Redakcja: Stanisław Mariusz Potyra (redaktor naczelny) Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji) Anna Balicka ISSN 1233-2437

LIPIEC 2004 NR 7 (157)

Rada Programowa: dr Jerzy Głuszyński, prof. dr hab. Eugeniusz Gorzelak, Stanisław Kopeć (przewodniczący), prof. dr hab. Andrzej Kowalski, prof. dr hab. Jan Małkowski, Waldemar Sochaczewski, prof. dr hab. Stanisław Stańko, Janusz Turski Redakcja: Stanisław Mariusz Potyra (redaktor naczelny) Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji) Anna Balicka ISSN 1233-2437 Wydawca: Agencja Rynku Rolnego Adres redakcji: Biuletyn Informacyjny 00-400 Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12 tel. (0~22) 661 79 61, tel. (0~22) 661 70 54, fax (0~22) 661 79 62 internet: www.arr.gov.pl Nakład: 7000 egz. Redakcja wyraża zgodę na przedruk materiałów z podaniem źródła. Projekt okładki: Jerzy Szaniawski Skład: Vega design Jacek Milewski Al. Jerozolimskie 44, 00-024 Warszawa tel. (0~22) 333 73 83, 0 503 06 51 67 Druk: 69 Andrzej Pacek ul. Michała Drzymały 2 02-495 Warszawa tel. (0~22) 629 67 95

SPIS TREŚCI Rynki Produkcja i spożycie mięsa w Polsce 4 i UE w latach 1990-2003 Stanisław Stańko Unijny rynek mięsa i drobiu 12 prognoza 2003-2010 W skrócie 20 Agencja 10 pytań o Co warto wiedzieć 24 Rynku Rolnego o mechanizmie dopłat do prywatnego przechowywania mięsa Marzena Skąpska Handel zagraniczny produktami zwierzęcymi 33 Marzena Godzwa, Anna Surała Żywność dla najuboższych w UE 47 Piotr Kondraciuk Analizy Prognoza cen rynkowych 56 i prognozy podstawowych produktów rolniczych Nasz komentarz Mięso obroni się samo 68 Edmund Szot Contents 70

Rynki Produkcja i spo ycie miêsa w Polsce i UE w latach 1990 2003 PROF. DR HAB. STANIS AW STAÑKO Zastępca Prezesa Agencji Rynku Rolnego Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Produkcja zwierzęca jest z ekonomicznego punktu widzenia najważniejszym działem produkcji rolniczej. W Polsce ze sprzedaży zwierząt i produktów zwierzęcych pochodzi ponad połowa przychodów pieniężnych w gospodarstwach rolnych. Udział produkcji zwierzęcej w towarowej produkcji rolniczej w Polsce w 2003 roku wyniósł 60%, przy czym dla trzody chlewnej ukształtował on się na poziomie 21,5%, a dla bydła i cieląt 4,6%. 1 W Unii Europejskiej udział ten w produkcji końcowej wynosi dla wieprzowiny ponad 12%, a dla wołowiny i cielęciny prawie 10%. Znaczenie produkcji mięsa wieprzowego w Polsce w kształtowaniu przychodów rolników jest znacznie większe niż w krajach Unii Europejskiej. Świadczą o tym różnice nie tylko w strukturze produkcji towarowej, ale także w strukturze konsumpcji w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W 2003 roku konsumpcja wieprzowiny na jedną osobę wyniosła w Polsce 41,2 kg, a w Unii 43,0 kg, zaś wołowiny odpowiednio 5,5 i 19,8 kg oraz drobiu 20 i 22,8 kg/osobę. 2 Produkcja mięsa (wieprzowego, wołowego i drobiu) w UE i w Polsce w latach 1990 2003 Tendencje w produkcji mięsa kształtują się rozmaicie w zależności od jego rodzaju, okresu analizy i kraju. Dynamika produkcji mięsa w poszczególnych krajach UE jest bardzo zróżnicowana. W latach 1990 2000 produkcja wieprzowiny w UE zwiększała się średnio rocznie o 2,8%, podczas gdy w Polsce o 1,1%, a w latach 2000-2003 odpowiednio 0,4% i 1,9%. Ogółem lata 1990-2003 charakteryzują się wzrostem produkcji wieprzowiny w UE średnio w roku o 380 tys. ton. Do największych producentów wieprzowiny w UE należały Niemcy, Hiszpania, Francja, Holandia, Włochy i Dania, a ich udział w produkcji tego mięsa w UE wynosił 80,1%. 3 1 Rolnictwo w 2003 roku. GUS, Warszawa 2004. 2 Rynek mięsa. Stan i perspektywy. Analizy rynkowe. IERiGŻ, ARR, MRiRW, nr 10-26. 3 Agrarmarkte in Zahlen ZMP 1999 i 2003. 4

Produkcja i spożycie mięsa Produkcja wołowiny w latach 1970 1980 zwiększała się dość szybko: w UE o 18,4%, a w Polsce o 38,1%. W latach 1980 1990 tempo wzrostu produkcji uległo spowolnieniu i wynosiło odpowiednio 5,1% i 3,2%. Ostatnią dekadę, tj. lata 1990 2000, charakteryzuje tendencja spadkowa zarówno w UE, jak i w Polsce. W UE produkcja wołowiny zmalała o ponad 6%, a w Polsce o prawie 56%. Lata 2001-2003 charakteryzują się ustabilizowaną produkcją tego mięsa: w UE 7,3 mln ton, a w Polsce 290 tys. ton. Ogółem jednak lata 1990-2003 cechują się spadkową tendencją w produkcji wołowiny w UE i w Polsce; w okresie tym produkcja tego mięsa zmniejszała się w UE średnio w roku o prawie 78 tys. ton, a w Polsce o 28 tys. ton. Średnioroczne tempo spadku w tych latach wynosiło w UE 0,9% a w Polsce 6,1%. Do głównych producentów mięsa wołowego w UE należą: Francja, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania i Hiszpania, na które przypada prawie 73% unijnej produkcji wołowiny. Zarówno w Polsce, jak i w UE szybko rozwija się produkcja mięsa drobiowego. W latach 1990 2003 w UE zwiększała się ona średnio w roku o 215 tys. ton (o 2,7%), a w Polsce o 42,3 tys. ton (o 8,4%). Tempo wzrostu produkcji mięsa drobiowego w Polsce w tych latach było 3,1-krotnie szybsze niż w UE. Tendencje w produkcji poszczególnych rodzajów mięsa w latach 1990 2003 w Polsce i UE przedstawiono graficznie na wykresach 1 i 2. Wykres 1. Produkcja poszczególnych rodzajów mięsa w UE w latach 1990 2003 Źródło: obliczenia na podstawie: FAOSTAT Database Results, Agrarmarkte in Zahlen ZMP 1999 i 2003. 5

Rynki Wykres 2. Produkcja poszczególnych rodzajów mięsa w Polsce w latach 1990 2003 Źródło: Rynek mięsa. Stan i perspektywy, nr 10-26 MRiRW, IERiGŻ, ARR. Spożycie mięsa w Polsce i UE Między Polską a UE występują znaczne różnice w poziomie i strukturze konsumpcji mięsa. Spożycie wieprzowiny w Polsce w latach 1990-2003 wahało się od 42,2 kg (1992 rok) do 35,4 kg (1997 rok) na osobę rocznie, a jego udział w spożyciu mięsa ogółem był największy i kształtował się w przedziale 55-62%. Nie odbiega to zbytnio od średniej w Unii, gdzie spożycie tego mięsa jest większe niż w Polsce o ok. 5 6%. W UE są jednak mniejsze niż w Polsce wahania w jego spożyciu. W latach 1990 2003 konsumpcja wieprzowiny w UE zwiększała się średnio rocznie prawie o 0,4 kg/osobę, natomiast w Polsce w tym okresie zmniejszała się o 0,07 kg/osobę. W ostatnich latach, zarówno w Polsce, i jak w Unii, występuje tendencja spadkowa w spożyciu wołowiny. W Polsce zmniejszyło się ono z 16,4 kg na osobę w 1990 roku do 7,0 kg w roku 2000 i 5,8 kg/osobę w 2003 roku. Średnioroczny spadek spożycia wołowiny w Polsce wyniósł w tym okresie prawie 0,8 kg/osobę (w UE 0,2 kg/osobę). W ostatnich latach, zarówno w Polsce, jak i w Unii, zmienia się struktura spożycia mięsa: maleje konsumpcja wołowiny, wzrasta zaś drobiu (ze względu na walory dietetyczne oraz cenę). Spożycie mięsa drobiowego w Polsce wzrosło z 7,6 kg/osobę w 1990 roku do 14,5 kg/osobę w roku 2000 i prawie 20 kg/osobę w 2003 roku. 4 Oznacza to średnioroczny przyrost konsumpcji o 0,9 kg/osobę. Natomiast w UE spożycie drobiu zwiększyło się z 18,5 kg/osobę w 1990 roku do 22 kg/osobę w roku 2000 i prawie 23,0 kg/osobę w 2003 roku, tj. średnio rocznie o 0,38 kg/osobę. 4 Rynek mięsa. Stan i perspektywy. Analizy rynkowe. IERiGŻ, ARR, MRiRW, nr 10-26. 6

