Instytut Badawczy IPC / EU-Consult Raport końcowy Wsparcie służące rozwojowi przedsiębiorczości w województwie śląskim 2012 1
Streszczenie raportu Głównym celem badania Wsparcie służące rozwojowi przedsiębiorczości w województwie śląskim było dokonanie analizy i ocena dotychczasowego wsparcia służącego rozwojowi przedsiębiorczości, a także określenie motywów i barier podejmowania prowadzenia działalności gospodarczej. W ramach badania zostały przeanalizowane następujące obszary badawcze: Rozwój przedsiębiorczości w województwie śląskim, Instrumenty służące wsparciu przedsiębiorczości, Zbadanie motywów oraz występujących barier podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, Prognoza zmian w zakresie rozwoju przedsiębiorczości na terenie województwa śląskiego, Analiza i ocena działań podejmowanych przez Instytucje Otoczenia Biznesu w celu zachęcenia do zakładania firm na terenie województwa śląskiego. W ramach badania zastosowano, zgodnie z zasadą triangulacji, różnorodne techniki badawcze i źródła pozyskiwania danych. Badanie zostało oparte na analizie danych zastanych dotyczących rozwoju przedsiębiorczości w województwie śląskim, analizie projektów realizowanych w ramach PO KL, a także badaniach pierwotnych: wspomagane komputerowo wywiady telefoniczne z przedsiębiorcami, którzy otrzymali wsparcie na założenie działalności gospodarczej oraz z takimi, którzy tego wsparcia nie otrzymali, mieszkańcami województwa śląskiego, telefoniczne wywiady pogłębione z beneficjentami projektów oraz wywiady indywidualne ekspertami. Przeprowadzony został także panel podsumowujący z ekspertami z zakresu przedsiębiorczości oraz przedstawicielami instytucji realizujących zadania zbieżne z przedmiotem badania, którego celem było doprecyzowanie wniosków i rekomendacji. Zarówno w Polsce jak i województwie śląskim można zaobserwować spadek liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w roku 2011 w stosunku 2010 roku. Liczba zarejestrowanych podmiotów na koniec 2011 r. w systemie REGON wyniosła w województwie śląskim 443 420, co oznacza spadek w stosunku do roku 2010 o 8 215 jednostek. Na ogólny spadek liczby zarejestrowanych podmiotów składał się znaczący spadek liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (o 11 215 podmiotów) oraz wzrost liczby spółek handlowych (o 1959 jednostek), a także spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego (wzrost o 243 jednostki). województwo śląskie, obok mazowieckiego i zachodniopomorskiego, jest regionem, w którym odnotowany został największy spadek. W województwie śląskim można natomiast zaobserwować wysoką dynamikę przyrostu nowych spółek handlowych przy jednoczesnym niskiej dynamice wzrostu ilości osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. W przypadku analizy danych dla powiatów województwa śląskiego należy stwierdzić, iż najwyższe wartości wskaźnika liczby podmiotów wykreślonych z rejestru REGON na 10 tys. ludności dotyczą Mysłowic 154 podmioty, Dąbrowy Górniczej 155 podmiotów, Bielsko-Białej 127 podmiotów, Sosnowca 124 podmiotów, Częstochowy 122 podmioty oraz Chorzowa 121 podmiotów. Do grupy powiatów posiadających najniższy wskaźnik liczby podmiotów wykreślonych z rejestru REGON na 10 tys. ludności należy zaliczyć w kolejności powiat raciborski 52 podmioty, powiat rybnicki 59 podmiotów, powiat gliwicki 60 podmiotów, Jastrzębie- Zdrój 61 podmiotów oraz powiat wodzisławski 68 podmiotów. Przeciętna wysokość przyznanych bezrobotnemu środków na podjęcie działalności gospodarczej wyniosła w 2011 roku na obszarze całego kraju - 16 160 zł (w 2010 roku 18 000 tys. zł) i była niższa o 10,2% niż w roku 2010. Koszt zatrudnienia jednej osoby 2
w ramach środków (dotacji) na podjęcie działalności gospodarczej w województwie śląskim wyniósł w 2011 r. 16 178 zł, czyli był to poziom zbliżony do średniej krajowej. W 2011 r. województwo śląskie posiadało razem z województwem mazowieckim najniższy wskaźnik liczby udzielonych dotacji na podjęcie działalności gospodarczej przypadających na 10 000 mieszkańców (5,4 osoby) 1. Jest to poziom zdecydowanie niższy od średniej krajowej, która kształtowała się na poziomie 6,8 osoby. W 2011 r. w województwie śląskim udział wszystkich bezrobotnych, którzy skorzystali ze środków na podjęcie działalności gospodarczej wyniósł 8,9% (10 miejsce wśród wszystkich województw) i był wyższy od średniej krajowej (8,6%). Łączne wydatki w 2011 r. na rozpoczęcie działalności gospodarczej przez osoby bezrobotne wyniosły w województwie śląskim 40 527,1 tys. zł. Największe wydatki w zakresie tej formy wsparcia odnotowano w PUP w Sosnowcu (3 934,0 tys. zł 9,7% wszystkich wydatków na rozpoczęcie działalności gospodarczej w skali całego województwa), Zawierciu (3 380,0 tys. zł - 8,3%), PUP w Częstochowie (3 634,0 tys. zł 9,0%), PUP w Bielsko-Białej (2 827,1 tys. zł 7%). W wyniku analizy projektów z działań 6.1.3, 6.2 oraz 8.1.2 największy wpływ na poprawę sytuacji uczestników projektów (także w opinii samych uczestników) mają środki przeznaczone na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Są one uważane przez uczestników projektów za najbardziej efektywną formę wsparcia. Jednak z uwagi na specyfikę gospodarczą województwa śląskiego związaną z wysokim poziomem uprzemysłowienia, najbardziej wskazaną formą aktywizacji zawodowej są staże zawodowe i szkolenia (rodzaj szkoleń ustalany w porozumieniu z organizacjami przedsiębiorców, przedsiębiorcami). Przyczyny rozpoczynania własnej działalności gospodarczej wśród przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie z EFS to najczęściej chęć wzięcia sprawy we własne ręce oraz uzyskanie niezależności. Takie same powody wskazywali przedsiębiorcy, którzy swoje firmy założyli bez wsparcia EFS, choć powody te były znacznie rzadziej wybierane w porównaniu do wypowiedzi w grupie przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie na założenie własnej działalności gospodarczej z EFS. Podobne motywy podejmowania działalności gospodarczej wskazywali badani beneficjenci projektów PO KL. 1 dotyczy środków pochodzących z Funduszu Pracy wydatkowanych przez Powiatowe Urzędy Pracy 3
Spis treści Streszczenie raportu... 2 Spis treści... 4 Wyniki badania... 5 Obszar 1. Rozwój przedsiębiorczości w województwie śląskim... 5 Działalność gospodarcza podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON... 5 Dotacje na podjęcie działalności gospodarczej przez bezrobotnych działania w zakresie aktywizacji zawodowej realizowane przez PUP (środki z Funduszu Pracy)...18 Przeżywalność nowopowstałych przedsiębiorstw...25 Przedsiębiorczość kobiet...27 Określenie efektu deadweight...30 Określenie trwałości powstałych dzięki wsparciu PO KL miejsc pracy...30 Zidentyfikowanie typów działalności gospodarczej szczególnie sprzyjających tworzeniu nowych miejsc pracy w woj. śląskim...31 Obszar 2. Instrumenty służące wsparciu przedsiębiorczości...34 Wsparcie ze środków unijnych...34 Ocena efektywności wsparcia...35 Inne formy wsparcia przedsiębiorczości...36 Charakterystyka badanych projektów...39 Podsumowanie badań projektów w ramach działań/poddziałań: 6.1.3, 6.2, 8.1.2...58 Obszar 3. Zbadanie motywów oraz występujących barier podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej...66 Obszar 4. Prognoza zmian w zakresie rozwoju przedsiębiorczości na terenie województwa śląskiego...69 Model ekonometryczny...72 Obszar 5. Analiza i ocena działań podejmowanych przez Instytucje Otoczenia Biznesu w celu zachęcenia do zakładania firm na terenie województwa śląskiego...81 Analiza sieciowa...83 Wnioski i rekomendacje...86 Wnioski...86 Rekomendacje...88 Spis tabel i wykresów...91 4
Wyniki badania Obszar 1. Rozwój przedsiębiorczości w województwie śląskim Działalność gospodarcza podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON W Polsce liczba zarejestrowanych podmiotów na koniec 2011 r. w systemie REGON wyniosła 3 869,9 tys., co oznacza spadek w stosunku do roku 2010 o 40 tys. jednostek. Na ogólny spadek liczby zarejestrowanych podmiotów składał się znaczący spadek liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (o 71 tys.) oraz wzrost liczby spółek handlowych (o blisko 20 tys.), a także spółek cywilnych (o 5 tys.). Pomimo tych zmian, osoby fizyczne dominują w systemie REGON ich liczba wynosi 2.871,4 tys., natomiast liczba spółek handlowych 322,4 tys., zaś spółek cywilnych 276,3 tys. W porównaniu z rokiem 2010, w 2011 r. liczba zarejestrowanych podmiotów w rejestrze REGON zwiększyła się tylko w dwóch województwach: wielkopolskim (o 1 tys.) oraz małopolskim (o 232 podmioty). W pozostałych województwach nastąpiło zmniejszenie liczby zarejestrowanych podmiotów najbardziej w śląskim, mazowieckim oraz zachodniopomorskim. Tabela 1. Liczba podmiotów gospodarczych w latach sektor prywatny województwo śląskie w latach 2003-2011 r. Wyszczególnien ie forma prawna sektor prywatny - ogółem sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego sektor prywatny - spółdzielnie sektor prywatny - fundacje sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS podmioty gospodarki narodowej - sektor prywatny 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 407 288 411 308 407 969 406 947 408 698 411 546 414 298 435 084 427 023 330 097 332 171 326 898 323 455 322 859 323 485 325 991 342 941 331 726 22 748 23 890 25 007 26 116 27 551 28 671 30 179 32 225 34 184 4 084 4 261 4 490 4 696 5 022 5 213 5 376 5 612 5 855 1 263 1 256 1 249 1 239 1 244 1 187 1 161 1 162 1 147 544 588 629 660 712 749 808 884 954 5 849 6 274 6 673 7 116 7 476 7 793 8 078 8 395 8 706 Na terenie województwa śląskiego można zaobserwować podobną tendencję. Liczba zarejestrowanych podmiotów na koniec 2011 r. w systemie REGON wyniosła w województwie śląskim 443 420, co oznacza spadek w stosunku do roku 2010 o 8 215 jednostek. Na ogólny spadek liczby zarejestrowanych podmiotów składał się znaczący spadek liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (o 11 215 podmiotów) oraz wzrost liczby spółek handlowych (o 1959 jednostek), a także spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego (o 243 jednostki). Pomimo tych zmian, osoby fizyczne dominują w systemie REGON ich liczba wynosi 331 726, natomiast liczba spółek handlowych 34 184. Szczegółową charakterystykę podmiotów sektora prywatnego w województwie śląskim przedstawia powyższa tabela. Natomiast tabela nr 2 pokazuje dynamikę zmian w ilości 5
poszczególnych podmiotów gospodarczych w województwie śląskim w latach 2003-2011 r. Spadek liczby podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w 2011 r. związany był m.in. z: 1) wprowadzeniem w 2010 r. zmiany przepisów prawnych regulujących sposób prowadzenia rejestru REGON, umożliwiającej wykorzystywanie do aktualizacji rejestru REGON (w zakresie skreśleń osób fizycznych wpisanych do rejestru) informacji o zgonach osób fizycznych pozyskanych z Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL). W 2011 r. po raz pierwszy dokonano aktualizacji rejestru REGON w oparciu o informacje z rejestru PESEL, 2) zmianami prawnymi dotyczącymi rejestracji działalności gospodarczej podejmowanej przez osoby fizyczne. Od 1 lipca 2011 r. rozpoczęła działalność Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej (CEIDG) prowadzona przez Ministerstwo Gospodarki w formie elektronicznej. Jednocześnie do dnia 31 grudnia 2011 r. trwało przenoszenie do CEIDG danych o przedsiębiorcach (aktywnych oraz tych, którzy zawiesili prowadzenie działalności gospodarczej) wpisanych do gminnych ewidencji działalności gospodarczej. W trakcie tego procesu gminy porządkowały zasób zgromadzony w ewidencji działalności gospodarczej, w tym dokonywały skreśleń z ewidencji działalności gospodarczej osób, które zakończyły prowadzenie działalności gospodarczej. Tabela 2. Dynamika zmian w liczbie podmiotów gospodarczych sektora prywatnego w latach 2003-2011 w województwie śląskim Wyszczególnienie forma prawna sektor prywatny - ogółem sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego podmioty gospodarki narodowej - sektor prywatny dynamika zmian 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 bd. bd. bd. bd. 101,0 % 99,2% 99,7% 100,4 % 100,6 % 98,4% 98,9% 99,8% 105,0 % 104,3 % 104,7 % 105,4 % 104,4 % 104,6 % sektor prywatny - spółdzielnie bd. 99,4% 99,4% 99,2% sektor prywatny - fundacje bd. sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne bd. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 108,1 % 107,3 % 107,0 % 106,4 % 104,9 % 106,6 % 105,5 % 106,9 % 100,7 % 100,2 % 104,1 % 103,8 % 100,7 % 100,8 % 105,3 % 103,1 % 100,4 % 95,4% 97,8% 107,9 % 105,1 % 105,2 % 104,2 % 107,9 % 103,7 % 105,0 % 98,1% 105,2 % 96,7% 106,8 % 106,1% 104,4 % 104,3% 100,1 % 98,7% 109,4 % 107,9% 103,9 % 103,7% W województwie śląskim można zaobserwować wysoką dynamikę przyrostu nowych spółek handlowych przy jednoczesnej niskiej dynamice wzrostu ilości osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Tylko w 2010 roku zaobserwowano przyrost nowych firm o 5,2% (na co z pewnością miały wpływ datacje przyznawane na rozpoczęcie działalności gospodarczej przyznawane przez PUP oraz środki pochodzące na ten cel z EFS). W 2011 r. spółki handlowe stanowiły 8,01% wszystkich podmiotów podmioty gospodarki narodowej z sektora prywatnego. W 2003 r. poziom ten wynosił jednak tylko 5,59%. Analizując powyższe dane należy stwierdzić, iż dominującą rolę w gospodarce województwa śląskiego pełnią spółki handlowe (spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością), które są znaczącymi pracodawcami. Tym samym w mniejszym stopniu, niż w innych województwach (o niższym potencjale gospodarczym) osoby pozostające bez pracy decydują się na prowadzenie własnej działalności gospodarczej. 6
Duży wpływ na omawianą sytuację mają inwestycje zagraniczne - generują w większości przypadków dużą ilość nowych miejsc pracy. W 2011 r. spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego stanowiły 1,37% wszystkich podmiotów gospodarki narodowej z sektora prywatnego. Można zatem prognozować, iż w dalszym ciągu występować będzie wzrost liczby podmiotów zagranicznych prowadzących działalność gospodarczą na co wpływ ma m.in. rozwój infrastruktury technicznej (dynamiczny proces rozbudowy dróg w tym autostrad). Inwestycje zagraniczne mają również znaczący wpływ na sektor małych i średnich przedsiębiorstw, gdyż firmy zagraniczne często współpracują z lokalnymi firmami np. w zakresie podwykonawstwa. Tabela 3. Udział % poszczególnych form prawnych podmiotów gospodarczych sektora prywatnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych sektora prywatnego w latach 2004-2011 w województwie śląskim Wyszczególnienie forma prawna sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego sektor prywatny - spółdzielnie sektor prywatny - fundacje sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS podmioty gospodarki narodowej - sektor prywatny udział % (100% - wszystkie z sektora prywatnego) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 81,05% 80,76% 80,13% 79,48% 79,00% 78,60% 78,69% 78,82% 77,68% 5,59% 5,81% 6,13% 6,42% 6,74% 6,97% 7,28% 7,41% 8,01% 1,00% 1,04% 1,10% 1,15% 1,23% 1,27% 1,30% 1,29% 1,37% 0,31% 0,31% 0,31% 0,30% 0,30% 0,29% 0,28% 0,27% 0,27% 0,13% 0,14% 0,15% 0,16% 0,17% 0,18% 0,20% 0,20% 0,22% 1,44% 1,53% 1,64% 1,75% 1,83% 1,89% 1,95% 1,93% 2,04% W celu przedstawienia sytuacji na tle innych województw i kraju zastosowano wskaźnik liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności. Wartość wskaźnika dla województwa śląskiego w 2011 r. wynosi 958 podmiotów i jest to wartość niższa od średniej dla kraju (1 004 podmioty) oraz 8 innych województw. Najwyższe wartości występują dla omawianego wskaźnika w województwie mazowieckim - 1 277 podmiotów. Należy przyjąć, iż czym wyższe wartości przyjmuje przedmiotowy wskaźnik tym poziom przedsiębiorczości wśród mieszkańców jest wyższy, co ma bezpośrednie przełożenie na liczbę MŚP. Stosunkowo niski poziom przedmiotowego wskaźnika wynika z opisanej wyżej sytuacji. Tabela 4. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2003-2011 r. Jednostka terytorialna podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Polska 938 937 948 954 967 985 981 1 024 1 004 dolnośląskie 1 055 1 052 1 048 1 051 1 071 1 101 1 101 1 151 1 123 kujawsko-pomorskie 924 895 905 905 912 929 880 899 879 lubelskie 707 684 684 693 699 715 724 762 746 lubuskie 965 981 1 011 1 047 1 056 1 010 1 004 1 050 1 021 łódzkie 930 946 968 940 942 950 868 911 902 małopolskie 885 886 887 885 896 917 952 1 001 991 mazowieckie 1 121 1 138 1 167 1 179 1 209 1 248 1 238 1 299 1 277 7
opolskie 828 841 865 891 915 932 926 964 962 podkarpackie 680 665 663 671 677 687 690 726 710 podlaskie 804 757 741 744 743 757 753 773 764 pomorskie 1 034 1 017 1 030 1 039 1 053 1 084 1 118 1 161 1 131 śląskie 899 913 910 911 918 923 928 974 958 świętokrzyskie 803 800 813 831 838 852 832 859 829 warmińsko-mazurskie 773 762 771 780 793 812 805 834 807 wielkopolskie 999 994 1 012 1 023 1 040 1 063 1 054 1 098 1 090 zachodniopomorskie 1 183 1 192 1 221 1 237 1 245 1 259 1 270 1 302 1 246 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS W przypadku analizy danych dla powiatów województwa śląskiego należy stwierdzić, iż najwyższe wartości wskaźnika liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności dotyczą Częstochowy (miasto na prawach powiatu) 1 111 podmiotów, Gliwic (miasto na prawach powiatu) 1 240 podmiotów, Katowic (miasto na prawach powiatu) 1 376 podmiotów. Są to zatem duże ośrodki miejskie charakteryzujące się wysokim poziomem uprzemysłowienia oraz dużym potencjałem technologicznym i innowacyjnym działających na ich terenie firm. Do grupy powiatów posiadających najniższy wskaźnik liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności należy zaliczyć w kolejności Jastrzębie-Zdrój (miasto na prawach powiatu) 640 podmiotów, powiat rybnicki 668 podmiotów, powiat wodzisławski 669 podmiotów, Rudę Śląską (miasto na prawach powiatu) 670 podmiotów, Piekary Śląskie (miasto na prawach powiatu) 702 podmiotów, powiat bieruńsko-lędziński 709 podmiotów, powiat częstochowski 729 podmiotów oraz powiat lubliniecki 739 podmiotów. W 2011 roku w stosunku do roku poprzedniego omawiany wskaźnik wzrósł jedynie w 6 powiatach tj. Bytomiu, Piekarach Śląskich, Gliwicach, Zabrzu, powiecie gliwickim oraz powiecie raciborskim. Zahamowanie tendencji wzrostowej wskaźnika wśród większości powiatów województwa śląskiego potwierdza, że 2011 był pierwszym rokiem w którym ogólnoświatowy kryzys gospodarczy wpłynął na kondycję finansową firm i tym samym liczbę nowo rejestrowanych i wyrejestrowanych podmiotów z systemu REGON. Na obniżenie wskaźnika w poszczególnych powiatach miał też wpływ niższy niż w 2010 r. poziom udzielonych dotacji przez PUP na rozpoczęcie działalności gospodarczej (szczegółowa analiza w dalszej części opracowania). Spadek liczby podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w 2011 r. związany był również z wprowadzeniem Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) i związanych z tym prac aktualizacyjnych w istniejących rejestrach (REGON). Powyższa analiza zawiera dane dla podmiotów gospodarczych zarejestrowanych według nadanego im numeru REGON, a nie faktycznie działających podmiotów. Polskie prawo nakazuje bowiem prowadzenie rejestru przedsiębiorstw, znanego powszechnie właśnie jako REGON, jednak lista nie jest na bieżąco aktualizowana. W praktyce oznacza to, że firmy zamykające działalność nie są z rejestru wykreślane, ponieważ nie ma takiego prawnego obowiązku ani zwyczaju. Nie ma również w polskim prawie wytycznych odnośnie do przedsiębiorstw zawieszających działalność, co sprawia, że ów spis nie odzwierciedla faktycznej liczby działających w Polsce podmiotów. Diagnoza potencjału gospodarki województwa pod kątem rozwoju kompetencji informacyjno-komunikacyjnych pracowników i pracodawców (Warszawa, 2012) prezentująca wyniki badań prowadzonych na terenie województwa śląskiego w 2011 r. wskazuje, iż 48,8% przedsiębiorców zarejestrowanych w systemie REGON nie istnieje. Aktywnymi podmiotami jest zatem tylko 51,2% jednostek zarejestrowanych w systemie REGON. 8
Tabela 5. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2003-2011 r. powiaty województwa śląskiego Jednostka terytorialna podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 województwo śląskie 899 913 910 911 918 923 928 974 958 Powiat bielski 953 924 915 912 920 931 948 1 001 997 Powiat cieszyński 1 047 1 030 1 006 1 007 1 009 1 014 1 026 1 078 1 048 Powiat żywiecki 806 803 801 809 824 842 852 892 849 Powiat m. Bielsko-Biała 1 382 1 355 1 333 1 324 1 330 1 336 1 367 1 425 1 411 Powiat lubliniecki 713 715 723 721 725 745 720 763 739 Powiat tarnogórski 895 914 904 910 934 952 964 1 022 1 010 Powiat m. Bytom 815 851 850 855 872 886 881 913 920 Powiat m. Piekary Śląskie 563 579 584 624 625 633 651 698 702 Powiat częstochowski 659 624 620 626 644 665 692 743 729 Powiat kłobucki 730 692 685 686 704 715 727 768 768 Powiat myszkowski 1 024 1 009 972 951 953 953 950 1 009 977 Powiat m. Częstochowa 1 064 1 047 1 027 1 014 1 026 1 060 1 079 1 123 1 111 Powiat gliwicki 601 621 621 638 658 679 692 732 735 Powiat m. Gliwice 1 002 1 048 1 050 1 060 1 087 1 103 1 138 1 190 1 240 Powiat m. Zabrze 729 765 784 795 811 825 843 878 897 Powiat m. Chorzów 877 940 942 955 965 977 992 1 029 996 Powiat m. Katowice 1 290 1 316 1 344 1 364 1 370 1 306 1 327 1 396 1 376 Powiat m. Mysłowice 884 900 912 933 942 939 925 977 898 Powiat m. Ruda Śląska 609 642 635 640 651 663 672 708 670 Powiat m. Siemianowice Śląskie 829 870 899 906 879 875 888 939 907 Powiat m. Świętochłowice 634 656 676 686 690 695 711 746 737 Powiat raciborski 660 675 673 682 693 704 710 745 752 Powiat rybnicki 642 658 641 640 640 654 643 679 668 Powiat wodzisławski 630 654 653 659 655 655 649 684 669 Powiat m. Jastrzębie-Zdrój 607 642 632 623 618 630 618 642 640 Powiat m. Rybnik 905 932 927 922 921 922 888 945 935 Powiat m. Żory 801 816 807 800 797 804 809 843 842 Powiat będziński 1 013 1 036 1 029 1 030 1 023 1 034 1 007 1 062 1 008 Powiat zawierciański 801 819 827 829 836 830 837 879 861 Powiat m. Dąbrowa Górnicza 950 952 942 923 923 926 956 1 006 949 Powiat m. Jaworzno 770 804 798 800 797 806 787 827 818 Powiat m. Sosnowiec 1 109 1 135 1 122 1 091 1 095 1 096 1 071 1 120 1 089 Powiat mikołowski 852 870 858 856 866 874 864 916 901 Powiat pszczyński 940 928 924 921 924 930 945 1 002 980 Powiat bieruńsko-lędziński 733 758 759 767 762 763 689 736 709 Powiat m. Tychy 1 007 1 038 1 022 1 028 1 030 1 028 1 003 1 037 1 027 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 9
Działalność gospodarcza podmioty nowozarejestrowane w rejestrze REGON W 2011 r. w Polsce zostało zarejestrowanych 346 tys. nowych podmiotów, było to o 50 tys. mniej niż w roku poprzednim. Sytuacja ta była wynikiem spadku w liczbie nowo rejestrowanych osób fizycznych, liczba nowo powstałych spółek była bowiem o 1,5 tys. wyższa niż w roku 2010. Spadek w liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów miał miejsce we wszystkich województwach, ale największy wystąpił w śląskim, opolskim oraz warmińsko-mazurskim (spadek o około 18%-20%). W województwie kujawskopomorskim spadek był najmniejszy i wyniósł 6%. W 2011 r w rejestrze REGON w województwie śląskim zarejestrowano 36 998 nowych podmiotów gospodarczych z tego 36 607 z sektora prywatnego. W stosunku do 2010 r. liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (łącznie sektor publiczny i prywatny) spadła aż o 9 392 podmioty. Należy jednak stwierdzić, iż 2011 r. w kraju oraz we wszystkich województwach nastąpił spadek ilości nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w stosunku do roku poprzedniego. Tabela 6. Podmioty nowo zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2003-2011 r. województwo śląskie Wyszczególnienie Podmioty nowo zarejestrowane 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 29 241 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 27 288 28 674 Liczba podmiotów 31 755 30 646 33 176 39 646 46 390 W celu przedstawienia sytuacji na tle innych województw i kraju zastosowano wskaźnik liczby podmiotów nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności. Wartość wskaźnika dla województwa śląskiego w 2011 r. wynosi 80 podmiotów i jest to wartość niższa od średniej dla kraju (90 podmiotów) oraz 9 innych województw. Najwyższe wartości występują dla omawianego wskaźnika w województwie mazowieckim, zachodniopomorskim, pomorskim - 109 podmiotów. Taką sytuację należy zatem ocenić negatywnie. Tabela 7. Podmioty nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w latach 2003-2011 r. województwo śląskie na tle kraju i innych województw Jednostka terytorialna jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Polska 66 61 69 78 77 83 92 105 90 dolnośląskie 74 71 81 90 89 95 102 116 103 kujawskopomorskie 63 57 67 77 76 81 88 94 lubelskie 55 46 51 57 59 63 69 82 68 lubuskie 75 76 79 91 89 92 104 117 98 łódzkie 66 57 64 71 71 77 88 99 83 małopolskie 63 57 63 75 74 82 95 110 91 mazowieckie 77 74 79 91 92 96 100 127 109 opolskie 53 48 52 58 57 67 76 83 68 podkarpackie 50 42 46 54 53 56 68 75 65 podlaskie 56 48 59 64 59 67 75 86 74 pomorskie 78 69 85 96 103 111 113 123 109 śląskie 62 58 61 68 66 71 85 100 80 świętokrzyskie 54 46 52 60 57 63 71 83 69 warmińskomazurskie 64 61 70 76 73 79 89 96 wielkopolskie 68 64 75 87 86 93 98 112 98 zachodniopomorskie 84 81 94 107 105 112 118 123 109 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 36 998 87 77 10
