Rynki energii: Grecja ( Polska Energia nr 8/2011) Autor: Wojciech Kwinta publicysta Businessman.pl Jeżeli Grecję można określić mianem raju dla turystów, to pod względem ekonomicznofinansowym państwo przypomina dziś wrota piekieł. Ateny prowadzą bolesną terapię bez gwarancji sukcesu W 11-milionowym kraju reformy i restrukturyzację przejdzie także elektroenergetyka. Przede wszystkim Komisja Europejska oczekuje przeprowadzenie rzeczywistej liberalizacji rynku energii. Dotychczas w Grecji prawie niepodzielnie rządzi Power Public Company (PCC), kontrolowana przez państwo spółka władająca wszystkimi obszarami sektora elektroenergetycznego i wydobywczego, od kopalni węgla brunatnego, przez przesył i dystrybucję, po wytwarzanie. Obsługuje ok. 7,5 mln klientów, należy do niej ok. 78 proc. zainstalowanych w Grecji mocy. W ubiegłym roku pokryła ponad 77 proc. zapotrzebowania na elektryczność. Taki stan rzeczy powoduje, że liberalizacja jest martwa choć przepisy wprowadzano od 1999 r., do dziś sprzedawcę zmieniło zaledwie kilka dużych przedsiębiorstw. Dla odbiorców ceny są regulowane przez RAE grecki Urząd Regulacji Energetyki i od dawna sztucznie utrzymywane na niskim poziomie. W efekcie energia elektryczna dla drobnych odbiorców w Grecji należy do najtańszych w Unii Europejskiej. Ale sytuacja się zmienia i Grecy muszą zderzyć się z rzeczywistością. Niezbędne reformy Warunkiem otrzymania setek miliardów euro pomocy jest przeprowadzenie radykalnych reform. Niestety, uderzają one praktycznie w każdą dziedzinę życia i w mieszkańców. W ramach tych działań PCC ma zostać podzielone. Dziś operatorzy sieci dystrybucyjnych i sieci przesyłowej to spółki zależne PCC z udziałem skarbu państwa, które ma też ponad 51 proc. akcji samego PCC. Pozostali akcjonariusze energetycznego monopolisty to fundusz inwestycyjny Silchester International Investors Limited (ponad 5 proc.) oraz PPC Personnel Insurance Organization (PIO) z 3,8 proc. akcji. Reszta to akcjonariat rozdrobniony. PCC jest notowane na giełdzie w Londynie. W ubiegłym roku firma osiągnęła 5,8 mld euro przychodów. Według planów skarb państwa ma pozostawić sobie ok. 34 proc. akcji, a pozostałe sprzedać za ok. 400 mln euro (kapitalizacja spółki w połowie roku wynosiła ok. 2,6 mld euro). Przy istniejącej strukturze akcjonariatu pozwoli to rządowi zachować kontrolę nad spółką. Przeciwko proponowanym rozwiązaniom protestuje GENOP, związek zawodowy pracowników PCC najpotężniejszy w tej części Półwyspu Bałkańskiego. W ostatnich miesiącach GENOP organizował strajki i posuwał się do wyłączania dostaw energii elektrycznej. W czerwcu
podczas jednego ze strajków dodatkowe dostawy zapewniła Bułgaria, przesyłając 2200 MWh energii elektrycznej. Rząd prawdopodobnie nie ugnie się przez związkowcami nie będzie ryzykował utraty kolejnych transz unijnej pomocy. W ramach działań oszczędnościowych obniżono o 25 proc. pensje pracownikom PCC. W tym roku ceny energii elektrycznej dla drobnych odbiorców wzrosły o 14 proc. (dla przemysłu spadły o 18 proc.) rząd ma nóż na gardle i musi przeprowadzić reformy. Inna rzecz, że od lat taryfy dla gospodarstw domowych ustalano na bardzo niskich poziomach i Grecja, w przypadku tej grupy odbiorców, znajdowała się