Produkcja i spożycie mięsa Wykres 3. Spożycie poszczególnych rodzajów mięsa w UE w latach 1990 2003 (kg/osobę) Źródło: jak do wykresu 1. Wykres 4. Spożycie poszczególnych rodzajów mięsa w Polsce w latach 1990 2003 (kg/osobę) Źródło: jak do wykresu 2. Analiza rozwoju produkcji mięsa w krajach obecnej UE-25 wskazuje, że w najbliższych kilku latach możliwe jest kontynuowanie obecnych tendencji produkcyjnych. Może zwiększyć się produkcja wieprzowiny i drobiu, a utrzymać woło- 7

Rynki winy. 5 Uwzględniając także tendencje w konsumpcji, mogą powstawać nadwyżki produkcyjne mięsa na rynku wieprzowiny i drobiu. Względnie zrównoważony może być rynek mięsa wołowego. Będzie to miało wpływ na kształtowanie się cen rynkowych w najbliższych kilku latach. Ceny skupu żywca Ceny skupu wieprzowiny, zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej, charakteryzują się znaczną zmiennością, a kierunek tych zmian jest podobny. Wahania te spowodowane są różnymi czynnikami. Podstawowe znaczenie mają wahania cykliczne i sezonowe w produkcji i podaży trzody chlewnej. Wzrost podaży rynkowej przyczynia się do obniżania cen, a jej zmniejszanie do ich wzrostu. Zmiany podaży żywca i jego cen mają przeciwstawne kierunki. Wahania cen na rynku trzody chlewnej w Polsce i UE w latach 1996-2004 przedstawiono graficznie na wykresie 5. Wykres 5. Miesięczne ceny referencyjne w Unii i ceny wieprzowiny w Polsce (w zł/kg wagi poubojowej) Źródło: FAMMU, GUS, przeliczenia własne. Z wykresu 5 wyraźnie widać wahania cen trzody chlewnej spowodowane cyklicznym rozwojem jej produkcji. Wahania te, zarówno w Polsce jak i UE, są podobne co do kierunku. Niewielkie różnice występują w ich poziomie. Pod koniec 1998 roku oraz roku 2002 w Polsce i w UE osiągnęły one prawie podobny poziom. Integracja Polski z UE powodować będzie szybsze wyrównywanie się poziomu cen tego mięsa między naszym krajem a innymi UE-25. Wynikać to będzie z likwidacji barier handlowych i swobodnego obrotu towarowego. W UE prawie jedna piąta produkcji mięsa wieprzowego objęta była obrotami między krajami członkowskimi. Obroty te sprzyjają wyrównywaniu się cen. 5 Medium-Term Prospects for Agicultural Markets and Income In the European Union 2003-2010. European Commission. December 2003. 8

Produkcja i spożycie mięsa W drugiej połowie czerwca 2004 roku ceny referencyjne wieprzowiny w Polsce wynosiły 139,4 euro/100 kg, podczas gdy w Danii 122,1 euro/100 kg. 6 Takie różnice cenowe pozytywnie oddziaływać będą na przywóz mięsa do naszego kraju w 2004 roku. Można przypuszczać, że wyrównanie poziomu cen skupu w Polsce i UE będzie zjawiskiem trwałym i wynikać będzie z możliwości przepływu towarów między krajami, ich jakości i kosztów transportu. Obecnie w niektórych krajach UE ceny te są niższe niż w Polsce. Większe różnice cenowe dotyczą mięsa wołowego (wykres 6). Wykres 6. Ceny skupu żywca wołowego w UE i Polsce w latach 1996-2004 (w zł/kg wagi żywej) Źródło: FAMMU, GUS, przeliczenia własne. Polityka handlowa i interwencyjna UE powodowała, że utrzymywały się znaczne różnice w poziomie cen wołowiny między Polską a Unią. W UE obroty wewnętrzne mięsem wołowym między jej krajami członkowskimi są wysokie i wynoszą prawie jedną czwartą produkcji. Wejście naszego kraju do UE spowodowało swobodny przepływ towarów między krajami, a tym samym zwiększenie popytu na tani polski żywiec wołowy. W wyniku tego ceny wołowiny w Polsce szybko się zwiększają. W połowie czerwca 2004 roku ceny referencyjne wołowiny (młode bydło, klasa R3, waga poubojowa) wynosiły przeciętnie w UE 262,7 euro/100 kg, a w Polsce 184 euro/100 kg; ale np. we Włoszech wynosiły one 296,3 euro/100 kg, w Niemczech - 254,5 euro/100 kg, Holandii - 237,3 euro/100 kg, Francji - 264 euro/100 kg. 7 Takie różnice cen wołowiny między Polską a innymi krajami oznaczają, że istnieje jeszcze potencjał wzrostowy jej cen w naszym kraju przy obecnym kursie złotego do euro. 6 Rynek mięsa wieprzowego. ZSIR, MRiRW, GIJHARS, nr 26/2004. 7 Rynek mięsa, drobiu i miodu. FAMMU, FAPA, Warszawa 2004. 9

Rynki Z uwagi na niskie spożycie mięsa wołowego w Polsce i prawie czterokrotnie wyższe w pozostałych krajach UE, podstawowym czynnikiem determinującym jego ceny jest popyt na nie z innych krajów UE. Ceny te będą dążyć do wyrównania się na poziomie przeciętnym. Mogą nastąpić natomiast procesy różnicowania się cen w zależności od jakości mięsa i jego rodzaju. Na przykład ceny tusz z buhajków (do 2 lat) klasy A R3 kształtowały się w UE w 2002 roku na poziomie 267,5 euro/100 kg, a w 2003 roku 270,2 euro/100 kg, natomiast ceny tusz z krów klasy D O3 wynosiły odpowiednio: 178 euro/100 kg i 184 euro/100 kg. 8 Oznacza to, że różnice w cenach żywca w zależności od jego jakości sięgają ponad 30%. Na rynku wołowiny znaczące spadki jej cen wystąpiły w okresach przypadków choroby BSE (np. pod koniec 2000 roku). Przeciętnie jednak ceny na żywiec wołowy kształtują się w granicach 125-140 euro/100 kg i nie wykazują tendencji zmian (wykres 7). Różnorodne instrumenty i mechanizmy wsparcia rynku wołowiny (np. zakupy interwencyjne, pomoc przy prywatnym przechowywaniu, system taryf importowych, dopłaty do eksportu oraz wsparcie bezpośrednie w postaci premii dla producentów) powodują dużą stabilizację cen rynkowych na żywiec wołowy, wyrażonych w euro (wykres 7). Wykres 7. Ceny żywca wołowego w UE w latach 1992-2004 (euro/100 kg) Źródło: dane KE i obliczenia własne. 8 Agriculture in the European Union Statistical and economic information. European Commission: 2003. 10