W przypadku analizy danych dla powiatów województwa śląskiego należy stwierdzić, iż najwyższe wartości wskaźnika liczby podmiotów nowo zarejestrowanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności dotyczą Bielska-Białej (miasto na prawach powiatu) 113 podmiotów, Częstochowy (miasto na prawach powiatu) 103 podmioty, Katowic (miasto na prawach powiatu) 105 podmiotów. Do grupy powiatów posiadających najniższy wskaźnik liczby podmiotów nowo zarejestrowanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności należy zaliczyć w kolejności: powiat raciborski 56 podmiotów, powiat rybnicki 58 podmiotów, Jastrzębie-Zdrój 62 podmioty oraz powiat gliwicki 62 podmioty. W 2011 roku w stosunku do roku poprzedniego omawiany wskaźnik wzrósł jedynie w powiecie kłobuckim. Tabela 8. Podmioty nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w latach 2003-2011 r. województwo śląskie oraz powiaty wchodzące w jego skład. Jednostka terytorialna jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 województwo śląskie 62 58 61 68 66 71 85 100 80 Powiat bielski 62 53 60 73 71 77 92 108 82 Powiat cieszyński 60 59 73 89 80 81 95 106 87 Powiat żywiecki 54 45 49 58 60 66 78 91 72 Powiat m. Bielsko-Biała 95 88 93 98 93 110 135 134 113 Powiat lubliniecki 42 45 47 56 50 64 67 88 64 Powiat tarnogórski 51 47 47 62 64 65 88 103 78 Powiat m. Bytom 55 51 55 54 59 63 68 77 70 Powiat m. Piekary Śląskie 48 43 59 72 46 53 64 91 70 Powiat częstochowski 57 58 61 69 64 75 82 100 70 Powiat kłobucki 60 55 58 62 58 65 79 86 87 Powiat myszkowski 76 60 74 69 67 77 87 104 81 Powiat m. Częstochowa 88 79 88 93 88 116 115 122 103 Powiat gliwicki 40 36 39 50 50 51 61 82 62 Powiat m. Gliwice 70 64 65 72 77 76 97 110 95 Powiat m. Zabrze 74 67 55 60 58 59 65 81 67 Powiat m. Chorzów 57 82 64 65 62 70 90 96 80 Powiat m. Katowice 76 72 77 81 78 86 108 128 105 Powiat m. Mysłowice 51 49 61 70 63 56 77 107 82 Powiat m. Ruda Śląska 44 45 43 49 54 55 66 81 65 Powiat m. Siemianowice Śląskie 68 62 69 76 68 65 93 104 72 Powiat m. Świętochłowice 47 46 70 50 48 56 66 87 73 Powiat raciborski 56 38 39 44 47 47 64 70 56 Powiat rybnicki 41 38 34 48 46 54 65 73 58 Powiat wodzisławski 42 49 48 53 48 52 62 77 64 Powiat m. Jastrzębie-Zdrój 53 52 46 55 53 59 70 73 62 Powiat m. Rybnik 53 52 54 61 60 64 79 104 72 Powiat m. Żory 62 55 57 59 64 61 92 91 76 Powiat będziński 62 58 63 71 70 79 88 119 79 Powiat zawierciański 55 54 58 59 59 62 74 88 72 11
Powiat m. Dąbrowa Górnicza 71 62 72 82 77 79 102 121 83 Powiat m. Jaworzno 57 51 55 67 59 61 69 88 73 Powiat m. Sosnowiec 71 66 66 74 70 75 84 110 84 Powiat mikołowski 47 47 54 66 67 64 87 99 80 Powiat pszczyński 49 45 46 56 55 60 80 100 75 Powiat bieruńsko-lędziński 42 40 47 50 47 57 65 81 70 Powiat m. Tychy 73 63 67 76 72 72 93 100 87 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Poniższe tabele przedstawiają zmiany w strukturze nowo rejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON. Z uwagi na zmiany metodologiczne stosowane przez Główny Urząd Statystyczny dane obejmują lata 2003 2009 według PKD 2004 oraz lata 2009-2011 według PKD 2007. Należy stwierdzić, iż w latach 2009-2011 nie zaobserwowano znaczącej zmiany struktury branż w nowo rejestrowanych podmiotach gospodarczych. Godnym odnotowania jest 1,92% wzrost w 2011 r. udziału firm działających w branży H. Transport i gospodarka magazynowa (do poziomu 5,91%). Tabela 9. Liczba oraz udział procentowy nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w województwie śląskim według kodu PKD 2004 lata 2003 2009 KOD - PKD 2004 A. Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo B. Rybactwo C. Górnictwo D. Przetwórstwo przemysłowe E. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę F. Budownictwo G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego H. Hotele i restauracje I. Transport, gospodarka magazynowa i łączność J. Pośrednictwo finansowe Sektor prywatny podmioty nowozarejestrowane w rejestrze REGON 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 493 374 384 526 475 427 438 1,78% 1,46% 1,38% 1,69% 1,58% 1,31% 1,11% 5 7 5 4 3 8 11 0,02% 0,03% 0,02% 0,01% 0,01% 0,02% 0,03% 13 17 15 15 22 15 41 0,05% 0,07% 0,05% 0,05% 0,07% 0,05% 0,10% 2 251 2 151 2 504 2758 2 649 2 623 3 551 8,11% 8,41% 9,01% 8,85% 8,79% 8,05% 9,02% 12 10 10 9 14 33 29 0,04% 0,04% 0,04% 0,03% 0,05% 0,10% 0,07% 2265 2 184 2 605 3 393 4 331 4 942 4 773 8,16% 8,53% 9,38% 10,89% 14,37% 15,16% 12,12% 10 889 9 396 10 138 10 350 9 332 9 618 12 432 39,23% 36,72% 36,50% 33,22% 30,96% 29,50% 31,58% 1 349 1 242 1 254 1 331 1 152 1 177 1 740 4,86% 4,85% 4,51% 4,27% 3,82% 3,61% 4,42% 1 553 1 612 1 590 1 898 1 946 2 174 2 423 5,59% 6,30% 5,72% 6,09% 6,46% 6,67% 6,15% 1 397 1 371 1 304 1 465 1 613 1 995 2 105 5,03% 5,36% 4,69% 4,70% 5,35% 6,12% 5,35% 12
K. Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej L. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne M. Edukacja N. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna O. Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała 4 515 4 163 4 583 5 136 4 548 5 120 6 310 16,26% 16,27% 16,50% 16,48% 15,09% 15,71% 16,03% 35 48 13 33 15 26 27 0,13% 0,19% 0,05% 0,11% 0,05% 0,08% 0,07% 421 392 429 563 650 661 872 1,52% 1,53% 1,54% 1,81% 2,16% 2,03% 2,21% 692 952 964 882 971 1 385 1 855 2,49% 3,72% 3,47% 2,83% 3,22% 4,25% 4,71% 1 869 1 669 1 977 2 797 2 423 2 397 2 761 6,73% 6,52% 7,12% 8,98% 8,04% 7,35% 7,01% P. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 0 0 1 0 0 0 1 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Q. Organizacje i zespoły eksterytorialne Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 0 2 0 0 1 0 1 0,00% 0,01% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Tabela 10. Liczba podmiotów gospodarczych nowopowstałych w województwie śląskim według kodu PKD 2007 lata 2009 2011 KOD - PKD 2007 sektor prywatny podmioty nowopowstałe 2009 2010 2011 liczba % liczba % liczba % A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 309 0,78% 360 0,79% 292 0,80% B. Górnictwo i wydobywanie 38 0,10% 49 0,11% 59 0,16% C. Przetwórstwo przemysłowe 3 328 8,45% 4 156 9,07% 3 175 8,67% D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych E. Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 27 0,07% 32 0,07% 55 0,15% 119 0,30% 141 0,31% 134 0,37% F. Budownictwo 5 183 13,16% 5 952 12,99% 4 588 12,53% G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych; włączając motocykle H. Transport i gospodarka magazynowa I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 12 235 31,08% 13 971 30,49% 10 947 29,90% 2 088 5,30% 2 285 4,99% 2 163 5,91% 1 743 4,43% 1 851 4,04% 1 471 4,02% J. Informacja i komunikacja 1 335 3,39% 1 624 3,54% 1 376 3,76% K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 2 107 5,35% 1 967 4,29% 1 679 4,59% 13
L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 780 1,98% 890 1,94% 808 2,21% M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 3 323 8,44% 4 129 9,01% 3 088 8,44% N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca O. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 1 193 3,03% 1 482 3,23% 1 257 3,43% 17 0,04% 12 0,03% 6 0,02% P. Edukacja 1 037 2,63% 1 245 2,72% 1 042 2,85% Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 1 723 4,38% 1 962 4,28% 1 771 4,84% R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją S pozostała działalność usługowa /t. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby 593 1,51% 736 1,61% 589 1,61% 2 191 5,57% 2 979 6,50% 2 106 5,75% U. Organizacje i zespoły eksterytorialne 1 0,00% 2 0,00% 1 0,00% Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Działalność gospodarcza - podmioty wyrejestrowane z systemu REGON Liczba podmiotów wyrejestrowanych w Polsce wyniosła w 2011 r. blisko 384 tys. i było to znacznie więcej niż w roku 2010. Blisko dwukrotny wzrost liczby wykreślonych podmiotów zanotowano w województwie mazowieckim, dynamika wyższa niż średnia krajowa wystąpiła również w śląskim, podkarpackim oraz opolskim. W 2011 r. w rejestrze REGON w województwie śląskim wyrejestrowano 44 894 podmiotów gospodarczych z tego 44 525 z sektora prywatnego. W stosunku do 2010 r. liczba wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych (łącznie sektor publiczny i prywatny) wzrosła aż o 19 421 podmiotów (wzrost o 76,24% w stosunku do roku 2010). Należy jednak stwierdzić, iż 2011 r. w kraju oraz we wszystkich województwach nastąpił wzrost ilości wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych w stosunku do roku poprzedniego. Tabela 11. Podmioty wyrejestrowane z rejestru REGON w latach 2003-2011 r. województwo śląskie Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Liczba podmiotów Podmioty wyrejestrowane 23 229 19 445 30 881 31 949 28 520 31 346 37 924 25 473 44 894 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. W celu przedstawienia sytuacji na tle innych województw i kraju zastosowano wskaźnik liczby podmiotów wyrejestrowanych z rejestru REGON na 10 tys. ludności. Wartość wskaźnika dla województwa śląskiego w 2011 r. wynosi 97 podmiotów i jest to wartość niższa od średniej dla kraju (100 podmiotów) oraz tylko 4 innych województw. Najwyższe (w tym przypadku niepreferowane) wartości występują dla omawianego wskaźnika w województwie zachodniopomorskim 141. Taką sytuację należy zatem ocenić negatywnie. Tabela 12. Jednostki wyrejestrowane z rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2003-2011 województwo śląskie na tle kraju i innych województw Jednostka terytorialna jednostki wyrejestrowane z rejestru REGON na 10 tys. ludności 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Polska 38 51 56 71 64 64 94 62 100 dolnośląskie 37 67 83 87 70 66 101 67 115 kujawsko-pomorskie 32 69 55 76 67 63 135 75 94 14
lubelskie 30 46 48 48 53 48 59 46 74 lubuskie 60 49 48 56 79 132 108 70 114 łódzkie 32 34 45 98 70 69 166 60 91 małopolskie 35 46 58 74 60 59 58 58 89 mazowieckie 36 43 48 76 59 55 103 64 121 opolskie 30 32 30 36 37 54 82 48 83 podkarpackie 30 43 45 45 44 45 61 40 70 podlaskie 43 77 70 61 59 53 76 65 75 pomorskie 33 76 68 84 86 76 74 75 117 śląskie 49 41 66 68 61 67 82 55 97 świętokrzyskie 22 38 39 44 51 51 87 59 88 warmińsko-mazurskie 59 61 60 66 60 60 95 66 89 wielkopolskie 34 54 53 74 66 67 102 66 96 zachodniopomorskie 53 64 65 90 96 96 105 91 141 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS W przypadku analizy danych dla powiatów województwa śląskiego należy stwierdzić, iż najwyższe wartości wskaźnika liczby podmiotów wykreślonych z rejestru REGON na 10 tys. ludności dotyczą Mysłowic 154 podmioty, Dąbrowy Górniczej 155 podmiotów, Bielska-Białej 127 podmiotów, Sosnowca 124 podmiotów, Częstochowy 122 podmioty oraz Chorzowa 121 podmiotów. Do grupy powiatów posiadających najniższy wskaźnik liczby podmiotów wykreślonych z rejestru REGON na 10 tys. ludności należy zaliczyć w kolejności powiat raciborski 52 podmioty, powiat rybnicki 59 podmiotów, powiat gliwicki 60 podmiotów, Jastrzębie- Zdrój 61 podmiotów oraz powiat wodzisławski 68 podmiotów. Wymienione powiaty należy zaliczyć do grupy powiatów charakteryzujących się niskim wskaźnikiem przedsiębiorczości (liczba podmiotów gospodarczych przypadających na 10 000 mieszkańców) dlatego też dynamika zmian w tych powiatach jest niższa od innych powiatów województwa śląskiego. W 2011 roku w stosunku do roku poprzedniego wartość omawianego wskaźnika nie zmniejszyła się w żadnym z powiatów województwa śląskiego. Taka sytuacja potwierdza, iż rok 2011 był początkiem negatywnych zmian w zakresie sytuacji finansowej podmiotów gospodarczych. Tabela 13. Jednostki wyrejestrowane z rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2003-2011 powiaty województwa śląskiego Jednostka terytorialna jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 województwo śląskie 49 41 66 68 61 67 82 55 97 Powiat bielski 44 75 69 73 62 65 72 55 85 Powiat cieszyński 57 63 91 87 77 73 82 54 102 Powiat żywiecki 45 43 50 48 44 47 67 49 104 Powiat m. Bielsko-Biała 113 113 112 109 90 101 102 76 127 Powiat lubliniecki 40 34 37 60 48 46 84 46 80 Powiat tarnogórski 27 27 58 59 43 50 79 49 91 Powiat m. Bytom 36 18 59 52 49 51 79 47 88 Powiat m. Piekary Śląskie 55 28 59 44 48 48 52 48 73 15
Powiat częstochowski 49 59 64 62 49 55 56 54 80 Powiat kłobucki 56 56 59 58 44 51 65 47 79 Powiat myszkowski 68 57 101 85 64 75 91 51 104 Powiat m. Częstochowa 106 88 108 110 84 85 98 80 122 Powiat gliwicki 35 13 42 36 35 34 50 43 60 Powiat m. Gliwice 63 22 65 65 54 63 65 59 97 Powiat m. Zabrze 30 33 41 51 46 46 49 48 77 Powiat m. Chorzów 26 24 66 58 56 62 77 58 121 Powiat m. Katowice 61 53 56 70 79 158 86 64 113 Powiat m. Mysłowice 30 32 53 52 55 60 92 57 154 Powiat m. Ruda Śląska 39 15 55 48 47 45 77 47 103 Powiat m. Siemianowice Śląskie 50 22 45 72 100 70 80 56 102 Powiat m. Świętochłowice 54 24 54 44 47 52 52 53 91 Powiat raciborski 48 21 46 39 38 37 58 36 52 Powiat rybnicki 31 19 52 46 46 41 72 35 59 Powiat wodzisławski 40 21 48 45 51 51 65 42 68 Powiat m. Jastrzębie-Zdrój 50 16 55 67 60 47 81 47 61 Powiat m. Rybnik 28 28 59 67 63 60 113 46 84 Powiat m. Żory 29 38 65 69 67 51 83 55 75 Powiat będziński 29 33 73 74 78 72 120 65 125 Powiat zawierciański 19 34 51 57 55 70 70 50 83 Powiat m. Dąbrowa Górnicza 78 60 84 102 82 78 75 72 155 Powiat m. Jaworzno 17 18 62 69 63 53 89 50 78 Powiat m. Sosnowiec 45 45 86 110 72 77 114 67 124 Powiat mikołowski 41 26 68 67 56 55 99 48 87 Powiat pszczyński 32 47 49 57 50 52 62 41 89 Powiat bieruńsko-lędziński 32 14 48 40 52 54 138 39 90 Powiat m. Tychy 57 32 84 74 74 75 114 62 94 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Poniższe tabele przedstawiają zmiany w strukturze wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON. Z uwagi na zmiany metodologiczne stosowane przez Główny Urząd Statystyczny dane obejmują lata 2003 2009 według PKD 2004 oraz lata 2009-2011 według PKD 2007. Należy stwierdzić, iż w latach 2009-2011 nie zaobserwowano znaczącej zmiany struktury branż w wyrejestrowanych podmiotach gospodarczych. Godnym odnotowania jest 1,64% spadek w 2011 r. udziału firm działających w branży K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (do poziomu 4,80%) oraz wzrost 1,5% udziału wyrejestrowań firm zakwalifikowanych do branży H. Transport i gospodarka magazynowa. 16
Tabela 14. Liczba i udział procentowy podmiotów gospodarczych wyrejestrowanych w województwie śląskim według kodu PKD 2004 lata 2003 2009 KOD - PKD 2004 A. Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo B. Rybactwo C. Górnictwo D. Przetwórstwo przemysłowe E. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę F. Budownictwo G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego H. Hotele i restauracje I. Transport, gospodarka magazynowa i łączność J. Pośrednictwo finansowe K. Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej L. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne M. Edukacja N. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna O. Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała P. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników Sektor prywatny podmioty wyrejestrowane 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 172 151 205 276 190 363 442 0,75% 0,80% 0,67% 0,87% 0,67% 1,17% 1,17% 2 3 4 2 1 1 6 0,01% 0,02% 0,01% 0,01% 0,00% 0,00% 0,02% 7 12 13 8 6 12 12 0,03% 0,06% 0,04% 0,03% 0,02% 0,04% 0,03% 2301 2035 2974 2894 2566 2980 3552 10,02% 10,73% 9,73% 9,12% 9,05% 9,61% 9,41% 5 6 17 3 5 11 5 0,02% 0,03% 0,06% 0,01% 0,02% 0,04% 0,01% 2338 2051 3445 3484 2923 3172 4305 10,18% 10,81% 11,27% 10,98% 10,31% 10,23% 11,41% 9652 7604 12461 13128 11016 12211 14886 42,02% 40,08% 40,77% 41,38% 38,84% 39,37% 39,44% 984 866 1333 1377 1186 1383 1529 4,28% 4,57% 4,36% 4,34% 4,18% 4,46% 4,05% 1809 1477 2229 2033 2010 2086 2602 7,88% 7,79% 7,29% 6,41% 7,09% 6,73% 6,89% 1101 847 1551 1550 1333 1681 2317 4,79% 4,46% 5,07% 4,89% 4,70% 5,42% 6,14% 2901 2463 3968 4227 4391 4109 4658 12,63% 12,98% 12,98% 13,32% 15,48% 13,25% 12,34% 1 0 1 0 3 3 5 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,01% 0,01% 0,01% 241 258 385 473 538 524 547 1,05% 1,36% 1,26% 1,49% 1,90% 1,69% 1,45% 368 341 536 682 591 695 819 1,60% 1,80% 1,75% 2,15% 2,08% 2,24% 2,17% 1087 855 1442 1583 1602 1786 2055 4,73% 4,51% 4,72% 4,99% 5,65% 5,76% 5,45% 1 1 0 3 0 0 0 0,00% 0,01% 0,00% 0,01% 0,00% 0,00% 0,00% Q. Organizacje i zespoły eksterytorialne Źródło: Obliczenia własne. Bank Danych Lokalnych GUS 0 0 0 0 0 0 1 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 17
Tabela 15. Liczba podmiotów gospodarczych wyrejestrowanych w województwie śląskim według kodu PKD 2007 lata 2003 2009 KOD - PKD 2007 A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo sektor prywatny podmioty nowopowstałe 2009 2010 2011 liczba % liczba % liczba % 411 1,09% 182 0,72% 365 0,82% B. Górnictwo i wydobywanie 10 0,03% 2 0,01% 13 0,03% C. Przetwórstwo przemysłowe 3386 8,97% 2065 8,16% 3779 8,49% D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych E. Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 4 0,01% 9 0,04% 10 0,02% 88 0,23% 68 0,27% 95 0,21% F. Budownictwo 4365 11,57% 3153 12,45% 5767 12,95% G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych; włączając motocykle 14517 38,46% 9568 37,79% 16544 37,16% H. Transport i gospodarka magazynowa 2753 7,29% 1706 6,74% 3669 8,24% I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 1529 4,05% 1234 4,87% 1763 3,96% J. Informacja i komunikacja 589 1,56% 527 2,08% 746 1,68% K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 2318 6,14% 1630 6,44% 2135 4,80% L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 223 0,59% 235 0,93% 347 0,78% 2842 7,53% 1572 6,21% 3136 7,04% N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca O. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 952 2,52% 728 2,88% 1188 2,67% 5 0,01% 0 0,00% 4 0,01% P. Edukacja 573 1,52% 496 1,96% 881 1,98% Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 772 2,05% 464 1,83% 1146 2,57% R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 584 1,55% 357 1,41% 576 1,29% S pozostała działalność usługowa /t. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby 1819 4,82% 1322 5,22% 2361 5,30% U. Organizacje i zespoły eksterytorialne 1 0,00% 0 0,00% 0 0,00% Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Dotacje na podjęcie działalności gospodarczej przez bezrobotnych działania w zakresie aktywizacji zawodowej realizowane przez PUP (środki z Funduszu Pracy) W 2011 roku w województwie śląskim znacząco spadła liczba bezrobotnych, którzy zostali wyrejestrowani z powodu otrzymania dotacji na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. W okresie od stycznia do końca grudnia 2011 r. dotacje te otrzymało 2 574 bezrobotnych (wobec 7 896 osób w 2010 roku). W przeciągu 3 pierwszych 18
kwartałów 2012 r. przyznano w województwie śląskim 2 058 dotacji na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej co oznacza utrzymanie poziomu z roku poprzedniego. Od 2006 r. do 2010 r. obserwowany był systematyczny wzrost ilości przyznanych dotacji na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Stan ten uległ zmianie w 2011 r. kiedy to liczba udzielonych dotacji zmniejszyła się ponad trzykrotnie. Wynika to z ograniczenia ilości środków w Funduszu Pracy (środki pochodzące z Budżetu Państwa) przeznaczanych na aktywne formy walki z bezrobociem. Sytuację taką należy ocenić negatywnie z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorczości na terenie województwa śląskiego. Tak drastyczny spadek liczby przyznanych środków na podjęcie działalności gospodarczej miał bezpośredni wpływ na zmniejszenie liczby nowo zarejestrowanych firm. W 2012 r. przewidywane jest (przy założeniu że w listopadzie i grudniu utrzymana zostanie dynamika z poprzednich miesięcy i nastąpią kolejne wyrejestrowania) nieznaczne zwiększenie liczby bezrobotnych wyrejestrowanych z tytułu otrzymania środków na podjęcie działalności gospodarczej (w październiku 2012 r. zanotowano 2 545 takich wyrejestrowań). Nie wpłynie to jednak na znaczącą poprawę sytuacji w tym zakresie i tym samym ta forma stymulowania przedsiębiorczości nie będzie miała tak istotnego wpływu na wzrost liczby nowopowstałych przedsiębiorstw jak miało to miejsce w latach 2009-2010. Sytuację tę przedstawia poniższa tabela. Tabela 16. Bezrobotni wyrejestrowani z tytułu otrzymania środków na podjęcie działalności gospodarczej województwo śląskie miesiąc / rok 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. Bezrobotni wyrejestrowani z tytułu otrzymania środków na podjęcie działalności gospodarczej styczeń 118 117 85 53 85 81 38 luty 110 133 124 52 125 20 11 marzec 216 276 219 245 491 64 95 kwiecień 310 417 383 558 903 270 175 maj 353 400 329 804 835 429 403 czerwiec 409 402 569 861 908 466 548 lipiec 306 389 444 623 797 196 331 sierpień 212 363 378 493 655 99 244 wrzesień 182 350 487 652 589 117 213 październik 244 464 511 707 599 168 487 listopad 304 542 476 716 863 256 - grudzień 624 688 693 860 1 046 408 - RAZEM 3 388 4 541 4 698 6 624 7 896 2 574 2 545 Źródło: WUP w Katowicach Analogiczna sytuacja występowała w omawianym okresie w całym kraju. W 2011 r. udzielono 26 108 dotacji na podjęcie działalności gospodarczej, co oznaczało blisko trzykrotne zmniejszenie liczby dotacji w stosunku do roku poprzedniego (do poziomu 77 017). Sytuacja ta wynika z ograniczenia ilości środków w Funduszu Pracy (środki pochodzące z Budżetu Państwa) przeznaczanych na aktywne formy walki z bezrobociem. Dotacje na podjęcie działalności gospodarczej zostały przyznane 8,6% bezrobotnym, którzy zostali wsparci objęci różanymi formami aktywizacji zawodowej 2. 2 Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej realizowanych w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej w 2011 roku - Ministerstwo Pracy I Polityki Społecznej Departament Funduszy (Warszawa, maj 2012 r.) 19
Przeciętna wysokość przyznanych bezrobotnemu środków na podjęcie działalności gospodarczej wyniosła w 2011 roku na obszarze całego kraju - 16 160 zł (w 2010 roku 18 000 tys. zł) i była niższa o 10,2% niż w roku 2010. Koszt zatrudnienia jednej osoby w ramach środków (dotacji) na podjęcie działalności gospodarczej w województwie śląskim wyniósł w 2011 r. 16 178 zł, czyli był to poziom zbliżony do średniej krajowej. Najwyższe wydatki związane z zatrudnieniem poprzez przyznanie środków na podjęcie działalności gospodarczej zanotowano w województwie mazowieckim (18 237 zł) natomiast najniższy w województwie wielkopolskim (13 564 zł). Opisywaną sytuację przedstawiania Tabela 17. Kwota środków przeznaczonych na podjęcie działalności gospodarczej przypadająca na 1 bezrobotnego w województwie śląskim według staniu na dzień 31.12.2011 r. wyniosła 217 zł i była wyższa od średniej dla kraju która kształtowała się na poziomie 211 zł. Łącznie w 2011 r. Powiatowe Urzędy Pracy w województwie śląskim wypłaciły 40 527,1 tys. zł na podjęcie działalności gospodarczej, co stanowiło 9,65% wszystkich środków wydatkowych na ten cel w całym kraju (drugie miejsce wśród województw jeśli chodzi o wartości bezwzględne największe wydatki w liczbach bezwzględnych miały miejsce na terenie województwa mazowieckiego). W 2011 r. województwo śląskie posiadało razem z województwem mazowieckim najniższy wskaźnik liczby udzielonych dotacji na podjęcie działalności gospodarczej przypadających na 10 000 mieszkańców (5,4 osoby). Jest to poziom zdecydowanie niższy od średniej krajowej, która kształtowała się na poziomie 6,8 osoby. Najwyższym wskaźnikiem charakteryzowało się natomiast województwo świętokrzyskie (10,6 osoby). Dane te jednak należy analizować równolegle z informacjami dotyczącymi wysokości wydatków na poszczególne rodzaje działań aktywizujących zawodowo. 20