wśród trzech państw UE o najniższych cenach elektryczności. Linie przesyłowe (km) 400 kv 400 kv (stałoprądowe) 150 kv 66 kv Razem Powietrzne 2565 107 8035 39 10746 Podmorskie 160 140 15 315 Podziemne 4 78 82 Razem 2569 267 8253 54 11143 Źródło: PCC (wraz z liniami 150 kv i 66 kv na wyspach niepodłączonych do sieci przesyłowej) Udział paliw i importu netto w konsumpcji energii elektrycznej (proc.) Węgiel brunatnchodne Gaz ziemny Paliwa ropopo- Elektrownie Źródła odna- Import netto wodne wialne 57,8 17,8 3,2 9,4 3,6 8,3 Źródło: RAE Struktura zużycie energii elektrycznej (proc.) Energetyka Straty sieciowe Przemysł Transport Gospodarstwa domowe Rolnictwo Usługi 11,3 5,0 21,5 0,4 27,7 3,8 30,3 Źródło: Eurostat Monopolista traci powoli Rozparcelowanie PCC na odrębne spółki przysłuży się liberalizacji i budowie przejrzystego rynku energii elektrycznej. Obraz rynku już się zmienia za sprawą nowych inwestycji, głównie w energetyką gazową. Takie rozwiązanie postuluje Komitet Energetyki Ateńskiej Akademii Nauk. Radzi też rozpocząć program budowy elektrowni atomowej. To wnioski z obecnego kryzysu finansowego i analizy kosztów wdrażania na masową skalę energetyki odnawialnej. Inwestycje w elektrownie zasilane gazem ziemnym już trwają i na razie bardzo powoli ograniczają udział w rynku elektryczności wytwarzanej z węgla brunatnego. W
2010 r. spółka Eledison oddała do użytku w południowej Grecji elektrownię gazową o mocy 422 MW (większość źródeł wytwarzania to elektrownie węglowe w północnej części kraju w pobliżu kopalń węgla brunatnego). Nieco później firma Heron Thermoelectricity dołożyła obiekt o mocy 435 MW. Niedługo do sieci zostanie przyłączona kolejna jednostka o mocy 412 MW. Nowe moce gazowe pozwalają na zamykanie starych elektrowni węglowych. Ten kierunek rozwoju powoduje wzrost zapotrzebowania na gaz ziemny elektrownie greckie zużywają ok. 2,5 mld m.sześc. surowca, ale wkrótce będą to znacznie większe liczby. Państwo jest uzależnione od importu gazu prawie w 100 proc. Całkowita produkcja energii elektrycznej (MWh) 1998 46 329 1999 49 632 2000 53 843 2001 53 704 2002 54 608 2003 58 471 2004 59 346 2005 60 020 2006 60 789 2007 63 496 2008 63 749 2009 61 842 2010 61 817 Źródło: Eurostat, PCC Zużycie energii elektrycznej (MWh) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 46 362 49 361 53 498 53 401 54 603 56 336 56 959 57 416 56 273 59 776 56 621 55 270 53 770 Źródło: Eurostat Ponad połowę kupuje w Rosji, resztę (w podziale mniej więcej pół na pół) z Algierii i Turcji. Nowe inwestycje powodują, że zmniejsza się rynkowy udział PCC: jeszcze 5-6 lat temu jej udział w wytwarzaniu wynosił nawet 95 proc. Dziś jest znacznie mniejszy. W 2009 r. dysponowała 84 proc. zainstalowanych mocy, rok później udział spadł o 7 punktów procentowych. Wciąż jednak kontrolowana przez państwo firma jest w praktyce monopolistą kontrolującym 12,8 tys. MW, ponad 11 tys. km sieci przesyłowych i ponad 227 tys. km sieci dystrybucyjnych. PCC to ponad 100 elektrowni cieplnych i wodnych, a poprzez spółkę zależną PPC Renewables ma w portfolio 20 farm wiatrowych, 12 małych elektrowni wodnych i 8 instalacji
