Kierownik projektu: Joanna Opoka Redaktor: Ilona Urbańska-Grzyb Metodyk: Ilona Urbańska-Grzyb Grafik: Monika Czarska Informatyk: Maciej Czerczak
Wstęp Zakładam, że przystępując do kursu Internetowe bazy danych zgłębiłeś już tajniki technologii HTML. Jeżeli tak, niniejszy kurs poprowadzi Cię o krok dalej, jeśli nie musisz jak najszybciej nadrobić zaległości. Jeśli dodatkowo ukończyłeś już kurs technologii CGI, w trakcie którego uczyliśmy się języka PERL, będziesz w bardzo komfortowej sytuacji. PHP, które jest istotą niniejszego przedmiotu, ma swoje korzenie w Perlu i jest do niego bardzo podobne. Studiując technologie internetowe, poznałeś możliwości tworzenia serwisów internetowych działających po stronie klienta. Oznacza to, że kod, jaki tworzyłeś w języku HTML lub JavaScript był wysyłany przez serwer do komputera klienta i tam wykonywany przez przeglądarkę internetową. Wykonanie programu 1. Zapytanie o stronę Komputer klienta 2. Strona + program Serwer WWW Rysunek 1. Aplikacja wykonywana po stronie klienta Taka technologia pozwala na bardzo szybkie i efektywne tworzenie prostych serwisów internetowych, posiada jednak kilka mankamentów, a mianowicie: 1. Kod programu jest w całości wysyłany do komputera klienta, co uniemożliwia ochronę praw autorskich, utajnienie danych itp. 2. Programy tworzone w technologii HTML są plikami przechowywanymi na serwerze i nie mogą dynamicznie dostosować się do parametrów ich wywołania (np. inny kolor tła dla każdego internauty wywołującego stronę). 3. Gdy cały program funkcjonuje na komputerze klienta (internauty), trudno jest wyszukiwać dane w dużych bazach zgromadzonych na serwerze. HTML nie posiada takich opcji, dlatego uniemożliwia tworzenie internetowych sklepów, rozkładów jazdy, książek adresowych itp.
Aby połączyć zalety i popularność HTML z możliwościami dynamicznego generowania wyglądu witryny internetowej, stworzono technologie uruchamiania na serwerze programów, które generują automatycznie kod HTML, w zależności od parametrów wywołania. Tak wygenerowany kod jest następnie wysyłany do klienta (przeglądarki internetowej) jako zwykła strona internetowa. Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe jest przeszukiwanie dużych baz danych (umieszczonych na serwerze) oraz dynamiczne dostosowywanie wyglądu strony internetowej do aktualnych wymagań klienta. 1. Zapytanie o stronę 2. Wywołanie programu Dysk twardy Komputer klienta 4. Strona dynamicznie wygenerowana przez program Serwer WWW 3. HTML Rysunek 2. Aplikacja wykonywana po stronie serwera Do najpopularniejszych technologii programów działających na serwerze internetowym (aplikacji internetowych) należą: CGI można się z nią zapoznać w trakcie kursu Aplikacje internetowe, PHP będziemy się jej uczyć w trakcie obecnego kursu, JSP, Serwlety. Programy w technologii PHP są skonstruowane nieco podobnie do skryptów JavaScript. Podobieństwo polega na umieszczeniu kodu programu wewnątrz strony HTML, sam język zaś jest bardzo podobny do Perla. Programowanie w PHP podobnie jak w Perlu jest na tyle proste, że powstające aplikacje zwykło się nazywać skryptami.