Tabela 17. Środki na podjęcie działalności gospodarczej w 2011 r. Wyszczególnienie liczba osób na 10 000 mieszkańców Koszt zatrudnienia w zł udział % w działaniach aktywizujących zawodowo Środki (dotacje) na podjęcie działalności gospodarczej w 2011 r. Polska 26 108 6,8 16 160 8,6% dolnośląskie 2 207 7,6 15 963 10,8% kujawsko-pomorskie 1 387 6,6 18 081 6,0% lubelskie 1 308 6,0 16 895 8,9% lubuskie 763 7,5 14 154 13,7% łódzkie 2 062 8,1 17 027 10,7% małopolskie 2 277 6,8 14 167 11,0% mazowieckie 2 848 5,4 18 237 10,1% opolskie 605 6,0 17 117 5,5% podkarpackie 1 947 9,1 14 914 9,7% podlaskie 707 5,9 16 225 7,4% pomorskie 1 540 6,7 16 921 9,1% śląskie 2 520 5,4 16 178 8,9% świętokrzyskie 1 351 10,6 15 169 10,3% warmińsko-mazurskie 951 6,5 16 609 5,2% wielkopolskie 2 262 6,5 13 564 11,4% zachodniopomorskie 1 373 8,0 17 845 7,6% Źródło: Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej realizowanych w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej w 2011 roku - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Funduszy (Warszawa, maj 2012 r.) W 2011 r. w województwie śląskim udział wszystkich bezrobotnych, którzy skorzystali ze środków na podjęcie działalności gospodarczej wyniósł 8,9% (10 miejsce wśród wszystkich województw) i był wyższy od średniej krajowej (8,6%). Najwyższym udziałem osób, które skorzystały ze środków na podjęcie działalności gospodarczej może pochwalić się województwo lubuskie (13,7%), natomiast najniższy poziom zanotowano na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (5,2%). Powyższe dane powinny być analizowane i interpretowane w bezpośrednim powiązaniu z danymi odnoszącymi się do innych aktywnych formach przeciwdziałaniu bezrobocia, które wdrażane są na terenie województw. Te dane wskazują na ewentualne źródła przesunięć środków pomiędzy poszczególnymi kategoriami aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu. 21
Tabela 18. Struktura zadań realizowanych przez PUP (finansowanych z Funduszu Pracy) w województwach w ramach aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu według liczby uczestników (osoby bezrobotne) dane dla 2011 r. Lp. Wyszczególnienie Szkolenia Prace interwencyjne Roboty publiczne Prace społecznie użyteczne Staże Środki na podjęcie działalności gospodarczej Doposażenie i wyposażenie stanowiska pracy ogółem Udział % bezrobotnych uczestniczących w aktywnych formach przeciwdziałaniu bezrobocia finansowanych z Fundusz Pracy przez PUP Polska 17,8% 9,4% 7,5% 16,4% 3,6% 8,6% 3,5% 100.0% 1 dolnośląskie 14,4% 7,4% 8,2% 13,4% 42,6% 10,8% 3,2% 100.0% 2 kujawsko-po morskie 19,8% 6,4% 14,8% 12,6% 35,5% 6,0% 4,8% 100.0% 3 lubelskie 15,4% 7,7% 6,0% 8,2% 50,7% 8.9% 3,0% 100.0% 4 lubuskie 8,9% 8,4% 4,3% 51,2% 21,3% 13,7% 2,1% 100.0% 5 łódzkie 19,5% 8,2% 10,2% 11,0% 36,8% 10,7% 3,7% 100.0% 6 małopolskie 22,0% 8,7% 6,3% 9,1% 40,2% 11,0% 2,7% 100.0% 7 mazowieckie 18,9% 10,7% 7,1% 10,7% 39,6% 10,1% 2,9% 100.0% 8 opolskie 22,8% 2,9% 9,1% 20,7% 37,2% 5,5% 1,9% 100.0% 9 podkarpackie 15,8% 14,3% 6,7% 7,8% 39,3% 9,7% 6,4% 100.0% 10 podlaskie 16,0% 16,6% 6,5% 10,1% 40,6% 7,4% 2,7% 100.0% 11 pomorskie 24.9% 12,9% 3,0% 18,9% 26.7% 9,1% 4,5% 100.0% 12 śląskie 22,5% 3,9% 4,4% 16,0% 40.8% 8,9% 3,3% 100.0% 13 świętokrzyskie 10,4% 11,9% 10,5% 9,2% 43,0% 10.3% 4,6% 100.0% 14 warmińsko-mazurskie 11,9% 20,4% 5,5% 29,0% 25,0% 5,2% 3,0% 100.0% 15 wielkopolskie 23,4% 5,5% 5,9% 10,0% 39.4% 11.4% 4,5% 100.0% 16 zachodniopomorskie 14,3% 9,9% 13,0% 23,5% 29,3% 7,6% 2,4% 100.0% Źródło: Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej realizowanych w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej w 2011 roku - Ministerstwo Pracy I Polityki Społecznej Departament Funduszy (Warszawa, maj 2012 r.) 22
Tabela 19. Środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej w tys. zł i liczba osób korzystająca z tej formy wsparcia przypadająca na 10 000 mieszkańców PUP w województwie śląskim w rok 2011. Powiatowe Urzędy Pracy Środki na rozpoczęcie działalności Gospodarczej wg MPiPS-02 w tys. zł na 10 000 mieszkańców Liczba osób. które podjęły działalność gospodarczą województwo śląskie 87,6 5,45 Cieszyński 85,0 6,12 Żywiecki 83,4 5,55 m. Bielsko-Biała 85,0 4,48 Lubliniecki 86,4 5,69 Tarnogórski 112,0 5,78 m. Bytom 106,0 5,51 m. Piekary Śląskie 122,4 9,52 Kłobucki 28,5 1,51 Myszkowski 141,7 7,91 m. Częstochowa 97,8 7,73 m. Gliwice 72,5 4,83 m. Zabrze 50,7 2,55 m. Chorzów 106,7 9,23 m. Katowice 74,6 4,66 m. Mysłowice 65,6 4,38 m. Ruda Śląska 43,1 2,17 m. Siemianowice Śląskie 56,7 3,14 m. Świętochłowice 101,0 5,87 Raciborski 50,3 3,36 Wodzisławski 88,3 5,43 m. Jastrzębie-Zdrój 25,2 1,63 m. Rybnik 100,2 7,04 m. Żory 97,0 5,47 Będziński 110,8 7,23 Zawierciański 275,3 14,91 m. Dąbrowa Górnicza 82,4 5,42 m. Jaworzno 51,6 3,59 m. Sosnowiec 182,8 9,38 Mikołowski 67,3 4,01 Pszczyński 15,2 1,02 m. Tychy 15,9 0,96 23
Źródło: Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej realizowanych w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej w 2011 roku - Ministerstwo Pracy I Polityki Społecznej Departament Funduszy (Warszawa, maj 2012 r.) Z uwagi na fakt, iż niektóre PUP-y obejmują zakresem swojej działalności więcej niż jeden powiat nie jest możliwe - w oparciu o dostępne dane statystyczne - dokonać analizy przestrzennej w podziale na 36 powiatów. Dostępne dane charakteryzują wydatki dla 31 podmiotów. Dane dla powiatu: m. Bielsko Biała obejmują swoim zakresem Miasto Bielsko-Białą oraz powiat bielski, m. Częstochowa obejmują swoim zakresem Miasto Częstochowę oraz powiat częstochowski, m. Gliwice obejmują swoim zakresem Miasto Gliwice oraz powiat gliwicki, m. Rybnik obejmują swoim zakresem Miasto Rybnik oraz powiat rybnicki, m. Tychy obejmują swoim zakresem Miasto Tychy oraz powiat bieruńskolędziński. Najniższy wskaźnik liczby osób, które podjęły działalność gospodarczą po otrzymaniu dotacji - w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców kształtował się w 2011 r. na terenie obsługiwanym przez PUP w Pszczynie - 1,02 osoby - oraz PUP w Tychach (Tychy oraz powiat bieruńsko-lędziński) 0,86 osoby. Średnia wojewódzka w tym przypadku kształtowała się na poziomie 5,45 osoby. Najwyższy wskaźnik zanotowany został natomiast w powiecie zawierciańskim 14,91 osoby. W przypadku ilości środków pieniężnych przeznaczonych na rozpoczęcie działalności gospodarczej dla osób bezrobotnych z danego powiatu najniższe wartości odnotowano w PUP w Pszczynie - 15,2 tys. zł/10 000 mieszkańców oraz PUP w Tychach (Tychy oraz powiat bieruńsko-lędziński) 15,9 tys. zł/10 000 mieszkańców. Średnia wojewódzka w tym przypadku kształtowała się na poziomie 87,6 tys. zł/10 000 mieszkańców. Najwyższy wskaźnik zanotowany został natomiast w powiecie zawierciańskim 275,3 tys. zł/10 000 mieszkańców. Tabela 20. Wydatki na rozpoczęcie działalności gospodarczej PUP w województwie śląskim w 2011 r. Udział % wydatków Przeciętny Środki na poniesionych w Udział % liczby Liczba osób. koszt w zł rozpoczęcie PUP w osób Województwo/ które przypadający działalności wydatkach na aktywizowanych w Powiatowe podjęły na 1 osobę Gospodarczej rozpoczęcie PUP Urzędy Pracy działalność która podjęła wg MPiPS-02 działalności w województwie gospodarczą działalność w tys. zł gospodarczej w ogółem gosp. (1/3) województwie ogółem Polska 419 864,7 x 26 108 16 081,84 x śląskie 40 527,1 100,0% 2 520 16 082,18 100,0% Będziński 1 685,9 4,2% 110 15 326,36 4,4% Cieszyński 1 501,1 3,7% 108 13 899,07 4,3% Kłobucki 244,4 0,6% 13 18 800,00 0,5% Lubliniecki 668,0 1,6% 44 15 181,82 1,7% Mikołowski 636,9 1,6% 38 16 760,53 1,5% Myszkowski 1 021,4 2,5% 57 17 919,30 2,3% Pszczyński 165,0 0,4% 11 15 000,00 0,4% Raciborski 554,0 1,4% 37 14 972,97 1,5% Tarnogórski 1 549,8 3,8% 80 19 372,50 3,2% 24
Wodzisławski 1 399,1 3,5% 86 16 268,60 3,4% Zawierciański 3 380,0 8,3% 183 18 469,95 7,3% Żywiecki 1 276,8 3,2% 85 15 021,18 3,4% m. Bielsko-Biała 2 827,1 7,0% 149 18 973,83 5,9% m. Bytom 1 867,5 4,6% 97 19 252,58 3,8% m. Chorzów 1 190,3 2,9% 103 11 556,31 4,1% m. Częstochowa 3 634,0 9,0% 287 12 662,02 11,4% m. Dąbrowa 1 033,6 2,6% 68 15 200,00 2,7% Górnicza m. Gliwice 2 189,3 5,4% 146 14 995,21 5,8% m. Jastrzębie-Zdrój 232,2 0,6% 15 15 480,00 0,6% m. Jaworzno 487,8 1,2% 34 14 347,06 1,3% m. Katowice 2 308,6 5,7% 144 16 031,94 5,7% m. Mysłowice 494,9 1,2% 33 14 996,97 1,3% m. Piekary Śląskie 706,8 1,7% 55 12 850,91 2,2% m. Ruda Śląska 615.8 1,5% 31 19 864,52 1,2% m. Rybnik 2 177,7 5,4% 153 14 233,33 6,1% m. Siemianowice 396,6 1,0% 22 18 027,27 0,9% Śląskie m. Sosnowiec 3 934,0 9,7% 202 19 475,25 8.0% m. Świętochłowice 533,5 1,3% 31 17 209,68 1,2% m. Tychy 297,4 0,7% 18 16 522,22 0,7% m. Zabrze 915,1 2,3% 46 19 893,48 1,8% m. Żory 602,5 1,5% 34 17 720,59 1,3% Źródło: Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej realizowanych w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej w 2011 roku - Ministerstwo Pracy I Polityki Społecznej Departament Funduszy (Warszawa, maj 2012 r.) Łączne wydatki w 2011 r. na rozpoczęcie działalności gospodarczej przez osoby bezrobotne wyniosły w województwie śląskim 40 527,1 tys. zł. Największe wydatki w zakresie tej formy wsparcia odnotowano w PUP w Sosnowcu (3 934,0 tys. zł 9,7% wszystkich wydatków na rozpoczęcie działalności gospodarczej w skali całego województwa), Zawierciu (3 380,0 tys. zł - 8,3%), PUP w Częstochowie (3 634,0 tys. zł 9,0%), PUP w Bielsko-Białej (2 827,1 tys. zł 7%). Najniższy przeciętny koszt świadczenia na rozpoczęcie działalności gospodarczej przypadający na 1 osobę odnotowano w PUP w Chorzowie i wyniósł on 11 556,31 zł. Najwyższy poziom odnotowano w PUP w Zabrzu (19 893,48 zł), PUP w Sosnowcu (19 475,25 zł), PUP w Bytomiu (19 252,58 zł) oraz w PUP w Tarnowskich Górach (19 372,50 zł). Średnia dla województwa wyniosła 16 082,18 zł i była prawie identyczna jak średnia dla kraju - 16 081,84 zł. Przeżywalność nowopowstałych przedsiębiorstw Problematyka związana z przeżywalnością przedsiębiorstw nie jest objęta cyklicznymi analizami statystycznymi Głównego Urzędu Statystycznego oraz Wojewódzkich Urzędów Statystycznych (w tym Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach). Tylko nieliczne Urzędy Statystyczne np. Wojewódzki Urząd Statystyczny w Krakowie przeprowadziły badania na temat funkcji przeżycia określającej prawdopodobieństwo przetrwania przez dany podmiot na rynku określonej liczby lat (wyniki zostały uzyskane w oparciu o metodę Kaplana-Meiera) 25
Jedyną publikacją, która prezentuje w zbiorczy sposób tematykę przeżywalności przedsiębiorstw jest publikacja Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2006-2010 wydaną w 2012 r. przez Główny Urząd Statystyczny. Należy jednak zaznaczyć, iż wyniki zostały opracowane na podstawie panelowego badania przedsiębiorstw prowadzonego w oparciu o ankiety w latach 2006-2010. Przedmiotowa publikacja przedstawia jedynie kontekst ogólnopolski. W dalszej części przedmiotowego badania przedstawiona została charakterystyka przeżywalności przedsiębiorstw, która pozwoli określić przybliżoną sytuację również dla województwa śląskiego. Publikacje WUP w Katowicach z ostatnich kilku lat poruszają tylko raz przedmiotową tematykę i zgodnie z tymi danymi wśród podmiotów z terenu województwa śląskiego wykreślonych z rejestru REGON w 2011 r.: prawie 4% działało nie dłużej niż rok. około 20% jednostek wyrejestrowanych powstało w latach 2009-2010, prawie 16% w latach 2006-2008. przed 2000 r. powstało ponad 44% wykreślonych jednostek 3. Według danych GUS pierwszy rok działalności przeżywają trzy na cztery firmy w Polsce (w 2009 r. wskaźnik przeżycia wynosił 77%), przy czym przeżywalność ta w kolejnych latach spada wyraźnie do 54% w drugim i 31% w piątym roku działalności. Od 2007 r. poziom przeżywalności polskich firm ulega jednak stopniowej poprawie, kiedy pomimo korzystnej sytuacji gospodarczej przeżywało jedynie dwie trzecie firm. Pomimo tendencji wzrostowej poziom przeżywalności firm w Polsce nadal należy do najniższych w Europie. W przypadku przedsiębiorstw, które powstały w 2005 roku wskaźnik przeżywalności w roku 2010 wynosił 33,1%. Dla firm zarejestrowanych w roku 2005 najtrudniejszy był pierwszy rok działalności do roku 2006 przeżyło 67,6% firm. W kolejnych latach wskaźniki przeżycia wzrosły i w roku 2010, w stosunku do roku 2009, przeżywalność wynosiła 90,1%. Warto zauważyć, że przeżywalność jest związana z formą prawną przedsiębiorstwa oraz zatrudnieniem. W 2010 roku funkcjonowała ponad połowa osób prawnych (wskaźnik przeżywalności wyniósł 58,1%), podczas gdy w przypadku osób fizycznych aktywnych była to niecała jedna trzecia z nich (31,6%). Większą przeżywalnością charakteryzują się też przedsiębiorstwa zatrudniające pracowników najemnych (43,9% w porównaniu do 30,1% podmiotów, w których pracują właściciele oraz członkowie ich rodzin). Biorąc pod uwagę rodzaj działalności, największa przeżywalność w ciągu 5 lat dotyczy ochrony zdrowia (62,3%), następnie transportu (40,6%), najniższa zaś pośrednictwa finansowego (20,8%), budownictwa (29,2%), handlu (29,9%) oraz hoteli i restauracji (30,0%). Przeżywalność przedsiębiorstw wpłynęła na strukturę badanych firm. W roku 2010 w porównaniu z 2005 spadł udział osób fizycznych (z 94,4% w roku 2005 do 90,1% w 2010) oraz odsetek firm, w których pracowali właściciele i członkowie ich rodzin (z 77,7% do 53,1%). Zmniejszył się też udział przedsiębiorstw handlowych (z 36,6% do 32,4%), budowlanych (z 11,3% do 10,2%) oraz hoteli i restauracji (z 4,4% do 3,9%), wzrósł natomiast odsetek firm zajmujących się ochroną zdrowia (z 3,9% do 7,1%) oraz firm transportowych (z 6,7% do 7,8%). Jeśli pod uwagę weźmie się płeć właścicieli, to można zauważyć, że wskaźnik przeżywalności przedsiębiorstw utworzonych przez kobiety był niższy, niż firm utworzonych przez mężczyzn (odpowiednio 43,0% i 50,6%). Niższa przeżywalność dotyczy też osób najstarszych (w grupie właścicieli powyżej 60 lat wskaźnik przeżywalności to 31,7%) oraz najmłodszych (w grupie przedsiębiorców do 30 roku życia 41,6%). Na przeżywalność przedsiębiorstw ma też wpływ wykształcenie 3 Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze regon w województwie śląskim w 2011 r., WUS w Katowicach, 2012 r. 26
właścicieli w roku 2010, w porównaniu do 2006 roku działało 53,9% firm prowadzonych przez osoby z wykształceniem wyższym lub pomaturalnym. Według danych GUS w roku 2010 zarejestrowano 286,2 tys. podmiotów. Z grupy tej do końca roku 2011 pozostało na rynku 77,8% jednostek. To wyższy roczny wskaźnik przeżycia niż dla populacji przedsiębiorstw powstałych w latach ubiegłych. Wskaźnik wyższy od przeciętnego odnotowały przedsiębiorstwa będące osobami prawnymi, zaś osoby fizyczne porównywalny do wskaźnika ogółem. Bardziej stabilne były jednostki, które zatrudniały pracowników najemnych niż te, w których pracowali wyłącznie właściciele i członkowie ich rodzin. Do końca 2011 roku przeżyło 83,1% firm zatrudniających pracowników najemnych. W zależności od obszaru gospodarki wskaźniki przeżycia wahały się od 63,0% do 88,3%. Najsilniejsze okazały się przedsiębiorstwa zajmujące się działalnością profesjonalną, naukową i techniczną (88,3%), obsługą nieruchomości (86,2%), ochroną zdrowia (85,6%) oraz informacją i komunikacją (85,1%). Najsłabiej z pierwszym rokiem działalności poradziły sobie jednostki z zakresu administrowania i działalności wspierającej (63,0%) oraz pośrednictwa finansowego (69,0%). Na podstawie badań pierwotnych, które zostały przeprowadzone z przedsiębiorcami, którzy założyli własną działalność gospodarczą w wyniku wsparcia otrzymanego z EFS, wynika, że przeżywalność firm kształtuje się na poziomie około 70%. W toku badań przeprowadzonych w wyżej wymienioną grupą respondentów wynika, że 72,4% z nich dalej prowadzi działalność gospodarczą, która powstała w wyniku dofinansowania ze środków EFS, 10,8% zawiesiło swoją działalność, a 16,8% już ją zakończyło. Przedsiębiorczość kobiet W województwie śląskim w 2011 r. 4,2% wszystkich jego mieszkańców stanowiły osoby pracujące na własny rachunek z czego 35,44% tych osób stanowiły kobiety. Wartości te są niższe od średnich dla kraju, które wynoszą odpowiednio 6,95% i 36,50%. Powyższe dane wskazują na dużą dysproporcję (aż 2,75%) udziału osób pracujących na własny rachunek w ogólnej liczbie mieszkańców. Wśród pracujących kobiet (781,7 tys.) z terenu województwa śląskiego w 2011 r. 8,98% stanowiły osoby pracujące na własny rachunek z czego: 5,72% (ogólnej liczby pracujących kobiet) to pracodawcy niezatrudniający pracowników, 3,26% (ogólnej liczby pracujących kobiet) to osoby pracujące na własny rachunek, które zatrudniały przynajmniej 1 pracownika najemnego). Powyższe wartości są niższe od średniej wojewódzkiej obejmującej zarówno kobiety jak i mężczyzn, która wynosi 11,74% (udział osób pracujących na własny rachunek w ogólnej liczbie pracujących). W tym przypadku udział pracujących na własnych rachunek i niezatrudniający pracowników wynosi 7,54%. Udział osób pracujących na własny rachunek będących pracodawcami wynosi dla wszystkich pracujących (kobiet i mężczyzn) 4,20%. Tabela 21. Pracujący według statusu zatrudnienia oraz płci w 2011 r. województwo śląskie. Wyszczególnienie Razem - pracujący na własny rachunek pracodawcy % w ogólnej ilości pracujących niezatrudniający pracowników Ogółem Polska 16,96% 4,10% 12,86% kobiety 12,49% 2,98% 9,51% Ogółem woj. śląskie 11,74% 4,20% 7,54% kobiety 8,98% 3,26% 5,72% 27
Źródło: Raport z wyników w województwie śląskim Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Raport z wyników Kolejnym sposobem zobrazowania poziomu przedsiębiorczości wśród kobiet jest ich udział w liczbie pracujących na własny rachunek. W 2011 r. województwie śląskim 34,1% pracujących na własny rachunek stanowiły kobiety. Kobiety będące pracodawcami stanowiły natomiast 34,7% wszystkich osób pracujących na własny rachunek. Nieco niższy był natomiast udział kobiet wśród pracujących na własny rachunek i jednocześnie niezatrudniających pracowników, który wyniósł 33,8%. Tabela 22. Osoby pracujące na własny rachunek w 2011 r. województwo śląskie. Wyszczególnienie w tys. osób razem % w tys. osób pracodawcy % niezatrudniający pracowników w tys. osób Ogółem Polska tym: 2 438,5 100,0% 589,3 100,0% 1 849,2 100,0% kobiety 804,0 32,97% 191,7 32,5% 612,3 33,1% mężczyźni 1 634,5 67,03% 397,6 67,5% 1236,9 66,9% Ogółem województwo śląskie w tym: 205,6 100,0% 73,5 100,0% 132,1 100,0% kobiety 70,2 34,1% 25,5 34,7% 44,7 33,8% mężczyźni 135,4 65,9% 48,0 65,3% 87,4 66,2% Źródło: Raport z wyników w województwie śląskim Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Raport z wyników Poniżej scharakteryzowano strukturę osób pracujących na własnych rachunek ze względu na wiek. Najliczniejszą grupę pracujących na własnych rachunek stanowią kobiety w wieku 35 39 (15,2%) oraz w wieku 50-54 (15,1%). Niską przedsiębiorczością charakteryzują się osoby w wieku do 29 roku życia. Kobiety w wieku do 29 roku życia stanowią tylko 11,6% wszystkich kobiet pracujących na własny rachunek. Tabela 23. Osoby pracujące na własny rachunek w 2011 r. województwo śląskie. Grupy wieku razem Pracodawcy niezatrudniający pracowników ogółem kobiety ogółem Kobiety ogółem kobiety 15-17 lat 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,00% 18-19 0,1% 0,1% 0,1% 0,0% 0,2% 0,23% 20-24 3,3% 2,8% 1,8% 2,0% 3,6% 4,09% 25-29 9,1% 8,7% 6,9% 7,1% 9,6% 10,37% 30-34 13,6% 13,7% 13,1% 13,3% 14,1% 13,93% 35-39 15,0% 15,2% 15,5% 14,9% 15,4% 14,76% 40-44 12,5% 12,4% 13,5% 13,3% 11,9% 11,96% 45-49 13,1% 13,2% 13,7% 14,1% 12,8% 12,79% 50-54 14,1% 15,1% 14,7% 15,3% 15,0% 13,70% 55-59 10,7% 10,3% 11,7% 11,4% 9,4% 10,07% 60-64 5,3% 5,1% 6,3% 5,9% 4,7% 4,77% 65-69 1,9% 1,9% 1,9% 2,0% 1,8% 1,89% 70-74 0,9% 1,0% 0,8% 0,8% 1,1% 0,91% % 75 lat i więcej 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% 0,53% 28
Źródło: Raport z wyników w województwie śląskim Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 W ramach przeanalizowanych 112 projektów dla działań: 6.1.3., 6.2. oraz 8.1.2 POKL stwierdzono, iż w latach 2008-2011 przyznano 11 075 dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej (średnio 2769 dotacji na rok) w tym: dla Poddziałania 6.1.3. - 10 466 - z czego dotacje dla kobiet stanowiły 42,7% (4 478 osób), Działanie 6.2. - 550 - z czego dotacje dla kobiet stanowiły 64,72% (356 osób), Poddziałanie 8.1.2. 59 - z czego dotacje dla kobiet stanowiły 54,24% (32 osób). Poniżej przestawiono najważniejsze wnioski z publikacji wydanej w 2012 r. przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pt. Przedsiębiorczość kobiet w Polsce. Pozwoli to w szerszy sposób w tym również w odniesieniu do województwa śląskiego określić przybliżone tendencje i charakterystykę przedsiębiorczości wśród kobiet. Aktualnie brak jest tak szczegółowych analiz statystycznych obrazujących sytuację tylko dla obszaru województwa śląskiego. Według raportu z międzynarodowego badania Global Entrepreneurship Monitor z 2005 r. jedynie cztery na sto dorosłych osób mieszkających w Polsce stara się rozpocząć działalność gospodarczą, podejmując konkretne działania, jak np.: poszukiwanie lokalizacji, kapitału czy partnerów. W tej grupie wyraźnie dominują mężczyźni jest ich ponad trzykrotnie więcej niż kobiet (6,1% wobec 1,8%). Szczególnie trudna sytuacja dotyczy bezrobotnych kobiet, wśród których zaledwie siedem na tysiąc podejmowało przedsiębiorcze działania. Większa aktywność przedsiębiorcza mężczyzn niż kobiet przejawia się także w planach dotyczących założenia własnej działalności gospodarczej w okresie 2005-2008 przedsiębiorcą chciało zostać 26,7% mężczyzn i jedynie 13,8% kobiet 4. Wyniki tych badań potwierdzone zostały danymi Eurobarometru z 2009 r., według których co drugi mężczyzna opowiada się za pracą na własny rachunek w porównaniu do ok. czterech na dziesięć kobiet (39%). Podobnych wniosków dostarcza analiza ze względu na płeć już działających przedsiębiorstw. Kobiety w Polsce stanowią 35% samo zatrudnionych i 30% pracodawców co oznacza, że zdecydowana większość to przedsiębiorstwa prowadzone przez mężczyzn. Przyczyną takiego wyniku jest, m.in. dominujący model podziału obowiązków w rodzinie, według którego na mężczyźnie spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie rodziny, zaś na kobiecie odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi. Dowodzą tego dane Eurostatu, zgodnie z którym różnice między płciami są szczególnie duże (o ok. 20%) do 35 roku życia (a więc do momentu kiedy pod opieką w rodzinie pozostają małe dzieci) oraz po 50. roku życia, (a więc w wieku, gdy zaczynają się pojawiać w rodzinie wnuki) - różnica wzrasta wówczas do 60%. Z drugiej strony przedsiębiorczość kobiet w Polsce jest na jednym z wyższych miejsc (7.) w Unii Europejskiej (34,3% wobec 30,6% w UE), jeśli chodzi o samozatrudnienie kobiet. Jeszcze korzystniej wypadamy pod względem udziału kobiet wśród pracodawców podczas gdy przeciętnie w UE co czwarty pracodawca to przedsiębiorstwo prowadzone przez kobietę, w Polsce jest to co trzecie przedsiębiorstwo. Zgodnie z danym GUS ponad 38% przedsiębiorstw utworzonych w roku 2010 rejestrowanych było przez kobiety (36,6% w roku 2009). Podobny wzrost w skali roku odnotowywano dla roku 2008. W przedsiębiorstwach zarejestrowanych w 2010 r. przez kobiety zdecydowanie wzrósł udział jednostek zatrudniających pracowników najemnych (z 38,8% do 50,4%). Kobiety częściej niż mężczyźni rejestrowały jednostki z zakresu 4 Przedsiębiorczość kobiet w Polsce, PARP 2011 29