Produkcja i spożycie mięsa Handel zagraniczny wieprzowiną, wołowiną i drobiem Obroty handlu zagranicznego mięsem zajmują znaczną pozycję w eksporcie i imporcie rolno-spożywczym. W ostatnich latach Polska była znaczącym eksporterem mięsa wieprzowego i wołowego. Rozwój produkcji drobiarskiej w Polsce przyczynił się do uzyskania dodatniego salda obrotów także mięsem drobiowym. Analiza handlu zagranicznego mięsem w UE wskazuje, że Polska osiąga dodatnie saldo handlu w tych rodzajach mięsa, w których UE ma duże nadwyżki rynkowe (wieprzowina, wołowina, drób). Oznacza to konkurencję w eksporcie nadwyżek rynkowych między Polską a krajami UE na rynkach krajów trzecich, a także konkurencję na rynku europejskim. Tabela 1. Handel zagraniczny mięsem w Polsce i UE (tys. t) Wyszczególnienie 1994 1996 1998 2000 2001 2002 2003 Polska Wieprzowina -82 +130 +130 +100 +46 +29 +200 Wołowina -1 +21 +128 +54 +57 +104 +87 Drób -44-19 -2 +25 +18 +28 +84 Baranina +5 +3 +2 +2 +2 +2 +1 UE Wieprzowina +924 +820 +1091 +1211 +1032 +1195 +1134 Wołowina +716 +715 +382 +252 +171 +74-137 Drób +501 +629 +723 +612 +331 +520 +308 Baranina -254-250 -264-272 -279-281 -261 Źródło: obliczenia na podstawie: dla UE Agrarmarkte in Zahlen ZMP 1999, w latach 1994 1996, Agriculture in the European Union Statistical and economic information. European Commission: 2003 dla lat 1998-2002, FAMMU/FAPA dla 2003. Dla Polski Rynek mięsa. Stan i perspektywy, nr 10 26 oraz Rynek drobiu i jaj. Stan i perspektywy, nr 8 25. MRiRW, IERiGŻ, ARR. W tej sytuacji, przy nasyconym rynku, powodzenie będą miały towary spełniające oczekiwania konsumentów krajowych lub odbiorców zagranicznych, a więc produkty o wysokiej jakości i zdrowotności. Wymogi te mogą spełniać towary, przy których produkcji i przetwórstwie spełniane są wysokie standardy higieniczne, sanitarne, a także ekologiczne. Takie są preferencje konsumentów, które określają wymagania względem współczesnego rolnictwa i przemysłu spożywczego. Rola tych czynników będzie w najbliższych latach rosła. 11

Rynki Unijny rynek miêsa i drobiu prognoza 2003-2010 1 RYNEK WOŁOWINY Prognozy dla UE-15 W 2002 roku po okresie kryzysu związanego z BSE spożycie wołowiny w krajach UE zaczęło wzrastać i w rezultacie było o 11% wyższe niż w roku 2001; tendencja ta utrzymała się w 2003 roku (wzrost o 3%). Produkcja mięsa wołowego pozostawała na relatywnie niskim poziomie (powracając prawie do poziomu z 2001 roku), natomiast średnie ceny były relatywnie wysokie. Poprawa sytuacji na rynku wołowiny pozwoliła na sprzedaż zapasów mięsa pochodzących z interwencji na rynku, które zaczęły się stopniowo zmniejszać, w szczególności od IV kwartału 2002 roku. Według prognoz Komisji Europejskiej, produkcja wołowiny i cielęciny w krajach Piętnastki wzrośnie do 7,5 mln ton w 2006 roku, po czym zacznie stopniowo maleć w następnych latach, ze względu na wprowadzenie dotacji oddzielonych od decyzji produkcyjnych w sektorze wołowiny. Przewidywania te są jednak oparte na przekonaniu, że program OTMS (usuwanie z łańcucha żywieniowego mięsa od zwierząt w wieku powyżej 30. miesiąca życia) w Wielkiej Brytanii będzie stopniowo znoszony, począwszy od 2004 roku. Sektor krów mamek, zależny w dużej mierze od dopłat bezpośrednich, odczuje w największym stopniu zmiany wynikające z reformy Wspólnej Polityki Rolnej. W średnim okresie pogłowie krów mamek zmniejszy się o 7%, natomiast do 2010 roku spadek ten wyniesie 2,2%. Eksport unijnej wołowiny będzie związany w prognozowanym okresie z cyklami wzrostu lub spadku produkcji w krajach obecnej Piętnastki i do 2010 roku zmniejszy się o ponad 6% (lub 30 tys. ton). Komisja Europejska przewiduje, że w omawianym okresie import wołowiny będzie nadal rósł (w nieco mniejszym tempie niż w 2002 roku), co sprawi, że kraje UE staną się małym importerem netto tego gatunku mięsa. 1 W publikacji wykorzystano fragmenty kwartalnego raportu Rynek mięsa, drobiu i miodu opracowanego przez Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (FAMMU) Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), datowanego kwiecień 2004. 12

Rynek mięsa i drobiu w UE - prognoza Tabela 1. Rynek wołowiny i cielęciny w krajach UE-15 w latach 2001-2010 (w mln ton) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 produkcja 7,713 7,502 7,325 7,486 7,521 7,538 7,496 7,429 7,366 7,329 (brutto) import żywca 0,028 0,030 0,040 0,030 0,040 0,049 0,051 0,053 0,053 0,054 wołowego eksport żywca 0,051 0,078 0,076 0,080 0,080 0,080 0,080 0,080 0,080 0,080 wołowego produkcja 7,266 7,454 7,289 7,436 7,481 7,507 7,468 7,402 7,339 7,303 (netto) spożycie 6,710 7,451 7,671 7,584 7,596 7,615 7,584 7,546 7,508 7,502 import 0,350 0,445 0,482 0,508 0,512 0,512 0,524 0,533 0,542 0,558 (mięso) eksport 0,498 0,471 0,345 0,380 0,396 0,405 0,407 0,388 0,372 0,358 (mięso) zapasy inter- 0,309 0,266 0,020 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 wencyjne spożycie 17,75 19,66 20,18 19,89 19,90 19,91 19,79 19,65 19,51 19,47 (kg/osobę) Prognozy dla UE-25 Według prognoz Komisji Europejskiej, przyjęcie nowych krajów do Wspólnoty spowoduje podwyższenie przewidywanego poziomu produkcji i konsumpcji w Piętnastce o około 10%. Łączna produkcja mięsa wołowego w poszerzonej UE ukształtuje się na poziomie 8 mln ton w 2010 roku. Pomimo niewielkiego spadku konsumpcji wołowiny w powiększonej Wspólnocie, ze względu na wyższe ceny producenckie, rynek wołowiny pozostanie relatywnie ustabilizowany do 2010 roku. Przyjęcie nowych krajów do Wspólnoty będzie prowadzić do obniżenia średnich cen wołowiny w UE o około 50-70 euro/t. Wprowadzenie w niektórych krajach Piętnastki częściowego dotowania oddzielonego od decyzji produkcyjnych spowoduje obniżanie cen producenckich na rynku wołowiny, w obliczu akcesji nowych członków i malejącego popytu na wołowinę, szczególnie w nowych krajach Wspólnoty. Komisja Europejska oczekuje, że do 2010 roku ceny producenckie wołowiny będą o 7-8% wyższe niż przewidziane w Agendzie 2000. Według analityków, wyższy udział oddzielenia wsparcia w sektorze wołowiny od decyzji produkcyjnych oznacza dla obecnych krajów UE wyższe ceny producenckie i lepsze perspektywy dla farmerów zajmujących się produkcją bydła, niż gwarantowała to reforma Agenda 2000. 13