Organizacja środowiska PHP 1. Podstawy działania technologii PHP 1.1. Wprowadzenie 2. Instalacja środowiska 2.1. Instalacja serwera Apache w systemie MS Windows 2.2. Konfiguracja systemu Windows 2.3. Instalacja Apache 1.3.26 2.4. Instalacja PHP 2.5. Konfiguracja serwera Apache 2.6. Test działania PHP i Apache 3. Edycja programów PHP 4. Pierwszy program 1
1. Podstawy działania technologii PHP 1.1. Wprowadzenie PHP jest językiem programowania przeznaczonym do tworzenia dynamicznych, interaktywnych witryn WWW. Został on wymyślony przez Rasmusa Lerdorfa w roku 1994. Od tego czasu zmienił się niezmiernie i jest teraz używany przez programistów WWW na całym świecie. Czym więc tak naprawdę jest? Można go określić technicznie jako przenośny, wbudowywany w HTML język programowania skryptów serwera WWW. Zdefiniujmy poszczególne fragmenty tego określenia: przenośny większość kodu PHP można bez zmian uruchomić na komputerach działających w różnych systemach operacyjnych. Skrypt PHP4 działający w Linuksie będzie zwykle działał w Windows; wbudowywany w HTML kod PHP jest zapisywany w plikach zawierających połączenie instrukcji PHP i kodu HTML; programy w języku programowania skryptów serwera WWW PHP uruchamiane są poprzez przeglądarkę WWW. Użytkownik loguje się do serwera WWW, na którym są one umieszczone i uruchamia wybraną aplikację. Jest ona wykonywana na serwerze a dokładnie serwerze WWW. Wyniki działania skryptu są wysyłane do przeglądarki. Oznacza to, że będziemy pisać programy, które łączą razem kod PHP i HTML i za pomocą języka PHP formatują kod HTML. Musimy umieścić te programy na serwerze WWW, aby je uruchomić. Będziemy je uruchamiać za pośrednictwem przeglądarki, która wyświetlać będzie wynikowy kod HTML. Programy nasze będą dostępne dla innych poprzez WWW, jeżeli tylko będą umieszczone na publicznie dostępnym serwerze. Programiści stosują ten język, ponieważ jest prosty, pozwala na niezwykle szybkie tworzenie kodu, który gdy zastosujesz błędny algorytm może źle działać, ale prawie nigdy się nie zawiesza. Nie jest to oczywiście język idealny i nadający się do wszystkiego. Kiedy więc warto wybrać PHP? Oto kilka zastosowań: prezentacja danych pochodzących z różnych źródeł, na przykład bazy danych lub pliki, tworzenie elementów interakcyjnych, umożliwienie użytkownikom podejmowania działań, na przykład wysłanie poczty lub zakup czegoś. 2
PHP może być użyty do stworzenia witryn, które zna każdy użytkownik sieci. Od witryn handlu elektronicznego do wyszukiwarek czy portali informacyjnych. Istnieje też możliwość uruchamiania skryptów PHP jako aplikacji CGI. Dlatego generalne wytyczne co do zastosowań PHP, są podobne do tych poznanych na kursie Perla. PHP wybieramy, gdy: istotne jest skrócenie czasu implementacji projektu i łatwość modyfikacji kodu, podstawowym zadaniem projektu jest przeszukiwanie danych i generowanie plików tekstowo-graficznych (takie właśnie są strony WWW napisane w HTML), zależy Ci na błyskawicznym przetwarzaniu tekstów i danych, nie boisz się, że kod na serwerze przechowywany jest w postaci źródłowej (program w PHP nie podlega kompilacji do kodu binarnego). PHP nie jest natomiast najlepszym rozwiązaniem w przypadku, gdy: chcesz rozprowadzać program w postaci ukrytej (skompilowanej), zależy Ci na ścisłym przestrzeganiu typów danych (w PHP zastosowanie liczby w miejscu ciągu znaków nie jest błędem, za co lubi go bardzo wielu programistów), chcesz stworzyć grę komputerową, opartą na dynamicznej grafice. Jednak zanim rozpoczniemy naukę programowania, musimy zainstalować odpowiednie narzędzia. 3