pozostałej działalności usługowej (75,1%), opieki zdrowotnej i pomocy społecznej (68,4%), obsługi rynku nieruchomości (64,4%), zakwaterowania i gastronomii oraz edukacji (po 58,1%), a także administrowania i działalności wspierającej (51,6%). Budownictwo pozostało działalnością zdominowaną przez mężczyzn utworzyli oni 91,7% przedsiębiorstw z tego obszaru. Odsetek przedsiębiorstw rejestrowanych przez mężczyzn był również wysoki w transporcie i gospodarce magazynowej (88,1%), informacji i komunikacji (84,2%), przemyśle (77,1%) oraz kulturze, rozrywce i rekreacji (66,6%) 5. Zgodnie z danymi GUS ( Aktywność ekonomiczna ludności Polski. IV kwartał 2010,) wśród pracodawców w 2010 r. jedynie 30% stanowią kobiety, a 70% to mężczyźni. Natomiast wśród samozatrudnionych 35% to kobiety, a ok. 65% to mężczyźni. Zatem kobiety częściej niż mężczyźni podejmują pracę najemną, a jeżeli już zdecydują się na pracę na własny rachunek, to raczej rzadziej decydują się na rozwinięcie działalności i zatrudnienie pracownika. Obecnie obserwowana sytuacja, w której poziom przedsiębiorczości mężczyzn jest wyższy niż kobiet może się wkrótce zmienić, jako, że kobiety nie wykazują większej awersji do ryzyka niż mężczyźni, szczególnie młode kobiety te są nawet bardziej skłonne do podejmowania ryzyka niż mężczyźni (co zostało udowodnione w eksperymencie ekonomicznym) 6. Na podstawie badań pierwotnych, które zostały przeprowadzone z przedsiębiorcami, którzy założyli własną działalność gospodarczą w wyniku wsparcia otrzymanego z EFS 7, a także z przedsiębiorcami, którzy założyli swoją działalność w analogicznym okresie, ale już bez wsparcia z środków ESF wynika, że odsetek kobiet wśród pierwszej grupy przedsiębiorców wyniósł 63%, a w przypadku drugiej był on znacznie niższy i wyniósł około 16%. Różnica ta wynika oczywiście z dużej ilości projektów, które są skierowane na aktywizację zawodową kobiet, m.in. poprzez wsparcie ich w zakładaniu własnych działalności gospodarczych. Określenie efektu deadweight W gronie badanych przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie w ramach PO KL 8, aż 34,5% z nich wskazało, że w przypadku, gdyby nie otrzymali dofinansowania na założenie własnej działalności i tak by to uczynili. 5% z nich założyłoby firmę w tym samym czasie i zakresie, 15,3% uczyniłoby to w późniejszym czasie, 3,9% nieco zmieniłoby zakres swojej działalności, a 10,3% założyłoby firmę później i w zmienionym zakresie. Należy oczywiście traktować te dane z pewnym dystansem, szczególnie, że wielkość próby sprawia, że wyniki te obarczone są pewnym błędem. Są to także odpowiedzi deklaratywne, które niekoniecznie musiałyby mieć przełożenie na rzeczywistość. Niemniej jednak dość spory odsetek przedsiębiorców, którzy i tak planowali założyć firmę, wykorzystał szansę na zdobycie dofinansowania na jej założenie. Oznacza to, że bez realizacji programu na danym obszarze, efekt w postaci nowopowstałych przedsiębiorstw udało by się tak czy inaczej osiągnąć jedynie w ok. 30% przypadków. Określenie trwałości powstałych dzięki wsparciu PO KL miejsc pracy 5 Przedsiębiorczość kobiet w Polsce, PARP 2011 6 załącznik nr 1 Raport z badania eksperymentalnego do raportu Przedsiębiorczość kobiet w Polsce, PARP 2011 7 Badanie CATI z przedsiębiorcami, którzy otrzymali wsparcie z EFS, N=200 8 Badanie CATI z przedsiębiorcami, którzy otrzymali wsparcie z EFS, N=200 30
18,2% badanych przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie z EFS, zadeklarowało, że przeciągu najbliższego roku zamierza utworzyć nowe miejsca pracy. Średnio zbadane podmioty planują utworzenie około 1,12 miejsca pracy na firmę. 3,4% badanych firm zwolniło w przeciągu ostatniego roku pracowników, średnio nastąpiła redukcja o około 1,5 miejsca pracy na firmę. W przypadku przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie z EFS na założenie własnej firmy i prowadzą ją jako jednoosobową działalność gospodarczą, określenie długości funkcjonowania ich firmy pozwala stwierdzić, jaka jest trwałość miejsca pracy, które powstało w wyniku wsparcia PO KL. Fakt, że znaczna większość z nich (82,8%) prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i nie zatrudnia pracowników oznacza, że likwidacja firmy lub jej zawieszenie oznacza jednocześnie likwidację miejsca pracy. 10,8% z badanych firm, które powstały w wyniku wsparcia EFS zawiesiło swoją działalność, a 16,7% ją zlikwidowało. Oznacza to, że przeżywalność firm powstałych w wyniku wsparcia EFS jest na poziomie ponad 70%. Firmy prowadzone przez respondentów, którzy otrzymali wsparcie w ramach EFS, to w zdecydowanej większości jednoosobowe działalności gospodarcze (83%), zaledwie 14,3% badanych zatrudnia 2-3 osoby. Przedsiębiorcy, którzy nie otrzymali wsparcia na założenie własnej działalności z EFS, choć w 55% również prowadzą jednoosobowe działalności, to jednak częściej zatrudniają pracowników. 27% z nich zatrudnia 2-3 osoby, 13% 4-9 osób. Zaledwie 5,5% ankietowanych z tej grupy respondentów daje zatrudnienie 10-49 osobom. Co warto zauważyć, żaden z respondentów (w obu grupach) nie wskazał na zatrudnianie więcej niż 49 osób 9. Zdecydowana większość przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie z EFS zatrudnia pracowników na podstawie umowy o pracę (77% wskazań), znacznie mniej na umowę zlecenie (17%), a jeden respondent wskazywał na zatrudnienie pracownika w oparciu o umowę o dzieło (3%). Większość przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie w ramach EFS, nie planuje w najbliższej przyszłości (w perspektywie 1 roku) utworzenia nowych miejsc pracy 65% wskazań na odpowiedź nie. Nowe miejsca pracy powstaną jedynie w 18% ankietowanych firm. Natomiast jeśli chodzi o ilość nowych miejsc pracy, na podstawie wypowiedzi respondentów można powiedzieć, że firmy nie planują znacznego zwiększania zatrudnienia ankietowani, którzy byli w stanie podać konkretne liczby planowanych przyjęć nowych pracowników, wskazywali na powstanie od 1 do maksymalnie 5 nowych miejsc pracy, przy czym ogromna większość deklarowała utworzenie do 2 nowych miejsc pracy. Zidentyfikowanie typów działalności gospodarczej szczególnie sprzyjających tworzeniu nowych miejsc pracy w woj. śląskim Główne sekcje PKD firm, które powstały w wyniku dofinansowania EFS to przede wszystkim reprezentanci Pozostałej działalności usługowej (44,8%), handlu hurtowego i detalicznego (24,1%), budownictwa (10,3%) oraz działalności finansowej i ubezpieczeniowej (6,9%). Firmy te stanowią 86,1% wszystkich badanych firm i to one stanowią główne źródło tworzenia nowych miejsc pracy w przypadku firm, które powstały w wyniku wsparcia EFS. Badanie wśród mieszkańców województwa śląskiego, którzy nie prowadzą działalności gospodarczej wskazuje z kolei, że 5,2% z nich pracuje w firmie, która powstała w wyniku dofinansowania z EFS. Spora grupa z tej grupy respondentów nie ma w ogóle takie wiedzy, zatem należy przypuszczać, że odsetek ten może być nieco wyższy, choć oczywiście nie da się określić jakiej jest wysokości. Na podstawie wyników badania CATI z przedsiębiorcami, którzy założyli swoje firmy w wyniku dofinansowania z EFS 10 można wskazać na branże, które mogą charakteryzować 9 Badanie CATI z przedsiębiorcami, którzy otrzymali wsparcie z EFS, N=200, badanie CATI z przedsiębiorcami, którzy nie otrzymali wsparcia z EFS, N=200 10 Badanie CATI z przedsiębiorcami, którzy otrzymali wsparcie z EFS, N=200 31
się pewnym potencjałem, jeśli chodzi o możliwości tworzenia dodatkowych miejsc pracy. Potencjał ten można wskazać na podstawie analizy, którzy przedsiębiorcy z reprezentowanych przez nich sekcji PKD, zadeklarowali, że zatrudniają pracowników. Branże te to: handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle oraz pozostała działalność usługowa. Badani przedsiębiorcy wskazywali także, że zamierzają w perspektywie najbliższego roku kogoś zatrudnić. Branże, w których mogą pojawić nowe miejsca pracy to: budownictwo, działalność finansowa i ubezpieczeniowa oraz pozostała działalność usługowa. W opinii beneficjentów projektów PO KL większość działalności gospodarczych powstałych ramach PO KL to firmy jednoosobowe, czasem rodzinne. Ponadto są to podmioty stosunkowo młode, trudno jest więc oczekiwać, że w niedalekiej przyszłości zapewnią miejsca pracy oczekującym bezrobotnym: no niestety badania w całej Polsce pokazują, że zdecydowanie są to działalności jednoosobowe, w związku z tym, miejsca stworzone pracy przez pracodawców, nowych przedsiębiorców, albo to są osoby na umowę zlecenie, umowy o dzieło, rzadko oni chcą na początku zwłaszcza związać się umowami o pracę ze względu na dodatkowe obciążenia ( ) (Beneficjent nr 3). Ponadto, należy pamiętać, że plany utworzenia nowych miejsc pracy wynikają z indywidualnych projektów. Ci przedsiębiorcy, którzy zamierzają rozwijać swoją działalność gospodarczą będą zatrudniać specjalistów zaczynając od spraw związanych z prowadzeniem działalności (księgowych) po kwestie związane z marketingiem, oraz typowo specjalistyczne, związane ze świadczonymi w ramach działalności usługami. W tym kontekście optymistyczna jest wiadomość, że Powiatowe Urzędy Pracy odnotowują zainteresowanie uczestników projektów tworzeniem nowych miejsc pracy. Najczęściej zgłaszane są zapytania dotyczące dotacji na wyposażenie, doposażenie stanowiska pracy, ponieważ osoby pytające nie posiadają wiedzy na temat realizacji tego zapotrzebowania oraz na jakich jest ono zasadach: mamy zgłoszenia podjęcia utworzenia nowych miejsc pracy, no jest to tak powiedziałabym dwa na dwa miesiące średnio ( ) (Beneficjent nr 6). Trzeba tu podkreślić, że czynnik, który w dużej mierze determinuje realizację tych planów i jednocześnie martwi przyszłych pracodawców to zobowiązania, które nakłada Państwowa Inspekcja Pracy: są tak duże, tak rygorystyczne, że wolą nie mieć nikogo zatrudnionego, żeby nie borykać się z tymi przepisami, a co najwyżej zatrudniać szarą strefę, żeby nie mieć tych problemów tak właśnie z systemem prawnym ( ). Części młodych przedsiębiorców po prostu nie było finansowo na to stać (Beneficjent nr 8). Kiedy jednak beneficjent decyduje się już na pracownika to raczej jest to decyzja przemyślana; wtedy też są to trwałe miejsca pracy, bo firma, która decyduje się na taki krok musi mieć ugruntowaną pozycję na rynku i nie może obawiać się zmian: jeśli firma zdobyła pozycje na rynku i zamierza się dalej rozwijać więc będą to trwale miejsca pracy (Beneficjent nr 1). Natomiast na pewno miejsca pracy tworzone na podstawie specjalnych refundacji służących właśnie temu celowi muszą być trwałe przez wskazany okres dwóch lat, i są: ( ) no na pewno przez okres dwóch lat jeżeli są utworzone w wyniku refundacji to muszą być utrzymane, bo z tego się pracodawcy rozliczają ( ) (Beneficjent nr 7). Warto też pamiętać, że trwałość tych miejsc pracy uzależniona jest w przeważającej mierze od sytuacji na rynku pracy, która jest zmienna: nie są one takie bardzo trwałe, mogą one być krótkoterminowe, no lokalny rynek jest bardzo trudny. Ciężko to rozwinąć na tyle, żeby trwale był ten stosunek pracy, także chyba nie są tak bardzo trwałe ( ) (Beneficjent nr 1); Są przypadki kiedy osoba kogoś zatrudni, ale to są zwykle zlecenia, wiadomo, te nisko-kosztowe formy zatrudnienia, a nie umowa o pracę ( ) (Beneficjent nr 3); w przypadku firmy budowlanej to są kontrakty sezonowe. Gdyby to były na czas określony i potem ta firma by nie miała to przypuszczam, że niestety tych umów nie przedłużą ( ) (Beneficjent nr 9). Warto też dodać, że w pierwszym roku działalności raczej nie odnotowuje się tworzenia nowych miejsc pracy, a ewentualnie dzieje się to w latach kolejnych, kiedy już 32
działalność nie jest objęta wynikającym z projektu monitoringiem. Dlatego więc formułowane w tej kwestii wnioski będą raczej w sferze przypuszczeń niż faktów. Przedsiębiorstwa uczestniczące w badaniach działały w różnych branżach. Wśród przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie z EFS najczęściej występowały firmy, których PKD mieściło się w ramach pozostałej działalności usługowej było to 44,8% przedsiębiorstw. Na drugim i trzecim miejscu pod względem liczebności firm w badaniu znajdowały się branże handel hurtowy i detaliczny, napraw pojazdów samochodowych, włączając motocykle (24,1%) oraz budownictwo (10,3%). Tabela 24. Rodzaj dominującej działalności (wg PKD) przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie z EFS Lp. Rodzaj dominującej działalności (wg Polskiej Klasyfikacji Działalności) Odsetek 1 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 1% 2 Górnictwo i wydobywanie 0% 3 Przetwórstwo przemysłowe 1% 4 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 5 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 6 Budownictwo 10,3% 0% 0% 7 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 24,1% 8 Transport i gospodarka magazynowa 0,0% 9 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 2,5% 10 Informacja i komunikacja 0% 11 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 6,9% 12 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 1,5% 13 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 3,4% 14 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 0% 15 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 0% 16 Edukacja 4,4% 17 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2,5% 18 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 2% 19 Pozostała działalność usługowa 44,8% 20 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; Gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby 0% 21 Organizacje i zespoły eksterytorialne 0% Źródło: badanie własne Badane firmy, które otrzymały wsparcie ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w wyniku realizacji projektów w ramach działań 6.1.3, 6.2 i 8.1.2 to głównie przedsiębiorstwa, które nie wymagają wysokich nakładów na sprzęt oraz maszyny, a także nie potrzebują dużego zaplecza technicznego. Jest to niewątpliwie duży minus tego typu przedsiębiorstw, które mogą się równie szybko pojawić (bowiem ich założenie i prowadzenie nie wymaga dużych nakładów finansowych), jak i równie szybko zniknąć. 33
Województwo śląskie należy do najbardziej rozwiniętych obszarów Polski a jednocześnie posiadających duży potencjał inwestycyjny. Rozwój infrastruktury technicznej (w tym obszarów do inwestowania) oraz infrastruktury szkolnictwa wyższego wpływa na zmianę struktury gospodarczej Śląska.. Co roku obserwowany jest wzrost ilości podmiotów gospodarczych prowadzących działalność w formie spółek prawa handlowego. Śląsk jest również atrakcyjnym miejscem dla inwestycji zagranicznych co potwierdzają dane o noworejestrowanych podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego. Inwestycje zagraniczne mają również znaczący wpływ na sektor małych i średnich przedsiębiorstw gdyż firmy zagraniczne często współpracują z lokalnymi firmami np. w zakresie podwykonawstwa. Mniejsza dynamika występuje za to w zakresie przyrostu jednoosobowych podmiotów gospodarczych. Jednakże dużą część nowopowstałych podmiotów stanowią przedsiębiorstwa z branży teleinformatycznej oraz innych branż gdzie stosowane są innowacje i wiedza. Znaczącą część omawianych podmiotów stanowią firmy zakładane przez osoby kończące studia na kierunkach technicznych. Na rozwój firm teleinformatycznych, które prowadzone są przez osoby kończące studia lub osoby z wyższym wykształceniem wpływ mają dostępne formy wsparcia, w tym środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Należy zatem stwierdzić, iż taka struktura nowopowstających firm jest pożądana. Wspomniana tendencja może zostać wzmocniona przez realizację projektów w zakresie wsparcia rozwoju przedsiębiorczości umożliwiających uzyskanie dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Obszar 2. Instrumenty służące wsparciu przedsiębiorczości Wsparcie ze środków unijnych Według badanych beneficjentów projektów PO KL, najważniejszą i najbardziej skuteczną formę wspierania przedsiębiorczości są dotacje. Z ich wypowiedzi wynika, że w wielu przypadkach bez tej formy wsparcia utworzenie nowej działalności gospodarczej nie byłoby możliwe. Potwierdzeniem jest tu fakt, że uczestnicy projektów ubiegają się również o wsparcie finansowe poza PO KL i otrzymują również w projektach dodatkowych, które są poza urzędem, wsparcie pomostowe ( ) (Beneficjent 5); Równie ważną formą wsparcia przedsiębiorczości jest oferta edukacyjna w ramach projektu, różnego rodzaju szkolenia rozwijające umiejętności zawodowe, ale również szkolenia rozwijające umiejętności takie osobiste uczestników ( ); a także wsparcie merytoryczne dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej, pozwalające przekwalifikować się zawodowo lub też reagować na rynek, zmienny rynek i podejmować szkolenia, które przygotują ( ) do ewentualnej w przyszłości zmiany stanowiska pracy. Ważnym elementem wsparcia jest odpowiednie podejście i wsparcie psychologiczne uczestników projektu aby umocnić ich w przekonaniu, że podjęte wyzwanie uda im się zrealizować, że potrafią, są wystarczająco kompetentni i silni, by tego dokonać i te osoby rzeczywiście zaczynają wierzyć w swoje szanse ( ). Poza wykorzystywanym bardzo często wsparciem dostępnym w ramach środków UE dostępne są także inne, następujące formy wspierania przedsiębiorczości: wsparcie finansowe adresowane do różnych grup przedsiębiorców przez Powiatowe Urzędy Pracy: dotacje z Funduszu Pracy urzędowe. Także to też głównie wsparcie pieniężne, to są dotacje z Powiatowych Urzędów Pracy, te do 20 tysięcy, one są z Funduszu Pracy, bo to są dotacje, z których bardzo chętnie korzystają osoby, bo to jest skierowane tylko do osób bezrobotnych, bo z dotacji z PO KL może skorzystać każdy, może skorzystać osoba pracująca, bezrobotna, 34
ucząca się. Natomiast tam, jest to skierowane tylko do osób, które rzeczywiście są w bardzo ciężkiej sytuacji ( ) (Beneficjent 15); środki z EFRR (twarde programy np. PO IG), w ramach których można uzyskać większe środki, co sprawia, że rozwój firmy przebiega bardziej dynamicznie, a jego pochodną jest utworzenie większej ilości nowych miejsc pracy: te granty dotacyjne, które powiedzmy są związane na przykład z dofinansowaniem na dane urządzenie i to już jest w tym momencie kwestia zdecydowanie wyższych środków, które można otrzymać. Natomiast one automatycznie powodują też to, że ktoś może wykorzystać ten instrument dotacyjny, aby kupić dany sprzęt czy daną technologię. Co bezpośrednio się też przekłada na wymóg, bo tak jest też w zasadach, na wzrost zatrudnienia, bo to o tym mówimy jako najbardziej tutaj nas interesujące, powiedzmy, jeżeli ktoś się rozwijał i dawał jeszcze zatrudnienie innym osobom ( ) (Beneficjent 11) Ocena efektywności wsparcia Efektywność wymienionych form wsparcia trudno jest rozmówcom ocenić, natomiast na pewno obserwują oni wzrost zainteresowania wszelkimi dostępnymi formami pomocy, co interpretują jako jeden z wyrazów ich wysokiej efektywności: z perspektywy ile wniosków jest składanych do kolejnych edycji i fakt, że to wzrasta z kolejnego konkursu na konkurs, to pozwala nam tutaj powiedzieć, że ponieważ jest tak duże zainteresowanie to oznacza, że jest to produkt dobry ( ) (Beneficjent 8). Generalnie jednak niewiele jest form wsparcia dla przedsiębiorców poza środkami UE, a te najbardziej dostępne, oferowana przez Powiatowe Urzędy Pracy, w formie konsultacji i szkoleń oceniane są jako minimalna i średnio skuteczna forma pomocy: bo nie każdy po skończeniu szkolenia może znaleźć zatrudnienie, aczkolwiek to może wpłynąć na poprawę efektywności zatrudnienia ( ). Jeśli zaś chodzi o szkolenia dla samych przedsiębiorców to na pewno ułatwiają im poruszanie w gąszczu przepisów potrafią konstruować umowy, wiedzą jak mają sobie sami tą działalność gospodarczą prowadzić ( ). Być może najważniejszym aspektem szkoleń jest ich długofalowy efekt: nie jest to rozwiązanie, które wpływa jednostkowo na dany podmiot, tylko procentuje i jakby obejmuje niemalże jak echo podmioty współzależne, bo osoba wykształcona następnie podwyższa swoje kompetencje, lepiej funkcjonuje, gdzieś tam lepiej rozwija się firma i ma to jakby taki element kaskadowy pozytywnych aspektów ( ). Formy wsparcia ocenione przez respondentów jako niewystarczające to przede wszystkim wsparcie finansowe w początkowej fazie funkcjonowania działalności, związane z inwestycjami w narzędzia pracy i wyposażenie oraz na późniejszym etapie, kiedy trzeba działalność utrzymać przy niewystarczających jeszcze przychodach. Często też osoby mają pomysły na własną działalność, ale nie mają instrumentów, za pomocą których mogłyby je zrealizować i wprowadzić na rynek ( ) bo generalnie ludzie mają bardzo dużo pomysłów, bardzo dużo energii, bardzo dużo takiej motywacji osobistej, aczkolwiek zawsze brakuje tych funduszy. Respondenci też podkreślają szczególny wymiar tego wsparcia jakim są nieliczne możliwości zabezpieczenia takich pożyczek, ( ).Wciąż niewystarczająca jest ilość szkoleń poświęconych prowadzeniu działalności gospodarczej: takie ogólne zasady prowadzenia działalności, ale i szkolenia zawodowe, ( ). Zawsze również za mało jest wsparcia w postaci poradnictwa prawnego, gdyż to wiąże się z dodatkowymi kosztami, oraz wsparcia indywidualnego w postaci pomocy psychologicznej, a czasem po prostu zwykłego zainteresowania: to jest bardzo pomocne, motywuje do działania kiedy rozmawia się z drugą osoba na temat swoich planów i możliwości realizacji swoich planów. Jest to wsparcie duchowe i oczywiście merytoryczne w sprawie tego problemu i jak najbardziej jest to pomocne osobom zainteresowanym ( ). 35
Z wypowiedzi pozostałych uczestników badania z beneficjentami wynika, że wszystkie możliwe formy wsparcia przedsiębiorczości są stosowane w województwie śląskim. W przyszłości najbardziej znaczącym powodzeniem będą cieszyć się zapewne preferencyjne pożyczki. Jest też propozycja zwiększenia środków na reklamę aby pomóc firmom wejść na rynek, ponieważ proponowane 10% dodatku na reklamę to zgłaszają uczestnicy, że jest dość mało, bo muszą ruszyć z reklamą w mediach tzn. w gazetach itp. i te 10%, co jest niecałe dwa tysiące nie jest jakieś tam ( ). Jako ważna forma pomocy wymieniana jest: informacja, jako bezpłatny produkt oraz doradztwo jako dofinansowany produkt i też w dużym stopniu poszukiwany element rozwoju ( ). W tym kontekście pada też propozycja wykorzystania podobnych form pomocy, które były już wcześniej przewidziane w PO KL. Poza wymienionymi, nie ma innych ofert, z których można skorzystać: Na chwilę obecną nie ma. Dobrze by było, jakby można było udzielać takie wsparcie pomostowe, w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej. Ale w ustawie jest to na razie niemożliwe; ( ) Wszystko na ile zdołaliśmy już tym osobom pomoc no to pomogliśmy. Inne formy wsparcia przedsiębiorczości Poza analizowanymi w ramach raportu formami wsparcia w zakresie rozwoju przedsiębiorczości (działania 6.1.3., 6.2. i 8.1.2 POKL oraz formy aktywizacji zawodowej bezrobotnych finansowane z Funduszu Pracy) osoby planujące rozpoczęcie działalności gospodarczej lub jej rozwój mogą skorzystać oferty instytucji okołobiznesowych. Należą do nich agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, izby gospodarcze, izby przemysłowe, izby handlowe, cechy rzemieślnicze oraz ośrodki wspierania przedsiębiorczości, ośrodki doradcze i informacji gospodarczej, a także stowarzyszenia gospodarcze. Podstawowym celem działalności organizacji wspierających przedsiębiorczość jest podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw oraz ich rozwój. Firmy te najczęściej oferują usługi doradcze i konsultingowe, szeroki zakres usług szkoleniowych, podstawowe i specjalistyczne usługi informacyjne czy usługi finansowe. Do najważniejszych instytucji o zasięgu regionalnym należą: Regionalna Izba Gospodarcza, Izba Rzemieślnicza oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Katowicach, Śląska Izba Rolnicza, Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego (GARR), Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw (GAPP) oraz Fundusz Górnośląski. Oferta finansowa instytucji otocznia biznesu nie odbiega znacząco od rozwiązań stosowanych na terenie innych województw. Jedną z aktywnych form wspierania rozwoju przedsiębiorczości jest system Funduszy Pożyczkowych. Środki funduszy przeznaczone są na finansowanie celów inwestycyjnoobrotowych, związanych z podjęciem, prowadzeniem bądź rozwojem działalności, przyczyniając się do poprawy konkurencyjności i innowacyjności, wzmocnienia potencjału sektora MŚP oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Taka forma wsparcia przedsiębiorczości jest oferowana przez Górnośląską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w Katowicach z zakresie: Funduszu Pożyczkowego na finansowanie inwestycji przyczyniających się do powstawania nowych miejsc pracy. Fundusz Pożyczkowy na finansowanie inwestycji realizowanych przez Mikro i Małe Przedsiębiorstwa, Fundusz Pożyczkowy na finansowanie przedsięwzięć rozwojowych realizowanych przez Mikro, Małe i Średnie Przedsiębiorstwa. Z uwagi na obostrzenia związane z uzyskaniem środków finansowych oraz rentownością przedsięwzięcia ta forma wsparcia charakteryzuje się wysoką trwałością nowopowstałych przedsiębiorstw (wyższe wymagania w zakresie rentowności niż ma to miejsce w przypadku dotacji). Zainteresowanie formą wsparcia w postaci pożyczki zwrotnej jest dość duże, warto jednak zauważyć, że pojawia się ono w określonej grupie osób tych, które są 36