Rynki Tabela 2. Bilans rynku wołowiny w krajach UE-25 do 2010 roku (w mln ton) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 produkcja UE-15 7,8 7,5 7,7 7,5 7,3 7,5 7,4 7,4 7,4 7,4 7,4 7,4 PK-10 0,8 0,8 0,7 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 UE-25 8,60 8,30 8,40 8,10 7,90 8,10 8,10 8,00 8,00 8,00 8,10 8,00 spożycie UE-15 7,7 7,3 6,7 7,5 7,7 7,6 7,8 7,8 7,8 7,8 7,8 7,7 PK-10 0,8 0,7 0,7 0,6 0,6 0,6 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 UE-25 8,4 8,0 7,5 8,0 8,3 8,1 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 nadwyżki rynkowe UE-15 0,1 0,2 1,0 0,1-0,3-0,1-0,3-0,3-0,3-0,3-0,3-0,3 PK-10 0,1 0,0-0,1 0,0 0,0 0,1 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 UE-25 0,2 0,2 0,9 0,0-0,3 0,0-0,2-0,2-0,2-0,2-0,2-0,2 RYNEK WIEPRZOWINY Według średniookresowej prognozy Komisji Europejskiej opublikowanej w marcu br., dotyczącej rozwoju rynków rolnych, rynek wieprzowiny w państwach Piętnastki przezwycięży aktualne problemy. Przewiduje się, że produkcja mięsa wieprzowego będzie wzrastać, głównie za sprawą dużego popytu (wewnętrznego i zewnętrznego), osiągając do 2010 roku wielkość 18,8 mln ton. Wieprzowina będzie chętnie wybierana przez konsumentów, a spożycie na osobę może wzrosnąć w 2010 roku do ok. 45,7 kg. Tabela 3. Prognozy na rynku wieprzowiny w UE-15 w latach 2003-2010 (w mln ton) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 produkcja 17,931 17,892 18,168 18,375 18,387 18,478 18,648 18,799 (brutto) produkcja 17,928 17,888 18,164 18,371 18,383 18,474 18,644 18,795 (netto) spożycie 16,82 16,748 17,07 17,25 17,245 17,321 17,477 17,613 spożycie na 44,25 43,93 44,71 45,09 44,99 45,11 45,43 45,7 osobę (kg) import 0,065 0,060 0,072 0,076 0,080 0,083 0,089 0,094 eksport 1,199 1,200 1,166 1,200 1,218 1,237 1,255 1,275 Źródło: Komisja Europejska. 14

Rynek mięsa i drobiu w UE - prognoza Wpływ rozszerzenia i reformy WPR na rynek wieprzowiny w UE-25 Prognozy państw członkowskich dotyczące przyszłości sektora wieprzowiny po przystąpieniu dziesięciu nowych państw zapowiadają zasadnicze zmiany na rynku, podkreślając szereg korzystnych dla Piętnastki aspektów wynikających z rozszerzenia, głównie w wymiarze handlowym. Związane one będą przede wszystkim ze wzrostem siły nabywczej i w konsekwencji popytu na wieprzowinę w dziesiątce nowych państw członkowskich. Według przewidywań Danske Slagterier (DS), w ciągu trzech najbliższych lat eksport wieprzowiny do nowych państw członkowskich może wzrosnąć czterokrotnie, do 180 tys. ton. Produkcja może nie nadążyć za rosnącym popytem rynkowym w sektorze przetworów mięsnych i niektórych elementów wieprzowiny. Unijny Komisarz ds. Rolnictwa Franz Fischler również zapewniał państwa członkowskie o przejściowych problemach sektora wieprzowiny wywołanych silnym euro i wysokimi kosztami pasz oraz niskim popytem. Aktualnie przystępujące do Unii państwa są samowystarczalne w sektorze wieprzowiny, jednak w następstwie rozszerzenia spożycie wieprzowiny może wzrosnąć o 28%, a produkcja o 20-25%. Stworzy to dogodną sytuację dla dotychczasowych producentów i eksporterów unijnych. Na podstawie ww. raportu Komisji Europejskiej prognozuje się, że w poszerzonej Unii Europejskiej, obejmującej 25 państw, produkcja wieprzowiny wzrośnie do 2010 roku do 23 mln ton. Sytuacja na tym rynku będzie jednak w dużym stopniu zależeć od zgromadzonych zapasów państwowych nowych państw członkowskich. Brak jest aktualnie jasności w kwestii, ile wieprzowiny zgromadzono w publicznych magazynach, o ile wzrosły zapasy w br., kiedy dążono do zrównoważenia rynku przed akcesją i ile magazynowanej wieprzowiny zostało sprzedanej na rynku rodzimym oraz rynkach zagranicznych przed rozszerzeniem. Komisja przewiduje, że rynek wieprzowiny skorzysta na wzrostowym trendzie popytu w dziesiątce nowych państw członkowskich, gdzie konsumpcja mięsa może wzrosnąć o 20% w omawianym okresie. Jednocześnie ocenia się, że sektor w tych państwach będzie się charakteryzować niższym stopniem przestrzegania wymogów jakości mięsa (np. w zakresie zawartości tłuszczu), co może w konsekwencji spowodować 0,3 mln import z aktualnych państw członkowskich Unii Europejskiej. Bez akcesji dziesięć nowych państw członkowskich mogłoby być eksporterami netto ok. 0,17 mln ton wieprzowiny. Pomimo trudności w nowych i aktualnych państwach członkowskich przewiduje się dynamiczne zmiany w sektorze, które pozwolą na przezwyciężenie problemów. Przewiduje się, że produkcja w Unii Europejskiej-25 może ustabilizować się w prognozowanym okresie. Ubiegłoroczna reforma Wspólnej Polityki Rolnej z czerwca 2003 roku może tylko pośrednio wpłynąć na rynek wieprzowiny, gdyż żadne bezpośrednie zmiany organizacji rynku nie zostały przewidziane. Produkcja wieprzowiny może wzrosnąć w związku z przejściem producentów z sektora wołowiny. Podobnie jak na rynku drobiu, nie stosuje się w organizacji wspólnego rynku wieprzowiny dopłat bezpośrednich. W związku z tym wprowadzenie jednolitej płatności do produkcji nie spowoduje zasadniczych zmian na tym rynku. Jednak niektó- 15

Rynki re elementy przyjętej reformy mogą również objąć swym zakresem rynek wieprzowiny. Otrzymanie jednolitej płatności na gospodarstwo uwarunkowane zostało spełnieniem określonych standardów w dziedzinie ochrony środowiska, standardów weterynaryjnych oraz dobrostanu zwierząt zgodnie z tzw. zasadą współzależności (cross-compliance). Tabela 4. Rynek wieprzowiny w UE-25 w latach 2003-2010 (w mln ton) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 produkcja UE-15 17,90 18,1 18,4 18,70 19,0 19,0 19,1 19,1 PK-10 3,5 3,2 3,4 3,5 3,7 3,7 3,8 3,9 UE-25 21,5 21,3 21,8 22,3 22,6 22,8 22,9 23 konsumpcja UE-15 16,8 16,7 16,8 17,1 17,4 17,5 17,6 17,6 PK-10 3,5 3,5 3,7 3,6 3,9 4,0 4,0 4,1 UE-25 20,3 20,3 20,4 20,7 21,3 21,5 21,6 21,6 nadwyżka rynkowa UE-15 1,1 1,3 1,6 1,6 1,5 1,5 1,6 1,6 PK-10 0-0,3-0,3-0,1-0,3-0,2-0,2-0,2 UE-25 1,1 1,1 1,3 1,5 1,3 1,3 1,3 1,4 Źródło: Komisja Europejska. RYNEK BARANINY Pomimo stopniowego poprawiania się sytuacji na unijnym rynku baraniny po okresie kryzysu wywołanego przez epidemię pryszczycy, średnioterminowa prognoza Komisji Europejskiej wskazuje na spadek produkcji mięsa owczego w krajach Wspólnoty. Spadek ten może być częściowo związany z wprowadzeniem przez kraje Piętnastki dopłat w części pozbawionej powiązania z produkcją. W omawianym okresie może wzrastać import baraniny i koziny do krajów Wspólnoty ze względu na lepszy dostęp do rynków trzecich. Sektor baraniny po rozszerzeniu UE Należy podkreślić, że przyjęcie nowych ośmiu państw z Europy Środkowej i Wschodniej do UE w 2004 roku będzie miało znikomy wpływ na sektor baraniny w poszerzonej Wspólnocie. Zdecydowanie większego wpływu można się spodziewać po akcesji do UE Rumunii i Bułgarii, co może nastąpić w 2007 roku. W wyniku rozszerzenia UE pogłowie stada owiec w nowej Wspólnocie wzrośnie tylko o 2%, natomiast produkcja baraniny i jagnięciny zwiększy się o 1,3%. Łączna wielkość pogłowia owiec u ośmiu nowych członków UE nie przekracza 2 mln sztuk, przy czym największe (bo ponad 1 milionowe) stado jest na Węgrzech. W ostatnich latach pogłowie tych zwierząt wykazywało stały wzrost właśnie 16