2. Instalacja środowiska Na początek trzeba zamienić nasz komputer w pełnoprawny serwer internetowy przez zainstalowanie oprogramowania serwera WWW. Dzięki niemu wszystkie komputery przyłączone do sieci będą mogły podziwiać prezentowane przez Ciebie strony. Co ważniejsze, to właśnie oprogramowanie serwera WWW będzie uruchamiać tworzone podczas tego kursu aplikacje, uruchamiać interpreter PHP i wysyłać wyniki ich działania do przeglądarki internetowej. Wybrałem oprogramowanie o nazwie Apache z trzech powodów. Po pierwsze jest to jeden z najpopularniejszych serwerów na świecie (prawie połowa światowych serwisów jest obsługiwana właśnie przez Apache). Po drugie oprogramowanie to jest darmowe. Po trzecie sposób konfiguracji i zmiany parametrów tego serwera (nie mylić z procesem instalacji) jest identyczny dla systemów MS Windows, Linux, Unix i Solaris. 2.1. Instalacja serwera Apache w systemie MS Windows W procesie instalacji zakładam, że system Windows jest zainstalowany na dysku C:. Jeśli Twój system Windows jest zainstalowany na innym dysku, na przykład E:, wszędzie, gdzie zobaczysz w opisie C:, przyjmij, że jest to ta inna, odpowiednia litera, np.: C:\windows E:\windows, C:\Apache\htdocs E:\Apache\htdocs. Użytkownicy systemu operacyjnego Linux instalują serwer Apache zgodnie z instrukcją instalacji posiadanej dystrybucji Linux (aktualnie serwer Apache jest rozprowadzany we wszystkich dostępnych na rynku dystrybucjach). 2.2. Konfiguracja systemu Windows Upewnij się, czy system Windows zawiera wymagane składniki. Do poprawnego działania (m.in. serwera Apache) potrzebne są: 1) stos protokołów sieciowych TCP/IP, 2) biblioteka Winsock2 (dotyczy tylko Windows 95), 3) Windows Installer w wersji 2. 4
Ad 1) Jeśli w systemie zainstalowany jest modem lub karta sieciowa, prawdopodobnie nie musisz nic robić. Podobnie w przypadku Windows NT/2000/XP tam protokół TCP/IP jest instalowany domyślnie. Jeśli jednak nie ma żadnego z wymienionych urządzeń, musisz przynajmniej zainstalować tzw. kartę Dial-Up. Ponieważ Twój komputer będzie od tej pory obsługiwał aplikacje internetowe, musi zachowywać się jak serwer internetowy, a cóż to za serwer bez karty sieciowej? Pod Windows 95/98/Me należy w Panelu sterowania otworzyć Dodaj/Usuń programy i przejść na zakładkę Instalator systemu Windows. Tam odszukaj składnik Komunikacja i zaznacz element Dial-Up Networking. Może być potrzebna płyta instalacyjna Windows oraz restart komputera. Wygląd zakładki Komunikacja w panelu sterowania Ad 2) System Windows 95 zawiera starszą wersję biblioteki Winsock, dlatego jeśli używasz Windows 95, zainstaluj aktualizację. Systemy Windows 98/Me/NT/2000/XP zawierają nowszą wersję biblioteki Winsock i jeśli pracujesz w oparciu o jeden z tych systemów, przejdź od razu do kolejnego punktu. Wymagany plik W95ws2setup.exe z WINSOCK2 możesz pobrać z: http://www.microsoft.com/windows95/downloads/contents/wuadmintools/s_wunetwor kingtools/w95sockets2/default.asp. 5
Ważne: istotna jest kolejność najpierw Karta Dial-Up, później aktualizacja Winsock. Reinstalacja składnika Dial-Up Networking przywraca poprzednią wersję Winsock. Ad 3) W systemie wymagany jest pakiet Windows Installer 2.0. Występuje on w dwóch wersjach jako plik InstMsiA.exe dla Windows 95/98/Me (wersja ANSI) oraz jako plik InstMsiW.exe dla Windows NT/2000/XP (wersja Unicode). Sprawdź w ustawieniach swojego systemu, którą wersję instalatora posiadasz. Jeżeli ostatnio instalowałeś jakiś pakiet programowy firmy Microsoft lub dokonywałeś uaktualnień systemu, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że właściwa wersja instalatora znajduje się już na pokładzie Twojego komputera. Pakiet instalatora właściwy dla systemu możesz pobrać z: http://download.microsoft.com/download/windowsinstaller/install/2.0/nt45/en- US/InstMsiW.exe, http://download.microsoft.com/download/windowsinstaller/install/2.0/w9xme/en- US/InstMsiA.exe. 2.3. Instalacja Apache 1.3.26 Serwer Apache jest jednym z