fotowoltaicznych o łącznej mocy 94 MW. Buduje także kolejne elektrownie. Z kopalni węgla brunatnego pozyskuje ok. 63 mln ton węgla rocznie na potrzeby energetyczne. Moce zainstalowane (MW) 1998 10 016 1999 10 760 2000 10 904 2001 11 014 2002 11 598 2003 12 080 2004 12 431 2005 13 306 2006 13 570 2007 13 686 2008 14 253 2009 14 223 2010 15 230 Źródło: Eurostat, PCC Przesył i dystrybucja System przesyłowy Grecji obejmuje całą powierzchnię lądową kraju, sieć dociera także do Wysp Jońskich i części Wysp Egejskich (dzięki kablom podmorskim). Pozostałe wyspy wyposażone są we własne jednostki wytwórcze, najczęściej wykorzystujące generatory na olej napędowy, czasem uzupełniane energią ze źródeł odnawialnych. Szkielet przesyłu to linie 400 kv transportujące energię elektryczną przede wszystkim z regionu Zachodniej Macedonii (ok. 70 proc. produkcji) na południe kraju, gdzie skoncentrowana jest konsumpcja (ok. 65 proc.). Linie transgraniczne łączą Grecję z Macedonią, Albanią, Bułgarią, Włochami (kabel podmorski) i Turcją. To ostatnie połączenie uruchomiono w czerwcu 2008 r. Grecja jest importerem netto energii elektrycznej. Sieci dystrybucyjne obejmują cały kraj, ich operator odpowiada także za dostawy w miejscach nieprzyłączonych do sieci przesyłowej. Kraj podzielono na 5 centralnych dywizji, 5 dyrektoriatów regionalnych i 58 obszarów dystrybucyjnych. Pod koniec ubiegłego roku w Grecji działały ponad 104 tys. km linii średnich napięć i prawie 118 tys. km linii niskich napięć. Średnio co roku sieć rośnie o 1,87 proc. ponad 4 tys. km. Roczne inwestycje przekraczają 500 mln euro. Dystrybucja zatrudnia ok. 7150 pracowników. Cała grupa PCC 21 845, przy czym liczba pracowników spada. Na razie w niewielkim stopniu, ale zapaść gospodarcza kraju może spowodować większe cięcia kadrowe.
Przyszłość i lata dawne Historia greckiej elektroenergetyki sięga roku 1889, kiedy żarówki po raz pierwszy rozbłysły oświetlając jeden z zabytkowych pałaców w Atenach. W tym samym czasie elektryczność pojawiła się w Salonikach, ówcześnie okupowanych przez Turcję. 40 lat później dostęp do energii elektrycznej miało 5 tys. mieszkańców 250 miast. W 1950 r. w kraju działało około 400 wytwórców: rozdrobniona produkcja i importowane paliwa powodowały, że ceny w Grecji były 3 do 5 razy wyższe niż w państwach Europy Zachodniej. Wtedy zadecydowano o centralizacji wytwarzania, uruchomiono program pełnej elektryfikacji kraju i powołano do życia PCC. Spółka zintegrowała istniejące sieci w jedną sieć państwową, rozpoczęła też produkcję energii elektrycznej z krajowych surowców. Zajęła się górnictwem i inwestycjami w elektrownie. Firma stopniowo wykupiła istniejące spółki miejskie i prywatne, stając się monopolistą. Ale w latach 50. tylko wielkie przedsiębiorstwo było w stanie rozwinąć energetykę do poziomu zapewniającego bezpieczne dostawy dla przemysłu i wszystkich mieszkańców. 60 lat po założeniu, PCC weszła na londyńską giełdę. Dalszy rozwój energetyki w Grecji będzie uzależniony od sukcesu prowadzonych reform i działań liberalizacyjnych. Ostatnie lata przyniosły ostre spadki PKB i ograniczenie zapotrzebowania na energię elektryczną. W kolejnych latach należy się spodziewać wzrostu cen elektryczności wynikających zarówno z ich urealnienia, jak i wprowadzaniu bardziej kosztownej energetyki gazowej.