Rynek mięsa i drobiu w UE - prognoza Tabela 5. Rynek baraniny i mięsa koziego w krajach UE-15 w latach 2001-2010 (w mln ton) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 produkcja 1,000 1,019 1,023 1,028 1,020 1,016 1,010 1,008 1,005 1,005 (brutto) import 0,019 0,020 0,024 0,024 0,024 0,024 0,024 0,024 0,026 0,024 żywca eksport 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 żywca produkcja 1,017 1,037 1,045 1,050 1,042 1,038 1,032 1,030 1,029 1,027 (netto) spożycie 1,266 1,285 1,306 1,311 1,320 1,326 1,326 1,327 1,328 1,328 import 0,252 0,252 0,265 0,265 0,283 0,292 0,298 0,301 0,303 0,305 (mięso) eksport 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 (mięso) zapasy 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 spożycie 3,35 3,39 3,44 3,44 3,46 3,47 3,46 3,46 3,45 3,45 (kg/osobę) na Węgrzech, malało zaś w Polsce (333 tys. sztuk) i na Słowacji (316 tys. sztuk). Pogłowie owiec w Czechach utrzymuje się na stałym poziomie około 100 tys. sztuk. W krajach bałtyckich znajduje się łącznie tylko 73 tys. sztuk owiec. Przyjęcie Rumunii i Bułgarii do UE będzie miało o wiele większy wpływ na sektor owczy. Bułgarskie stado owiec liczy bowiem ponad 2,4 mln sztuk, natomiast rumuńskie 7 mln sztuk; tym samym łączne pogłowie tych zwierząt we Wspólnocie wzrośnie o 8%, a produkcja baraniny i jagnięciny zwiększy się o 5%. Poszerzenie Unii wpłynie korzystnie na odbudowanie i rozwój sektora owczarskiego w krajach wstępujących do Wspólnoty; przyniesie również szerszy dostęp do unijnych rynków zbytu na baraninę, w szczególności we Francji, Włoszech, Grecji i Niemczech. CENY REPREZENTATYWNE DROBIU Z PAŃSTW TRZECICH W okresie styczeń-marzec 2004 roku wielokrotnie wprowadzano modyfikacje do poziomu cen reprezentatywnych drobiu pochodzącego z państw trzecich, dostosowując je do aktualnej sytuacji na rynkach. Na podstawie rozporządzenia 124/2003 opublikowanego 24 stycznia br. zmieniono wysokość cen reprezentatywnych wszystkich produktów oraz z powodu niskich cen na rynku zdecydowano się przywrócić ceny reprezentatywne indyków mrożonych pochodzących z Brazylii, w wysokości 112,4 euro/100 kg. Oprócz szeregu kolejnych zmian w wysokości cen reprezentatywnych, rozporządzeniem 267/2004 (ob. od 17 lutego) wprowadzono ceny reprezentatywne piersi kurcząt mrożonych pochodzących z Brazylii (120 euro/100 kg), Tajlandii (161,5 euro/100 kg) i Argentyny (189,9 euro/100 kg) oraz przywrócono ceny reprezentatywne mro- 17

Rynki żonych kawałków kaczek i perliczek z Chin (273,4 euro/100 kg). Następnie, na podstawie rozporządzenia 483/2004 z 16 marca br., wprowadzono ceny reprezentatywne mrożonych nóg kurczaków z Brazylii (133,3 euro/100 kg) i całych kurczaków importowanych z Argentyny (74 euro/100 kg). Jednocześnie zniesiono ceny reprezentatywne indyków pochodzących z Brazylii. Obowiązujący poziom cen reprezentatywnych znajduje się w poniższej tabeli. Tabela 6. Ceny reprezentatywne obowiązujące od 16 marca 2004 roku Kod taryfy celnej 0207 12 90 0207 14 10 0207 14 10 0207 14 10 0207 14 10 0207 27 10 0207 27 10 1602 32 11 1602 32 11 1602 32 11 0207 36 15 0207 36 15 0207 14 50 0207 14 50 0207 14 50 0207 14 60 0207 12 90 Prognozy rozwoju rynku drobiu w UE-15 Według średniookresowej prognozy Komisji Europejskiej, produkcja drobiu w UE-15 powróci do poziomu sprzed kryzysu związanego z ptasią grypą, który spowodował w 2003 roku spadek produkcji o ponad 4%. Korzystna sytuacja związana jest z konkurencyjnymi w stosunku do innych gatunków mięsa cenami i dużym popytem. Spożycie na osobę prawdopodobnie wzrośnie do 2010 roku do 24,3 kg. W omawianym okresie wzrośnie również import drobiu, częściowo pokrywając wzrost popytu. Rynek drobiu w Unii Europejskiej-25 Rynek drobiu w rozszerzonej Unii Europejskiej, podobnie jak rynek wieprzowiny, rozwinie się dzięki rosnącemu popytowi ze strony nowych państw człon- 18 Opis Kurczaki całe 65% Kawałki kurcząt mrożone bez kości Kawałki kurcząt mrożone bez kości Kawałki kurcząt mrożone bez kości Kawałki kurcząt mrożone bez kości Kawałki indyków mrożone bez kości Kawałki indyków mrożone bez kości Niegotowane przetwory z drobiu gatunku Gallus domesticus Niegotowane przetwory z drobiu gatunku Gallus domesticus Niegotowane przetwory z drobiu gatunku Gallus domesticus Kawałki mrożone kaczki i perliczki Kawałki mrożone kaczki i perliczki Piersi kurcząt mrożone Piersi kurcząt mrożone Piersi kurcząt mrożone Nogi kurcząt mrożone Kurczaki całe 65% Pochodzenie Brazylia Brazylia Tajlandia Argentyna Chile Brazylia Chile Brazylia Tajlandia Argentyna Chiny Tajlandia Brazylia Tajlandia Argentyna Brazylia Argentyna Cena reprezentatywna (euro/100 kg) 90,6 199,2 149,7 194,2 214,4 222,3 270,0 228,5 254,4 229,1 273,8 205,1 120,0 161,5 134,3 133,3 74,0

Rynek mięsa i drobiu w UE - prognoza Tabela 7. Prognozy na rynku drobiu w UE-15 w latach 2003 2010 (w mln ton) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 produkcja 8,870 8,951 9,066 9,231 9,336 9,429 9,501 9,572 (brutto) produkcja 8,865 8,947 9,062 9,227 9,332 9,425 9,497 9,568 (netto) spożycie 8,558 8,647 8,782 8,959 9,072 9,170 9,245 9,316 spożycie na 22,51 22,68 23,00 23,42 23,67 23,88 24,03 24,17 osobę (kg) import 0,694 0,700 0,72 0,732 0,740 0,745 0,748 0,748 eksport 1,002 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 Źródło: Komisja Europejska. kowskich. Według prognoz Komisji Europejskiej, produkcja drobiu wzrośnie z 10,9 mln ton w 2004 roku do 11,9 mln ton w roku 2010. Dzięki wpływowi jednolitego rynku niektóre z nowych państw członkowskich zyskają na bezpośrednich inwestycjach zagranicznych, które zwiększą konkurencyjność w sektorze drobiu. Rósł będzie udział produkcji (do 0,6 mln ton) w tych państwach skierowany bezpośrednio na rynki aktualnych państw członkowskich. Wśród dziesięciu nowych państw członkowskich największym konsumentem mięsa drobiowego są Węgry, ze spożyciem na poziomie 37,8 kg/osobę (nieznacznie wyższym niż w Hiszpanii). W Polsce spożywa się rocznie 21,3 kg drobiu na osobę, co jest nieco poniżej poziomu konsumpcji we Francji. W okresie ostatnich dziesięciu lat, w odpowiedzi na wzrost spożycia, produkcja rosła 7,6% rocznie. W dziesięciu nowych państwach członkowskich mięso drobiowe obejmuje aktualnie 1/3 całkowitej produkcji mięsa. Przewiduje się, że eksport drobiu do państw Piętnastki nadal będzie rósł. Tabela 8. Rynek drobiu w UE-25 w latach 2003-2010 (w mln ton) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 produkcja UE-15 8,70 9,1 9 9,00 9,0 9,1 9,1 9,2 PK-10 1,8 1,9 2,2 2,3 2,4 2,6 2,7 2,7 UE-25 10,5 10,9 11,2 11,2 11,4 11,6 11,9 11,9 konsumpcja UE-15 8,4 8,8 9,1 9,3 9,4 9,6 9,7 9,7 PK-10 1,4 1,4 1,3 1,3 1,5 1,6 1,8 1,8 UE-25 9,8 10,2 10,5 10,6 10,9 11,2 11,5 11,5 nadwyżka rynkowa UE-15 0,3 0,3-0,1-0,3-0,4-0,5-0,6-0,6 PK-10 0,4 0,4 0,8 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 UE-25 0,7 0,7 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,3 19