najpopularniejszych na świecie, dlatego też rozwój tego oprogramowania jest na tyle efektywny, że administratorzy mogą cieszyć się nową wersją średnio co 3 4 miesiące. Na krążku CD, zawierającym materiały do niniejszego kursu można znaleźć wersję serwera aktualną na dzień produkcji CD. Wszystkie przykłady omawiane w trakcie kursu zostały sprawdzone właśnie na tej wersji. Wszelkie informacje dotyczące nowszych wersji serwera, jak również pełną dokumentację można znaleźć na stronie http://www.apache. Serwer WWW Apache można pobrać także z mirrorów znajdujących się m.in. w Polsce, których lista jest dostępna pod adresem: http://www.apache.org/dyn/closer.cgi/httpd/. Odszukaj na krążku plik apache_1.3.26-win32-x86-no_src.exe i skopiuj go do dowolnego katalogu na dysku twardym. Uruchom plik powinno ukazać się okno powitalne: 6
Kliknij w Next. Na początku zobaczysz pytanie kreatora o zgodę na warunki licencji. Zaznacz odpowiednie pole i ponownie kliknij w Next. Teraz powinno ukazać się okno z krótką informacją na temat produktu, który instalujesz. Po przeczytaniu jeszcze raz kliknij w Next. Następnie będziesz musiał podać informacje dotyczące instalacji serwera na Twoim komputerze. Jeżeli będziesz używał serwera wyłącznie lokalnie, dla siebie, wystarczy, że wypełnisz te pola tak, jak na poniższym rysunku. W przeciwnym wypadku wpisz tam właściwe dla Twojego komputera nazwy. Dla podniesienia bezpieczeństwa i wydajności Twojego komputera nie zaznaczaj opcji Run as service for All Users, ponieważ wtedy serwer Apache działa ciągle podczas 7
włączenia komputera. Jeśli więc masz podłączenie do Internetu, Twój komputer staje się pełnoprawnym serwerem WWW i możesz być narażony na ataki sieciowych włamywaczy. Druga preferowana dla tego kursu opcja pozwala uruchamiać serwer ręcznie, tylko na czas ćwiczenia aplikacji internetowych. W kolejnym etapie zostaniesz zapytany o rodzaj instalacji. Masz do wyboru instalację pełną Complete oraz z możliwością wyboru instalowanych składników Custom. Po wybraniu odpowiadającej Ci opcji kliknij w Next (wskazana jest instalacja pełna, zwłaszcza w przypadku, gdy nie masz doświadczenia w administracji serwerem WWW). Zapamiętaj jednak, że taka pełna domyślna instalacja bywa często źródłem dziur w zabezpieczeniach. Gdy nauczysz się już pisać aplikacje internetowe i będziesz chciał uruchomić pełnoprawny serwer internetowy, koniecznie przeczytaj najnowsze informacje na www.apache.org. Wybierz miejsce, gdzie ma zostać zainstalowany serwer (domyślnie: C:\Program Files\Apache Group\), a w przypadku instalacji Custom również te elementy, które chcesz zainstalować. Abyś mógł uniknąć żmudnego przedzierania się przez system plików podczas dalszej swojej pracy, kliknij w Change i jako miejsce docelowe wpisz po prostu C:\. Serwer Apache zostanie wtedy zainstalowany w folderze C:\Apache\ (porównaj to z domyślnym folderem C:\Program Files\Apache Group\Apache\). Po wprowadzeniu tej zmiany, kliknij w Next. Teraz zostanie wyświetlone potwierdzenie gotowości do instalacji kliknij w Install. Po zainstalowaniu wyświetli się ekran końcowy: 8
Kliknij w Finish. Jeśli zainstalowałeś serwer Apache jako usługę (Run as service for All Users) zrestartuj swój komputer i możesz pominąć następny punkt. Odszukaj skrót uruchamiający Apache'a: Menu Start > Programy > Apache HTTP Server > Start Apache in Console. Powinieneś zobaczyć ekran podobny do poniższego: Nie zamykaj tego okna! Dopóki jest ono otwarte, serwer Apache pracuje i obsługuje żądania stron WWW. Możesz okno to zminimalizować, zamkniesz je po skończonej pracy. 9