zdeterminowane, mają pomysł i bez względu na to czy pomoc zostanie im przyznana, są gotowe otworzyć własną działalność gospodarczą. Na pewno nie ma w tej grupie osób bezrobotnych, które liczą głównie na dotacje jako formę pomocy bezzwrotnej. Większość badanych beneficjentów projektów PO KL ocenia tę formę wsparcia jako bardzo potrzebną, niektórzy nawet stawiają ją przed formą pożyczki bezzwrotnej. Odnajdują liczne korzyści wynikające z faktu, że pożyczka, udzielona na preferencyjnych warunkach, będzie musiała być zwrócona. Taka pomoc przede wszystkim: wyeliminuje osoby, które nie zamierzają przeznaczyć pożyczki na cele związane z prowadzeniem działalności gospodarczej: zostaną wykluczone też te osoby, które specjalizują się w pozyskiwaniu dotacji tylko dlatego, żeby pozyskać kapitał bezzwrotny.( ) Czyli są też takie sprytne jednostki, które zarabiają, powiedzmy w ten sposób, że pozyskują kolejne dotacje; ( ) to eliminuje pewną grupę osób, które korzystały z dotacji tylko i wyłącznie dlatego, że ktoś chce im dać 40 tysięcy złotych ( ) (Beneficjent 4); obejmie ona większą ilość podmiotów, a co za tym idzie wygeneruje się większą ilość podmiotów niż w przypadku dotacji bezzwrotnej, bo ten kapitał, który nam zostanie przekazany w ramach tego działania będzie mógł być kilkakrotnie obrócony, bo przedsiębiorca powstanie, zwróci, będzie mógł powstać z tych samych środków kolejny przedsiębiorca. W konsekwencji przyspieszy to rozwój regionu, ponieważ korzystać z tej pomocy będą częściej osoby nastawione na działalność dłuższą niż rok, a więc bardziej prawdopodobne jest, że utworzą trwałe miejsca pracy czyli zwróci się niejako społeczeństwu to, co społeczeństwo zainwestowało w ten dany podmiot ( ) (Beneficjent 7); zmobilizuje beneficjentów do rozważnego planowania wydatków związanych z działalnością: zdarza się tak, że pieniądze dane, podarowane nie są trochę pieniędzmi szanowanymi ( );( ) taka pożyczka będzie musiała być zwrócona. Wymusi to na przedsiębiorcy zwiększenie efektywności własnej działalności (Beneficjent 8); spowoduje zmianę postaw, często roszczeniowych, u uczestników projektów: niejednokrotnie widzieliśmy też w punkcie konsultacyjnym kiedy wracała taka firma świeżo upieczona i mówiła, że ona już wykorzystała dotacje na rozpoczęcie i ona chciałaby teraz dostać następną. No, więc my mówimy, niestety, jej teraz nie ma, teraz będzie startowała w konkursie w ramach na przykład Regionalnego Projektu Operacyjnego z innymi, z innymi przedsiębiorcami. A ile tam można dostać? My mówimy, że 60%. Jak to 60%? A kto mi da pozostałe?( ) (Beneficjent 14); pomoże najbardziej potrzebującym, czyli osobom, które od dawien dawna wymarzyły sobie taką działalność gospodarczą, mają na to pomysł i pewnie z tego skorzystają ( ); ( ) osoby, które są silnie zmotywowane i chcą naprawdę otworzyć tą działalność gospodarczą to dla nich to akurat nie będzie problem, że to jest pożyczka zwrotna, bo i tak oni już dostają te pieniądze, a że jest niskooprocentowane więc na pewno jest to dobry pomysł ( ) (Beneficjent 20). Jednym z antycypowanych w związku z tą formą pomocy problemów jest brak zainteresowania, zwłaszcza w obliczu możliwości uzyskania bezzwrotnych dotacji: w większości jak się do nas osoby zgłaszają, jak potrzebują jakiegokolwiek wsparcia, to najwięcej wziąć powiem kolokwialnie i jak najmniej oddać ( ) (Beneficjent 8). Wyniki poprzednich projektów prowadzonych przez beneficjentów pokazują, że około 7% beneficjentów byłoby zainteresowanych tego rodzaju wsparciem. Pozostaje też nieuregulowana kwestia kryteriów determinujących ubieganie się o takie wsparcie. Jednym z podstawowych byłaby na pewno wysokość kwoty pożyczki, która musiałaby być na poziomie dużo wyższym niż kilka tysięcy; pomoc ta powinna też być adresowana do firm już funkcjonujących na rynku. Należy też ustalić warunki zwrotu pożyczki, tak aby były rzeczywiście preferencyjne w stosunku do innych możliwości uzyskania środków. 37
Powinny to być adekwatne, przystępne formy zabezpieczeń takich pożyczek, takich środków zwrotnych, bo to, co obserwujemy na co dzień, to problematyczność znalezienia osób, które mogą poręczyć taką pożyczkę czy zastaw jakiegoś majątku, którego najczęściej na wstępie nie ma. Zastanawiające są również kryteria przyznawania takich pożyczek: jest zawsze pytanie jak to ocenić, czy dana osoba będzie w stanie taką pożyczkę spłacić i czy to jest warte ( ) (beneficjent 3). Z opinii samych przedsiębiorców badani eksperci wskazują, że ta forma pomocy jest potrzebna i oczekiwana, ponieważ jest to pomoc, której nie mogą uzyskać nigdzie indziej oraz, przy preferencyjnych warunkach, mają realną perspektywę jej zwrotu: część osób deklaruje, że chętnie by to pozyskało, bo uważa, że jest to pomysł na tyle dobry, że ta pożyczka będzie możliwa do zwrotu ( ) (Ekspert 3); Rozmawiam z ludźmi i Ci którzy w tym roku nie załapali się na dotacje, Ci najbardziej zawzięci, oni przyjdą po te pożyczki (Ekspert 1). Są też przedsiębiorcy, którzy deklarują, że z tej formy pomocy nie skorzystają, ponieważ; pożyczka to jest ryzyko i obowiązek spłaty, a już są na tyle zadłużeni, że nie chcą kolejnego zobowiązania ( ) zwłaszcza, że wciąż możliwe są do pozyskania inne fundusze, fundusze górnośląskie, które tam bez jakichś tam dodatkowych kosztów pożyczają te pieniądze. Są też agencje lokalne, które starają się mniej więcej na tych samych zasadach działać, więc no myślę, że będzie małe zainteresowanie (Ekspert 2). Na podstawie opinii ekspertów możemy stwierdzić, że waloryzacja efektywności nowego instrumentu oraz jego szans na rozpowszechnienie jest wytyczona przez dwie osie: jedna to naturalna ucieczka potencjalnych beneficjentów przed konsekwencjami zaciągania jakichkolwiek pożyczek (wzmocniona długoletnim okresem funkcjonowania bezzwrotnych dotacji, które zgodnie ze sformułowaniem jednego eksperta rozpuściły nasze społeczeństwo ). Można powiedzieć, że reakcja rozmówców była w większości automatyczna. Zwrotna znaczyło dla nich w pierwszym odruchu: trudna i mało popularna. bo jednak pożyczka ma to do siebie, że trzeba ją zwrócić nawet jeżeli to będzie niskooprocentowana także uważam osoby bezrobotne nie będą uważam korzystały z tego typu wsparcia (Ekspert nr 1) Myślę, że to wszystko zależy od tego jaki wachlarz działań będzie dostępny na rynku. Jeżeli powiatowe urzędy pracy będą dawały wsparcie bezzwrotne czyli: będą oddawały tak jak w tej chwili te nie wiem do 40 tys. na rozpoczęcie działalności gospodarczej, to moim zdaniem trudno, żeby wsparcie zwrotne cieszyło się jakąkolwiek popularnością, znaczy w mojej opinii ludzie są absolutnie racjonalni i jeżeli widzą jaka jest sytuacja i wiedzą, że będą mogli dostać wsparcie bezzwrotne to pójdą tam, gdzie dostaną wsparcie bezzwrotne to jest wydaje mi się logiczne. W momencie kiedy za 2, 3 lata okaże się, że nie ma już pieniędzy na wsparcie bezzwrotne to pójdą po wsparcie zwrotne, licząc na to, że po pierwsze pożyczki są preferencyjne, a z drugiej strony, że być może część tych pożyczek będzie mogła być umorzona - takie wsparcie jest przewidywane. Moim zdaniem to wszystko zależy od tego co się będzie działo dookoła, w otoczeniu (Ekspert nr 5) Wiadomo, dotacje się cieszą ogromnym zainteresowaniem. Pożyczka jest na pewno mniej atrakcyjna niż bezzwrotna dotacja (Ekspert nr 2) Druga oś wskazuje na selekcyjny wymiar nowego instrumentu, który pozwoli stwierdzić rzeczywistą wysokość zapotrzebowania na tego typu środki. Nasi eksperci przyjmują bowiem założenie, że zwrotny charakter środków uruchomi tylko te inicjatywy, które są rzeczywiście nastawione na produkcję, a nie konsumpcję, że zwrotność środków posiada walor edukacyjny i kształtuje postawy odpowiedzialności za dokonywane wybory. Dlatego też pierwsza reakcja grup ewentualnych beneficjentów może być negatywna, ale w dłuższej perspektywie czasowej instrument ten powinien znaleźć amatorów. W pierwszym etapie na pewno spadnie. W pierwszym etapie jak projekty się uruchomią to nie będzie zainteresowanych, będzie dużo mniej zainteresowanych, 38
może tak. Bo są przyzwyczajeni ludzie przez ten cały czas programowania do darmowych pieniędzy. Co od samego początku było bardzo złym mechanizmem, szczególnie dla obywatela polskiego, który nie chce się napracować, ale chce zgarnąć jakąś tam pulę finansową. I cel pozyskania tych pieniędzy pojawia się przed celem wykorzystania więc rozbestwiliśmy troszeczkę społeczeństwo. To spowoduje właśnie spadek, a potem pewnego rodzaju wyjście na prostą. Te firmy będą musiały się otwierać siłą rzeczy. Nie trzeba tam brać 40 czy 50 tys., można wziąć 10 na rozruch, a umówmy się nie jest to żadna kwota bagatela, której przez dwa lata nie można spłacić. Także to jest ta możliwość otwartego celu, kupić szeroki zakres produktów, a nie że ten wachlarz będzie ograniczony. On już był coraz fajniej dopracowany, pozwalał na duże możliwości finansowania środków, aczkolwiek jeszcze pozostało wiele takich momentów, gdzie przedsiębiorca jednak napotykał tą ścianę, gdzie nie mógł wydać tych pieniędzy (Ekspert nr 4) Aby jednak można było sensownie stosować instrument jakim jest pożyczka, musi on być dedykowany tylko takim działaniom, które są związane z rzeczywistym podjęciem działalność oraz pożyczka ta musi mieć charakter wspierający (co w tym wypadku oznacza preferencyjne warunki spłaty). Rozkręcanie, dokładnie tak. Może to być odpowiedź na potrzeby rynku, pod warunkiem, że mechanizm zostanie tak ustawiony, że rzeczywiście powiedzmy spłacanie w terminie, szybsze spłacenie będzie w jakiś sposób premiowane. Natomiast, żeby też początkujący przedsiębiorca był traktowany łagodnie, jeśli rzeczywiście będzie miał trudności ze spłatą, żeby można było to w jakiś sposób rozkładać w czasie, żeby nie traktować go tak restrykcyjnie jak klienta banku. Wtedy to będzie miało sens. Może mieć wzięcie. Wszystko zależy od warunków rzeczywiście, żeby one jednak były łagodniejsze niż w instytucjach bankowych. Tak, bo rzeczywiście banki też już sporo robią, nawet na rzecz tych rozpoczynających działalność, już też starają się swoje produkty na tym rynku oferować na znacznie korzystniejszych warunkach, ale jakby bank ma inny cel funkcjonowania. Bank działa dla zysku, tak naprawdę. Jeśli, ulokujemy fundusze w instytucjach poza bankowych, których celem nie jest działalność dla zysku tylko wspieranie przedsiębiorczości, to ta zmiana akcentu może spowodować, że te fundusze będą cieszyły się zainteresowaniem. Nie będzie restrykcyjnego podejścia do klienta. (Ekspert nr 5) Poza czynnikami formalnymi, które dopasowują instrument do oczekiwań ewentualnych beneficjentów, można też sformułować kilka czynników o charakterze strukturalnym, które być może spowodują zainteresowanie pożyczkami na otwieranie firm. Jest kilka powodów. Zawsze odnosimy to do pewnego okresu. Sytuacja na rynku pracy, jeśli odniesiemy ją do przedsiębiorców sprzed 3, 4 lat, jest jednak gorsza. Po drugie dość duża liczba absolwentów pojawi się na rynku pracy, którzy będą mieli problemy ze znalezieniem pracy. Część z nich wyjedzie, część pozostanie. A znając ambicje młodych ludzi, będą chcieli skorzystać z takiego wsparcia. Powiedzmy tak, będą osoby, które z góry będą zakładały, że będą chciały mieć działalność, a drugie po konfrontacji z wysokością płac oferowanych przez pracodawców na rynku pracy dojdą do wniosku, że lepiej pracować na siebie. Wydaje mi się, takie też jest moje zdanie na bazie obserwacji, wydaje mi się że popularność tych środków będzie rosła. Ona faktycznie powinna być udostępniona. (Ekspert nr 2) Charakterystyka badanych projektów Poniżej znajduje się charakterystyka 112 projektów zrealizowanych w latach 2007-2011 służących wsparciu przedsiębiorczości w województwie śląskim w ramach działań/poddziałań: 6.1.3, 6.2, 8.1.2 PO KL. Analiza rodzaju beneficjentów przedmiotowych projektów znajduje się w poniższym zestawieniu. 39
Tabela 25. Analiza rodzaju beneficjentów 112 badanych projektów dla działań/poddziałań: 6.1.3, 6.2, 8.1.2 PO KL z terenu województwa śląskiego. Rodzaj beneficjenta wnioskodawca (N=112) Liczba przedsiębiorca lub przedsiębiorstwo 19 fundacja, stowarzyszenie lub organizacja pozarządowa 9 jednostka naukowa lub badawczo-rozwojowa 1 instytucje otoczenia biznesu 1 organizacja pracodawców 2 Szkoła/Uczelnia wyższa 5 jednostka organizacyjna jst /PUP/ 72 Jednostka samorządu terytorialnego 3 RAZEM 112 Źródło: Wnioski aplikacyjne i wnioski o płatność 112 badanych projektów. Wśród 19 przedsiębiorców lub przedsiębiorstw znalazły się następujące podmioty: 1 - spółka akcyjna - duże przedsiębiorstwo, 1 - spółka akcyjna - małe przedsiębiorstwo, 7 - spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - duże przedsiębiorstwo, 3 - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - małe przedsiębiorstwo 3 - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - mikro przedsiębiorstwo, 4 - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą - mikro przedsiębiorstwo. Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych - projekty systemowe Wszystkie analizowane projekty (N=62) w ramach poddziałania 6.1.3 realizowane są przez Powiatowe Urzędy Pracy z terenu województwa śląskiego. A) Wartość projektów Wartość 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. realizowanych w latach 2008-2011 objętych analizą wyniosła 412 289 731,27 zł w tym dotacja do realizowanych projektów pochodząca z EFS wyniosła 410 212 626,29 zł (99,50%) natomiast środki prywatne w tym m.in. wkład własny przedsiębiorców zatrudniający bezrobotnych stanowiły 0,50% wartości projektów (2 077 104,98 zł). Średnia wartość projektu realizowanego w latach 2008-2011 wynosi 6 649 834,37 zł. B) Formy wsparcia oraz rozmieszczenie przestrzenne projektów W latach 2008-2011 w ramach poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego najwięcej środków w ramach realizowanych projektów przeznaczono na jednorazowe przyznanie środków na podjęcie działalności gospodarczej (41,6%) oraz staże zawodowe (38,22%). Szczegółowa charakterystyka struktury wydatków na poszczególne formy wsparcia prezentuje poniższe zestawienie: staże zawodowe - 39,22%, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy -3,67%, prace interwencyjne -0,97%, 40
szkolenia - 13,61%, przyznanie jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej - 41,64%, refundacja kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy- 0,89%. Źródłem powyższych danych były wnioski o płatność 62 badanych projektów. Tabela 26. Formy wsparcia przyznane w ramach projektów w latach 2008-2011 w ramach poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego struktura % wydatków w podziale na poszczególne formy wsparcia. Staże zawodowe Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy prace interwencyjne Udział % szkolenia przyznanie jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej Refundacja kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy 39,22% 3,67% 0,97% 13,61% 41,64% 0,89% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Powiatowe Urzędy Pracy z terenu województwa śląskiego obejmują dane dla dwóch powiatów w przypadku: PUP w Bielsko-Białej obejmuje swoim zakresem Miasto Bielsko-Biała oraz powiat bielski, PUP w Częstochowie obejmuje swoim zakresem Miasto Częstochowa oraz powiat częstochowski, PUP w Gliwicach obejmuje swoim zakresem Miasto Gliwice oraz powiat gliwicki, PUP w Rybniku obejmuje swoim zakresem Miasto Rybnik oraz powiat rybnicki, PUP w Tychach obejmuje swoim zakresem Miasto Tychy oraz powiat bieruńskolędziński. Przedmiotowe projekty realizowane były na terenie wszystkich powiatów województwa śląskiego przez 31 Powiatowych Urzędów Pracy. Każdy z Powiatowych Urzędów Pracy w badanym okresie czasu (2008-2011) zrealizował taką samą liczbę projektów (badanie uwzględnia po 2 projekty dla każdego PUP). Tabela 27. Formy wsparcia przyznane w ramach projektów w latach 2008-2011 w ramach poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego struktura % wydatków w podziale na poszczególne formy wsparcia dla PUP z terenu województwa śląskiego Nazwa beneficjenta Staże zawo d. Przygot. zawodo we w miejscu pracy Prace inter w. szkolen ia Przyznanie jednorazo wo środków na podjęcie działalnośc i gospodarcz ej Refundacj a kosztów wyposażen ia lub doposażen ia stanowisk a pracy Powiatowy Urząd Pracy w Będzinie 32,8% 2,6% 1,8% 15,6% 47,3% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Bielsku-Białej 23,6% 0,1% 1,8% 8,3% 59,8% 6,4% Powiatowy Urząd Pracy w Bytomiu 34,7% 3,1% 0,0% 31,6% 30,6% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Chorzowie 24,8% 9,5% 0,0% 21,8% 43,9% 0,0% 41
Powiatowy Urząd Pracy w Cieszynie 26,6% 0,4% 0,0% 11,6% 61,4% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Częstochowie 31,7% 2,7% 0,0% 13,4% 51,1% 1,0% Powiatowy Urząd Pracy w Dąbrowie Górniczej 28,9% 5,1% 0,0% 10,0% 56,0% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Jastrzębiu Zdroju 57,5% 6,3% 0,0% 2,7% 33,4% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Jaworznie 50,5% 4,1% 0,0% 17,1% 27,6% 0,6% Powiatowy Urząd Pracy w Katowicach 51,9% 12,7% 0,0% 2,1% 33,3% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Kłobucku 47,5% 5,6% 0,0% 6,7% 40,1% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Lublińcu 25,7% 0,0% 0,9% 12,1% 61,3% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Mikołowie 30,7% 1,7% 5,6% 9,3% 45,2% 7,5% Powiatowy Urząd Pracy w Mysłowicach 55,7% 1,6% 0,0% 10,8% 32,0% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Myszkowie 37,3% 8,5% 12,6% 8,2% 33,3% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Piekarach Śląskich 27,2% 0,0% 0,0% 20,5% 49,3% 3,0% Powiatowy Urząd Pracy w Raciborzu 80,3% 4,9% 0,0% 11,3% 3,5% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Rudzie Śląskiej 53,2% 4,1% 0,9% 18,8% 16,5% 6,4% Powiatowy Urząd Pracy w Rybniku 46,6% 6,1% 0,0% 13,4% 33,8% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Siemianowicach Śląskich 44,0% 5,9% 0,0% 20,4% 29,7% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Sosnowcu 30,5% 0,5% 0,0% 18,4% 50,5% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Świętochłowicach 55,5% 5,8% 0,0% 17,4% 21,4% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowskich Górach 50,1% 3,3% 0,0% 10,9% 35,7% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Tychach 54,1% 1,5% 3,1% 10,1% 30,8% 0,5% Powiatowy Urząd Pracy w Wodzisławiu Śląskim 65,1% 0,0% 0,0% 3,4% 31,5% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Zabrzu 29,0% 5,8% 0,0% 24,0% 39,0% 2,1% Powiatowy Urząd Pracy w Zawierciu 43,0% 5,9% 2,0% 9,1% 39,9% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Żorach 54,7% 3,4% 0,0% 13,0% 28,9% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Żywcu 46,5% 0,0% 0,0% 1,3% 51,8% 0,4% Powiatowy Urząd Pracy w Pszczynie 71,7% 0,0% 0,0% 1,1% 27,2% 0,0% Powiatowy Urząd Pracy w Gliwicach 18,8% 0,0% 0,0% 31,2% 49,1% 0,9% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Tabela 28. Średni koszt wsparcia przyznane w ramach projektów w latach 2008-2011 w ramach poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego koszt w ramach danego PUP z terenu województwa śląskiego Nazwa beneficjenta Średni koszt wsparcia osób które zakończyły udział w projekcie w zł Średni koszt utworzenia 1 miejsca pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej 42
Powiatowy Urząd Pracy w Będzinie 11 317 16 362 Powiatowy Urząd Pracy w Bielsku-Białej 14 139 17 305 Powiatowy Urząd Pracy w Bytomiu 8 523 16 822 Powiatowy Urząd Pracy w Chorzowie 9 300 15 067 Powiatowy Urząd Pracy w Cieszynie 14 481 14 356 Powiatowy Urząd Pracy w Częstochowie 12 654 16 223 Powiatowy Urząd Pracy w Dąbrowie Górniczej 12 201 16 675 Powiatowy Urząd Pracy w Jastrzębiu Zdroju 9 308 15 743 Powiatowy Urząd Pracy w Jaworznie 8 171 15 888 Powiatowy Urząd Pracy w Katowicach 8 991 14 463 Powiatowy Urząd Pracy w Kłobucku 10 910 17 038 Powiatowy Urząd Pracy w Lublińcu 13 890 16 417 Powiatowy Urząd Pracy w Mikołowie 12 486 16 147 Powiatowy Urząd Pracy w Mysłowicach 7 319 16 698 Powiatowy Urząd Pracy w Myszkowie 12 774 15 853 Powiatowy Urząd Pracy w Piekarach Śląskich 8 787 15 891 Powiatowy Urząd Pracy w Raciborzu 7 636 17 955 Powiatowy Urząd Pracy w Rudzie Śląskiej 9 841 15 893 Powiatowy Urząd Pracy w Rybniku 8 951 15 724 Powiatowy Urząd Pracy w Siemianowicach Śląskich 7 466 16 171 Powiatowy Urząd Pracy w Sosnowcu 10 792 16 954 Powiatowy Urząd Pracy w Świętochłowicach 8 233 16 543 Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowskich Górach 9 993 17 499 Powiatowy Urząd Pracy w Tychach 9 156 15 947 Powiatowy Urząd Pracy w Wodzisławiu Śląskim 9 249 15 968 Powiatowy Urząd Pracy w Zabrzu 8 574 16 224 Powiatowy Urząd Pracy w Zawierciu 12 422 17 220 Powiatowy Urząd Pracy w Żorach 7 597 15 670 Powiatowy Urząd Pracy w Żywcu 14 922 16 708 Powiatowy Urząd Pracy w Pszczynie 9 086 14 687 Powiatowy Urząd Pracy w Gliwicach 14 697 16 275 Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 C) Ogólna charakterystyka uczestników projektów Wśród osób, które rozpoczynały udział w projekcie dominowały kobiety stanowiące 60,26% uczestników. Poniżej zaprezentowano charakterystykę osób uczestniczących projektach stanowiących przedmiot niniejszej analizy. 43
Tabela 29. Liczba osób które rozpoczęły udział w projekcie (N=64 817) w latach 2008-2011 w zakresie poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które rozpoczęły udział w projekcie (N=64 817) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 39 061 25 756 64 817 60,26% 39,74% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Tabela 30. Liczba osób które powróciły do projektu po zakończonym udziale w projekcie (N=3 222) - w latach 2008-2011 w zakresie poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które powróciły do projektu po zakończonym udziale w projekcie (N=3 222) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 2 203 1 019 3 222 68,37% 31,63% 100,00% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Tabela 31. Liczba osób które powróciły do projektu po przerwanym udziale w projekcie (N=238) w latach 2008-2011 w zakresie poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które powróciły do projektu po przerwanym udziale w projekcie (N=238) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 151 87 238 63,45% 36,55% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Tabela 32. Liczba osób które zakończyły udział w projekcie (N=59 069) w latach 2008-2011 w zakresie poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które zakończyły udział w projekcie (N=59 069) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 35 775 23 294 59 069 60,56% 39,44% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 W ciągu 4 lat od 2008 roku do 2011 r. udział w projektach zakończyło łącznie 59 069 osób w tym 35 775 kobiet (60,56%). Tabela 33. Liczba osób które przerwały udział w projekcie (N=5 688) w latach 2008-2011 w zakresie poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które przerwały udział w projekcie (N=5 688) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 3 247 2 441 5 688 57,09% 42,91% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Tabela 34. Liczba bezrobotnych (N=64 817) oraz długotrwale bezrobotnych (N=17 665) w projekcie w latach 2008-2011 w zakresie poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego. 44
Wyszczególnienie Kobiety mężczyźni Razem Kobiety mężczyźni Razem liczba udział % bezrobotni 39 062 25 755 64 817 60,27% 39,73% 100,00% w tym długotrwale bezrobotni 11 858 5 807 17 665 67,13% 32,87% 100,00% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Długotrwale bezrobotni stanowią 27,25% wszystkich osób bezrobotnych będących uczestnikami projektów w latach 2008-2011 r. Kolejną grupą osób uczestniczących w projektach są osoby niepełnosprawne (2 314 osób), których udział wynosi 3,57% w ogólnej liczbie uczestników projektów. Kobiety przeważają w tej grupie uczestników projektów (59,38%). Osoby zamieszkałe na terenach wiejskich i uczestniczące w analizowanych projektach to grupa 19,37% osób (N=12 557). W omawianej grupie przeważały kobiety a ich udział kształtował się na poziomie 59,58% (7 481 osób). Kolejnym czynnikiem charakteryzującym uczestników projektów jest ich wiek. Osoby młode w wieku 15-24 lata to 39,67% wszystkich uczestników (63,68% stanowiły kobiety). Osoby starsze w wieku 55-64 lata nie uczestniczyły tak często w tej formie aktywizacji zawodowej. Udział w przypadku tych osób wyniósł 4,28% wszystkich uczestników (41,54% stanowiły kobiety). Tabela 35. Wykształcenie uczestników projektów 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego. w latach 2008-2011 w zakresie poddziałania Wykształcenie podstawowe, gimnazjalne i niższe ponadgimnazjalne pomaturalne wyższe 9 390 14,49% 39 082 60,30% 4 214 6,50% 12 131 18,72% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Największą grupą osób korzystających ze wsparcia w projektach 6.1.3. POKL stanowią osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym (60,30%) oraz osoby z wykształceniem wyższym (18,72 %). Poniżej przedstawiono dane z Badania osiągniętych wartości wskaźników rezultatu komponentu regionalnego PO KL co pozwoli odnieść się do wyników na poziomie ogólnopolskim. Przedmiotowe badanie obejmowało m.in. analizę dostępnych baz danych (w tym bazy PEFS 2007 obejmujące okres do końca września 2011 roku oraz bazę z systemu KSI SIMIK 2007-13). Dane pozwalają porównać wartości z danymi uzyskanymi w wyniku realizacji niniejszego projektu. Tabela 36. Struktura uczestników Projektów w ramach Poddziałania 6.1.3 Poddziałanie 6.1.3 Wyszczególnienie/ wiek kobiety mężczyźni ogółem 36% 64% 15-29 lat 41% 43% 42% 30-39 lat 37% 33% 35% 45