Rynki W skrócie Systemy dopłat do produkcji bydła 1 W krajach 15, zgodnie z reformą Agenda 2000, wypłacane są obecnie następujące premie zwierzęce: l premia specjalna wołowa, przyznawana jeden raz w ciągu życia każdego byka w wieku powyżej 9 miesięcy (210 euro/sztukę) oraz dwukrotnie w okresie życia każdego wolca po osiągnięciu wieku 9 i 21 miesięcy (150 euro/sztukę); l premia za krowy mamki (wynosząca 200 euro/sztukę), przyznawana każdemu producentowi, który nie dostarcza mleka ani produktów mlecznych ze swojego gospodarstwa przez okres 12 miesięcy od dnia złożenia wniosku o przyznanie premii; Ograniczenie: Łączna liczba zwierząt uprawnionych do premii specjalnej i premii za krowy mamki ograniczona została od 1 stycznia 2003 roku do 1,8 jednostek żywego inwentarza (LU) na hektar powierzchni paszowej w danym roku kalendarzowym. l premia za ubój, otrzymywana za ubój zwierząt lub ich eksport do kraju trzeciego; dotyczy ona zwierząt w dwóch grupach wiekowych: buhaje, wolce, krowy, jałówki po ukończeniu 8 miesięcy życia (80 euro/sztukę) oraz cielęta w wieku 1-7 miesięcy i wadze tusz powyżej 160 kg (50 euro/sztukę); l płatności dodatkowe realizowane są w formie dopłat do pogłowia oraz/lub dopłat do areału posiadanej ziemi; państwa członkowskie mogą przyznawać je jako kwoty dodatkowe do jednostki premii za ubój, z wyjątkiem cieląt; w przypadku formy płatności do areału posiadanej ziemi dopłaty są przyznawane w odniesieniu do każdego hektara pastwisk stałych; maksymalna kwota dopłat do hektara posiadanej ziemi, jaka może zostać przyznana, wynosi 350 euro; l płatność za ekstensyfikację wynosi 100 euro do każdej udzielonej premii specjalnej i premii za krowy mamki, pod warunkiem, że w danym roku kalendarzowym gęstość obsady w ich gospodarstwie nie przekroczy 1,4 LU na hektar powierzchni paszowej; państwa członkowskie mogą zdecydować o wypłaceniu dotacji w tej wysokości lub o jej przyznaniu w następujący sposób: w kwocie 40 euro przy gęstości obsady 1,4 LU na hektar lub wyższej, lecz mniejszej lub równej 1,8 LU na hektar oraz w kwocie 80 euro przy gęstości obsady poniżej 1,4 LU na hektar. 1 W publikacji wykorzystano fragmenty kwartalnego raportu Rynek mięsa, drobiu i miodu opracowanego przez Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (FAMMU) Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) datowanego kwiecień 2004. 20

W skrócie Państwa Wspólnoty dyskutują obecnie, jak będzie wyglądała pomoc dla farmerów w okresie przejściowym (do 2007 roku), ze względu na przyjęcie przez UE reformy Wspólnej Polityki Rolnej. Od 1 stycznia 2005 roku dotychczasowe premie i dopłaty, wypłacane zależnie od wielkości oraz rodzaju upraw oraz hodowanych zwierząt, zastąpi tzw. jednolita płatność obszarowa. W obecnych krajach Piętnastki zostanie ona wyliczona dla każdego gospodarstwa na podstawie wypłat otrzymywanych w okresie referencyjnym 2000-2002. Każdy kraj ma możliwość odłożenia wprowadzenia zmian do 1 stycznia 2007 roku. Zależnie od stanowiska danego państwa członkowskiego istnieje możliwość pozostawienia części dopłat powiązanych z produkcją, np. jeżeli chodzi o produkcję bydła jest to możliwe w przypadku: l 100% premii dla krów mamek i 40% premii za ubój, l 100% premii za ubój albo l 75% premii specjalnej wołowej. Warunkami otrzymania pomocy przez farmera stanie się przestrzeganie standardów ochrony środowiska, norm sanitarnych, dobrostanu zwierząt oraz zachowanie tradycyjnego krajobrazu wiejskiego. Kraj Belgia Dania Niemcy Grecja Hiszpania Francja Rodzaj powiązania dopłat z produkcją Jeszcze nie zdecydowano; prawdopodobnie całkowite oddzielenie dotacji od decyzji produkcyjnych w sektorze zbóż, 100% powiązanie dla krów mamek i premii ubojowej cieląt. Historyczny sposób naliczania płatności w Walonii i Flandrii. Pozostawi część dopłat powiązanych z produkcją w sektorze wołowiny w odniesieniu do 75% premii specjalnej wołowej i 50% dla premii owczej. Wypłaty w sektorze zbóż będą oparte o płatność obszarową. Wprowadzą całkowite oddzielenie dopłat od decyzji produkcyjnych od 1 stycznia 2005 roku. W sektorze zbóż płatność zostanie wyliczona na bazie regionów (landów), natomiast w sektorze zwierzęcym będzie składała się z płatności obszarowej, uzupełnionej płatnościami wynikającymi z otrzymywanych premii za zwierzęta w okresie historycznym. Od 1 stycznia 2007 roku zacznie się stopniowe przechodzenie do wypłat jednolitej płatności obszarowej w landach. Jeszcze nie zdecydowano; rozważane powiązanie płatności w 40% dla pszenicy durum i w 50% za premie owcze. Wprowadzi zmiany od 1 stycznia 2006 roku, natomiast sposób wyliczania płatności nie jest jeszcze znany. Wprowadzi częściowe powiązanie dopłat z produkcją od 1 stycznia 2006 roku, w 25% w sektorze zbóż oraz w 50% w przypadku płatności za owce. W sektorze wołowiny utrzyma- 21

Rynki Irlandia Włochy Luksemburg Holandia Austria Portugalia Finlandia Szwecja W. Brytania ne będą w 100% premie za krowy mamki, jak również w 100% premia za ubój cieląt oraz w 40% premia ubojowa wołowa. Wprowadzi już od 1 stycznia 2005 roku tzw. jednolitą płatność obszarową, zastępując w ten sposób wszystkie wypłacane dopłaty w sektorach: wołowiny, owiec i zbóż. W rezultacie farmerzy będą otrzymywać jedną płatność wyliczoną w oparciu o dane historyczne z okresu referencyjnego z lat 2000-2002. Jeszcze nie zdecydowano; prawdopodobnie powiązanie płatności z produkcją w 40% dla pszenicy durum i w 100% premii ubojowej. Możliwy wariant regionalny wyliczeń w oparciu o dane historyczne. Jeszcze nie zdecydowano; prawdopodobne pozostawienie powiązania płatności z produkcją w 75% dla premii specjalnej wołowej. Jeszcze nie zdecydowano; możliwe całkowite oddzielenie decyzji produkcyjnych od dopłat w przypadku premii za ubój, w szczególności za cielęta. Utrzyma powiązanie dopłat bezpośrednich z produkcją w sektorze wołowiny i równocześnie w pełni uniezależni je w sektorze zbóż. Od 1 stycznia 2005 roku Austriacy pozostawią w 100% płatności dla krów mamek i w 40% płatności za ubój. Jednolita płatność obszarowa wyliczona będzie w oparciu o dane historyczne z okresu referencyjnego. Wprowadzi zmiany od 1 stycznia 2005 roku, a płatności zostaną wyliczone na bazie historycznej. W sektorze zbóż dopłaty zostaną oddzielone w 100% od decyzji produkcyjnych, natomiast w przypadku sektora wołowego, utrzymana zostanie 100% premia za krowy mamki i w 40% premia za ubój. Utrzymane zostanie również w 50% powiązanie produkcji z dopłatami w sektorze owczarskim. Jeszcze nie zdecydowano; możliwe utrzymanie powiązań dopłat z produkcją w przypadku 75% premii specjalnej wołowej oraz w 50% premii za owce. Przyjmie od 1 stycznia 2005 roku całkowite odłożenie płatności powiązanych z produkcją w sektorze zbóż, wyliczanych na bazie regionów, natomiast w sektorze zwierzęcym będą konstruowane w systemie mieszanym: regionalnym i historycznym. Premia specjalna wołowa pozostanie w 75% powiązana z produkcją przynajmniej do 2009 roku. W Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Płn. przyjęto, że wprowadzenie pełnego odłożenia dopłat od decyzji produkcyjnych wejdzie w życie od 1 stycznia 2005 roku. Płatność ta będzie wyliczana w oparciu o model hybrydowy, obszarowy lub historyczny, w zależności od regionów W. Brytanii. 22