W tym celu wystarczy, że przywrócisz je na ekran i użyjesz kombinacji klawiszy Ctrl + C. Zamknięcie okna jest równoznaczne z wyłączeniem serwera. W końcu przyszła pora na sprawdzenie poprawności instalacji. Otwórz przeglądarkę internetową i jako adres wpisz: http://localhost. Powinieneś zobaczyć stronę jak poniżej: Strona powitalna serwera Apache Oznacza to, że wszystko jest w porządku. Zostałeś posiadaczem funkcjonującego, najpopularniejszego na świecie serwera internetowego. Jeśli coś poszło nie tak, po pierwsze sprawdź dziennik błędów serwera Apache. Jest to plik C:\Apache\logs\error.log. Możesz także odnaleźć skrót do tego pliku: Menu Start > Programy > Apache HTTP Server > Review Server Log Files > Review Error Log. Jeśli system Windows będzie potrzebował informacji dotyczących tego, jakim programem otworzyć taki plik, wskaż po prostu Notatnik (program NOTEPAD.EXE). Może się okazać, że nie ma stosu protokołów TCP/IP (brak Dial-Up Networking) lub że biblioteka Winsock nie jest zaktualizowana. Sprawdź część pierwszą tej instrukcji, ewentualnie możesz odinstalować Apache'a i przeprowadzić instalację od początku. 10
2.4. Instalacja PHP Mając działający serwer WWW, należy teraz zainstalować PHP. Na początek trzeba ściągnąć wersję instalacyjną, w chwili pisania tego tekstu najnowszą wersją PHP była 4.2.3. Potrzebne pliki znajdują się na płycie dostarczonej z kursem, ale można je też pobrać z: http://www.php.net/downloads.php. PHP jest dostępne w dwóch wersjach: uproszczonej, która posiada własny instalator (php-4.2.3-installer.exe) oraz pełnej, którą trzeba samodzielnie rozpakować i skonfigurować (php-4.2.3-win32.zip). Wersja uproszczona zawiera tylko obsługę PHP w postaci rozszerzenia CGI dla serwera IIS, PWS i Xitami. Wersja pełna zawiera obsługę PHP jako CGI oraz posiada m.in. rozszerzenia dla serwerów Apache, Apache2, obsługę ISAPI (IIS), NSAPI (Netscape) oraz Javy. Poniżej jest opisana konfiguracja wersji pełnej: 1. Po ściągnięciu pliku ZIP na Twój komputer, umieść go w katalogu C:\ i rozpakuj. Powinien zostać utworzony katalog C:\php-4.2.3-Win32, zawierający gotową do skonfigurowania wersję PHP. Zmień nazwę tego katalogu na C:\php4. 2. Plik z archiwum (C:\php-4.2.3-Win32.zip) nie będzie już teraz więcej potrzebny i możesz go skasować. 3. W katalogu PHP powinien znajdować się plik php-ini.dist. Znajdź go i skopiuj do pliku php.ini. W ten sposób uzyskasz domyślny plik konfiguracyjny PHP, który niestety nadal potrzebuje modyfikacji. 4. Otrzymany plik php.ini przenieś do katalogu Windows. W systemach Windows 95/98/Me/XP będzie to najpewniej katalog C:\WINDOWS, zaś w systemach Windows NT/2000 C:\WINNT. Ważne dla WINDOWS NT/2000/XP Jeśli dysk, na którym znajduje się system Windows jest partycją NTFS, otwórz właściwości pliku C:\WINNT\php.ini i sprawdź, czy użytkownik I_USR_xxx ma prawo odczytu tego pliku (jest to konto użytkownika internetowego o ograniczonych prawach, na którym pracuje serwer WWW dla bezpieczeństwa, jako część _xxx we wspomnianej nazwie występuje najczęściej nazwa Twojego komputera). Jeśli więc użytkownik I_USR_xxx nie ma prawa odczytu pliku php.ini, także PHP może nie być w stanie go odczytać i w konsekwencji nie będzie działać. Ustaw odpowiednie prawa. Jeśli nie ma w Twoim systemie użytkownika I_USR_xxx, prawdopodobnie ten problem Ciebie nie dotyczy. 11
5. Teraz otwórz plik C:\WINDOWS\php.ini bądź C:\WINNT\php.ini (zależnie od Twojego systemu operacyjnego) i znajdź w nim linię: register_globals = Off zamień ją na: register_globals = On Następnie znajdź linię: include_path = ".;c:\php\includes" zamień ją na: include_path = ".;C:\php4\pear" W końcu znajdź linię: extension_dir =./ i zamień ją na: extension_dir = ".;C:\php4\extensions" UWAGA: Pamiętaj o zapisaniu tak zmodyfikowanego pliku php.ini. 2.5. Konfiguracja serwera Apache Z instalacją PHP otrzymałeś plik php4ts.dll. Jest to moduł SAPI, który jest zalecany do używania z serwerem Apache. Znajdź ten plik (powinien być w C:\php4\php4ts.dll) i skopiuj go do systemowego katalogu Windows. W systemach Windows 95/98/Me będzie to najpewniej folder C:\WINDOWS\SYSTEM, w Windows NT/2000 folder C:\WINNT\SYSTEM32, zaś w Windows XP C:\WINDOWS\SYSTEM32. 12