40-49 lat 15% 15% 15% 50-100 lat 7% 9% 8% wykształcenie Brak 0% 0% 0% Gimnazjalne 1% 1% 1% Podstawowe 6% 9% 8% Pomaturalne 11% 5% 7% Ponadgimnazjalne 54% 68% 63% Wyższe 28% 17% 21% miejsce zamieszkania Obszar wiejski 35% 44% 40% Bezrobotni 100% 100% 100% Nieaktywni zawodowo 0% 0% 0% Pracujący 0% 0% 0% źródło: Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL, Raport końcowy, Policy & Action Group Uniconsult sp. z o.o., 2012 r., Baza PEFS 2007 (dane osób zgodnie ze stanem na 30 września 2011 r). D) Osiągnięte wskaźniki rezultatów W okresie od 2008 do końca 2011 w ramach działania 6.1.3. POKL bezzwrotne dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej otrzymało 10 466 osób co stanowiło 17,72% osób, które zakończyły udział w projekcie. Znaczącą grupą osób, które otrzymały bezzwrotne dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej są osoby długotrwale bezrobotne (5 120 osób) oraz zamieszkałe na obszarach wiejskich (5 192 osoby). Aktywizacja zawodowa wspomnianych powyżej osób jest szczególności ważna i wskazana przy realizacji tego typu projektów. Wartości poszczególnych wskaźników rezultatu realizowane były przez wszystkie podmioty (w tym przypadku PUP-y z terenu województwa śląskiego) realizujące projekty, jednak ich wartości są dopasowane do potrzeb i problemów danych powiatów. Tabela 37. Wartości wskaźników rezultatu dla projektów (N=62) realizowanych w latach 2008-2011 w zakresie poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego. Wskaźniki rezultatu - poddziałanie 6.1.3. POKL kobiety mężczyźni razem Udział % w ogólnej liczbie uczestników Udział % w liczbie osób, które zakończyły udział w projekcie Liczba osób, które zakończyły udział w projekcie 35 775 23 294 59 069 91,13% 100% Liczba osób, które zostały objęte indywidualnym planem działania 8 869 5 669 14 538 22,43% 24,61% 46
Liczba osób, które otrzymały bezzwrotne dotacje - w tym liczba osób w wieku 15-24 lata - w tym liczba osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy a) w tym liczba osób niepełnosprawnych 4 478 5 988 10 466 16,15% 17,72% 3 874 2 514 6 388 9,86% 10,81% 5 953 4 692 10 645 16,42% 18,02% 470 311 781 1,20% 1,32% b) w tym liczba osób długotrwale bezrobotnych c) w tym liczba osób z terenów wiejskich 3 054 2 066 5 120 7,90% 8,67% 2 725 2 467 5 192 8,01% 8,79% - w tym liczba osób w wieku 50-64 lata 1 211 1 058 2 269 3,50% 3,84% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Tabela 38. Wartości wskaźników rezultatu dla projektów (N=62) realizowanych w latach 2008-2011 w zakresie poddziałania 6.1.3. POKL dla województwa śląskiego. Wskaźniki rezultatu - poddziałanie 6.1.3. POKL Liczba osób udział % w utworzonych miejscach pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej Liczba utworzonych miejsc pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej 10 580 nd. - w tym przekazanych osobom w wieku 15-24 lata 1 593 15,06% - w tym przekazanych osobom znajdującym się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy 4 931 46,61% a) w tym osobom niepełnosprawnym 212 2,00% b) w tym osobom długotrwale bezrobotnym 2 179 20,60% c) w tym osobom z terenów wiejskich 2 463 23,28% - w tym przekazanych osobom w wieku 50-64 lata 740 6,99% Źródło: Wnioski o płatność badanych 62 projektów w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowanych w latach 2008-2011 Działanie 6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia Wszystkie analizowane projekty w ramach przedmiotowego działania realizowane są przez: 4 - Powiatowe Urzędy Pracy. 3 szkoły/wyższe uczelnie 3 jednostki samorządu terytorialnego 7 przedsiębiorstwa lub przedsiębiorców 6 - fundacje, stowarzyszenia lub organizacje pozarządowe 47
2 - organizacje pracodawców Wartość 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 objętych analizą wyniosła 38 571 936 zł z czego dotacja do realizowanych projektów pochodząca z EFS stanowiła 100% wartości projektów. Średnia wartość projektu realizowanego w latach 2009-2011 wynosi 1 542 877 zł. B) Formy wsparcia oraz rozmieszczenie przestrzenne projektów W latach 2009-2011 w ramach działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego najwięcej środków w ramach realizowanych projektów przeznaczono na jednorazowe wypłaty środków na podjęcie działalności gospodarczej oraz wsparcie pomostowe (88,48%). Pozostałą część wynoszącą 11,52% stanowiły szkolenia i staże zawodowe. Źródłem powyższych danych były wnioski o płatność 62 badanych projektów. Średni koszt wsparcia osób które zakończyły udział w projekcie wyniósł 33 984,08 zł. Analizą objętych zostało 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego realizowanych w latach 2009-2011. Rozmieszczenie przestrzenne było zróżnicowane i przedstawiało się następująco: województwo śląskie 10 projektów, powiat kłobucki - 3 projekty, Powiat zawierciański 3 projekty, powiat tarnogórski - 2 projekty, powiat częstochowski 2 projekty, powiat myszkowski 2 projekty, M. Częstochowa 2 projekty, powiat mikołowski 2 projekty, powiat lubliniecki 2 projekty, powiat bieruńsko-lędziński 1 projekt, M. Sosnowiec - 1 projekt, Miasto Żory 1 projekt, M. Tychy 1 projekt, powiat gliwicki projekt M. Gliwice 1 projekt, Powiat pszczyński 1 projekt, m. Mysłowice 1 projekt, m. Katowice 1 projekt, powiat będziński 1 projekt, powiat żywiecki - 1 projekt, powiat bielski 1 projekt, m. Bielsko-Biała 1 projekt, powiat cieszyński 1 projekt, Tylko 7 projektów (28% analizowanych projektów) realizowanych było na obszarze nie większym niż jeden powiat. Projekty realizowane na obszarze całego województwa (skierowane do wszystkich mieszkańców województwa śląskiego) stanowiły 40% projektów. Z grupy projektów nie realizowanych na obszarze całego województwa najczęściej wsparcie kierowane było do mieszkańców powiatu kłobuckiego i powiatu zawierciańskiego (po 3 projekty). C) Ogólna charakterystyka uczestników projektów 48
Wśród osób, które rozpoczynały udział w projekcie dominowały kobiety stanowiące 61,99% uczestników. Poniżej zaprezentowano charakterystykę osób uczestniczących projektach stanowiących przedmiot niniejszej analizy. Tabela 39. Liczba osób które rozpoczęły udział w projekcie (N=1 410) w latach 2009-2011 w zakresie działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które rozpoczęły udział w projekcie (N=1 410) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 874 536 1 410 61,99% 38,01% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Tabela 40. Liczba osób które powróciły do projektu po zakończonym udziale w projekcie (N=10) - w latach 2009-2011 w zakresie działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które powróciły do projektu po zakończonym udziale w projekcie (N=10) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 4 6 10 40,00% 60,00% 100,00% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Tabela 41. Liczba osób które powróciły do projektu po przerwanym udziale w projekcie (N=1) w latach 2009-2011 w zakresie działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które powróciły do projektu po przerwanym udziale w projekcie (N=1) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 1 0 1 100,00% 0,00% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Tabela 42. Liczba osób które zakończyły udział w projekcie (N= 1 135) w latach 2009-2011 w zakresie działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które zakończyły udział w projekcie (N= 1 135) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 690 445 1 135 60,79% 39,21% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 W ciągu 3 lat od 2009 roku do 2011 r. udział w projektach zakończyło łącznie 1 135 osób w tym 690 kobiet (60,79%). Tabela 43. Liczba osób które przerwały udział w projekcie (N=132) w latach 2008-2011 w zakresie działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które przerwały udział w projekcie (N=132) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 99 33 132 75,0% 25,0% 100% 49
Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Tabela 44. Liczba bezrobotnych (N=584), długotrwale bezrobotnych (N=175) oraz nieaktywnych zawodowo (N=340) w projekcie w latach 2009-2011 w zakresie działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego. Wyszczególnienie Kobiety mężczyźni Razem Kobiety mężczyźni Razem liczba udział % bezrobotni 366 218 584 63% 37% 100% w tym długotrwale bezrobotni 97 78 175 55% 45% 100% nieaktywni zawodowo 199 141 340 59% 41% 100% zatrudnieni 282 181 463 61% 39% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 W grupie osób nieaktywnych zawodowo 53,24% stanowiły osoby uczące się (181 osób). Długotrwale bezrobotni stanowią 29,97% wszystkich osób bezrobotnych będących uczestnikami projektów w latach 2009-2011 r. Na grupę osób posiadających zatrudnienie składały się następujące osoby: rolnicy 18 os. (3,89% zatrudnionych), samozatrudnieni 1 os. (0,22% zatrudnionych), zatrudnieni w mikroprzedsiębiorstwach 106 os. (22,89% zatrudnionych), zatrudnieni w małych przedsiębiorstwach 99 os. (21,38% zatrudnionych), zatrudnieni w średnich przedsiębiorstwach - 50 os. (10,80% zatrudnionych), zatrudnieni w dużych przedsiębiorstwach 92 os. (19,87% zatrudnionych), zatrudnieni w administracji publicznej 57 os. (12,31% zatrudnionych), zatrudnieni w organizacjach pozarządowych 6 os. (1,30% zatrudnionych). Kolejną grupą osób uczestniczących w projektach są osoby niepełnosprawne (N=37), których udział wynosi 2,66% w ogólnej liczbie uczestników projektów. Kobiety przeważają w tej grupie uczestników projektów (45,95%). Osoby zamieszkałe na terenach wiejskich i uczestniczące w analizowanych projektach to grupa 19,2% osób (N=268). W omawianej grupie przeważały kobiety a ich udział kształtował się na poziomie 59,70% (160 osób). Kolejnym czynnikiem charakteryzującym uczestników projektów jest ich wiek. Osoby młode w wieku 15-24 lata to 22,76% wszystkich uczestników (51,31% stanowiły kobiety). Osoby starsze w wieku 55-64 lata nie uczestniczyły tak często w tej formie aktywizacji zawodowej. Udział w przypadku tych osób wyniósł 3,59% wszystkich uczestników (42% stanowiły kobiety). Tabela 45. Wykształcenie uczestników projektów w latach 2009-2011 w zakresie działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego. Wykształcenie podstawowe, gimnazjalne i niższe ponadgimnazjalne pomaturalne wyższe 50
25 1,79% 540 38,77% 186 28,97% 642 46,09% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Największą grupą osób korzystających ze wsparcia w projektach 6.2. POKL stanowią osoby z wykształceniem wyższym (46,09%) oraz osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym (38,77%). Poniżej przedstawiono dane z Badania osiągniętych wartości wskaźników rezultatu komponentu regionalnego PO KL co pozwoli odnieść się do wyników na poziomie ogólnopolskim. Przedmiotowe badanie obejmowało m.in. analizę dostępnych baz danych (w tym bazy PEFS 2007 obejmujące okres do końca września 2011 roku oraz bazę z systemu KSI SIMIK 2007-13). Dane pozwalają porównać wartości z danymi uzyskanymi w wyniku realizacji niniejszego projektu. Tabela 46. Struktura uczestników Projektów w ramach Działania 6.2. Działanie 6.2 Wyszczególnienie/ wiek kobiety mężczyźni ogółem 50% 50% 15-29 lat 43% 47% 44% 30-39 lat 34% 29% 32% 40-49 lat 14% 13% 14% 50-100 lat 9% 11% 10% wykształcenie Brak 0% 0% 0% Gimnazjalne 0% 1% 1% Podstawowe 1% 2% 1% Pomaturalne 17% 15% 16% Ponadgimnazjalne 23% 41% 32% Wyższe 59% 41% 50% miejsce zamieszkania Obszar wiejski 39% 46% 43% Bezrobotni 43% 44% 43% Nieaktywni zawodowo 24% 24% 24% Pracujący 33% 32% 33% źródło: Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL, Raport końcowy, Policy & Action Group Uniconsult sp. z o.o., 2012 r., Baza PEFS 2007 (dane osób zgodnie ze stanem na 30 września 2011 r). D) Osiągnięte wskaźniki rezultatów Dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej otrzymało w grupie 25 badanych projektów 550 osób co stanowiło 48,46% osób, które zakończyły udział w projekcie. Wartości te przewyższają analogiczne wskaźniki dla działania 6.1.3. oraz 8.1.3. Tabela 47. Wartości wskaźników rezultatu dla projektów (N=25) realizowanych w latach 2009-2011 w zakresie działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego. Wskaźniki rezultatu - poddziałanie 6.2. POKL kobiety mężczyźni razem Udział % w ogólnej liczbie uczestników Udział % w liczbie osób, które zakończyły 51
udział w projekcie Liczba osób, które zakończyły udział w projekcie Liczba osób, które zostały objęte indywidualnym planem działania Liczba osób, które otrzymały bezzwrotne dotacje - w tym liczba osób w wieku 15-24 lata - w tym liczba osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy a) w tym liczba osób niepełnosprawnych b) w tym liczba osób długotrwale bezrobotnych c) w tym liczba osób z terenów wiejskich 690 445 1 135 81,48% 100,00% 282 173 455 32,66% 40,09% 356 194 550 39,48% 48,46% 31 25 56 4,02% 4,93% 75 48 123 8,83% 10,84% 5 1 6 0,43% 0,53% 39 30 69 4,95% 6,08% 35 23 58 4,16% 5,11% - w tym liczba osób w wieku 50-64 lata 25 22 47 3,37% 4,14% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Tabela 48. Wartości wskaźników rezultatu dla projektów (N=25) realizowanych w latach 2009-2011 w zakresie działania 6.2. POKL dla województwa śląskiego. Wskaźniki rezultatu - poddziałanie 6.2. POKL Liczba osób udział % w utworzonych miejscach pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej Liczba utworzonych miejsc pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej - w tym przekazanych osobom w wieku 15-24 lata 361 Nd. 37 10,25% - w tym przekazanych osobom znajdującym się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy 66 18,28% a) w tym osobom niepełnosprawnym 1 0,28% b) w tym osobom długotrwale bezrobotnym 35 9,70% c) w tym osobom z terenów wiejskich 35 9,70% - w tym przekazanych osobom w wieku 50-64 lata 25 6,93% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach działania 6.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Poniżej przedstawiono dane z Badania osiągniętych wartości wskaźników rezultatu komponentu regionalnego PO KL co pozwoli odnieść się do wyników na poziomie 52
ogólnopolskim. Przedmiotowe badanie obejmowało m.in. analizę dostępnych baz danych (w tym bazy PEFS 2007 obejmujące okres do końca września 2011 roku oraz bazę z systemu KSI SIMIK 2007-13). Dane pozwalają porównać wartości z danymi uzyskanymi w wyniku realizacji niniejszego projektu. W Działaniu 6.2 występuje duża konkurencja o środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej otrzymuje je niewiele ponad połowa uczestników (52 proc.). Poszczególne województwa różnią się pod względem udziału osób, które ostatecznie otrzymują środki w ramach projektów Działania 6.2. Najwyższa konkurencja występuje w województwie wielkopolskim i podlaskim, gdzie dotacje ostatecznie otrzymuje niespełna jedna trzecia wspartych w Działaniu, najmniejsza zaś w warmińsko-mazurskim. W wojewódzkie śląskim dotacje otrzymała co druga osoba. Wyższe szanse na otrzymanie dotacji mają mężczyźni odbiera ją 54 proc. uczestników i 49 proc. uczestniczek. Największe dysproporcje ze względu na płeć występują w województwach zachodniopomorskim, lubuskim, świętokrzyskim, gdzie biznesplany opracowane przez mężczyzn częściej okazywały się lepsze. W województwie dolnośląskim również występuje dysproporcja ze względu na płeć, natomiast sytuacja jest odwrotna: to uczestniczki mają większe szanse na otrzymanie dofinansowania. W województwie śląskim wartości te dla kobiet (51%) i mężczyzn (48%) kształtują się na zbliżonym poziomie. W Działaniu 6.2 o środki na rozpoczęcie działalności mogły się ubiegać również osoby pracujące. Ostatecznie jedną trzecią odbiorców dotacji stanowią osoby zatrudnione w momencie przystąpienia do projektu, co czwarta osoba była nieaktywna zawodowo, pozostali odbiorcy dotacji to osoby bezrobotne (43 proc.). Udział osób pracujących wśród odbiorców dotacji w Działaniu 6.2 jest zróżnicowany regionalnie sięga blisko połowy w województwie podlaskim, natomiast stanowi niewiele ponad jedną szóstą osób, które otrzymały środki w województwie warmińsko-mazurskim. Biznesplany osób pracujących, o ile zakwalifikowały się do projektu, miały większe szanse, żeby ostatecznie otrzymać dofinansowanie (56 proc.), niż pomysły osób bezrobotnych (52 proc.) czy nieaktywnych zawodowo (47 proc.). W Działaniu 6.2 częściej dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej otrzymują kobiety, a co druga dotacja trafia do osób z wyższym wykształceniem. W obu interwencjach znaczna część środków przyznawana jest osobom do 30 roku życia. Tabela 49. Udział osób. które otrzymały dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ogóle uczestników Działania 6.2. Działanie 6.2 Ogółem Kobiety Mężczyźni OGÓŁEM 52% 49% 54% Wielkopolskie 29% 28% 31% Podlaskie 32% 31% 32% Mazowieckie 40% 38% 42% Małopolskie 44% 43% 45% Lubelskie 46% 44% 50% Dolnośląskie 47% 51% 41% Opolskie 49% 46% 51% Śląskie 50% 51% 48% Zachodniopomorskie 51% 45% 56% Świętokrzyskie 55% 50% 60% Kujawsko- Pomorskie 56% 57% 55% 53
Pomorskie 57% 54% 60% Lubuskie 63% 58% 69% Podkarpackie 65% 61% 69% Łódzkie 66% 62% 70% Warmińsko-mazurskie 72% 69% 74% źródło: Baza PEFS 2007 (dane osób zgodnie ze stanem na 30 września 2011 r). Na prowadzenie własnej firmy decydują się osoby, które brały udział projektach, w których można było otrzymać środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, dlatego też najwyższy udział samozatrudnionych występuje w Działaniu 6.2 i Poddziałaniu 6.1.3. Po projektach konkursowych, w których nie ma możliwości otrzymania środków na rozpoczęcie działalności, na taki sam krok zdecydowało się jedynie 13 proc. wspartych. 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie projekty konkursowe A) Wartość projektów Wszystkie analizowane projekty w ramach przedmiotowego działania realizowane są przez: 6 - Powiatowych Urzędów Pracy. 2 szkoły/wyższe uczelnie, 12 przedsiębiorstw lub przedsiębiorców, 3 - fundacje, stowarzyszenia lub organizacje pozarządowe, 1 samorząd gospodarczy, 1 jednostkę naukową Beneficjentami (wnioskodawcami) było 16 podmiotów z terenu województwa śląskiego oraz 9 podmiotów posiadających swoją siedzibę poza granicami województwa. W ramach poddziałania 8.2.1. beneficjenci (wnioskodawcy) poza projektami wspierającymi przedsiębiorczość realizują liczne projekty badawcze. Z próby 25 projektów, aż 12 są to projekty badawcze i pokrewne. Badania i prace nad opracowaniem innowacyjnych metod rozwoju przedsiębiorczości pozwalają określić potencjał oraz kierunki rozwojowe danego obszaru, jednostki. Celem tych działań jest wzrost poziomu przedsiębiorczości oraz poziomu zatrudnienia. Wartość wszystkich 25 projektów wynosi około 25 mln. zł. Projekty badawcze i pokrewne (12 projektów) to poziom 5,5 mln zł. Tym samym szczegółowej analizie poddanych zostało 13 projektów o łącznym budżecie wynoszącym 19,5 mln. w zakresie stosownych form wsparcia zatrudnienia i rozwoju przedsiębiorczości. Średnia wartość projektu realizowanego w latach 2009-2011 wynosi 1 542 877 zł (tym: projekty badawcze ok. 450 tys. zł, projekty bezpośredniego wsparcia zatrudnienia i rozwoju przedsiębiorczości 1,5 mln zł. B) Formy wsparcia oraz rozmieszczenie przestrzenne projektów W ramach poddziałania 8.1.2. POKL najczęściej stosowaną formą wsparcia osób przewidzianych do zwolnienia lub zagrożonych zwolnieniem są szkolenia przekwalifikowujące i usługi doradcze w zakresie wyboru nowego zawodu i zdobycia nowych umiejętności zawodowych (77% realizowanych projektów stosuje tą formę wsparcia bez uwzględnienia projektów badawczych). Kolejną popularną formą wsparcia w tym przypadku jest bezzwrotne wsparcie dla osób zamierzających podjąć działalność 54
gospodarczą 30% realizowanych wdraża takie mechanizmy (przyznanie środków finansowych na rozwój przedsiębiorczości, doradztwo (indywidualne i grupowe) oraz szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i prowadzenia działalności gospodarczej, wsparcie pomostowe). Analizą objętych zostało 25 projektów w ramach działania 8.1.2 POKL dla województwa śląskiego realizowanych w latach 2009-2011. Rozmieszczenie przestrzenne było zróżnicowane i przedstawiało się następująco: województwo śląskie 12 projektów (w tym 4 projekty badawcze), powiat tarnogórski 2 projekty, powiat częstochowski 2 projekty (w tym 1 projekt badawczy), powiat kłobucki 2 projekty (w tym 1 projekt badawczy), powiat myszkowski 2 projekty (w tym 1 projekt badawczy), M. Ruda Śląska 2 projekty (w tym 2 projekty badawcze), Powiat wodzisławski 1 projekt (projekt Badawczy), M. Częstochowa 1 projekt (badawczy), powiat cieszyński 1 projekt (badawczy), M. Zabrze 1 projekt (badawczy), M. Tychy 1 projekt (badawczy), M. Świętochłowice 1 projekt (badawczy), M. Sosnowiec 1 projekt (badawczy), M. Siemianowice Śląskie 2 projekty (badawcze), M. Piekary Śląskie 1 projekt (Badawczy), M. Mysłowice 1 projekt (Badawczy), M. Katowice 1 projekt (Badawczy), M. Jaworzno 2 projekty (w tym 1badawczy), M. Gliwice 1 projekt (Badawczy), M. Dąbrowa Górnicza 1 projekt (badawczy), M. Chorzów 2 projekty (badawcze), M. Bytom 1 projekt (badawczy), Tylko 10 projektów (40% analizowanych projektów) realizowanych było na obszarze nie większym niż jeden powiat. Projekty realizowane na obszarze całego województwa (skierowane do wszystkich mieszkańców województwa śląskiego) stanowiły 48% projektów. Z grupy projektów nie realizowanych na obszarze całego województwa najczęściej wsparcie kierowane było do mieszkańców powiatu kłobuckiego, powiatu tarnogórskiego, powiatu częstochowskiego, powiatu myszkowskiego, Chorzowa, Jaworzna oraz Rudy Śląskiej (po 2 projekty). Prawie wszystkie projekty skierowane do osób zagrożonych utratą pracy miały zasięg wojewódzki. C) Ogólna charakterystyka uczestników projektów Wśród osób, które rozpoczynały udział w projekcie dominowali mężczyźni stanowiący 65,71% uczestników. Poniżej zaprezentowano charakterystykę osób uczestniczących projektach stanowiących przedmiot niniejszej analizy. Tabela 50. Liczba osób które rozpoczęły udział w projekcie (N=3724) w latach 2009-2011 w zakresie działania 8.1.2. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które rozpoczęły udział w projekcie (N=3724) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 1 277 2 447 3 724 34,29% 65,71% 100% 55
Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach poddziałania 8.1.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Tak wysoka liczba osób, które rozpoczęły udział w projektach w ramach poddziałania 8.1.2. wynika w głównej mierze z realizacji przez Zakład Doskonalenia Zawodowego w Katowicach projektu pt. Nowy zawód. W latach 2009-2011 w ramach przedmiotowego projektu udział wzięło 1 864 osób (50% uczestników badanych projektów). Projekt nie był skierowany do konkretnej grupy osób, jednocześnie był największym projektem pod względem uczestników. Osoby te miały możliwość odbycia m.in. kursów na kierowcę wózków jezdniowych, kursu prawa jazdy kat. C - kurs obsługi kas fiskalnych. Łącznie przewidziano organizację ponad 30 równych kursów zawodowych. Tabela 51. Liczba osób które zakończyły udział w projekcie (N= 3 538) w latach 2009-2011 w zakresie działania 8.1.2. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które zakończyły udział w projekcie (N= 3 538) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 1 178 2 360 3 538 33,30% 66,70% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach poddziałania 8.1.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 W ciągu 3 lat od 2009 roku do 2011 r. udział w projektach zakończyło łącznie 3 538 osób w tym 1 178 kobiet (33,30%). Tabela 52. Liczba osób które przerwały udział w projekcie (N=97) w latach 2009-2011 w zakresie działania 8.1.2. POKL dla województwa śląskiego. Liczba osób które przerwały udział w projekcie (N=97) kobiety mężczyźni razem kobiety mężczyźni razem liczba udział % 46 51 97 47,42% 52,58% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach poddziałania 8.1.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Tabela 53. Liczba bezrobotnych (N=320), długotrwale bezrobotnych (N=0) nieaktywnych zawodowo (N=124), zatrudnionych (N=3 280) w projekcie w latach 2009-2011 w zakresie działania 8.1.2. POKL dla województwa śląskiego. Wyszczególnienie Kobiety mężczyźni Razem Kobiety mężczyźni Razem liczba udział % bezrobotni 167 153 320 52,19% 47,81% 100% w tym długotrwale bezrobotni nieaktywni zawodowo 0 0 0 0% 0% 100% 77 47 124 62,10% 37,90% 100% Zatrudnieni 1 033 2 247 3280 31,49% 68,51% 100% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach poddziałania 8.1.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 W grupie osób nieaktywnych zawodowo 35,48% stanowiły osoby uczące się (44 osoby). 56
Na grupę osób posiadających zatrudnienie składały się następujące osoby: rolnicy 214 os. (6,52% zatrudnionych), zatrudnieni w mikroprzedsiębiorstwach 224 os. (6,83% zatrudnionych), zatrudnieni w małych przedsiębiorstwach 506 os. (15,43% zatrudnionych), zatrudnieni w średnich przedsiębiorstwach - 595 os. (18,14% zatrudnionych), zatrudnieni w dużych przedsiębiorstwach 1 483 os. (45,21% zatrudnionych), zatrudnieni w administracji publicznej 241 os. (7,35% zatrudnionych), zatrudnieni w organizacjach pozarządowych 17 os. (0,52% zatrudnionych), Osoby zamieszkałe na terenach wiejskich i uczestniczące w analizowanych projektach to grupa 23,79% osób (N=886). W omawianej grupie przeważali mężczyźni a ich udział kształtował się na poziomie 58,13% (515 osób). Kolejnym czynnikiem charakteryzującym uczestników projektów jest ich wiek. Osoby młode w wieku 15-24 lata to 19,41% wszystkich uczestników (23,37% stanowiły kobiety). Osoby starsze w wieku 55-64 lata nie uczestniczyły tak często w tej formie wsparcia. Udział w przypadku tych osób wyniósł 2,50% wszystkich uczestników (36,56% stanowiły kobiety). Tabela 54. Wykształcenie uczestników projektów w latach 2009-2011 w zakresie działania 8.1.2. POKL dla województwa śląskiego. Wykształcenie podstawowe, gimnazjalne i niższe ponadgimnazjalne pomaturalne wyższe 225 6,04% 1514 40,66% 1 106 29,70% 879 23,60% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach poddziałania 8.1.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Największą grupę osób korzystających ze wsparcia w projektach 8.1.2 POKL stanowią osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym (40,66%) oraz pomaturalnym (29,7%). D) Osiągnięte wskaźniki rezultatów Dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej otrzymało w grupie 25 badanych projektów 59 osób co stanowiło tylko 1,67% osób, które zakończyły udział w projekcie. Jest to zdecydowanie najniższy wskaźnik spośród badanych działań/poddziałań. Tylko w 16% badanych projektów w ramach działania 8.1.2. beneficjenci uwzględnili tą formę wsparcia dla osób zagrożonych utratą pracy. Beneficjenci natomiast najczęściej przewidywali w swoich działaniach wykorzystanie szkoleń 40% projektów (76% po włączeniu do analizy projektów badawczych). Projekty realizowane w ramach poddziałania 8.1.2. charakteryzują się występowaniem dużej ilości miękkich wskaźników rezultatu (np. podniesienie kompetencji zawodowych). W innych analizowanych projektach w ramach niniejszego badania dla poddziałania 6.1.3. i działania 6.2. miękkie wskaźniki rezultatu nie odgrywają aż tak dużej roli. Tabela 55. Wartości wskaźników rezultatu dla projektów (N=25) realizowanych w latach 2009-2011 w zakresie działania 8.1.2. POKL dla województwa śląskiego. Wskaźniki rezultatu - poddziałanie 8.1.2. POKL kobiety mężczyźni razem Udział % w liczbie osób, które zakończyły udział w projekcie Liczba osób, które zakończyły udział w projektach szkoleniowych 1 150,00 2 316,00 3 466,00 97,96% 57
Liczba osób które ukończyły kursy oraz otrzymały zaświadczenia o ich ukończeniu 571,00 1 272,00 1 843,00 52,09% Liczba osób objęta pośrednictwem pracy 571,00 1 272,00 1 843,00 52,09% Liczba osób objętych finansowaniem pomostowym 6,00 6,00 12,00 0,34% Liczba osób, które otrzymały bezzwrotne dotacje 32,00 27,00 59,00 1,67% Źródło: Wnioski o płatność badanych 25 projektów w ramach poddziałania 8.1.2. POKL realizowanych w latach 2009-2011 Podsumowanie badań projektów w ramach działań/poddziałań: 6.1.3, 6.2, 8.1.2 W ramach przedmiotowego badania (112 projektów dla działań: 6.1.3., 6.2. i 8.1.2) w oparciu o dane pochodzące z wniosków o płatność końcową, można stwierdzić, że w latach 2008-2011 przyznano 11 075 dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej - co daje średnio 2 769 dotacji na rok. W rozbiciu na poszczególne działania sytuacja przedstawia się następująco: Poddziałanie 6.1.3 10 466 dotacji Działanie 6.2. 550 dotacji. Poddziałanie 8.1.2 59 dotacji Można zatem założyć, iż realizacja 112 projektów stanowiących zakres niniejszego badania spowodowała powstanie 11 075 nowych podmiotów gospodarczych. W latach 2008-2011 firmy utworzone w oparciu o przyznaną dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach działania 6.1.3 POLK stanowiły aż 6,7% wszystkich nowopowstałych podmiotów gospodarczych. Poziom zaawansowania realizacji projektów Wszystkie projekty stanowiące postawę badań i analiz zostały zakończone w 2011 r. Dla części realizowanych projektów zastosowano działania naprawcze w związku z problemami dotyczącymi rekrutacji oraz rezygnacjami składanymi przez uczestników w trakcie realizacji projektów. Realizacja celów projektów Dokonując analizy wniosków o płatność stwierdza się, że osiągnięte rezultaty projektów przyczyniły się do realizacji celu głównego i celów szczegółowych. Projekty w ramach poddziałania 6.1.3. POKL realizowane w latach 2008-2011 osiągnęły założone cele projektowe (mimo dużych problemów związanych z rezygnacjami uczestników w realizacji projektów). Osiągnięty został założony udział osób i nie odbiegał w znaczący sposób dla poszczególnych projektów. Stopień realizacji założeń projektu odnośnie liczby osób kończących udział w projekcie jest różny w obrębie poszczególnych grup docelowych uczestników. Szczególnej uwagi w kolejnym okresie realizacji projektów wymaga grupa osób niepełnosprawnych oraz bezrobotnych powyżej 50 roku życia, w której wskaźnik realizacji założeń był zdecydowanie niższy od zakładanego. Obszarem interwencji, w którym poziom realizacji założonych wskaźników produktu jest zdecydowanie niższy od planowanego jest przyznawanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej w obrębie wybranych grup docelowych osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Najniższą wartość wskaźników osiągnięto w przypadku osób niepełnosprawnych, poniżej 25 roku życia oraz w wieku 50-64 lat. Również stosunkowo niski był wskaźnik realizacji w grupie osób długotrwale bezrobotnych oraz wskaźnik odnoszący się do łącznej liczby beneficjentów w szczególnej sytuacji na rynku pracy, którzy zostali objęci tą formą wsparcia. 58
W zakresie rezultatów miękkich analizowanych projektów, pozyskane dane wskazują, że na zdecydowaną większość beneficjentów udział w projekcie wywarł pozytywny wpływ, w zakresie: zwiększenia umiejętności lub kwalifikacji, zwiększenia szans na znalezienie pracy, nauki pisania dokumentów aplikacyjnych, a także nabycia umiejętności zachowania się podczas rozmowy kwalifikacyjnej i zwiększenia stopnia znajomości aktualnej sytuacji na rynku pracy. Projekty w ramach działania 6.2. POKL i poddziałania 8.1.2. POKL realizowane w latach 2009-2011 pomimo problemów związanych z ich realizacją (problemy związane z rekrutacją oraz rezygnacje z udziału w projektach) osiągnęły założone cele projektowe. Osiągnięty został założony udział osób i nie odbiegał w znaczący sposób dla poszczególnych projektów (w mniejszym stopniu niż miało to miejsce w przypadku działania 6.1.3. POKL). Stopień realizacji założeń projektu odnośnie liczby osób kończących udział w projekcie, liczby osób, które zostały objęte indywidualnym planem działania, liczby osób, które otrzymały bezzwrotne dotacje łącznie dla wszystkich projektów nieznacznie przekracza założone do osiągniecia wartości. W zakresie rezultatów miękkich analizowanych projektów (dla działania 6.2. i poddziałania 8.1.2), pozyskane dane wskazują, że udział w projekcie wywarł pozytywny wpływ na uczestników (wskaźniki osiągnęły wyższy poziom od założonych), w zakresie: zwiększenia umiejętności lub kwalifikacji, a także nabycia umiejętności zachowania się podczas rozmowy kwalifikacyjnej i zwiększenia stopnia znajomości aktualnej sytuacji na rynku pracy. Prawidłowość określenia potrzeb i zastosowania adekwatnych działań Podejmowane w ramach projektów działania bezpośrednio związane były ze zdiagnozowanymi problemami, co jasno zostało wskazane w dokumentacjach aplikacyjnych (wnioski aplikacyjne). Działania te były bezpośrednio skorelowane z potrzebami kierowanymi przez przedsiębiorców (w tym też podmioty gospodarcze zgłaszające fakt zwolnień grupowych lub taką możliwość w przyszłości). Należy zatem utrzymać tendencję, która preferuje projekty szkoleniowe, staże zawodowe skierowane do osób mniej wykształconych. Specyfika województwa śląskiego związana z wysokim poziomem uprzemysłowienia, powoduje, że taką forma wsparcia m.in. osób bezrobotnych jest najbardziej efektywną formą aktywizacji zawodowej. W tym przypadku konieczna jest ścisła współpraca z liczącymi się przedsiębiorcami działającymi na terenie województwa śląskiego. W przypadku dotacji na utworzenie podmiotów gospodarczych potrzeby lokalnego rynku zostały dobrze rozpoznane. Potwierdzeniem tej sytuacji może być fakt, iż największy udział dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej występował u osób z najwyższym wykształceniem oraz u osób studiujących lub kończących studia. Gwarantuje to wyższą trwałość nowopowstałych podmiotów gospodarczych. Poprawność przygotowania dokumentacji aplikacyjnej określenie potrzeb Analiza wniosków aplikacyjnych wykazała, iż w ramach poddziałania 6.1.3. oraz działania 6.2. w sposób wystarczający oceniono potrzeby lokalnego rynku pracy wykorzystując przy tym dostępne analizy, dokumentację oraz przeprowadzając własne badania (w tym wywiady z przedsiębiorcami w zakresie potrzeb lokalnego/regionalnego) rynku pracy. Nie stwierdzono aby występowała rozbieżność między realizowanymi działaniami a obszarami badań, na które beneficjenci się powoływali. Jedynie w części projektów w ramach działania 8.1.2. POKL z uwagi na nikłe zainteresowanie uczestników projektów proponowanymi formami wsparcia dokonywano stosownych korekt. Korekty te miały odzwierciedlenie we wnioskach o płatność (tym samym wystąpiła różnica - między innymi zastąpiono szkolenia biznesowe szkoleniami 59
zawodowymi). W pozostałych projektach nie stwierdzona istotnych błędów lub celowych przekłamań. Dodatkowo w ramach działania 8.1.2. tylko dla 61,50% projektów przeprowadzono badania potrzeb lokalnego rynku prac. Z uwagi na specyfikę działania i trudności związane z rekrutacją uczestników wymagane jest, aby taka analiza byłą szczegółowo przeprowadzona. Bariery i problemy związane z realizacją projektów działania 6.1.3., 6.2., 8.1.2. Do głównych problemów, które miały miejsce w trakcie realizacji projektów w zakresie działania 6.1.3 należy zaliczyć przede wszystkim rezygnację z uczestnictwa w projekcie (74% projektów). Potwierdzeniem tego faktu może być przykład projektu Zacznij od dziś. Projekt aktywizacji osób bezrobotnych w Rudzie Śląskiej realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Rudzie Śląskiej, z którego wycofał się co trzeci uczestnik projektu. Innymi zdiagnozowanymi problemami są: problemy formalne / proceduralne (m.in. ograniczenia instytucjonalne, biurokracja, sztywne przepisy, występowanie rozbieżności interpretacyjnych oraz brak elastyczności) 32% projektów. problem związany dokonywaniem licznych zmian w harmonogramie projektu 20%. problem związany z niskim poziomem gotowości/motywacji osób bezrobotnych do podjęcia wysiłku na rynku pracy 16%, problem związany z brakiem dostępu do wszystkich form wsparcia przez uczestników projektów /ograniczenia programowe/ - 13%. problem związany z ograniczoną kwotą środków związanych z realizacją projektów 10% projektów. problem związany z osiągnięciem założonych wartości wskaźników rezultatu - wskaźniki często nie korespondują z aktualną sytuacją na lokalnym rynku pracy 10%. Tylko w przypadku ok. 6% projektów nie stwierdzono żadnych problemów w trakcie ich realizacji. Problem związany z rezygnacją z uczestnictwa w projekcie dotyczy głównie osób odbywających kursy, szkolenia i staże. Niechęć wobec udziału w projekcie skutkuje również w części przypadków rezygnacją z udziału w projekcie przed jego rozpoczęciem, lub unikaniem kontaktu z pracownikami Powiatowego Urzędu Pracy w czasie jego trwania. Z drugiej strony, niski poziom gotowości osób bezrobotnych do podjęcia wysiłku na rynku pracy skutkuje trudnością w osiągnięciu przez Powiatowe Urzędy Pracy zamierzonych wskaźników realizacji projektu. Do grup, w przypadku których aktywizacja napotyka na największe problemy, zalicza się osoby w wieku 50 i więcej lat oraz osoby niepełnosprawne. Przerywanie stażów zawodowych następuje głównie ze względu na wyjazd uczestników projektu za granicę oraz ze względu na podjęcie zatrudnienia. Coroczne składanie wniosku o dofinansowanie i ustalanie nowego rocznego budżetu wraz z nową grupa docelową jest jednym z kluczowych problemów w realizacji projektów. W ocenie Powiatowych Urzędów Pracy takie podejście do sposobu realizacji projektu utrudnia jego realizację i osiągnięcie założonych celów i rezultatów. Do głównych problemów, które miały miejsce w trakcie realizacji projektów w zakresie działania 6.2 należy zaliczyć przede wszystkim: problemy z rekrutacją uczestników projektu 40% projektów. 60
problemy formalne / proceduralne /opóźnienia w realizacji projektu (m.in. ograniczenia instytucjonalne, biurokracja, sztywne przepisy, występowanie rozbieżności interpretacyjnych oraz brak elastyczności) 40% projektów. rezygnację z uczestnictwa w projekcie - 27% projektów. problem związany z niskim poziomem gotowości/motywacji osób bezrobotnych do podjęcia wysiłku na rynku pracy 13%, problem związany z osiągnięciem założonych wartości wskaźników rezultatu - wskaźniki często nie korespondują z aktualną sytuacją na lokalnym rynku pracy 13%. Na rezygnację uczestników z udziału w projekcie mają wpływ różne czynniki, w tym także okres czasu jaki musi on poświęcić, aby zakończyć udział w projekcie. Przyjmuje się, iż im dłuższy jest to okres tym częściej dochodzi do rezygnacji związanych z sytuacją osobistą uczestnika projektu. Udzielenie dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej wpływa mobilizująco na uczestników projektu oraz dodatkowo oddziałuje na trwałość osiągniętych rezultatów. Brak trwałości rezultatów projektu wiąże się w tym przypadku ze zwrotem udzielonej dotacji. Do głównych problemów, które miały miejsce w trakcie realizacji projektów w zakresie działania 8.1.2. należy zaliczyć przede wszystkim: problemy z rekrutacją uczestników projektu 80% projektów. problemy formalne / proceduralne /opóźnienia w realizacji projektu (m.in. ograniczenia instytucjonalne, biurokracja, sztywne przepisy, występowanie rozbieżności interpretacyjnych oraz brak elastyczności) 40% projektów. problem związany z niskim poziomem gotowości/motywacji osób bezrobotnych do podjęcia wysiłku na rynku pracy 60%, problem związany z osiągnięciem założonych wartości wskaźników rezultatu - wskaźniki często nie korespondują z aktualną sytuacją na lokalnym rynku pracy 60%. Podstawowym problemem realizacji projektów w zakresie działania 8.1.2. jest rekrutacja uczestników. W wielu przypadkach występuje bardzo ograniczone zainteresowanie projektem ze strony ewentualnych uczestników projektu. Problemy z rekrutacją wynikały z faktu, iż grupa docelowa była wąska, mimo że zgłaszało się wiele osób zainteresowanych projektami, jednak nie spełniały one kryteriów rekrutacyjnych, bądź, mimo iż kwalifikowały się do projektu napotykały różnego rodzaju bariery (opór i nieprzychylność związków zawodowych, brak zgody pracodawców na podpisanie oświadczenia o nie zatrudnianiu ponownie beneficjenta w tym samym zakładzie pracy). Dodatkowo problemem w realizacji projektów było znikome zainteresowanie osób związanych z rolnictwem. Najistotniejszym problemem pojawiającym się w związku z realizacją projektów w ramach działania 8.1.2. był brak zainteresowania szkoleniami biznesowymi. Uczestnikami projektów były głównie osoby z wieloletnim doświadczeniem zawodowym, najczęściej w jednym zakładzie pracy, na jednym lub podobnym stanowisku, o niskim lub bardzo niskim poziomie postawy przedsiębiorczej. Sytuację utrudniał dodatkowo brak dodatkowych form wsparcia w projektach np. dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Mając powyższe na uwadze dokonywano w trakcie trwania projektów zmian zastępując wspomniane szkolenia kursami i szkoleniami zawodowymi. 61
Efektywność działań w ramach realizowanych projektów Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych - projekty systemowe Wskaźniki efektywności działań w ramach realizowanych projektów przedstawia poniższe zestawienie: Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu (osoba która zakończyła udział w projekcie) - 6 980 zł. Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu, który został objęty indywidualnym planem działania - 28 359 zł. Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu, który otrzymał bezzwrotną dotację - 39 393 zł. Średni koszt przypadający na utworzenie miejsca pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej, który otrzymał bezzwrotną dotację - 38 969 zł. Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu, który otrzymał bezzwrotną dotację 16 403 zł (uwzględnione zostały wyłącznie nakłady w zakresie udzielonych dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej). Działanie 6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia Wskaźniki efektywności działań w ramach realizowanych projektów przedstawia poniższe zestawienie: Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu (osoba która zakończyła udział w projekcie) wynosi 33 984 zł. Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu, który został objęty indywidualnym planem działania wynosi 84 773 zł. Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu, który otrzymał bezzwrotną dotację 70 131 zł. Średni koszt przypadający na utworzenie miejsca pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej, który otrzymał bezzwrotną dotację 106 847 zł. Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu, który otrzymał bezzwrotną dotację i wsparcie pomostowe 62 023 zł (uwzględnione zostały wyłącznie nakłady w zakresie udzielonych dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej, wsparcie pomostowe). 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie projekty konkursowe Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu (osoba która zakończyła udział w projekcie) wynosi 5 626 zł. Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu, który otrzymał bezzwrotną dotację i wsparcie pomostowe 47 607 zł (uwzględnione zostały wyłącznie nakłady w zakresie udzielonych dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej, wsparcie pomostowe). Mając na uwadze powyższe dane należy stwierdzić, iż najniższy koszt przypadający na stworzenie nowego podmiotu gospodarczego występuje w przypadku działania 6.1.3. POKL tj. 16 403 zł. Projekty systemowe w ramach poddziałania 6.1.3. charakteryzują 62
się zatem najniższymi kosztami jednostkowymi utworzenia nowego podmiotu gospodarczego. W przypadku braku możliwości finansowania projektów z EFS nie zostałyby zrealizowane rezultaty projektów, a tym samym cele projektowe. W szczególności dotyczy to możliwości powstawania nowych podmiotów gospodarczych przez osoby bezrobotne lub nieaktywne zawodowo. Brak środków finansowych, brak wsparcia merytorycznego (doradztwa gospodarczego) wyklucza możliwość osiągnięcia rezultatów bez wsparcia z EFS. Ta sama sytuacja dotyczy także innych form wsparcia tj. m.in. staży zawodowych, szkoleń. Należy nadmienić, iż istotnym elementem wpływającym na jakość oferowanego przez PUP-y wsparcia jest ciągłość w realizacji projektów. Należy twierdzić, iż w nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej 2014 2020 powinno się kontynuować wdrażanie projektów systemowych, gdyż przy spełnieniu pewnych warunków są one bardziej efektywne niż projekty konkursowe. Beneficjentami projektów systemowych w ramach działania 6.1.3. są obecnie Powiatowe Urzędy Pracy. Projekty realizowane są przez PUP-y nieprzerwanie od 2008 roku, co przekłada się na duże doświadczenie związane z skutecznym i efektywnym wdrażaniem projektów systemowych (m.in. dobra współpraca uczestników projektów z pracownikami urzędów pracy). Charakterystyka rezultatów projektów częstotliwość występowania W ramach poddziałania 6.1.3. POKL wszystkie projekty uwzględniały objęcie uczestników indywidualnym planem działania oraz przyznanie uczestnikom bezzwrotnych dotacji. Wszystkie projekty przewidywały równie udział projekcie osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Należy wspomnieć, iż 67,74% projektów uwzględnia udział osób niepełnosprawnych, które otrzymały dotację. Wszystkie projekty w ramach wskaźnika liczby dotacji przekazanych osobom znajdującym się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy oraz liczby dotacji udzielonej osobom długotrwale bezrobotnym posiadają wartości dodatnie. Dla działania 6.1.3. POKL nie zostały w projektach przedstawione ilościowo miękkie wskaźniki rezultatu. W ramach działania 6.2. POKL 52% projektów uwzględniało objęcie uczestników indywidualnym planem działania. Wskaźnik liczby bezzwrotnych dotacji przyznanych uczestnikom projektów został uwzględniony w przypadku 92% projektów. W przypadku 60% projektów osiągnięty został wskaźnik liczby osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, które otrzymały dotację. Należy wspomnieć, iż tylko 12% projektów uwzględnia udział osób niepełnosprawnych, które otrzymały dotację. 60% projektów przewiduje realizację wskaźnika rezultatu - liczba znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, którzy otrzymali dotację. Każdy z projektów posiada indywidualny miękki wskaźnik rezultatu, co tym samym wyklucza możliwość dokonania analizy ilościowej. W ramach działania 8.1.3. POKL tylko 16% projektów uwzględniało przyznanie bezzwrotnych dotacji uczestnikom projektów. Beneficjenci natomiast najczęściej przewidywali w swoich działaniach wykorzystanie szkoleń 40% projektów (76% po wyłączeniu do analizy projektów badawczych). W zakresie rezultatów miękkich wszystkie analizowane projekty (dla poddziałania 8.1.2 POKL bez uwzględnienia projektów badawczych) przewidują osiągniecie wartości dodatnich. Każdy z projektów posiada indywidualny miękki wskaźnik rezultatu, co tym samym wyklucza możliwość dokonania analizy ilościowej. Przykładowymi miękkimi wskaźnikami rezultatu są np. wzrost umiejętności komunikacyjnych w biznesie, wzrost motywacji do poszukiwania pracy oraz wiary we własne możliwości, wzrost zaufania we własne możliwości prowadzenia firmy 63
