracujący bezrobotni zawodowo status aktywności zatrudnienia bezrobocia zawodowej W tysiącach W % ogółem 1142,4 608,8 437,2 171,5 496,3 37,3 55,1 39,6 28,2 wyższe 99,2 79,8 74,4 5,4 17,6 1,8 81,9 76,4 6,8 policealne 34,4 25,8 21,3 4,5 7,7 0,9 77,0 63,6 17,4 Śr. zawodowe 222,2 155,1 119,7 35,4 62,2 4,9 71,4 55,1 22,8 Śr. Ogólnokszt. 90,5 44,8 31,5 13,3 43,2 2,5 50,9 35,8 29,7 Zas. zawodowe 254,9 184,0 120,7 63,3 65,3 5,5 73,8 48,4 43,4 Podst. ukończone 376,8 116,4 67,9 48,6 256,6 3,8 31,2 18,2 41,7 Podst. Nieuk. I 44,4 2,7 1,7 1,0 41,5 0,3 6,0 3,8 36,7 bez wykształcenia nieustalone 19,9 0,1 0,0 0,1 2,2 17,6 2,7 0,4 83,6 mężczyźni 551,9 328,3 240,0 88,2 205,9 17,7 61,5 44,9 26,9 wyższe 43,9 35,4 33,1 2,3 7,8 0,7 82,0 76,6 6,5 32