Następnie otwórz do edycji plik konfiguracyjny serwera Apache. Powinien się on znajdować w C:\Apache\conf\httpd.conf. Możesz także odnaleźć skrót do tego pliku: Menu Start > Programy > Apache HTTP Server > Configure Apache Server > Edit the Apache httpd.conf Configuration File. Jeśli system Windows będzie potrzebował informacji, jakim programem otworzyć taki plik, wskaż po prostu Notatnik (program NOTEPAD.EXE). W pliku httpd.conf odnajdź koniec sekcji LoadModule i dopisz: LoadModule php4_module C:/php4/sapi/php4apache.dll (zauważ, że serwer Apache, wywodzący się ze środowiska Unix, wymaga podawania ścieżek z prawymi ukośnikami). Następnie odnajdź koniec sekcji AddModule i dopisz: AddModule mod_php4.c Na koniec znajdź ostatnie wystąpienie AddType i dopisz sekcję: # # Enable PHP4 parsing # AddType application/x-httpd-php.php AddType application/x-httpd-php-source.phps Aby włączyć automatyczne odczytywanie przez Apache'a pliku index.php z żądanych katalogów, odszukaj jeszcze sekcję z opcją DirectoryIndex: <IfModule mod_dir.c> DirectoryIndex index.html </IfModule> i zamień linię: DirectoryIndex index.html na: 13
DirectoryIndex index.html index.php Zapisz zmiany w pliku httpd.conf, a następnie zrestartuj Apache'a. 2.6. Test działania PHP i Apache Jeśli cierpliwie dobrnąłeś do tego miejsca, czeka Cię już ostatni krok praktyczny test. W tym celu napiszesz krótki plik PHP, podobnie jak wielu innych początkujących adeptów PHP, który sprawdzi jego działanie i wyświetli informację o zainstalowanej wersji. Głównym katalogiem Twojego serwera WWW jest C:\Apache\htdocs. Zapamiętaj nazwę tego katalogu jest ważna. 1. Otwórz teraz edytor tekstu, w Windows możesz użyć Notatnika. 2. Wpisz poniższy tekst do nowego pliku, dokładnie jak poniżej: <?php phpinfo();?> 3. Zapisz plik w głównym katalogu serwera WWW pod nazwą phpinfo.php. Jeżeli Twój edytor ma możliwość zapisu plików w kilku formatach, upewnij się, że zapisujesz czysty plik tekstowy. Ponadto w Notatniku najlepiej przed wprowadzeniem nazwy z rozszerzeniem.php wybrać z listy Zapisz jako typ opcję Wszystkie pliki. Unikniesz w ten sposób irytującej sytuacji, kiedy Twoje pliki będą zapisywane z domyślnym rozszerzeniem.txt, jak np. phpinfo.php.txt. 4. Jesteś już gotowy do połączenia się z serwerem WWW. Jeśli Twój Apache jeszcze nie jest włączony, uruchom go w postaci konsoli. 5. Następnie uruchom przeglądarkę i w pasku adresu wpisz: http://localhost/phpinfo.php Takie wywołanie powinno spowodować połączenie przeglądarki z serwerem WWW w poszukiwaniu w swoim katalogu głównym programu o nazwie phpinfo.php. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, powinieneś zobaczyć w przeglądarce widok jak poniżej: 14
15 Organizacja środowiska PHP
3. Edycja programów PHP Skrypty PHP to po prostu pliki tekstowe i można je tworzyć oraz edytować tak samo, jak pliki HTML. Można tworzyć je w Notatniku i za pomocą ftp przenosić na serwer. Nie jest to jednak idealne rozwiązanie. Jedną z użytecznych cech nowszych edytorów jest wbudowane narzędzie FTP. Edytory te umożliwiają otwieranie plików na serwerach sieciowych tak, jakby znajdowały się one na lokalnym dysku. Pojedyncze kliknięcie zapisuje je z powrotem na zdalnym serwerze sieciowym. Inną pomocną funkcją jest podświetlanie składni. Powoduje ona, że słowa kluczowe PHP są zaznaczane innym kolorem, co ułatwia czytanie kodu. Jest bardzo wiele edytorów HTML umożliwiających sprawne kodowanie w PHP. Popularny Pajączek czy Dreamweaver, zadowolą wielu. Są także narzędzia zawierające mechanizmy automatycznego sprawdzania