Rezultaty projektów a ich wpływ na poprawę sytuacji uczestników Największy wpływ na poprawę sytuacji uczestników projektów (także w opinii samych uczestników projektów) mają środki przeznaczone na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Są one uważane przez uczestników projektów za najbardziej efektywną formę wsparcia. Jednak z uwagi na specyfikę gospodarczą województwa śląskiego związaną z wysokim poziomem uprzemysłowienia, równie istotną formą aktywizacji zawodowej są staże zawodowe i szkolenia (rodzaj szkoleń ustalany w porozumieniu a organizacjami przedsiębiorców, przedsiębiorcami). W ramach przedmiotowego badania (112 projektów dla działania 6.1.3., 6.2., 8.1.2) w oparciu o dane pochodzące z wniosków o płatność końcową, udzielono określoną liczbę dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej. W latach 2008-2011 przyznano ich 11 075 - co daje średnio 2769 dotacji na rok. Można zatem założyć, iż realizacja 112 projektów stanowiących zakres niniejszego badania spowodowała powstanie 11 075 nowych podmiotów gospodarczych. Przy założeniu że utworzona przez uczestnika projektu firma będzie się rozwijać i utrzyma się na rynku, można uznać tą formę wsparcia za najbardziej efektywną z punktu widzenia zmiany statusu na rynku pracy. Szkolenia oraz staże zawodowe są również efektywnymi działaniami mierzącymi do uzyskania zatrudniania pod warunkiem, że istnieje na rynku pracy takie zapotrzebowanie zgłaszane przez przedsiębiorców. Mocne i słabe strony analizowanych projektów Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych - projekty systemowe Mocne strony realizowanych projektów: projekty realizowane są nieprzerwanie od 2008 roku przez PUP-y, co przekłada się na duże doświadczenie związane z skutecznym i efektywnym wdrażaniem projektów systemowych (dobra współpraca uczestników projektów z pracownikami urzędów pracy), podział przestrzenny projektów ze względu na obszar działania właściwego Powiatowego Urzędu Pracy (bliskość miejsca zamieszkania uczestników, łatwy dojazd uczestników, dogodne terminy uczestnictwa pokrywający się ze zgłaszanymi oczekiwaniami), projekty charakteryzowały się wysokim poziom użyteczności przyznanych dotacji. Słabe strony realizowanych projektów zbyt niski poziom wynagrodzenie w zakresie stażów zawodowych oraz brak możliwości przedłużenia czasu jego trwania, zbyt krótki czas trwania udziału w projekcie (doradztwie, szkoleniu). niektóre z zajęć realizowanych w ramach projektów miały charakter zbyt teoretyczny, niedopasowany do potrzeb i wyzwań, jakie stawia rynek (przewaga zajęć teoretycznych nad praktycznymi), w części przypadków stażyści nie zawsze mieli możliwość nabycia rzeczywistego doświadczenia zawodowego, Działanie 6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia Mocne strony realizowanych projektów: szeroki zakres szkoleń przewidziany w zrealizowanych projektach, uwzględniał poszerzenie wiedzy uczestników w zakresie rejestracji działalności gospodarczej, podstaw księgowości i rachunkowości, a także marketingu, promocji i negocjacji. 64
Szkolenia były uzupełnione przez poradnictwo (głównie dotyczące początkowych faz prowadzenia działalności gospodarczej) i zajęcia warsztatowe. Część uczestników miała okazję wziąć udział w szkoleniach i warsztatach zawodowych lub skorzystać z doradztwa w tym zakresie. porady i szkolenia mające na celu wsparcie uczestników w wyborze planowanej działalności były przygotowane odpowiednio do ich potrzeb realizowane projekty miały w większości przypadków charakter kompleksowy, co wpłynęło na wyższą trwałość tworzonych miejsc pracy oraz powstałych podmiotów gospodarczych, projekty charakteryzowały się wysokim poziom użyteczności przyznanych dotacji. poziom szkoleń był dopasowany do wiedzy, możliwości i oczekiwań uczestników, Słabe strony realizowanych projektów: brak możliwość elastycznego dopasowania czasu przeznaczonego na zajęcia przewidziane w ramach realizacji projektów, co umożliwiłoby w znacznym stopniu wyeliminować problemu przerywania udziału w projekcie, niektóre z zajęć realizowanych w ramach projektów miały charakter zbyt teoretyczny, niedopasowany do potrzeb i wyzwań, jakie stawia rynek, 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie projekty konkursowe Mocne strony realizowanych Projektów: mimo sformułowanych poniżej zastrzeżeń dotyczących jakości projektów okazały się one być skuteczne w tym sensie, że uczestnicy są z nich zadowoleni, a przed wszystkim że znaczna część uczestników poprawiła swoją sytuację na rynku pracy, tworząc swoje miejsca pracy (samo zatrudnienia), utrzymując dotychczasowe zatrudnienie, uzyskując nowe lub podnoszą swoje kwalifikacje zawodowe (szkolenia i kursy), osoby, które skorzystały ze wsparcia, mimo wcześniejszej niechęci, deklarują wysokie zadowolenie, Słabe strony realizowanych projektów realizowane projekty rzadko miały charakter kompleksowy, skupiając się głównie na szkoleniach, nie wszystkie z realizowanych projektów zostały poprzedzone rzetelną diagnozą, odnoszącą się z jednej strony do potrzeb uczestników, a z drugiej do potrzeb rynku pracy /dlatego też występowały problemy z rekrutacją uczestników projektów/, przyjęty w PO KL tryb planowania konkursów z niemal rocznym wyprzedzeniem uniemożliwia stosowanie outplacementu zgodnie z jego ideą, jako narzędzia szybkiej interwencji, niewielkie jest zrozumienie dla tego wsparcia wśród pracowników; w szczególności brak jest zrozumienia do udziału w doradztwie zawodowym i wsparciu psychologicznym narzucanie wskaźniki efektywności projektów w ramach działania 8.1.2. POKL powodują, że udział w nich biorą te osoby, które gwarantują wysoki wskaźnik zatrudnienia, a niekoniecznie te, które najbardziej potrzebują pomocy. Dobre praktyki projekty z zakresu wsparcia przedsiębiorczości W ramach przedmiotowego badania dokonano analizy efektywności działań poszczególnych projektów dla poddziałania 6.1.3. POKL tj. obliczono wskaźnik średniego 65
kosztu przypadającego na jednego uczestnika projektu, który otrzymał bezzwrotną dotację i wsparcie pomostowe. W przypadku działania 6.1.3. POKL projektem, który posiada jeden z najefektywniejszych wskaźników jest projekt pt. "W kierunku zatrudnienia", realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy w Tychach. Wartość wskaźnika w tym przypadku wyniosła 15 946 zł (uwzględnione zostały wyłącznie nakłady w zakresie udzielonych dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej). Udział w projekcie zakończyło 2 152 osób, z czego znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy było 504. Dotacje w ramach realizowanego projektu w latach 2008-2011 otrzymało 261 osób. Indywidualnymi planami działań zostało objętych 601 osób. Średni koszt przypadający na jednego uczestnika projektu (osoba która zakończyła udział w projekcie) wynosi 6292 zł i jest to mniej, niż średni koszt dla wszystkich badanych projektów w ramach poddziałania 6.1.3. (6 980 zł). Celem projektu systemowego "W kierunku zatrudnienia" jest podniesienie aktywności zawodowej oraz zapewnienie równego dostępu do zatrudnienia wszystkim osobom doświadczającym różnego rodzaju dyskryminacji na rynku pracy. Cechy uczestników projektu odpowiadają cechom osób mających trudności z wejściem i utrzymaniem się na rynku pracy na obszarze obsługiwanym przez PUP w Tychach. Wybór usług i instrumentów zastosowanych w projekcie został dokonany na podstawie zainteresowania samych beneficjentów ostatecznych i pracodawców. Projekt realizowany jest na terenie m. Tychy oraz powiatu bieruńsko-lędzińskiego. Zakres zrealizowanych działań obejmował organizację szkoleń, staży zawodowych, udzielenie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, prace interwencyjne, doposażenie lub wyposażenie stanowiska pracy. Na 2012 rok zaplanowano (nie wchodzi to w zakres badań objętych niniejszym opracowaniem): - zorganizowanie staży dla 240 osób, - udzielenie 25 osobom jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, - zorganizowanie szkoleń dla 77 osób. Należy zatem stwierdzić, iż projekt posiada wysoką efektywność kosztową, uwzględnia problemy osób zamieszkałych na terenie miasta i terenach przyległych, uwzględnia grupy o szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Dodatkowo wniosek aplikacyjny posiada trafne oraz rzetelne uzasadnienia realizacji projektu. Poziom kosztów przypadających na jednego uczestnika projektu osiąga pożądane wartości. W ramach projektu realizowane były różne formy aktywizacji osób, co pozwala co roku dostosowywać ofertę do aktualnych potrzeb lokalnego rynku pracy. Struktura działań realizowanych w ramach projektu dostosowana jest do aktualnej sytuacji panującej na rynku pracy oraz potencjału gospodarczego powiatu. Takie zaprojektowanie działań wpływa na zwiększenie trwałości efektów projektu. Mając na uwadze powyższe - przedmiotowy projekt należy rekomendować jako przykład dobrych praktyk. Obszar 3. Zbadanie motywów oraz występujących barier podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej W ramach badania motywów oraz barier podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej przeprowadzono badania zarówno z przedsiębiorcami (zarówno tymi, którzy założyli własną działalność na podstawie wsparcia z EFS, jak i takimi, którzy założyły własne firmy bez takiego wsparcia), mieszkańcami województwa, którzy nie prowadzą działalności gospodarczej oraz beneficjentami projektów w ramach PO KL. Przyczyny rozpoczynania prowadzenia własnej działalności gospodarczej wśród przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie z EFS to najczęściej chęć wzięcia sprawy we 66
własne ręce (aż 70,9% badanych wskazało właśnie na ten motywator) oraz uzyskania niezależności (52,2%). Inne powody, które wskazywali badani to: spełnienie marzenia o własnej firmie (22,7%), brak możliwości zarabiania na utrzymanie w inny sposób (21,2%), a także sposób na wyjście z długotrwałego bezrobocia (12,3%) 11. Takie same powody wskazywali przedsiębiorcy, którzy swoje firmy założyli bez wsparcia EFS, choć powody te były znacznie rzadziej wybierane w porównaniu do wypowiedzi w grupie przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie na założenie własnej działalności gospodarczej z EFS chęć wzięcia sprawy we własne ręce (39,3%), chęć uzyskania niezależności (17,4%), spełnianie marzenia o własnej firmie (17,4%), brak możliwości zarabiania na utrzymanie w inny sposób (14,4%), sposób na wyjście z długotrwałego bezrobocia (10,4%) 12. Beneficjenci projektów PO KL wskazywali, że decyzje o wyborze branży, w której przedsiębiorcy chcieli otworzyć działalność gospodarczą były motywowane przede wszystkim wewnętrznie, ale też w kontekście czynników zewnętrznych. Do motywów wewnętrznych, najczęściej wynikających z tego, kim jestem i co potrafię wykonywać należały wykształcenie uczestników oraz ich doświadczenie zawodowe, umiejętności i znajomość branży: jeżeli pracowali w podobnych zawodach, gdzieś ta praca się zakończyła i znają tę działkę i gdzieś tam w tym kierunku chcą, gdzieś to zaczęli, czują się mocni i chcą w tym kierunku działać, bo tę branżę znają, nie jest to coś nowego ( ) (Beneficjent 3);być może w pracy, często też mieli wykształcenie w tym kierunku i stwierdzili, że można by coś takiego na własną rękę robić, byłoby to bardziej opłacalne ( ) (Beneficjent 5). Ważną motywacją była chęć pracy na własny rachunek, przy dużym doświadczeniu i dużej wiedzy merytorycznej, zwłaszcza w grupie osób wysoko wykwalifikowanych ( ) bardzo często jest to na takiej zasadzie, że te osoby zajmują się tym w swojej codziennej pracy zawodowej tylko teraz już chciałyby to robić na własny rachunek. Nie wiem, być może dopatrują w tym większych zysków, większej niezależności (Beneficjent 7); ( ) informatycy, którzy chcieli swoje na przykład nowe miejsca pracy otworzyć, a skończyli gdzieś tam współpracę z zakresu wcześniejszej tematyki informatycznej (Beneficjent 9). Należy też podkreślić, że w przypadku niektórych osób działalność gospodarcza była sposobem realizacji zamiłowań i pasji, na przykład wytapianie szkła, czy konstrukcji zegarów słonecznych. Do czynników zewnętrznych, które najsilniej motywowały uczestników do otwarcia własnej działalności gospodarczej należały przede wszystkim uwarunkowania rynku pracy, zapotrzebowanie na pewne usługi na danym terenie na przykład budowlane; chęć realizacji indywidualnych, niestandardowych pomysłów: Jest jakiś pomysł i dobry pomysł i szukanie takiej niszy na rynku pracy, niszy w działalności gospodarczej i w oparciu o to jest wtedy pomysł w napisaniu biznesplanu i powodzenia ( ) (Beneficjent 9). Beneficjenci projektów PO KL zaakcentowali też rolę jaką podczas wyboru branży odgrywa płeć uczestników: wyraźnie widać: mężczyźni częściej zakładają takie działalności a to związane z budowaniem, kwestią techniczną; kobiety najczęściej decydują się na usługi. Są to często usługi w zakresie, zdrowia, urody, edukacji, kondycji, sposobu spędzania wolnego czasu. To jest taka domena bardziej kobiet, przedszkola różnego rodzaju, domy opieki, dla dzieci ( ) (Beneficjent 15). Motywy podjęcia własnej działalności w wybranej branży to również: brak zatrudnienia w dotychczasowym miejscu pracy, który wmusza podjęcie działań. Najprościej jest wtedy przenieść doświadczenie zawodowe zdobywane w danej branży na grunt własnej działalności, ponieważ znajomość branży daje poczucie bezpieczeństwa i większą gwarancję powodzenia przedsięwzięcia. 11 Badanie CATI z przedsiębiorcami, którzy otrzymali wsparcie z EFS (N=200) 12 Badanie CATI z przedsiębiorcami, którzy nie otrzymali wsparcia z EFS (N=200) 67
Na bazie tych badań można wysnuć pewne wnioski dotyczące barier w zakładaniu i prowadzeniu własnych działalności gospodarczych. Według przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie w ramach EFS powszechne są bariery i trudności podczas zakładania i funkcjonowania nowo założonej działalności. Dotyczą one szczególnie dwóch kwestii: nadmiernej biurokracji i formalności oraz problemów finansowych (głównie obciążenia składkami ZUS). Z kolei przedsiębiorcy, którzy nie otrzymali wsparcia na założenie działalności gospodarczej w ramach EFS rzadziej wskazywali na doświadczanie barier i problemów podczas podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej ponad połowa ich nie napotyka. Jeśli już, przedsiębiorcy narzekali na bariery formalne i zbyt rozbudowaną biurokrację, zbyt dużą konkurencję oraz bariery finansowe i brak kapitału. Natomiast beneficjenci projektów PO KL najczęściej wskazywali na: aspekty formalnoprawne prowadzenia działalności gospodarczej, brak wiedzy na temat prowadzenia działalności gospodarczej, a także brak dostatecznej wiedzy na temat rynku pracy oraz problemy finansowe związane z kosztami prowadzenia działalności gospodarczej. Kolejny problem, który pojawia się już w fazie startowej, to brak wiedzy na temat prowadzenia działalności gospodarczej, który przyczynia się do powstawania trudności w organizacji pracy i łączeniu obowiązków. Niedostateczna wiedza na temat rynku pracy okazuje się być kolejną ważna barierą dla początkującego przedsiębiorcy. Dopiero w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej dowiaduje się on, a raczej boleśnie doświadcza, że rynek pracy to pole nieustającej konkurencji, brak wiedzy i umiejętności marketingowych znacznie osłabia możliwości zaistnienia na rynku z własną marką, a także są spore problemy ze znalezieniem odbiorców usług. Wykres 1. Ocena użyteczności instrumentu wsparcia jakim jest pomoc zwrotna w formie preferencyjnych pożyczek dla osób zamierzających rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej, badanie CATI z przedsiębiorcami, którzy otrzymali wsparcie z EFS (N=200) i tymi, którzy takie wsparcia nie otrzymali (N=200) To zalezy od warunków preferencji Nie wiem Nie Tak 0,5% 11,2% 11,8% 36,7% 27,6% 32,0% 24,5% 55,7% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Przedsiębiorcy, którzy nie otrzymali wsparcia z EFS Przedsiębiorcy, którzy otrzymali wsparcie z EFS Źródło: badanie własne Przedsiębiorcy, którzy otrzymali wsparcie w ramach EFS, są zdecydowanie bardziej pozytywnie nastawieni odnośnie przyszłej popularności preferencyjnych pożyczek dla osób zamierzających rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej niemal połowa z nich uważa, że takie pożyczki będą cieszyły się popularnością wśród przedsiębiorców województwa śląskiego. Wśród przedsiębiorców którzy nie uzyskali wsparcia z EFS, uważa tak jedynie 18%, natomiast aż 60% wskazuje, że preferencyjne pożyczki dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą nie będą się cieszyły popularnością. Natomiast wyższy odsetek wskazań nie wiem jest w kategorii respondentów, którzy nie otrzymali wsparcia w ramach projektów unijnych (22% wobec 14%). Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące popularności preferencyjnych pożyczek ponownie wskazuje na znaczne różnice w opiniach dwóch grup przedsiębiorców. Wśród przedsiębiorców, którzy nie 68
otrzymali wsparcia z EFS na założenie własnej działalności jedynie 11% wyraziło chęć skorzystania ze wsparcia w formie preferencyjnych pożyczek dla osób rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej. Natomiast spośród przedsiębiorców, który otrzymali wsparcie w ramach EFS, aż 53% skorzystałoby z preferencyjnych pożyczek, w tym 30% przy bardzo niskich bądź braku odsetek, a 20% przy braku potrzeby zabezpieczenia tej pożyczki. Obszar 4. Prognoza zmian w zakresie rozwoju przedsiębiorczości na terenie województwa śląskiego W opinii ekspertów obraz śląskiej gospodarki, zrestrukturyzowanej w wyniku procesów rozwojowych mających nastąpić w perspektywie najbliższych 5,10 czy 15 lat nie jest zbyt klarowny. Każdy dostrzegał inny aspekt spodziewanych przemian. Jeden wskazywał na zmianę struktury zatrudnienia (w kierunku wzrosty znaczenia samozatrudnienia i rozwoju małej przedsiębiorczości), która jest związana ze strukturą wielkości przedsiębiorstw: Wydaje mi się, że ta tendencja która już od kilku lat jest, czyli, że tak naprawdę praca na kontrakcie czyli samozatrudnienie jest tym sposobem wypierającym umowę o pracę. Myślę, że ta tendencja będzie kontynuowana. Tak naprawdę, to co powinniśmy my wszyscy wspierający przedsiębiorczość zrobić jest na pewno wsparcie firm, ich rozwoju. My mówimy o tym ze 98% są to firmy mikro z czego 96% to są samozatrudnienia. Najtrudniejsze to jest przetrwanie tego roku, później 3 lat. Zatrudnienie pierwszego pracownika jest kluczowe. Z naszych badan wynika, ze jeśli ktoś zatrudni już pierwszego pracownika, to z każdym drugim, trzecim i czwartym to już jest łatwiej. Więc moim zdaniem ten rozwój przedsiębiorstw który powinien być wspierany to jest właśnie wspieranie przedsiębiorstw w ich rośnięciu czyli przechodzeniu z mikro do małych, z małych do średnich, ze średnich do dużych itd. (Ekspert nr 5) Drugi z ekspertów wskazywał na inną tendencję (również, jak powyższa, o zasięgu ponadregionalnym): wypieranie produkcji przez usługi oraz handlu przez usługi dla ludności (w obrębie sektora usług). To może się zmieniać, bo w tej chwili ponad chyba 94 % to są małe i średnie przedsiębiorstwa wśród tych wszystkich zarejestrowanych podmiotów w województwie śląskim, a więcej niż 1/3 chyba jakieś 36 czy 37% to są przedsiębiorstwa handlowe. Tymczasem w Unii Europejskiej ta struktura jest trochę inna: to znaczy tam jednak jest przewaga przedsiębiorstw usługowych, czyli firm działających w usługach w stosunku do produkcyjnych i handlowych. U nas jeszcze handel jest tym największym sektorem wśród małych i średnich przedsiębiorstw i podejrzewam, że tu się może coś zmienić. Ja myślę, że jednak usługi muszą tutaj zyskać przewagę, bo widzimy co się dzieje w branży handlowej, jest komasacja jednak tych dużych ośrodków, dużych sieci, nie zawsze małe przedsiębiorstwa handlowe się utrzymają, natomiast w usługach jest tu rzeczywiście jeszcze trochę miejsca. (Ekspert nr 3) Oczywista jest również rola ekologii w wyznaczaniu kierunków przyszłego rozwoju. Ale także ten czynnik ma charakter ponadregionalny. Ze względu jednak na tradycyjną, szkodliwą dla środowiska gospodarkę śląska, może tu być stosunkowo dużo firm, które swoje inwestycje będą musiały podporządkować dyrektywom nakazującym zmniejszenie uciążliwości dla środowiska. Czynnik ten ma szansę stać się jednocześnie czynnikiem rozwoju innych firm, sytuujących swoją aktywność w branży proekologicznej. Po pierwsze mówimy o formie zaostrzenia norm emisji CO 2, więc pod tym względem na pewno można powiedzieć, że część sektorów będzie mieć problem. Część może pojawić się też nowych. Na przykład powstaną firmy, które zajmują się na szerszą skalę recyklingiem, uzyskiwaniem jeszcze większej ilości materiałów wtórnych z różnych produktów, opakowań i tak dalej. Po drugie zmiany systemów zasilania, 69
tutaj jest możliwość wykorzystania surowców energetycznych. Są gminy, które na przykład pod kątem ekologicznych sekcji związanych z emisją CO 2, nie wspierają dotychczas takich inwestorów, którzy budują ekologiczne domy, obiekty handlowe. Mówię tutaj na przykład o kolektorach słonecznych, o nowych systemach podgrzewania wody do celów użytkowych. Mówimy tutaj także o tak zwanych pompach ciepła. Sprawa oczywiście jest dyskusyjna, ale są to póki co dość drogie technologie, ale są one drogie, z tego względu że skali nie osiągnęły. Więc część gmin, w ogóle nie widzi tego tematu, a prędzej czy później będziemy musieli się na to przestroić. W tym kierunku, również w kierunku budowlanym, instalatorskim, w tym kierunku pójdziemy. W związku z tymi normami może się pojawić problem z dalszym wydobyciem węgla na tą skalę, na którą mamy obecnie. Teraz wydobywa się dosyć dużo i ostatnimi czasy węgiel nawet potaniał. Myślę, że jeżeli tak dalej pójdzie z realizacją tej polityki ekologicznej, nazwijmy ją tak szeroko, zgodnie z priorytetami europejskimi, to nastąpi dalsze wygaszanie (Ekspert nr 2) Na podstawie danych statystycznych dotyczących ilości podmiotów gospodarczych istniejących na terenie województwa śląskiego można wywnioskować, że dominować będzie mikroprzedsiębiorczość, tj. przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników. Podmioty tej wielkości zdecydowanie dominują w strukturze podmiotów gospodarczych w wszystkich latach, dynamika ich wzrostu jest także na wysokim poziomie. Należy przypuszczać, że podmioty tej wielkości będą dominować w przyszłości w województwie śląskim. Podobnego zresztą zdania byli eksperci zaproszeni na panel podsumowujący. Tabela 56. Zmiany ilości podmiotów gospodarczych w województwie śląskim ze względu na wielkość w latach 2002-2011 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0-9 395413 401028 405726 402339 401544 403089 404061 404813 425614 417651 10-49 18201 18779 19293 19825 19882 20277 20692 21528 21807 21619 50-249 3597 3541 3526 3510 3483 3457 3566 3623 3611 3548 250-999 603 572 532 508 503 505 519 530 521 520 1000 i więcej 131 111 96 84 87 85 82 84 82 82 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Analizując dane nt. ilości podmiotów gospodarczych w podziale na sekcje PKD 2007 widoczne jest, że szczególnie sekcje J (Informacja i komunikacja) i M (Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna) charakteryzują się dość dużą dynamiką wzrostu, a dodatkowo w roku 2011 podmiotów z sekcji J nie dotknął kryzys i ich liczba nie uległa zmniejszeniu w stosunku do 2010 roku. Sekcje te niewątpliwie stanowią zarzewie nowej gospodarki opartej na wiedzy, która będzie dominować w przyszłości i to prawdopodobnie one będą intensywnie rozwijać się w najbliższej przyszłości w województwie śląskim. Tabela 57. Zmiany ilości podmiotów gospodarczych w województwie śląskim ze względu na sekcje PKD 2007 w latach 2009-2011 2009 2010 2011 ogółem 430578 451635 443420 sekcja A 4998 5144 5073 Sekcja B 271 352 410 Sekcja C 39742 42425 41871 Sekcja D 237 273 340 70
Sekcja E 1454 1561 1614 Sekcja F 49072 52213 51097 Sekcja G 134478 138392 132334 Sekcja H 30508 30987 29495 Sekcja I 14485 15039 14762 Sekcja J 8903 10045 10626 Sekcja K 16794 16948 16366 Sekcja L 21066 22144 22987 Sekcja M 33699 36043 35940 Sekcja N 9765 10586 10664 Sekcja O 1766 1779 1794 Sekcja P 12497 13512 13494 Sekcja Q 18498 20059 20750 Sekcja R 7627 7935 7931 Sekcja S i T 24715 26193 25866 Sekcja U 3 5 6 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Badani przedstawiciele Instytucji Otoczenia Biznesu wskazywali, że przedsiębiorczość na terenie województwa śląskiego w perspektywie najbliższych 5, 10 i 15 lat raczej będzie się rozwijać. 40% respondentów wskazało, że tak właśnie będzie w poszczególnych okresach. Istnieje jednak spora grupa osób, które twierdzą przeciwnie i oscyluje ona na poziomie około 27% badanych. Wykres 2. Prognozy rozwoju przedsiębiorczości na terenie województwa śląskiego według przedstawicieli IOB (N=50) 15 lat 40,0% 12,0% 26,0% 22,0% 10 lat 40,0% 10,0% 28,0% 22,0% 5 lat 40,0% 10,0% 28,0% 22,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bedzie się rozwijać Pozostanie na tym samym poziomie Nastąpi regres Nie wiem Źródło: badanie własne Uczestnicy panelu podsumowującego z kolei wskazywali na fakt, że najbardziej rozwijają się przedsiębiorstwa znajdujące się w dużych miastach. Jest to oczywiście dość naturalny proces, który będzie w następnych latach postępował. Należy zatem zastanowić się, jak wskazywali uczestnicy panelu, nad wsparciem rozwoju przedsiębiorczości w pozostałych obszarach województwa śląskiego, w tym przede wszystkim na obszarach wiejskich. 71