W skrócie Lista nadmiernych zapasów Rozporządzenie Komisji (WE) nr 735/2004 z 21 kwietnia br. określa listę produktów, których nadmierne zapasy w krajach wstępujących do UE będą opodatkowane. W przypadku Polski, Węgier i Słowenii z listy tej usunięto m.in. chłodzone lub mrożone mięso wieprzowe o kodach celnych 0203 11 10 oraz 0203 21 10. Dla Polski dodano mrożone elementy z kurczaka o kodach celnych 0207 14 10 i 0207 14 70 oraz przetwory drobiowe z kurcząt o kodzie 1602 32 11. Produkty te znajdują się na liście w przypadku Czech, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Słowacji i Słowenii. Do listy produktów, których nadmierne zapasy będą opodatkowane, dodano także mrożoną wołowinę bez kości o kodach celnych 0203 11 10 oraz 0203 21 10. Wołowina nie znalazła się na liście produktów podlegających ewentualnemu opodatkowaniu jedynie w przypadku Cypru i Słowenii. W Polsce senacka komisja rolnictwa przyjęła 20 kwietnia br. bez poprawek uchwaloną przez Sejm ustawę o nadmiernych zapasach produktów rolnych. Ustawa jest mniej restrykcyjna niż unijne rozporządzenia, a jej nieuchwalenie mogłoby pogorszyć sytuację przedsiębiorców, którzy musieliby zapłacić za posiadane zapasy. Określa ona, że z nadmiernym zapasem mamy do czynienia wtedy, gdy stan zapasów produktów rolnych 1 maja 2004 roku przekracza wielkości określone w załączniku do ustawy (np. w przypadku mięsa będzie to 100 ton, mleka 50 ton, zbóż 1000 ton) po uwzględnieniu okoliczności powstania tej nadwyżki, np. czy powstała w wyniku interwencyjnego importu, czy też jest efektem zwiększenia mocy produkcyjnych. Posiadacze tych zapasów do 31 lipca 2004 roku muszą złożyć do terenowego oddziału Agencji Rynku Rolnego informacje dotyczące ich wielkości oraz okoliczności powstania. Wysokość opłaty za posiadanie nadmiernych zapasów będzie stanowić iloczyn tych ilości zapasów i stawki jednostkowej za dany produkt. Decyzję administracyjną w sprawie ustalenia wielkości nadmiernych zapasów wydaje dyrektor oddziału terenowego ARR. Opłata stanowi dochód budżetu państwa. Ustawa weszła w życie z dniem akcesji Polski do Unii Europejskiej. 23

ARR 10 pytañ o Co warto wiedzieæ o mechanizmie dop³at do prywatnego przechowywania miêsa? MARZENA SK PSKA Zastępca Dyrektora Biura Mięsa ARR Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zmienił się zakres oraz formy dotychczasowych działań interwencyjnych na rynku mięsa. Polska została objęta mechanizmami interwencyjnymi Wspólnej Polityki Rolnej. Od 1 maja 2004 roku, w przypadku wystąpienia trudnej sytuacji rynkowej, przedsiębiorcy prowadzący działalność w sektorze mięsa lub żywca będą mogli uczestniczyć w nierealizowanym dotychczas w Polsce mechanizmie dopłat do prywatnego przechowywania. Mechanizm ten, z uwagi na stosunkowo niskie koszty jego realizacji w porównaniu z interwencyjnym zakupem mięsa stał się najważniejszym mechanizmem interwencyjnym na rynku mięsa w Unii Europejskiej. Stosowany jest najczęściej na rynku wieprzowiny, jako praktycznie jedyna forma interwencji. Począwszy od 2000 roku uruchamiany był w grudniu lat 2002 i 2003 przy stawkach ustalonych z góry przez Komisję Europejską. Oprócz działań interwencyjnych, Wspólna Polityka Rolna przewiduje również regulację rynku wewnętrznego poprzez system udzielania pozwoleń wywozowych i przywozowych oraz refundacji wywozowych. Mechanizm dopłat do prywatnego przechowywania stosowany jest na pięciu rynkach, podzielonych rozporządzeniami o wspólnej organizacji rynków rolnych 1 na trzy grupy: rynek wieprzowiny, rynek wołowiny i cielęciny, rynek baraniny i mięsa koziego. Szczegółowe zasady funkcjonowania i stosowania mechanizmu dopłat do prywatnego przechowywania na poszczególnych rynkach zostały uregulowane w odrębnych rozporządzeniach KE. Bazowymi aktami prawnymi UE w tym zakresie są: Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 3444/1990 z 27 listopada 1990 roku ustalające szczegółowe zasady stosowania dopłat do prywatnego przechowywania w sektorze wieprzowiny (wraz z późniejszymi zmianami); Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 3446/1990 z 27 listopada1990 roku ustalające szczegółowe zasady stosowania dopłat do prywatnego przechowywania na rynku baraniny i mięsa koziego (wraz z późniejszymi zmianami); 1 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2759/1975 z 29.10.1975 r. o wspólnej organizacji rynku wieprzowiny (wraz z późniejszymi zmianami); Rozporządzenie Rady (WE) nr 1254/1999 z 17.05.1999 r. o wspólnej organizacji rynku wołowiny i cielęciny (wraz z późniejszymi zmianami); Rozporządzenie Rady (WE) nr 2529/2001 z 19.12.2001 r. o wspólnej organizacji rynku baraniny i mięsa koziego (wraz z późniejszymi zmianami). 24

Dopłaty do prywatnego przechowywania mięsa Rozporządzenie Komisji (WE) nr 907/2000 z 2 maja 2000 roku określające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1254/1999 w zakresie dopłat do prywatnego przechowywania w sektorze wołowiny i cielęciny (wraz z późniejszymi zmianami). Czym jest istota mechanizmu? Celem dopłat do prywatnego przechowywania jest rekompensata kosztów poniesionych przez przedsiębiorców za przechowywanie mięsa w chłodniach. Zagospodarowane w ten sposób produkcyjne nadwyżki mięsa, po upływie umownego okresu przechowywania, mogą zostać skierowane przez przedsiębiorców do obrotu wewnątrz Unii Europejskiej lub przeznaczone do wywozu poza obszar celny UE. Uruchomienie mechanizmu jest uwarunkowane wysokością cen mięsa w UE. Decydują o tym rozporządzenia Komisji Europejskiej publikowane w Dzienniku Urzędowym UE. Zostają w nich określone przede wszystkim: terminy składania wniosków, produkty objęte dopłatami, okres przechowywania, na jaki może zostać zawarta umowa, procentowa wysokość zabezpieczenia oraz minimalne ilości, na jakie wniosek może zostać złożony. W zależności od rynku i decyzji KE rozporządzenia te mogą również określać stawki dopłat za przechowywanie produktów lub stanowić zaproszenie do przetargu, którego przedmiotem będzie stawka dopłaty za przechowywanie produktów. Gdzie po informacje? Za realizację mechanizmu dopłat do prywatnego przechowywania na rynku mięsa w UE odpowiedzialne są agencje płatnicze poszczególnych państw członkowskich. W Polsce administrowanie tym mechanizmem leży w kompetencji Agencji Rynku Rolnego, która jako jedna z agencji płatniczych realizujących Wspólną Politykę Rolną otrzymała akredytację Ministra Finansów. Zgodnie z zapisami ustawy o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych 2, ARR jest odpowiedzialna również za opracowanie i upowszechnianie informacji związanych z realizacją mechanizmów WPR. Ogólne zasady mechanizmu dopłat do prywatnego przechowywania wieprzowiny, wołowiny i cielęciny oraz baraniny i mięsa koziego oraz wykaz podstawowych rozporządzeń UE regulujących ten mechanizmu dostępne są na stronie internetowej ARR www.arr.gov.pl Warunki udzielania dopłat do prywatnego przechowywania, zaproszenie do składania wniosków lub ofert przetargowych, wzory umów oraz formularzy niezbędnych do uczestnictwa w tym mechanizmie dostępne będą po jego uruchomieniu na stronie internetowej Agencji. Ponadto wszystkie materiały i dokumenty można będzie otrzymać zarówno w Centrali, jak i Oddziałach Terenowych ARR. Oryginalne teksty rozporządzeń Komisji Europejskiej publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, które określają szczegółowe zasady udzielania dopłat do prywatnego przechowywania, dostępne są na stronie www.europa.eu.int/eur-lex oraz na stronie www.ukie.gov.pl, wraz z ich tłumaczeniami na język polski. 2 Ustawa z 11 marca 2004 roku o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych (Dz. U. nr 42, poz. 386). 25