składni, znajdowania błędów, śledzenia krok po kroku itp. Każdy może wybrać to, co mu najbardziej odpowiada. Osobiście bardzo lubię wykorzystywać darmowe platformy uruchomieniowe, umieszczone na stronie http://www.phpide.de. 3.1. Pierwszy program PHP jest językiem skryptowym, tzn. tworzone w nim programy są po prostu plikami tekstowymi, które następnie wykonywane są przez interpreter. Nie jest tu wymagana kompilacja kodu do postaci pliku wykonywalnego wszystkie polecenia tłumaczone są i wykonywane w locie. Serwer WWW odczytuje kod HTML żądanej przez nas strony, wyłuskuje z niego kod PHP, wykonuje go przy pomocy interpretera, a następnie wynik działania w postaci kodu HTML wkleja w miejsce kodu PHP i tak spreparowaną stronę wysyła do przeglądarki. Skrypt PHP można umieścić w pliku HTML o rozszerzeniu ustalonym przez administratora serwera. Zwykle są to pliki *.php3 dla wersji 3 i *.php dla wersji 4. Fragment dokumentu, który ma zastać zinterpretowany jako skrypt można zaznaczyć na 4 sposoby: 1. <?php (treść skryptu)?> 2. <? (treść skryptu)?> 3. <script language="php"> (treść skryptu) </script> 4. <% (treść skryptu) %> (od wersji 3.0.4) 16
Wybór użytego sposobu może zależeć od innych rozszerzeń języka HTML, zwykle używa się pierwszego sposobu. Drugi sposób jest dostępny tylko kiedy zostały włączone krótkie znaczniki. Można to zrobić, wpisując short_open_tag do pliku konfiguracyjnego PHP. Ale do rzeczy. Utwórz w głównym katalogu serwera (HTDOCS) plik o nazwie hello.php i następującej treści: <html> <head> <title>test PHP</title> </head> <body> <?php echo "<p>witaj Świecie!</p>";?> </body> </html> Zauważ, jak bardzo to się różni od skryptów Perla, znanych z kursu CGI. Zamiast pisać program, zawierający mnóstwo komend wypisujących poszczególne znaczniki HTML, piszesz kod HTML zawierający jedną linię zagnieżdżonego kodu PHP, która w powyższym przypadku wypisuje tekst Witaj świecie. Teraz korzystając z przeglądarki internetowej otwórz wcześniej utworzony plik, podając jego adres, czyli http://localhost/hello.php. Jeśli wszystko jest poprawnie skonfigurowane, interpreter PHP przetworzy plik i wyśle do przeglądarki następujące dane: <html> <head> <title>test PHP</title> </head> <body> <p>witaj Świecie!</p> </body> </html> W oknie przeglądarki pojawi się oczywiście jedynie napis: Witaj Świecie!. Porównując kod programu i kod wysłany do przeglądarki, można bardzo łatwo zauważyć, jak działa PHP. Wszystkie znaczniki HTML są wysyłane do przeglądarki bez zmian, natomiast kod skryptu jest zamieniany na efekt jego działania. 17
Instrukcje w skryptach PHP są kończone średnikami. Znacznik końca skryptu także kończy instrukcję, więc średnika na końcu tej linii mogłoby nie być. Dobrym zwyczajem jest jednak stawianie średnika także po ostatniej instrukcji. Pomaga to w unikaniu pomyłek. Przy pisaniu dłuższych skryptów, w których nie widać na pierwszy rzut oka zasady działania, przydatne są komentarze. PHP obsługuje komentarze wieloliniowe w stylu C i C++ (/* */, //) oraz komentarze jednoliniowe ("#"): Oto przykłady: <?php echo "To jest napis do wyświetlenia"; // to jest kometarz jednoliniowy w stylu C++ /* to jest komentarz wieloliniowy i kolejna jego linia linia */ echo "To jest inny napis do wyświetlenia"; echo "Trzeci napis"; # to jest kometarz?> Komentarze typu jednoliniowego mają zasięg do końca linii, w której się znajdują lub do końca bloku kodu PHP, zależnie od tego, co wystąpi pierwsze. Ważne: nie należy zagnieżdżać komentarzy wieloliniowych, tak jak jest to możliwe w C++. Zanim przejdziemy do pisania kolejnych programów, warto zauważyć, że odpowiedź na wiele pytań, których zakres tematyczny wykracza poza ramy niniejszego kursu, znajdziesz w podręczniku użytkownika PHP, zawsze dostępnym na stronie http://www.php.net. 18