ARR Jak zawrzeć umowę? W określonych przez Komisję Europejską i podanych przez ARR terminach przedsiębiorca zobowiązany będzie do złożenia w Kancelarii Ogólnej ARR lub przesłania pocztą wniosku lub oferty przetargowej 3 wraz z dwoma egzemplarzami jednostronnie podpisanej umowy. Formularze wniosków lub ofert przetargowych oraz wzory umów dostępne będą na stronie internetowej ARR. Ponadto dokumenty te będą stanowić załącznik do Warunków udzielania dopłat do prywatnego przechowywania. Wraz z wnioskiem lub ofertą przetargową przedsiębiorca zobowiązany będzie do złożenia dodatkowych dokumentów poświadczających prowadzenie działalności w sektorze mięsa lub żywca przez co najmniej 12 miesięcy. Dokumenty te zostaną określone w Warunkach udzielania dopłat do prywatnego przechowywania, dostępnych na stronie internetowej ARR. Poprawnie wypełniony wniosek lub oferta przetargowa (wraz z wymaganymi dokumentami) powinny być złożone wraz ze stosownym zabezpieczeniem zawarcia umowy i prawidłowej jej realizacji. Wysokość zabezpieczenia określona zostanie w Warunkach udzielania dopłat do prywatnego przechowywania i nie będzie przekraczać 30% kwoty dopłaty, którą po realizacji umowy otrzyma przedsiębiorca. Piątego dnia od daty złożenia poprawnie wypełnionego wniosku przedsiębiorca otrzyma od ARR jego akceptację wraz z jednym, podpisanym przez ARR, egzemplarzem umowy. Piątego dnia od daty ustalenia przez KE maksymalnej stawki dopłaty przedsiębiorca otrzyma odpowiedź w sprawie złożonej oferty przetargowej. Jeżeli zaproponowana przez niego w ofercie stawka dopłaty będzie niższa niż ustalona przez KE, wówczas przedsiębiorca otrzyma od ARR akceptację oferty przetargowej wraz z jednym, podpisanym przez ARR, egzemplarzem umowy. Dzień wysłania do przedsiębiorcy podpisanej umowy będzie dniem jej zawarcia między ARR a przedsiębiorcą. Umowa i co dalej? Na mocy zawartej z Agencją Rynku Rolnego umowy na dopłaty do prywatnego przechowywania, przedsiębiorca będzie zobowiązany do: 1) wprowadzenia do chłodni (w całości lub partiami) co najmniej 90% umownej ilości mięsa w terminie 28 dni od daty zawarcie umowy; 2) przechowywania mięsa w chłodni na własny koszt i ryzyko przez ustalony w umowie okres oraz w sposób umożliwiający łatwą jego identyfikację i łatwy dostęp do przechowywanych produktów; 3) każdorazowego poinformowania ARR o miejscu i dacie oraz ilościach wprowadzanego do chłodni mięsa co najmniej 5 dni przed planowanym umieszczeniem mięsa w chłodni; 4) przekazania do ARR sprawozdania z zakończenia wprowadzania mięsa do chłodni po wprowadzeniu całkowitej umownej ilości mięsa; 3 W przypadku stawki dopłaty określonej przez Komisję Europejską przedsiębiorca składa wniosek, natomiast w przypadku określania stawki dopłaty w drodze przetargu, przedsiębiorca składa w ofertę przetargową. 26

Dopłaty do prywatnego przechowywania mięsa 5) oznakowania przechowywanych produktów zgodnie z wymogami określonymi w Warunkach udzielania dopłat do prywatnego przechowywania ; 6) prowadzenia w chłodni dokumentacji dotyczącej przechowywanego produktu; 7) umożliwienia przedstawicielom służb technicznych ARR oraz innym upoważnionym przez Prezesa ARR jednostkom kontrolnym przeprowadzenia administracyjnej i fizycznej kontroli prawidłowej realizacji umowy; 8) każdorazowego poinformowania ARR o miejscu i dacie oraz ilościach wycofywanego z chłodni mięsa co najmniej 5 dni przed planowanym wycofaniem mięsa z chłodni. Czy umowny okres przechowywania jest niezmienny? Okres przechowywania produktów, który został zawarty w umowie, nie może zostać zmieniony. Czas ten jest liczony od następnego dnia po wprowadzeniu do chłodni całkowitej umownej ilości mięsa. Przedsiębiorca może wycofać mięso z mechanizmu następnego dnia po zakończeniu umownego okresu przechowywania (wycofanie z mechanizmu nie musi być równoznaczne z fizycznym usunięciem mięsa z chłodni, bowiem produkty pozostające w chłodni po zakończeniu umownego okresu przechowywania nie będą objęte dopłatami). Istnieją jednak sytuacje, które pozwalają przedsiębiorcy na zmianę okresu przechowywania. 1. Przedsiębiorca będzie mógł wycofać mięso (tj. wieprzowinę, wołowinę lub cielęcinę) z mechanizmu, jeżeli po dwóch miesiącach przechowywania zdecyduje się na jego wywóz poza obszar celny UE. Warunkiem prawidłowej realizacji umowy jest w tym przypadku każdorazowe informowanie ARR o terminie wycofania mięsa z chłodni, wycofywanie mięsa w partiach nie mniejszych niż 5 ton, jego wywóz poza obszar celny UE w ciągu 60 dni od daty wycofania, a następnie złożenie dokumentów poświadczających ten wywóz. Skrócenie okresu przechowywania w związku z wywozem mięsa poza obszar celny UE powoduje, że do wyliczenia należnej kwoty dopłaty zostanie uwzględniony okres faktycznego przechowywania produktów w chłodni. 2. W zależności od sytuacji rynkowej i rozporządzeń KE przedsiębiorca będzie mógł za zgodą ARR skrócić umowny okres przechowywania. W tym celu zobowiązany będzie do złożenia w ARR co najmniej 5 dni przed nową datą zakończenia umownego okresu przechowywania wniosku o skrócenie umownego okresu przechowywania. W takim przypadku przedsiębiorca otrzyma dopłatę, która zostanie odpowiednio zmniejszona o ustalone przez KE stawki redukcji (dzienne lub miesięczne); wzór wniosku dostępny jest na stronie internetowej ARR. 3. W zależności od sytuacji rynkowej i rozporządzeń KE przedsiębiorca będzie mógł za zgodą ARR przedłużyć umowny okres przechowywania. W tym celu zobowiązany będzie do złożenia w ARR co najmniej 5 dni przed zakończeniem umownego okresu przechowywania wniosku o przedłużenie umownego okresu przechowywania. Wydłużenie okresu, podczas którego mięso będzie przechowywane w chłodni, powoduje, że przysługująca kwota dopłaty zostanie odpowiednio zwiększona o ustalone przez KE stawki dodatków (dzienne lub miesięczne); wzór wniosku dostępny jest na stronie internetowej ARR. 27